Plangebied Prins Hendrikkade 15a in Woerden

Transcriptie

1 6500 voor Chr. RAAP-NOTITIE 4805 Plangebied Prins Hendrikkade 15a in Woerden 3750 voor Chr. Gemeente Woerden Archeologisch vooronderzoek: een bureau- en inventariserend veldonderzoek (verkennende fase) 2200 voor Chr. 700 voor Chr. 150 na Chr. 320 na Chr. Archeologisch Adviesbureau 250 na Chr na Chr.

2 Colofon Opdrachtgever: Rob de Groot Architecten bna Titel: Plangebied Prins Hendrikkade 15a in Woerden, gemeente Woerden; archeologisch vooronderzoek: een bureau- en Status: eindversie Datum: 17 juni 2014 Auteur: drs. S. Warning Projectcode: WDHK Bestandsnaam: NO4805_WDHK Projectleider: drs. S. Warning Projectmedewerkers: niet van toepassing ARCHIS-vondstmeldingsnummers: niet van toepassing ARCHIS-waarnemingsnummers: niet van toepassing ARCHIS-onderzoeksmeldingsnummer: Bewaarplaats documentatie: RAAP West-Nederland Autorisatie: drs. I.A. Schute Bevoegd gezag: gemeente Woerden ISSN: RAAP Archeologisch Adviesbureau B.V. Leeuwenveldseweg 5b 1382 LV Weesp Postbus GB Weesp telefoon: telefax: RAAP Archeologisch Adviesbureau B.V., 2014 RAAP Archeologisch Adviesbureau B.V. aanvaardt geen aansprakelijkheid voor eventuele schade voortvloeiend uit het gebruik van de resultaten van dit onderzoek of de toepassing van de adviezen.

3 Samenvatting In opdracht van Rob de Groot Architecten bna heeft RAAP Archeologisch Adviesbureau in mei 2014 een archeologisch onderzoek uitgevoerd in het plangebied Prins Hendrikkade 15a in Woerden, gemeente Woerden. De aanleiding voor dit onderzoek is het voornemen om op deze locatie de bestaande bebouwing te slopen en te vervangen door nieuwbouw. Het onderzoek is nodig in het kader van een bestemmingsplanwijziging, aangezien naar verwachting eventueel aanwezige archeologische resten bij toekomstige graafwerkzaamheden in het gebied zullen worden verstoord. Een archeologische onderbouwing met betrekking tot de eventuele aanwezigheid van archeologische waarden is derhalve verplicht conform het vigerend gemeentelijk beleid. Op basis van het bureauonderzoek gold een hoge verwachting voor de aanwezigheid van archeologische resten uit de Romeinse tijd t/m de Nieuwe tijd. Zoals op basis van het bureauonderzoek al verwacht werd, is in het plangebied een opgebracht pakket ten behoeve van de vestingwal aanwezig. De hoge verwachting voor de aanwezigheid van archeologische resten uit de Nieuwe tijd kan daarmee gehandhaafd blijven. Onder de vestingwal zijn oeverafzettingen aangetroffen. In de top van de oeverafzettingen zijn geen aanwijzingen voor bodemvorming aangetroffen. De kans dat er in de oeverafzettingen vindplaatsen uit de Romeinse tijd en Middeleeuwen aanwezig zijn, wordt dan ook erg klein geacht. De hoge verwachting voor de aanwezigheid van archeologische resten uit de Romeinse tijd en Middeleeuwen kan daarmee bijgesteld worden naar een lage verwachting. Op basis van de resultaten van het onderzoek wordt geconcludeerd dat door de voorgenomen bodemingrepen het opgebrachte pakket ten behoeve van de vestingwal zal worden verstoord. Echter, een archeologisch onderzoek vervolgonderzoek wordt gezien de geringe omvang van het plangebied en het feit dat het opgebrachte pakket van de vestingwal al diverse malen archeologisch is onderzocht, niet zinvol geacht. Verwacht wordt dat een archeologisch vervolgonderzoek geen aanvullende relevante informatie zal opleveren. Op een dieper niveau zijn oeverafzettingen (ca. 1,5 m -Mv) aangetroffen. De geplande kelder zal de oeverafzettingen verstoren, maar op basis van de resultaten van het booronderzoek is geconcludeerd dat de top van de oeverafzettingen is verdwenen. De kans dat er vindplaatsen uit de Romeinse tijd in de oeverafzettingen aanwezig is, wordt zeer klein geacht. Op basis van de resultaten van dit onderzoek wordt in het plangebied in het kader van de voorgenomen bodemingrepen geen vervolgstap uit het proces van de Archeologische Monumentenzorg (AMZ) noodzakelijk geacht Indien tijdens de werkzaamheden een archeologische vondst wordt gedaan dan geldt de wettelijke meldingsplicht (Monumentenwet 1988 art. 53): Degene die anders dan bij het doen van opgravingen een zaak vindt waarvan hij weet dan wel redelijkerwijs moet vermoeden dat het een RAAP-notitie 4805 / eindversie, 17 juni 2014 [3]

