jaarverslag 2011 samenhang en verbinding

Transcriptie

1 GG-gedacht De transitie van ZZ naar GG is de rode draad die de komende jaren door alle activiteiten van het Van Kleef Instituut loopt. Ook de geïnterviewden in dit jaarverslag hebben of krijgen ermee te maken. Deze verzameling praktijkervaringen, meningen en gedachten over gezondheid en gedrag geven een impressie hoe de transitie onder hen leeft. GG en de zorg voor mensen met dementie De grootste uitdaging is echter om anders over dementie te gaan denken, gericht op gezondheid en gedrag. Ouderen kunnen wel investeren in een gezonde leefstijl om vasculaire dementie te voorkomen waar mogelijk. Dementie is een beperking, maar cliënten kunnen soms nog lang blijven deelnemen aan bepaalde activiteiten. Ze zijn nog niet afgeschreven! Jacomine de Lange GG vraagt om andere competenties Je kunt de oudere en kwetsbare burger verantwoordelijk maken voor zijn gezondheid en gedrag en dat maakt de zorgprofessional met een ander competentieprofiel juist hard nodig. Pieter Vos Gigantische job Bij de beweging van ZZ naar GG krijgt de cliënt de regie in eigen hand. Als je mensen de regie wilt laten houden, moet je zelf de handreiking doen. Telkens afstemmen: Wat hebt u nodig? en Wat wilt u? Dat wordt een gigantische job. Ik heb collega s daarom verteld over de ZelfredzaamheidRadar en hen meteen gewezen op de vervolgworkshop. Carla Kuipers Bewust zijn van remmende oude waarden De huidige boodschap van ZZ naar GG is een nieuwe boodschap boven op oude waarden. De oude gewoonten, ideeën en herinneringen zijn er; de uitdaging treed je ook altijd met het oude tegemoet. Opgave is om dat goed onder ogen te zien en elke dag verder te gaan. Gabriëlle Davits Huidige financieringssystematiek als knelpunt Als zorgprofessional worden we niet betaald voor GG. Toch zou het zo goed zijn om in de wijk om de tafel te gaan zitten en vanuit het GG-denken veranderingen in gang te zetten en te kijken waar technologie kan bijdragen. Lectoraten kunnen een pilot beginnen om met bijvoorbeeld verzekeraars, gemeenten, zorgaanbieders en ook studenten te investeren in technologische GG-oplossingen voor chronisch zieken. Dit is een open uitnodiging. Henk Rosendal 2 jaarverslag 2011 samenhang en verbinding

2 Zelfmanagement en regie De programmalijn Zelfmanagement en Regie draait om de andere, nieuwe rollen voor cliënt en zorgverlener: cliënten leren zo goed mogelijk zelf met hun ziekte of beperking om te gaan en verantwoordelijkheid te nemen voor gezond gedrag; zorgprofessionals bewust maken dat zij de regie zo veel mogelijk in handen van de cliënt leggen en waar nodig de regie rondom de cliënt goed organiseren, onder andere door de informele zorg te benutten. Er ontstaat door de e-zorg een andere zorgrelatie, een andere verantwoordelijkheidsverdeling ZelfredzaamheidsRadar: álle aspecten van zelfredzaamheid in beeld Carla Kuipers werkt als verzorgende D + en heeft deelgenomen aan de workshop Zelfredzaamheid in relatie tot continentie/incontinentie. Ze heeft daar de ZelfredzaamheidsRadar ontvangen, die ze bij een van haar cliënten introduceerde. Kuipers: Het is alsof we met die grote kaart samen een spel aan de grote tafel doen, waarbij ik de cliënt terzijde sta en zo de gelegenheid geef álle aspecten van zelfredzaamheid en de zorgproblemen te bespreken. Werken met de radar komt heel dicht bij de warme zorg die ik als zorgverlener graag wil geven: erkenning van en zingeving voor de oudere mens die graag de regie over zijn leven wil houden. Kuipers vindt de ZelfredzaamheidsRadar handig: het bevordert laagdrempelige communicatie met cliënten. In één oogopslag is de mate van zelfredzaamheid helder. Het zou goed zijn om die radar voor in elk dossier te hebben, zodat de informatie ook beschikbaar is bij de werkoverdracht. Ik neem dankzij de workshop en de radar nu wat meer tijd, bedenk zelf oplossingen. Ik kijk goed naar de mobiliteitsklasse en bedenk wat er nodig is bij een specifiek probleem. Als het nodig is, neem ik contact op met specialisten. Als je mensen de regie wilt laten houden, moet je zelf de handreiking doen. Centraal bij de radar staat wat de cliënt nodig heeft en zelf graag wil. De radar stimuleert zo echt de zelfredzaamheid! Steeds meer blijkt dat het behoud van zelfredzaamheid en regie juist sterk afhankelijk is van de mogelijkheden om informele zorg (vrijwillige en onbetaalde hulp) in te zetten. Het Van Kleef Instituut is in 2011 een verkenning van dit onderwerp begonnen met de vraag of de regiefunctie van de wijkverpleegkundigen kan bijdragen aan het samenspel van formele en informele zorg. Andere vragen zijn hoe verpleegkundigen en