VOORSTELLING LOKALE GEZONDHEIDSINDICATOR MOBILITEIT

Transcriptie

1 / rapport VOORSTELLING LOKALE GEZONDHEIDSINDICATOR MOBILITEIT Inleiding De 4 beschouwde variabelen (luchtverontreiniging, geluidshinder, verkeersongevallen en actieve mobiliteit) die een impact op gezondheid hebben, worden in de Lokale Gezondheidsindicator Mobiliteit in een positieve betekenis uitgedrukt. - Luchtverontreiniging wordt weergegeven door de parameter gezonde luchtkwaliteit. De parameter gezonde luchtkwaliteit geeft de gezondheidsimpact weer van luchtverontreiniging door wegverkeer waaraan de inwoners van de gemeente/stad zijn blootgesteld, gecorrigeerd voor het aantal inwoners van de gemeente/stad; - Geluidshinder wordt weergegeven door de parameter afwezigheid verkeersgeluid. De parameter afwezigheid verkeersgeluid geeft de gezondheidsimpact weer van geluidshinder door wegverkeer waaraan de inwoners van de gemeente/stad zijn blootgesteld, gecorrigeerd voor het aantal inwoners van de gemeente/stad; - Verkeersongevallen wordt weergegeven door de parameter verkeersveiligheid. De parameter verkeersveiligheid berekent de gezondheidsimpact van het aantal verkeersongevallen, gecorrigeerd voor het aantal inwoners van de gemeente/stad; - De parameter actieve mobiliteit geeft het aandeel van actief pendelen weer voor een gemeente/stad. In de Lokale Gezondheidsindicator Mobiliteit worden de berekende waarden van de 4 parameters niet weergegeven. De berekeningen worden gebruikt om een ranking op te stellen van alle Vlaamse gemeenten/steden. Elke gemeente/stad krijgt voor de 4 parameters een percentiel waarbij een hogere score een betere prestatie betekent. Op deze manier kunnen gemeenten/steden nagaan hoe ze scoren t.o.v. alle andere gemeenten/steden, alsook t.o.v. gelijkaardige gemeenten Voorstelling lokale gezondheidsindicator mobiliteit 1/8

2 2 Resultaten voor geselecteerde gemeente/stad Het spindiagram toont de score van de geselecteerde gemeente/stad voor de 4 parameters gelinkt aan gezondheid en verkeer. Meer informatie over de inhoud van de parameters kan je vinden door te drukken op het informatiesymbooltje. Deze informatie is een beknopte versie van de gebruikte methodologie die hieronder wordt beschreven. Figuur 1 geeft een spindiagram weer voor de gemeente Bever. Figuur 1. Spindiagram voor de gemeente Bever Voor de geselecteerde gemeente/stad worden 3 taartdiagrammen getoond: - Voor de parameter actieve mobiliteit worden de bijdragen dominant vervoermiddel tussen woonplaats en werk/school/opleiding (in %) getoond voor 4 categorieën: openbaar vervoer, met de fiets, te voet, particulier gemotoriseerd vervoer - Voor de parameter verkeersveiligheid worden bijdragen (in %) tot aantal verkeersongevallen getoond voor 3 categorieën: dodelijke slachtoffers, zwaargewonden, lichtgewonden - Voor de parameter verkeersveiligheid worden bijdragen (in %) tot DALY verkeersongevallen getoond voor 3 categorieën: dodelijke slachtoffers, zwaargewonden, lichtgewonden. Meer informatie over de DALY-berekeningen is terug te vinden in de methodologie Voorstelling lokale gezondheidsindicator mobiliteit 2/8

3 3 Vergelijking resultaten met andere gemeenten/steden Voor de 4 parameters wordt de score van de geselecteerde gemeente/stad vergeleken met de scores van andere gemeenten/steden van dezelfde typologie. De typologie volgens Belfius 1 (2017) werd gehanteerd. Dit resulteert in 4 histogrammen waarbij het percentiel weergegeven wordt door de lengte van het verticale staafje. De geselecteerde gemeente/stad wordt weergegeven in een andere kleur. Voor de parameter actieve mobiliteit worden drie bijkomende rankings van alle Vlaamse gemeenten/steden opgemaakt voor 3 categorieën: - ranking op basis van actieve mobiliteit met openbaar vervoer; - ranking op basis van actieve mobiliteit met de fiets; - ranking op basis van actieve mobiliteit te voet. Deze scores worden voor de geselecteerde gemeente/stad, samen met de scores van andere gemeenten/steden van dezelfde typologie, getoond in 3 histogrammen. Voor de parameter verkeersveiligheid worden drie bijkomende rankings van alle Vlaamse gemeenten/steden opgemaakt voor 3 categorieën: - Ranking op basis van verkeersveiligheid rekening houdend met verkeersdoden; - Ranking op basis van verkeersveiligheid rekening houdend met zwaargewonde slachtoffers; - Ranking op basis van verkeersveiligheid rekening houdend met lichtgewonde slachtoffers. Deze scores worden voor de geselecteerde gemeente/stad, samen met de scores van andere gemeenten/steden van dezelfde typologie, getoond in 3 histogrammen. 4 Methodologie berekeningen Lokale Gezondheidsindicator Mobiliteit 4.1 GEZONDE LUCHTKWALITEIT Ranking van de geselecteerde gemeente binnen alle Vlaamse gemeenten/steden op basis van gezonde luchtkwaliteit. Een hogere score komt overeen met betere luchtkwaliteit. De parameter luchtkwaliteit wordt bepaald door de gezondheidsimpact van blootstelling van de bevolking aan de polluent stikstofdioxide (NO 2) afkomstig van wegverkeer Voorstelling lokale gezondheidsindicator mobiliteit 3/8