4 monument is, meldt die zaak zo spoedig mogelijk bij onze minister. Uit praktisch oogpunt kan een dergelijke vondst bij de gemeente worden gemeld. Indien toch een archeologisch onderzoek noodzakelijk wordt geacht, wordt aanbevolen een archeologisch vervolgonderzoek in de vorm van een inventariserend veldonderzoek (IVO) karterende fase, bestaande uit een proefsleuvenonderzoek uit te laten voeren. Een proefsleuvenonderzoek (IVO-P) behoort conform de KNA plaats te vinden op basis van een goedgekeurd Programma van Eisen (PvE). Dit PvE dient voor aanvang van het onderzoek te worden opgesteld door een senior-archeoloog en ter goedkeuring worden voorgelegd aan de bevoegde overheid. Over dit advies kunt u contact op nemen met de bevoegde overheid, in deze de heer R. Torremans, adviseur archeologie van de gemeente Woerden. Indien u dat wenst, kunnen wij u in dit overleg assisteren. RAAP-notitie 4805 / eindversie, 17 juni 2014 [4]

5 Inhoudsopgave Samenvatting... 3 Administratieve gegevens Inleiding Aanleiding Ligging van het plangebied Planomschrijving Doel- en vraagstelling Kwaliteit Bureauonderzoek Methode Aardkundige situatie Bewoningsgeschiedenis Archeologie Gespecificeerde archeologische verwachting Veldonderzoek Methode Resultaten Synthese Conclusies en aanbevelingen Onderzoeksvragen Conclusies Aanbevelingen Literatuur Gebruikte afkortingen Overzicht van figuren, tabellen en bijlagen Bijlage 1: Boorbeschrijvingen (inclusief lithologisch profiel) RAAP-notitie 4805 / eindversie, 17 juni 2014 [5]

6 Administratieve gegevens Projectcode WDHK ARCHIS-onderzoeksmelding Type onderzoek Opdrachtgever Contactpersoon Onderzoekskader Locatie bureau- en Rob de Groot Architecten bna De heer De Gier bestemmingsplanwijziging Plangebied Prins Hendrikkade 15a Plaats Gemeente Provincie Kadastrale gegevens Woerden Woerden Zuid-Holland Sectie C, nummer 2945G Oppervlakte plangebied 310 m 2 Kaartblad 31G Centrumcoördinaat / Bevoegd gezag Contactpersoon gemeente Woerden Mevrouw H. van den Ende Onderzoeksperiode Mei 2014 Afbakening onderzoeksgebied ARCHIS-vondstmelding ARCHIS-waarneming Tijdens het bureauonderzoek is het plangebied inclusief een zone van 500 m rondom het plangebied onderzocht. Het veldonderzoek (verkennende fase) is beperkt gebleven tot het plangebied. niet van toepassing niet van toepassing RAAP-notitie 4805 / eindversie, 17 juni 2014 [6]