verzorgenden staan tegenover de inzet van informele zorg, welke maatschappelijke vraag er leeft bij burgers om zich als informele verzorger in te zetten en hoe informele hulp zelfredzaamheid kan ondersteunen. Zorgsysteem belemmert zelfstandigheid zorgvrager het meest Zelfmanagement en regie raken direct aan de beweging van ZZ naar GG, het hoofdthema van de zesde Van Kleef Lezing. Pieter Vos, algemeen secretaris van de Raad voor Volksgezondheid en Zorg (RVZ), heeft het gedachtegoed verkend met een focus op de langdurige zorg en ouderenzorg. Gabriëlle Davits was als voorzitter van de Raad van Bestuur van de Van Neynselgroep in Den Bosch opdrachtgever voor Van Harnas naar Zomerjurk, een driejarig project in het kader van het Transitieprogramma in de Langdurige Zorg. Van Kleef Instituut Het Van Kleef Instituut is een kennisnetwerk in de sector Preventie en Zorg, Wonen en Welzijn. In 2011 volgt het instituut de transitie die door de Raad voor de Volksgezondheid en Zorg is ingezet en levert een bijdrage aan het veranderen van de focus van de professional. Van de aandacht voor met name ziekte en zorg (ZZ) naar ook aandacht voor gezondheid en gedrag (GG). Onze vijf programmalijnen voor de komende tijd geven invulling aan dit thema. Het instituut fungeert als monitor en aanjager van nieuwe ontwikkelingen in de zorg. Het speelt een rol 2 Ze heeft verteld over hoe de transitie door dit project heeft Inloopfunctie en zorgrelatie uitgepakt in de dagelijkse praktijk. De nieuwe inloopfunctie in wijken en buurten zoals voorgesteld door de RVZ, biedt laagdrempelige zorg, gericht op de Zorgprofessional 80 procent van de mensen die met niet-medische klachten De zorgprofessional in de ouderenzorg zal in de GG-aanpak bij hun huisarts komen. Dit vraagt om hoogopgeleide vooral de taak krijgen om de cliënten te ondersteunen bij verpleegkundigen die goed kunnen triageren, communityoriented zijn en naar voren denken, stelt Vos. Er ontstaat hun zelfzorg en zelfmanagement. Daar horen passende competenties bij, zoals samenwerken, coachen, ICTvaardigheden en leefstijl en gedrag beïnvloeden. Vos: Ja, verantwoordelijkheidsverdeling. ook door de e-zorg een andere zorgrelatie, een andere je kunt de oudere en kwetsbare burger verantwoordelijk maken voor zijn gedrag en gezondheid en dat maakt de Oude waarden en overtuigingen zorgprofessional met een ander competentieprofiel juist hard Davits signaleert dat de oude waarden van de verzorgingsstaat zijn doorgedrongen tot in het hart van de zorg: de nodig! interactie tussen cliënt en verzorgende. Van ZZ naar GG is Medewerkers moeten zich de nieuwe manier van werken een nieuwe boodschap boven op die oude waarden. eigen maken en dat kost veel tijd, is de ervaring van Davits. Iets nieuws in een oude routine is dus niet zo eenvoudig Medewerkers zijn competent. Maar ze laten vaak niet zien uit te voeren. De opgave is groot: de hele sector moet zich wat ze kunnen, omdat ze bang zijn om fouten te maken. verhouden tot die nieuwe werkelijkheid. Davits pleit hier voor het recht op risico. En van oudsher zijn de medewerkers zo gefocust op de cliënt, dat ze over het hoofd zien welke kansen de informele (mantel)zorg met zich meebrengt. Programma 2011: Van Ziekte en Zorg naar Gezondheid en Gedrag bij praktijkgericht onderzoek door onderwijs en De programmalijnen in 2011 zorgpraktijk te verbinden. Zo dragen we bij aan een uitdagende werkomgeving voor alle beroepsbeoefenaren en aan actuele en aantrekkelijke opleidingen in de zorgsector. > wijkgerichte benadering > zelfmanagement en regie > slimmer organiseren Dit jaarverslag geeft een overzicht van wat het > keten en netwerkzorg instituut in 2011 samen met de kernpartners en > technologie bij zorg en samenwerkingspartners heeft gerealiseerd. We laten zelfmanagement vertegenwoordigers van beide aan het woord. Wat zij vertellen is gekoppeld aan de vijf programmalijnen. 3

3 Wijkgerichte benadering De programmalijn Wijkgerichte benadering gaat over de samenhang in de eerstelijns zorg. Het Van Kleef Instituut heeft in de afgelopen twee jaren samen met de hogescholen van Rotterdam en Leiden het project Wijkzorg Gevraagd! vormgegeven. Ook sluit het instituut aan bij de projecten Thuis in de Buurt (Thuiszorg Rotterdam), Het Dorp (Careyn), het landelijke project Zichtbare Schakel en het project Zichtbare Schakels in Rotterdam, Schiedam en Leiden. De wijkzorg stuurt door de kleinschalige aanpak nu al aardig op gezondheid en gedrag. Als verpleegkundige overzie je het totale zorgplaatje, waardoor je bijtijds zaken signaleert en proactief afstemt met alle betrokkenen. De hbo-verpleegkundige de sturende kracht in het wijkteam