4 Er bestaat een lineair verband tussen de blootstelling aan NO 2 en gezondheidseffecten zoals vb. ziekte en vroegtijdige sterfte (=sterfte voor levensverwachting). De gezondheidsimpact wordt uitgedrukt met de maat DALY (Disability Adjusted Life Year). Een DALY is een eenheid die gebruikt wordt om de gezondheidsimpact uit te drukken, het is een maat voor het aantal potentieel verloren gezonde levensjaren.. DALY s zijn de som van YLL (Years of Life Lost) en YLD (Years Lived with Disability), zoals weegegeven in Figuur 2. YYL geeft het aantal jaren weer verloren door vroegtijdige sterfte( =sterfte voor levensverwachting), terwijl YLD staat voor het aantal jaren geleefd met een ziekte of beperking. Voor elke gemeente wordt de berekende DALY-waarde gedeeld door het inwonersaantal. Figuur 2. Voorstelling van de DALY, som van YLD en YLL. De concentraties van NO 2 afkomstig van wegverkeer werden in kaart gebracht door Vlaanderen te bedekken met roostercellen van 10x10m, hiervoor werden verkeersgegevens voor het jaar 2016 gebruikt. Bevolkingsgegevens (aantallen en locaties) werden bekomen uit het Centraal Referentieadressenbestand (CRAB). Door het combineren van de NO 2-concentratiekaart en bevolkingsgegevens krijgt men informatie over de NO 2-concentratie waaraan mensen op het thuisadres zijn blootgesteld. Vanuit deze blootstellingskaart werd vervolgens een gemiddelde blootstellingswaarde per gemeente bepaald. De interim dosis-responscurve om de gezondheidsimpact te berekenen, is deze voor langetermijnblootstelling aan NO 2 en vroegtijdige sterfte afgeleid door de COMEAP-groep (Committee on the Medical Effects of Air Pollution; Walton et al., 2015). Deze is gebaseerd op een meta-analyse (inclusief de studie van Faustini et al., 2014) en is recenter dan diegene afgeleid onder REVIHAAP en HRAPIE (WHO, 2013; Holland, 2014). De dosis-responscurve is lineair, het relatief risico (RR) is gelijk aan 1,025 (1,010-1,040) per 10 µg NO 2/m 3 en er is geen drempelwaarde waaronder geen effect plaatsgrijpt. Dit wil zeggen dat voor elke verhoging van 10 µg/m³ in NO 2-concentratie er een Voorstelling lokale gezondheidsindicator mobiliteit 4/8