7 1 Inleiding 1.1 Aanleiding In opdracht van Rob de Groot Architecten bna heeft RAAP Archeologisch Adviesbureau in mei 2014 een archeologisch bureauonderzoek (BO) en een Inventariserend Veldonderzoek (IVO), verkennende fase, door middel van boringen uitgevoerd in het plangebied Prins Hendrikkade 15, gemeente Woerden. De aanleiding voor dit onderzoek is het voornemen om op deze locatie de bestaande bebouwing te slopen en te vervangen door nieuwbouw, waarvoor een bestemmingsplanwijziging nodig is. Op de archeologische beleidskaart van Woerden ligt het plangebied in categorie 2. Het beleid voor deze categorie schrijft voor dat er bij bodemingrepen groter dan 50 m 2 en dieper dan 30 cm -Mv een archeologisch onderzoek dient te worden uitgevoerd. De omvang van de bodemingrepen bedraagt 310 m 2 en de diepte van de ingrepen bedraagt maximaal 3,0 m -Mv. Het onderzoek is nodig aangezien naar verwachting eventueel aanwezige archeologische waarden bij toekomstige graafwerkzaamheden in het gebied zullen worden verstoord. 1.2 Ligging van het plangebied Het plangebied ligt ten noorden van de Prins Hendrikkade in de bebouwde kom van Woerden (figuur 1). Op recente luchtfoto s uit Google Earth staat het plangebied afgebeeld als grotendeels bebouwd en deels tuin. Volgens de geraadpleegde topografische kaart en het Actueel Hoogtebestand Nederland ( bedraagt de huidige maaiveldhoogte in het plangebied ongeveer 0,7 m +NAP. 1.3 Planomschrijving De huidige bebouwing in het plangebied wordt gesloopt. In het plangebied wordt een nieuw woonhuis gebouwd. Onder het woonhuis zal een kelder met een omvang van circa 27 m 2 gerealiseerd worden. In de tuin zal een berging gerealiseerd worden. De diepte van de voorgenomen graafwerkzaamheden bedraagt circa 1,0 m -Mv ten behoeve van de aanleg van funderingssleuven en circa 3,0 m -Mv ten behoeve van de kelder (figuur 2). 1.4 Doel- en vraagstelling De doelstelling van het bureauonderzoek is het verwerven van informatie over bekende of verwachte archeologische waarden binnen het plangebied aan de hand van bestaande bronnen teneinde een gespecificeerde archeologische verwachting op te stellen. Het doel van het veldonderzoek is het toetsen en aanvullen van deze gespecificeerde verwachting. Op basis van de onderzoeksresultaten en de aard en omvang van de voorgenomen bodemingrepen is vervolgens RAAP-notitie 4805 / eindversie, 17 juni 2014 [7]

8 in hoofdstuk 4 een advies gegeven over de omgang met eventueel aanwezige archeologisch relevante geo(morfo)logische eenheden of archeologische resten. Onderzoeksvragen: 1. Welke gegevens met betrekking tot archeologische waarden zijn reeds over het plangebied bekend? 2. Hoe ziet de geologische/bodemkundige opbouw van het plangebied eruit? 3. Zijn in het plangebied archeologisch relevante geo(morfo)logische eenheden of archeologische resten aanwezig die (mogelijk) bedreigd worden door de geplande inrichting? 4. Op welke diepte bevinden zich de archeologisch interessante lagen? 5. Is de bodemopbouw in het plangebied zodanig intact dat archeologisch vervolgonderzoek zinvol is? 6. Welke methoden zouden bij het archeologisch vervolgonderzoek ingezet kunnen worden? 7. Op welke manier dient bij eventuele graafwerkzaamheden met archeologische waarden te worden omgegaan? 1.5 Kwaliteit Het onderzoek is uitgevoerd volgens de Kwaliteitsnorm Nederlandse Archeologie (KNA, versie 3.3), beheerd door de Stichting Infrastructuur Kwaliteitsborging Bodembeheer (SIKB; Voor archeologisch booronderzoek heeft de gemeente Woerden richtlijnen opgesteld, waaraan het archeologisch vooronderzoek moet voldoen. Het betreft de volgende richtlijnen: Richtlijnen bureauonderzoek, gemeente Woerden; Richtlijnen Booronderzoek/proefsleuvenonderzoek, gemeente Woerden; Het archeologisch onderzoek is conform deze richtlijnen uitgevoerd. Voorafgaand aan het veldonderzoek is een Plan van Aanpak (PvA) opgesteld en ter informatie aan mevrouw Van den Ende van gemeente Woerden voorgelegd. Voor de in deze notitie genoemde archeologische perioden wordt verwezen naar tabel 1. Daarnaast is achter in dit rapport een lijst met gebruikte afkortingen opgenomen. RAAP-notitie 4805 / eindversie, 17 juni 2014 [8]

9 Archeologische perioden Tijdperk Datering Prehistorie Recente tijd Nieuwe tijd Middeleeuwen Romeinse tijd IJzertijd Bronstijd Neolithicum (Nieuwe Steentijd) Mesolithicum (Midden Steentijd) Paleolithicum (Oude Steentijd) C B A Laat B Laat A D: Ottoonse tijd Vroeg C: Karolingische tijd B: Merovingische tijd A: Volksverhuizingstijd Laat Midden Vroeg Laat Midden Vroeg Laat Midden Vroeg Laat Midden Vroeg Laat Midden Vroeg Laat Jong B Jong A Midden Oud naChr voor Chr / tabel1_standaard_archeologisch_raap_2014 Tabel 1. Archeologische tijdschaal. RAAP-notitie 4805 / eindversie, 17 juni 2014 [9]