Manon de Zeeuw is wijkverpleegkundige bij Careyn en ze was als hbo-student betrokken bij het project Wijkzorg Gevraagd!. Zij heeft onderzocht welke competenties wijkverpleegkundigen nodig hebben binnen de wijkgerichte zorg. De hbo-verpleegkundige is de sturende kracht in het wijkteam. Ik herken dat nu ook in mijn eigen praktijk. Je moet alles regelen in een complexe omgeving, een plan van aanpak schrijven, projectmatig werken. Je stuurt je team aan en coacht je collega s. Ook moet je overzien wat een collega aankan qua niveau en karakter. Je netwerkt met huisartsen, stemt af met cliënten en mantelzorgers, dus ook communicatieve vaardigheden zijn nodig. De Zeeuw ziet enkele verbeterpunten voor de opleiding. Je hebt kennis nodig van financiën en marketing, want je hebt een financiële verantwoordelijkheid. De mondigheid van cliënten maakt dat je je grenzen in de gaten moet houden en dat je pit moet hebben om door te pakken. Je moet in je team kunnen reflecteren op je eigen gedrag en je kwetsbaar durven opstellen tijdens intervisie. Daarnaast heeft de opleiding een belangrijke wervende taak. Neem iemand een hele dag mee, dan ontdekken mensen dat je overstijgend bezig bent. Het Van Kleef Instituut heeft een netwerk Samenhangende Zorg in de Eerste Lijn opgericht voor professionals en projectleiders. Het instituut beheert een toolkit met gereedschappen voor professionals om het zorgverleningsproces en de organisatie van de zorg op wijkniveau vorm te geven. Ook verzorgt het workshops over Netwerken in de wijk en Motiverende gespreksvoering. In het in 2011 afgeronde project Wijkzorg Gevraagd! (WZG) hebben de hogescholen van Rotterdam en Leiden en de zorgorganisaties ActiVite, Careyn, De Zellingen en het Van Kleef Instituut samengewerkt. Judith Tjepkema vertelt als controller zorgbeleid van ActiVite hoe deelname aan Wijkzorg Gevraagd! binnen ActiVite heeft geleid tot veranderingen. ZZ-GG zit onderhand in de genen ActiVite was al betrokken bij de voorbereidingen voor het WZG-project. In die tijd was de insteek om vanuit het project het wijkgericht werken op de kaart te krijgen. Judith Tjepkema: Het project heeft de discussie over wijkgericht werken op strategisch niveau aangejaagd. De centrale vraag was: hoe werk je wijkgericht binnen de financiële kaders? Door WZG hebben we met de huisartsen naar de oplossingen gezocht om zorg in de wijk beter te organiseren. In 2010 was de omslag richting kleinschaligheid en wijkgericht werken echt nieuw, nu kun je die processen alweer verbeteren. De voornaamste activiteiten in 2011 Een factsheet met de in 2011 door het Van Kleef Instituut georganiseerde activiteiten en het aantal deelnemers vindt u op de site We organiseerden onder andere: workshops en werkconferenties kennistafelgesprekken netwerkbijeenkomsten project Wijkzorg Gevraagd project Academische Werkplaats Van Kleef Lezing Ruim 850 personen hebben deelgenomen aan onze activiteiten. 4 Resultaten Het project WZG is met veel plezier en betrokkenheid uitgewerkt door de mensen van ActiVite en dat heeft ook gemaakt dat WZG uiteindelijk de basis is geworden voor andere wijkgerichte projecten. Zo participeert ActiVite nu in het project Zichtbare Schakels. Tjepkema: WZG is de basis waarop wijkgerichte vervolgprojecten zijn geschreven. Kleinschalige zorg, de vraag van de cliënt en wijkgericht werken zijn nu onderdeel van ActiVite en staan definitief op de agenda. Er zijn betere verbindingen in de wijk en de samenhang in het werk is nu groter, ook in relatie tot de huisartsen. Toegevoegde waarde Van Kleef Instituut Het Van Kleef Instituut is een kennisinstituut dat nieuwe ideeën bij zorgorganisaties introduceert en bespreekt. Bij de start van het WZG-project was het Van Kleef Instituut een voorloper. Het instituut draagt bij aan onze aandacht voor zorginnovatie. Het heeft een aanjaagfunctie en combineert deze met kennisdeling. Het is een sparringpartner met wie we over nieuwe dingen kunnen nadenken en dat is een enorme stimulans. Door de samenwerking worden wij bijvoorbeeld ook gesteund en gestimuleerd om resultaten bewust te evalueren. Tjepkema is ook blij met de verbindende rol die het instituut vervult, zoals de kans Organisatievorm Het Van Kleef Instituut is een stichting. Op de website vindt u een overzicht van de bestuursleden. Het kleine bureau heeft een omvang van 2,4 fte. Hier werken Rosemarie van Troost als directeur/ programmaleider, Annemarie Klaassen en Els van der Vlugt als projectleiders en Saskia Gielbert op het secretariaat. Annemarie Klaassen is in 2011 voor 8 uur per week gedetacheerd naar de Hogeschool Rotterdam voor het project Wijkzorg Gevraagd! Els van der