5 toename is in sterfterisico met 2,5 %. Ook voor andere eindpunten (hier niet meegerekend) bij langetermijnblootstelling aan NO 2 zoals de prevalentie van bronchitissymptomen bij kinderen met astma, is er geen drempelwaarde (HRAPIE-studie). Dit betekent dat de indicator (die sowieso relatief uitgedrukt wordt) rekening zal houden met alle NO 2 van verkeer en dat er dus geen drempel is. Voor de berekening van de impact van vroegtijdige sterfte werd er een leeftijdsbeperking van + 30 jaar toegepast, identiek met de populatie waarvoor de dosis-responsrelatie afgeleid werd, maar het uiteindelijk verschil met de berekening voor de hele populatie zal marginaal zijn, gezien de lage mortaliteit bij personen < 30 jaar. 4.2 AFWEZIGHEID VERKEERSGELUID Ranking van de geselecteerde gemeente binnen alle Vlaamse gemeenten/steden op basis van de afwezigheid van verkeersgeluid. Een hogere score komt overeen met minder gezondheidseffecten van verkeersgeluid. De parameter afwezigheid verkeersgeluid wordt bepaald door de gezondheidsimpact van blootstelling van de bevolking aan geluid afkomstig van wegverkeer. Blootstelling aan geluid heeft een negatieve impact op gezondheid, verkeersgeluid veroorzaakt hinder en slaapverstoring maar kan ook stress veroorzaken. De gezondheidsimpact wordt uitgedrukt met de maat DALY (Disability Adjusted Life Year). DALY s zijn de som van YLL (Years of Life Lost) en YLD (Years Lived with Disability). YYL geeft het aantal jaren weer verloren door vroegtijdige sterfte( =sterfte voor levensverwachting), terwijl YLD staat voor het aantal jaren geleefd met een ziekte of beperking. Voor elke gemeente wordt de berekende DALY-waarde gedeeld door het inwonersaantal. Een geluidskaart voor wegverkeer werd opgesteld voor Vlaanderen, voor het jaar 2015 (zie bijvoorbeeld voor L den getoond in Figuur 3) (Dekoninck and Botteldooren, 2016). Bevolkingsgegevens (aantallen en locaties) werden bekomen uit het Centraal Referentieadressenbestand (CRAB). Door het combineren van de geluidskaart en bevolkingsgegevens krijgt men informatie over het geluidsniveau waaraan mensen op het thuisadres zijn blootgesteld. Voor het berekenen van de gezondheidsimpact in DALY s werden dosis-responscurves voor ernstige hinder (ernstfactor 0,02 vanaf L den= 50 db) en slaapverstoring (ernstfactor 0,07 vanaf L night= 40 db) gebruikt. De DALY s voor ernstige slaapverstoring en ernstige hinder werden opgeteld. Dosis-responscurves (EEA, 2010) zijn de volgende: % Ernstig gehinderden: %HA = 9, (L den-42) 3 1, (L den-42) 2 + 0,5118 (L den-42) % ernstig slaapverstoorden: % HSD = 20,8 1,05 L night + 0,01486 L night Voorstelling lokale gezondheidsindicator mobiliteit 5/8

6 Figuur 3. L den geluidskaart voor wegverkeersgeluid in Vlaanderen 2015 (Dekoninck and Botteldooren, 2016). 4.3 ACTIEF PENDELEN Ranking van de geselecteerde gemeente binnen alle Vlaamse gemeenten/steden op basis van aandeel actief pendelen. Een hogere score komt overeen met een hogere bijdrage actief pendelen. De parameter actief pendelen geeft het percentage van de bevolking weer dat als dominant vervoermiddel voor verplaatsingen tussen woonplaats en werk, school of opleiding gebruik maakt van wandelen, fietsen en openbaar vervoer. Voldoende beweging heeft een positief effect op gezondheid, zowel op fysiek als mentaal vlak. Een studie van Lim et al. (2012) plaatst voor West-Europa de gezondheidsimpact van fysieke inactiviteit en lage fysieke activiteit op plaats 4 tussen meer dan 40 risicofactoren. In een analyse van risicofactoren van ziektelast voor Vlaanderen (Buekers et al., 2014) en Nederland (Hilderink, 2014) staat fysieke inactiviteit eveneens hoog gerangschikt. De parameter actief pendelen werd overgenomen uit de gemeente-/stadsmonitor 2 (2017) en geeft het percentage van ondervraagden weer dat als dominant vervoermiddel voor verplaatsingen tussen woonplaats en werk, school of opleiding gebruik maakt van wandelen, fietsen en openbaar vervoer. Openbaar vervoer werd meegerekend als vorm van actief pendelen omdat vaak voor/na het gebruik ervan gewandeld of gefietst wordt. Dit is conform internationale bevindingen. 4.4 VERKEERSVEILIGHEID Ranking van de geselecteerde gemeente binnen alle Vlaamse gemeenten/steden op basis van verkeersveiligheid. Een hogere score komt overeen met betere verkeersveiligheid. De parameter verkeersveiligheid wordt bepaald door de gezondheidsimpact van verkeersslachtoffers die bij een verkeersongeval in de gemeente betrokken waren, per inwonersaantal Voorstelling lokale gezondheidsindicator mobiliteit 6/8