10 2 Bureauonderzoek 2.1 Methode Tijdens het bureauonderzoek wordt aan de hand van verschillende bronnen informatie verzameld om inzicht te krijgen in de genese van het landschap, de (lokale) opbouw van de bodem en de sporen die de mens in het landschap heeft achtergelaten. Om een beeld te vormen over het voormalige landschap is onder andere gebruikgemaakt van verschillende geologische, geomorfologische en bodemkundige kaarten. Voor informatie omtrent het reliëf in en rondom het plangebied is het Actueel Hoogtebestand van Nederland (AHN) geraadpleegd ( Om de bekende archeologische gegevens te inventariseren zijn de beleidsadvieskaart van de gemeente Woerden, de Cultuurhistorische Hoofdstructuur van de provincie Zuid-Holland, de Indicatieve Kaart van Archeologische Waarden (IKAW) en het Archeologisch Informatie Systeem (Archis II) van de Rijksdienst voor het Cultureel Erfgoed geraadpleegd. Om inzicht te krijgen in de aanwezigheid van eventuele bebouwing en/of bodemverstoringen in het plangebied zijn onder andere historisch kaartmateriaal ( en het Bodemloket ( geraadpleegd. Voor een volledig overzicht van de geraadpleegde bronnen wordt verwezen naar de literatuurlijst achter in dit rapport. 2.2 Aardkundige situatie Het plangebied ligt in het centrale rivierengebied. Deze rivierafzettingen dateren uit het Holoceen en worden gerekend tot de Formatie van Echteld. De rivieren kenmerkten zich door een meanderend (bochtig) verloop. Deze meanders verplaatsen zich langzaam stroomafwaarts. In de binnenbocht vindt sedimentatie plaats, in de buitenbocht erosie. Het meanderen van de rivier heeft tot gevolg dat er een brede zone met voornamelijk zandige bedding- en geulafzettingen wordt gevormd. Tijdens hoogwater, waarbij het water buiten de oevers treedt, wordt aan weerszijden van de bedding sediment afgezet. Het grovere, zandige materiaal (oeverafzettingen) komt dicht bij de geul terecht, terwijl het fijnere, kleiige materiaal verder van de geul af tot bezinking komt (komafzettingen). De (rivier)bedding en oeverwallen, eventueel met kronkelwaard en restgeul, vormen samen een zogenaamde stroomgordel. Voor het plangebied zijn de Linschoten en Oude Rijn stroomgordel van belang (tabel 3; Haartsen, 2003). Deze twee stroomgordels komen ongeveer ter hoogte het plangebied samen. De exacte plaats hiervan is echter onbekend. De Linschoten stroomgordel was een Rijntak, die van Schalkwijk via Montfoort naar Woerden stroomde. Deze was actief in de periode vanaf circa 2000 voor Chr. (Bronstijd) tot waarschijnlijk het moment dat de Hollandse IJssel ontstond omstreeks 100 na Chr. De huidige rivier de Korte Linschoten, die ten westen van het plangebied stroomt, is slechts een restant van een vroeger veel grotere stroom. Rond deze tijd stroomde de Rijn vermoedelijk ruim honderd meter ten noorden van het plangebied. De Oude Rijn is onderdeel van het Utrechtse stroomstelsel. De stroomgordel RAAP-notitie 4805 / eindversie, 17 juni 2014 [10]