Vlugt is naast haar baan bij het Van Kleef Instituut ook verbonden aan Careyn, afdeling Gezondheidsservice. Conny Yap en Lausanne Mies zijn als projectadviseurs om met mensen uit de logistiek om de tafel te zitten en de mogelijkheid om externe gelden en expertise in te zetten. Ze merkt dat het Van Kleef Instituut daarnaast op zoek is naar borging van het WZG-project: Dit project zal nooit helemaal geborgd worden, want het wordt maar in een deel van onze organisatie gebruikt. Daar houdt volgens mij de rol van het Van Kleef Instituut ook op: inbedden in het grotere beleid is de verantwoordelijkheid van ActiVite. Wat gaat ActiVite doen in relatie tot van ZZ naar GG? Dit project is de katalysator voor andere projecten waarin we de zelfredzaamheid en de zelfregie van de cliënt stimuleren. Tegelijkertijd leggen we de verantwoordelijkheid van de zorgkwaliteit meer bij de professionals en we geven alle medewerkers de tools om zelfstandiger met de zorg aan de slag te gaan. Dit zijn de twee rode draden in alles wat we doen. Tjepkema ziet een paradox in de omslag naar het GG-werken: De nieuwe manier van werken lijkt duurder omdat we de verpleegkundigen inzetten, maar die ondersteunen het werk van de verzorgenden, waardoor zij kwalitatief hoogwaardiger en effectiever kunnen werken. De verpleegkundige is de verbindende schakel waardoor het systeem beter functioneert. Verzorgenden zijn zo beter gefaciliteerd in de directe zorg aan de cliënt. verbonden aan het instituut. Daarnaast huurt het instituut diensten in voor financieel en personeel beheer, public relations, strategie en projectmanagement. kernpartners bureau VKI onderwijsinstituten de professionals bestuur VKI onderzoeksinstituten kennisinstituten 5

4 Handreikingen, praktische tips en richtlijnen over zorg in de wijk. Op vind je informatie over: Zorgvisie Zorg- Marketing Zorg- WWZ partijen Zorg- Comm. Zorgniveau Zorg- Samenkwaliteit & comm. financiering in de wijk behoefte met cliënt verlening werking Slimmer organiseren Bij de programmalijn Slimmer organiseren staat de vraag centraal hoe we processen in de gezondheidszorg zo kunnen inrichten dat we mensen en middelen slim inzetten. Bij dit slim organiseren is er continu aandacht voor kwaliteit van zorg en arbeid. Juist door met de Kunst van het Klein maken klein te beginnen kan een grote ommekeer zoals ZZ-GG stapsgewijs een steeds breder gedragen beweging worden Het Van Kleef Instituut werkt dit thema uit in het project Toegankelijkheid/Sleutelbeheer, in de Kennistafel Zorg- het Van Kleef Instituut heeft zij de KvK-workshops gegeven. van een continue verbetercultuur. Daarvoor is het nodig dat logistiek en in de terugkombijeenkomst van de Masterclass Problemen in de organisatie van processen zijn universeel. managers een andere rol op zich gaan nemen. Managers Zorglogistiek. Het wordt ook opgepakt binnen de Kunst van Met de Kunst van het Klein maken geven we medewerkers de komen vaak zelf uit de zorg en denken de praktijk goed te het Klein maken, een workshopcyclus die meerdere keren tools om zelf dagelijkse werkprocessen continu te verbeteren. kennen. De werkelijkheid verandert echter continu en de door het instituut is georganiseerd. In het interview met De omgeving verandert voortdurend, waardoor de huidige enige die daar goed zicht op heeft, is de professional zelf. Voor een deskundige op dit gebied, Marije Stoffer, staat de Kunst werkprocessen niet altijd meer werken. een goede analyse en oplossing van het probleem heeft de van het Klein maken (KvK) centraal, een verandermethodiek manager de wijkverpleegkundige hard nodig, vindt Stoffer. waarin professionals zelf werkprocessen zo concreet en klein Met behulp van praktische tools brengen de medewerkers de mogelijk beschrijven, analyseren en veranderen. Zij verzorgde processen in kaart en doen ze een analyse naar de oorzaken Resultaten de inhoudelijke kant van de workshops. van dagelijkse problemen. Oplossingen worden onmiddellijk Er zijn twee groepen die de KvK-training hebben gevolgd. Het Van Kleef Instituut en het lectoraat Logistics van de getest in de praktijk. Pas als de juiste oplossing gevonden is, Stoffer: Mensen vonden de training inspirerend en Hogeschool Rotterdam hebben de afgelopen jaren kennis wordt deze geborgd. Stoffer: Als je mensen vraagt om een toepasbaar. Ze konden daadwerkelijk de volgende dag en ervaring opgebouwd rond zorglogistieke vraagstukken deel van hun tijd in slimmer organiseren te stoppen, ontmoet met een aantal geleerde lessen aan de gang. Om echt een Ik kan mijn duim bewegen, dus ben ik voldoende zelfredzaam binnen de VVT-sector (verpleeg-, verzorgingshuizen en