7 Bij de verkeersslachtoffers wordt onderscheid gemaakt tussen verkeersdoden, zwaargewonden en lichtgewonden. De gezondheidsimpact wordt in één maat uitgedrukt met de DALY (Disability Adjusted Life Year). DALY s zijn de som van YLL (Years of Life Lost) en YLD (Years Lived with Disability). YYL geeft het aantal jaren weer verloren door vroegtijdige sterfte( =sterfte voor levensverwachting), terwijl YLD staat voor het aantal jaren geleefd met een ziekte of beperking. In de DALY-berekeningen krijgt een verkeersdode een ernstfactor 40, een zwaargewonde een ernstfactor 2 en een lichtgewonde een ernstfactor 0,06. Voor elke gemeente wordt de berekende DALY-waarde gedeeld door het inwonersaantal. Voor het aantal verkeersslachtoffers op gemeentelijk niveau werd gebruik gemaakt van data van de FOD economie 3. Deze maakt een onderscheid tussen aantal doden, aantal zwaargewonde en aantal lichtgewonde slachtoffers die bij een verkeersongeval in een gemeente betrokken waren. Het zijn dus data op gemeentelijk niveau en houden geen rekening met het thuisadres van het slachtoffer, enkel met de plaats waar het ongeval plaatsvond. Data van de FOD Economie over verkeersslachtoffers zijn beschikbaar voor de jaren 2009 tot en met Het gemiddelde over de jaren werd genomen om een algemener beeld te geven en te vermijden dat er een bepaald jaar zou uitspringen. In de berekeningen krijgt een verkeersdode een ernstfactor 40. Verkeersdoden verliezen gemiddeld ongeveer een half leven terwijl mortaliteit door luchtpollutie vooral plaatsvindt bij gevoeligere mensen (ouderen, mensen met zwakkere gezondheid) (Rabl en de Nazelle, 2012). De huidige levensverwachting is rond de 80 jaar wat maakt dat het verlies van een half leven gelijk is aan 40 jaar. Het aantal zwaargewonde verkeersslachtoffers krijgt een ernstfactor 2. Per zwaar gewonde betekent dit dus een YLD van 2 overeenkomend met schattingen in wetenschappelijke literatuur (Weijermars et al., 2014: "Per zwaargewond slachtoffer is dit gemiddeld iets minder dan 2 YLD."). Voor het aantal lichtgewonde slachtoffers werd uitgegaan van een ernstfactor van 0,06 (gemiddelde van licht- en zwaargewonden; Tainio et al., 2014, tabel 5). Dit maakt dat in de huidige berekening op Vlaams niveau ongeveer een derde van de zware- en lichtgewonde slachtoffers in termen van YLD, bepaald wordt door de lichtgewonden (Polinder et al., 2012; Wijnen et al., 2016) Voorstelling lokale gezondheidsindicator mobiliteit 7/8

8 REFERENTIES Buekers, J. Colles A. Den Hond E., Inschatting ziektelast levensstijlfactoren en klassieke belangrijke risicofactoren voor de gezondheid VITO, Mol, Belgium Dekoninck, L., Botteldooren, D., Actualisatie van de geluidsindicatoren Studie uitgevoerd in opdracht van MIRA, Milieurapport Vlaanderen. Dora, C., Measuring the impacts of transport systems on health. EEA, Good practice guide on noise exposure and potential health effects. Faustini, A., Rapp, R., Forastiere, F., Nitrogen dioxide and mortality: review and meta-analysis of long-term studies. Eur. Respir. J. 44, doi: / Hilderink, H., Ziektelast in DALY s: Wat is de bijdrage van risicofactoren? In: Volksgezondheid Toekomst Verkenning, Nationaal Kompas Volksgezondheid. RIVM, Bilthoven, the Netherlands. Holland, M., Implementation of the HRAPIE recommendations for European Air Pollution CBA work. EMRC, UK. Lim, S.S., Vos, T., Flaxman, A.D., et al., A comparative risk assessment of burden of disease and injury attributable to 67 risk factors and risk factor clusters in 21 regions, : a systematic analysis for the Global Burden of Disease Study Lancet 380, Mueller, N., Rojas-Rueda, D., Cole-Hunter, T., de Nazelle, A., Dons, E., Gerike, R., Götschi, T., Int Panis, L., Kahlmeier, S., Nieuwenhuijsen, M., Health impact assessment of active transportation: A systematic review. Prev. Med. (Baltim). 76, doi: /j.ypmed Polinder, S., Haagsma, J.A., Toet, H., van Beeck, E.F., Epidemiological burden of minor, major and fatal trauma in a national injury pyramid. Br. J. Surg. 99, doi: /bjs.7708 Rabl, A., de Nazelle, A., Benefits of shift from car to active transport. Transp. Policy 19, doi: /j.tranpol Tainio, M., Olkowicz, D., Teresiński, G., de Nazelle, A., Nieuwenhuijsen, M.J., Severity of injuries in different modes of transport, expressed with disability-adjusted life years (DALYs). BMC Public Health 14, 765. doi: / Walton, H., Dajnak, D., Beevers, S., Williams, M., Watkiss, P., Hunt, A., Understanding the health impacts of air pollution in London. Weijermars, W., Bos, N., Stipdonk, H., Lasten van verkeersletsel ontleed - Basis voor een nieuwe benadering van verkeersveiligheid. WHO, REVIHAAP - Review of evidence on health aspects of air pollution - REVIHAAP project. Wijnen, W., Schroten, A., Hoen, M. t, The cost of road crashes in the Netherlands - An assessment of scenarios for making new cost estimates. Delft Voorstelling lokale gezondheidsindicator mobiliteit 8/8