thuiszorgorganisaties), vooral binnen het project Thuiszorg Gevraagd. Het Van Kleef Instituut en de Erasmus Universiteit werken momenteel samen op het gebied van sleutelproblematiek/toegankelijkheid. je vaak weerstand: We moeten steeds meer in minder tijd en dan ook nog processen verbeteren? Als medewerkers eenmaal met de Kunst van het Klein maken aan de slag gaan, werkt het echter andersom: processen worden daadwerkelijk verbeterd. Ze hoeven niet meer te zoeken, te wachten op elkaar, continue verbetercultuur op gang te krijgen is de training alleen onvoldoende. We zien dat teams daarin begeleid moeten worden. Rol Van Kleef Instituut enzovoort. Ze vinden het leuk en stimulerend om te zien dat Stoffer: Het Van Kleef Instituut creëert tijd en ruimte voor dit Frederieke Spakman is als hoofd facilitaire dienst bij Thuiszorg Rotterdam betrokken bij het project Kwaliteitsbewustzijn moet weer bij de professional komen te liggen de dingen waar iedereen elke dag weer last van heeft nu eens echt aangepakt worden. Hierdoor kunnen ze eindelijk de zorg soort trainingen. Hierdoor zijn professionals in staat om even letterlijk afstand van hun dagelijks werk te nemen en na te Toegankelijkheid. Ze weet hoe het er in de praktijk aan Organisatieadviseur (en voormalig verpleegkundige) verlenen die ze zo graag willen verlenen. Want voor de beste denken over de verbetering van zorg. En wat je ook doet als toe gaat met zoekgeraakte sleutels en kent het nadeel Marije Stoffer houdt zich op de afdeling Keel-, Neus- en zorgverlening komen professionals hun bed uit! Van Kleef Instituut, onthoud dat alles dicht bij de professional van sleutelkasten en omfietsende collega s. Het zou veel Oorheelkunde in het Rotterdamse Erasmus Medisch Centrum gebeurt: in het primaire proces met de patiënt! mooier zijn als we één toegangsmogelijkheid zouden op een specifieke wijze bezig met het realiseren van Veranderende rol van de manager hebben. Want met zo n technische oplossing kunnen we verbeteringen: met de Kunst van het Klein maken (KvK). Voor De Kunst van het Klein maken gaat ook over het realiseren slimmer organiseren. Toegankelijkheid is technologisch te regelen, maar wie doet die investering? Spakman: Uit de in 2011 uitgewerkte Partners van Leiden en Rotterdam. Met beide instellingen is een Pr en communicatie businesscase blijkt dat die investering hoog is. Met de Het Van Kleef Instituut meerjarensamenwerkingsconvenant afgesloten. Het Van Kleef Instituut heeft in 2011 de website in een Erasmus Universiteit en het Van Kleef Instituut bespreken heeft als netwerkorganisatie Het Van Kleef Instituut werkt intensief samen met de nieuw jasje gestoken, waardoor deze meer aansluit bij we of er niet een uniform systeem zou kunnen komen kernpartners en lectoren van deze hogescholen en heeft ook structureel de programmalijnen en de activiteiten van het instituut. waarvan je als hulp- en zorgverleners gezamenlijk samenwerkingspartners. contact met de bacheloropleiding tot verpleegkundige Elke programmalijn heeft een eigen herkenbare kleur- gebruikmaakt en we voeren de discussie over de daarmee van beide hogescholen (onder andere in werkveld- stelling, die in 2012 ook wordt gebruikt in het nieuwe gemoeide kosten. Er zijn diverse initiatieven op het De kernpartners zijn de stichtingen ActiVite, Careyn, commissies). foldermateriaal en in dit jaarverslag. gebied van domotica. Afgestudeerden aan de TU Delft Thuiszorg Rotterdam en De Zellingen. Zij zijn bestuurlijk hebben bijvoorbeeld een geautomatiseerde oplossing voor medeverantwoordelijk en leveren een financiële van ziekte en zorg naar gezondheid en gedrag sleutelbeheer ontwikkeld, waarbij toegang via een mobiele bijdrage. Stichting Zichtbare Schakel Rotterdam heeft telefoon wordt geregeld. Thuiszorg Rotterdam is bereid om hiervoor een pilot te starten. een abonnement. Zij neemt deel aan activiteiten zonder bestuurlijke verantwoordelijkheid te hebben. Toolkit zorg in de wijk; altijd bij de hand! Zelfmanagement en regie Tot de samenwerkingspartners horen de hogescholen Kijk voor de toolkit op 6 7

5 Keten- en netwerkzorg TFI verscherpt observatie in keten- en netwerkzorg Sinds eind 2011 werkt wijkverpleegkundige Laura Meerman in Vlaardingen-Holy met de Tilburg Frailty Indicator (TFI), een instrument dat in het project Wijkzorg Gevraagd! als pilot is ingevoerd voor vroegsignalering bij kwetsbare ouderen. Met de TFI krijgen we heel snel een totaalbeeld waar de kwetsbaarheid ligt, want het gaat vaak om een combinatie van lichamelijke, psychische en sociale knelpunten. Die samenhang is ook bij dementie zo belangrijk, want dan kunnen we veel gerichter interventies plegen. Cliënten met dementie zijn onder andere gebaat bij een daginvulling, structuur, onder de mensen zijn en een gezond voedingspatroon. Daar zijn al onze interventies op gericht, maar natuurlijk wordt de persoonlijke zorg niet vergeten. In de wijk werkt Meerman nu nauw samen met de mantelzorgers en de huisarts. Daarna regelt ze de daginvulling. Ze is bezig een netwerk op te richten voor deze kwetsbare groep cliënten. De TFI maakt de rol van de wijkverpleegkundige iets anders, verwacht Meerman: Het instrument helpt om preventief bezig te zijn, meer kwaliteit van leven bij de mensen te brengen en te sturen op gezondheid en gedrag. Het mooiste is dat we na die TFI samen naar de scores kijken en samen een plan maken, al dan niet met een mantelzorger erbij. Mensen zitten zo in een negatieve cirkel van minder mobiliteit, ongezonder eten en sociaal isolement. Nu kunnen we erger voorkomen! De programmalijn Keten- en netwerkzorg gaat over het organiseren van zorgverlening vanuit het perspectief van de cliënt met een chronische aandoening. Het gaat om drie groepen cliënten: de eerste groep redt het met zelfmanagement. De tweede groep heeft een enkele aandoening en ontvangt (specialistische) ketenzorg. De derde groep heeft meer dan één chronische aandoening. Deze groep ontvangt netwerkzorg, waarbij de generalistische benadering en casemanagement belangrijk zijn. Netwerkzorg is ook essentieel voor mensen met dementie. Deze groeiende groep heeft vaak te maken met multiproblematiek. Met zorgorganisatie De Zellingen (kernpartner van het Van Kleef Instituut) en het kenniscentrum Zorginnovatie van de Hogeschool Rotterdam werkt het Van Kleef Instituut samen binnen de Academische Werkplaats Dementie aan zorginnovaties voor mensen met dementie die thuis wonen. De resultaten komen ten goede aan alle kernpartners. Daarnaast verzorgt het Van Kleef Instituut ook activiteiten voor verzorgenden die binnen kleinschalig wonen of in een meer traditionele setting zorg dragen voor mensen met dementie. Aandacht voor de kwetsbaarheid van mensen met dementie en hun mantelzorgers Mensen met dementie zijn gebaat bij ketenzorg. Dat staat vast voor Jacomine de Lange, lector Transities in Zorg aan de Hogeschool Rotterdam en inspirerend partner in de Academische Werkplaats Dementie (AWD). De AWD is in 2008 opgericht om die ketenzorg rond deze kwetsbare groep tot stand te brengen. Na de start binnen De Zellingen zijn contacten opgebouwd met verschillende partners in dementiezorg, zoals de geriaters van het Sint Franciscus Gasthuis, de gemeente en het meldpunt mantelzorg. Toolkit De toolkit is als belangrijk onderdeel toegevoegd aan de website en hiermee vergroten we de uitstraling van het instituut naar het landelijke niveau. Iedereen kan gebruikmaken van de tools. Op vindt u informatie over: Zorgvisie Zorgbehoefte Zorgkwaliteit Comm. met de patiënt Marketing & comm. Zorgniveau Zorgfinanciering WWZ-partijen in de wijk Zorgverlening Samenwerking De grootste uitdaging is echter om anders over dementie te gaan denken. De Lange: De problematiek van mensen met dementie is vaak een optelsom van cognitieve, somatische en sociale factoren. Ook hun mantelzorger is cliënt binnen de zorgketen, want beiden hebben professionele ondersteuning nodig voor hun kwaliteit van leven. Vroegsignalering In de Academische Werkplaats Dementie is veel in gang gezet en zijn mooie resultaten bereikt, vindt de lector. Er is bijvoorbeeld een coördinerend casemanager aangesteld bij De Zellingen. Zij kan als de thuiszorgmedewerker of de huisarts het gevoel heeft dat er iets niet pluis is, een huisbezoek afleggen en met het Easycare assessment bijtijds problematieken signaleren en actie ondernemen richting thuiszorg of huisarts. De Lange hecht grote waarde aan de vroegsignalering. Het gele kaartje met de eerste signalen van dementie is breed verspreid in Krimpen en Capelle aan den IJssel. Je kunt in die vroege fase nog goed met de cliënt praten over de toekomst: zowel over de zorgvraag als over het levenseinde. En er zijn hulpmiddelen en interventies die het leven van de cliënt en diens mantelzorger prettiger maken. Scholing en interventies Ook is De Lange enthousiast over de uitgebreide scholingsprogramma s van de Academische Werkplaats Dementie. Bijna alle verzorgenden zijn nu geschoold in vroegsignalering; ook de huishoudelijke hulpen die bij de mensen over de vloer komen. De medewerkers zijn geschoold in omgaan met gedragsproblemen en in de communicatie met mantelzorgers. Uit elk team zijn twee medewerkers Het bezoek aan de website gaan we in 2012 monitoren. De site is ons belangrijkste communicatiemedium in het contact met de deelnemers aan onze activiteiten. Alle aanmeldingen gebeuren digitaal. opgeleid tot contactpersonen dementie. Het gaat erom dat er nu aandacht is voor de kwetsbaarheid van deze groep! Volgens De Lange heeft een gecombineerde interventie voor cliënt en mantelzorger het meeste effect. Zo zijn in de AWD goede ervaringen opgedaan met de succesvolle Plezierige- Activiteiten-Methode. Onderzoek In de Academische Werkplaats Dementie is veel onderzoek gedaan, onder andere naar de relatie tussen de persoon met dementie, de mantelzorger en de verzorgenden, waarbij het draait om wie de regie heeft, krijgt of houdt. De Lange: De onderzoeksvraag kwam van De Zellingen zelf. Zij vroegen zich af waarom het in de ene situatie klikt tussen de verzorgende en het cliëntpaar en in de andere niet. Uit het onderzoek bleek dat persoonskenmerken daarbij een minder belangrijke rol spelen dan gedacht. De verzorgenden hebben nu geleerd de situatie te analyseren en ze beschikken over strategieën om die driehoek soepel te laten werken. In 2011 is een begin gemaakt met de rapportage van alle onderzoeksresultaten, die begin 2012 gepubliceerd zullen worden. Toegevoegde waarde Van Kleef Instituut Jacomine de Lange is blij met de bijdragen van het Van Kleef Instituut. Het is prettig dat het Van Kleef Instituut een bredere kijk heeft op bijvoorbeeld ketenzorg. Ook het grote netwerk is waardevol om de opgedane kennis verder te verspreiden en ze hebben goede ideeën om nieuwe werkvormen uit te proberen bij de verspreiding van resultaten. In 2011 heeft het Van Kleef Instituut een bijdrage geleverd aan een aantal publicaties: een artikel over de Toolkit Zorg in de Wijk in het blad LVW; een artikel over de basisvoorziening in het blad LVW; de nota basisvoorziening wijkverpleging; Eindrapport Versterken van verpleging thuis. Naar een basisvoorziening wijkverpleging het leerboek (inclusief dvd met filmfragmenten) zorg over mensen met een chronische ziekte. Het VKI is vertegewoordigd binnen V&VN door Annemarie Klaassen als bestuurslid van de afdeling Eerstelijnsverpleegkundigen en Rosemarie van Troost als lid van de Ledenraad. 9

6 Technologie bij zorg en zelfmanagement Grote en kleine technologie Annemarie Klaassen maakt zich als projectleider bij het Van Kleef Instituut hard voor de kleine ADL-hulpmiddelen die de zelfredzaamheid vergroten. Het valt me op dat het bij zorgtechnologie vaak over grote dingen gaat, zoals domotica, maar er is ook veel innovatie bij de kleine ADL-hulpmiddelen. Juist bij beginnende zelfredzaamheidtekorten kun je vaak met eenvoudige middelen oplossingen bieden: denk aan simpele wandbeugels in plaats van een aangepast toilet dat de cliënt helpt met opstaan. De aandacht voor grote technologische oplossingen dringt deze hulpmiddelen naar de achtergrond. Belangrijk blijft volgens Klaassen om zelfredzaamheidtekorten met elkaar in verband te brengen om goed te signaleren wat de werkelijke oorzaak van het tekort is. Bij de workshopcyclus rond zelfredzaamheid van het Van Kleef Instituut komt dit ook aan de orde. Een andere kwaliteit van de kleine hulpmiddelen is dat deze eraan bijdragen om technologie beter in beeld te krijgen bij de zorgprofessionals. Als een verzorgende leert om ook te denken in oplossingen buiten haar hulp, zal ze daar eerst de kleine hulpmiddelen bij betrekken, omdat ze die kent. Zo wordt het voor de professionals steeds normaler om te denken in hulpmiddelen. De angst dat hun hulp niet meer nodig zal zijn, neemt af. Je kunt niet alle zelfredzaamheidtekorten met hulpmiddelen oplossen, maar bij een toenemende zorgvraag zullen ze steeds meer nodig zijn! Het thema van de programmalijn Technologie bij zorg en zelfmanagement is Toekomstbestendig maken van onze zorgverlening met behulp van technologie. Zorg op afstand, inzet van robottechnologie en domoticatoepassingen zijn hier voorbeelden van, zowel bij de zorgverlening thuis als in kleinschalige woonvormen en in intramurale instellingen. Technologische innovaties bieden oplossingen om de kloof tussen een toenemende zorgvraag en een afnemend zorgaanbod te overbruggen, bleek ook uit de Van Kleef Lezing In 2011 heeft het Van Kleef Instituut met de kernpartners en de hogescholen gekeken naar de rol die technologie zou kunnen spelen en wat er in de instellingen en op opleidingen moet gebeuren om technologie ook daadwerkelijk te gaan gebruiken. Het instituut werkt hiervoor samen met de afdeling Gezondheidszorgtechnologie van de Hogeschool Rotterdam in het netwerk Gezondheidszorgtechnologie. We willen de programmalijn Technologie verbinden met de zorg voor mensen met een chronische ziekte. Henk Rosendal, lector in Leiden en Rotterdam, geeft hier zijn visie. Zorg blijft mensenwerk Henk Rosendal is meteen duidelijk over de plek en de rol van technologie in de zorg: Zorg blijft mensenwerk. Technologie kan het contact van mens tot mens in de zorgrelatie of de relatie tussen zorgprofessionals nooit overnemen, wel goed ondersteunen. Duidelijk is hij over de definiëring van technologie: Technologie is meer dan het gebruik van apparaatjes en digitale aanpassingen invoeren in de zorg. Het is veel breder; ook het anders organiseren van de zorg valt onder het begrip technologie. Technologie wordt ook wel omschreven als het praktisch en systematisch toepassen van kennis. Accreditatie Het Van Kleef Instituut is sinds 2008 geaccrediteerd door het Kwaliteitsregister Verpleging en Verzorging. In 2011 is de accreditatie opnieuw voor drie jaar verlengd. Deelnemers aan onze activiteiten kunnen hun deskundigheidsbevordering registreren in hun portfolio van het Kwaliteitsregister. Hun vakbekwaamheid wordt hiermee transparant gemaakt en zij werken zo aan het behoud van hun registratie. De kernpartners laten zien dat ze investeren in de vakbekwaamheid van hun medewerkers. 10 Waarom maken we als zorgprofessionals niet dankbaar gebruik van de techniek om elke week één uur via Skype te vergaderen over cliënten? Rol zorgverleners Alle beetjes kunnen bijdragen aan verbeteringen van de zorg en aan de zelfstandigheid van de cliënt, dus pleit de lector ervoor technologische oplossingen veel meer en vooral ook slim te benutten. Hierbij dient zich direct een uitdaging aan, want ten eerste moet de zorgprofessional hiervan op de hoogte zijn, ten tweede moet hij of zij kunnen inschatten wat wanneer zinvol is en ten derde moet hij of zij ook nog weten hoe hier in de praktijk mee om te gaan. Technologie kan bijvoorbeeld helpen bij de communicatie tussen professional en de chronisch zieke cliënt: de huisarts komt door andere prioriteiten niet meer thuis bij deze mensen. Bij zelfmanagement gaat het ook over het leren omgaan met een chronische ziekte. Daar moet de cliënt in begeleid worden. Om dat voor elkaar te krijgen kan (internet-)technologie nu ook al meer bijdragen dan feitelijk gebeurt, vindt Rosendal. Ook professionals kunnen baat hebben bij (bestaande!) technologische hulpmiddelen. Waarom maken we hier niet dankbaar gebruik van de techniek om elke week één uur via Skype-achtige toepassingen te vergaderen over cliënten met complexe hulpvragen. Een gemiste kans. Technologie bij ZZ naar GG We moeten alles inzetten om zelfmanagement en ondersteuning van mantelzorgers te vergroten, ook technologische oplossingen, stelt Rosendal. De grootste Financiën Het Van Kleef Instituut kan functioneren dankzij: de bijdragen van de kernpartners; de meerjarige projectsubsidie van de Stichting Gerard van Kleef Fonds; vergoedingen uit externe projectsubsidies voor bijdragen door medewerkers van het instituut aan deze projecten, zoals de RAAK-subsidie voor het project Wijkzorg Gevraagd! en de subsidies van ZonMw voor de Academische Werkplaats Dementie en voor het implementatieproject met roc s; de bijdrage van abonnees, zoals in 2011 Zichtbare Schakels Rotterdam. Een jaarrekening is op aanvraag beschikbaar. zorgvraag van de toekomst ligt volgens hem in de extramurale hoek: De oudere chronisch zieke woont thuis en wil ook zo veel mogelijk thuis blijven. Technologie kan daar steeds meer bij helpen. Open uitnodiging Rosendal ziet de huidige financieringssystematiek als een belangrijk knelpunt in de omwenteling van ZZ naar GG en ook als onbedoelde rem op de ontwikkeling van zorgtechnologie. Als zorgprofessional worden we niet betaald voor GG. Toch zou het zo goed zijn om in de wijk om de tafel te gaan zitten en vanuit het GG-denken veranderingen in gang te zetten en te kijken waar technologie kan bijdragen. Lectoraten kunnen een pilot beginnen om met bijvoorbeeld verzekeraars, gemeenten, zorgaanbieders en ook studenten te investeren in technologische GG-oplossingen voor chronisch zieken. Dit is een open uitnodiging. Rol Van Kleef Instituut Rosendal is enthousiast over het Van Kleef Instituut: Het is een uniek instituut dat ontwikkelingen in de zorg goed kan signaleren. De kracht van het instituut is dat het zelfs concurrerende partijen kan verbinden. Het Van Kleef Instituut kan projecten initiëren, partijen enthousiasmeren, processen aanjagen, begeleiden, ondersteunen en faciliteren en bovendien helpen bij fondsenwerving. Colofon Dit is een uitgave van Het Van Kleef Instituut Postbus AX Schiedam Pegasusweg KX Rotterdam Tekst Caroline van Amerongen, Van Kleef Instituut, Rosemarie van Troost Vormgeving Mariël Lam bn0, Den Bosch 13