11 was actief van circa 4400 voor Chr. tot aan de afdamming van de Rijnloop bij Wijk bij Duurstede in 1122 na Chr. (Berendsen en Stouthamer, 2001). m NAP m -Mv begin eind Oude Rijn -2,2-1,0 m +NAP 0-3, IJzertijd t/m Middeleeuwen Linschoten 0,2-1,0 m -NAP 0,8-2, IJzertijd t/m Middeleeuwen Tabel 2. Stroomgordels in de omgeving van het plangebied (de aangegeven hoogten in NAP gelden voor de gehele stroomgordel, niet alleen voor het deel van de stroomgordel binnen het plangebied. De aangegeven dieptes onder maaiveld betreffen schattingen op basis van de uiterste waarden. Bron: Berendsen & Stouthamer, 2001). Geo(morfo)logie Aangezien het plangebied in de bebouwde kom van Woerden ligt, is het geomorfologisch gezien niet gekarteerd. Op basis van beschikbare gegevens uit de omgeving wordt aangenomen dat het plangebied geomorfologisch gezien op een rivier-inversierug ligt (Stiboka/RGD, 1975: code 3K26). Bodem De bodem bestaat in de omgeving van het plangebied uit kalkhoudende poldervaaggronden; zware zavel en lichte klei met grondwatertrap III/IV (Stiboka, 1970: code Rn95A) en/of uit kalkloze poldervaaggronden; zware klei met grondwatertrap III (Stiboka, 1970: code Rn47C). Poldervaaggronden zijn kleigronden met een grijze, roetig gevlekte ondergrond en een humusarme bovengrond (De Bakker, 1966). Op de bodemkaart staat in de directe omgeving van het plangebied grondwatertrap III/IV aangegeven. Een dergelijke grondwatertrap wijst erop dat de gemiddeld hoogste grondwaterstand minder dan 40 cm -Mv en de laagste grondwaterstand tussen de 80 en 120 cm -Mv bedraagt. Een dergelijk variërende grondwaterstand betekent dat eventueel aanwezige organische archeologische resten (zoals hout en bot) tot 120 cm -Mv niet goed geconserveerd zullen zijn. Anorganische archeologische resten kunnen daarentegen nog wel in goede staat in de bodem aanwezig zijn. 2.3 Bewoningsgeschiedenis (Cultuur)historische achtergrond In de Romeinse tijd lag het plangebied aan de noordgrens van het Romeinse Rijk, de limes. De limes bestond uit een grensrivier, in dit geval de Oude Rijn, een weg, castella, in dit geval Castellum Laurium en wachttorens (Blijdestijn, 2005). Het plangebied ligt circa 200 à 300 m ten zuiden van het Castellum Laurium en de daarnaast gelegen vicus (kampdorp). RAAP-notitie 4805 / eindversie, 17 juni 2014 [11]

12 Het plangebied ligt nu binnen de historische stadskern van Woerden. In 1371 kreeg Woerden haar eerste versterking met een gracht en een aarden wal. In deze tijd bevond zich ten noorden van het plangebied het zuidelijke deel van de gracht. Rond 1600 werden de stadsmuren verruimd en werden bastions aangelegd. In het derde kwart van de 17e eeuw werd ter hoogte van het plangebied om de gracht die om de stadsmuur heen liep een retranchement, een dekkingswal, aangelegd (figuur 3). Hieromheen werd tot slot een tweede gracht aangelegd, die zich waarschijnlijk buiten het plangebied bevindt (Blijdestijn, 1999). Een archeologische begeleiding in 2003 van werkzaamheden aan een fietspad en de verplaatsing van vijf bomen op de Molenberg bracht twee grondlagen aan het licht die geassocieerd kunnen worden met het Kromwijcker Bolwerck (Vos & Hazenberg, 2004). Het bevestigde de verwachting dat het bolwerk ter plaatse redelijk intact zou zijn, vanwege de continue aanwezigheid van de molen De Windhond op het bastion. Tijdens een archeologische begeleiding in 2005 is naast het Romeinse puinpakket ook de vulling van de gedempte binnengracht rond de oude binnenstad van Woerden aangetroffen (Jeneson, 2006). Vanaf het midden van de 19e eeuw zijn de vestingwerken ontmanteld en in 1874 werd Woerden als vestingstad officieel opgeheven. De binnengracht die rondom het bastion lag werd gedempt. Historisch landgebruik Om inzicht te verkrijgen in het grondgebruik in het plangebied in de Nieuwe tijd biedt de analyse van historische kaarten een goede invalshoek. Op historische kaarten uit de 17e t/m begin 19e eeuw ligt het plangebied op de vestingwerken van Woerden (Canaletto, 1974; De Roy, 1973; Wieberdink, 1989; Zandvliet, 1989). Op de projectie van het plangebied op de kadastrale minuut uit de periode is de ligging op het vestingwerk goed te zien (figuur 4; Na de ontmanteling van de vestiging blijft dit deel van Woerden bebouwd. De eerste bebouwing aan de Prins Hendrikkade verschijnt in1890 (Van Es & Van Ginkel-Meester, 2000). Daarna verschijnt de huidige bebouwing in het plangebied ( 2.4 Archeologie Archeologische verwachting Op de Archeologische beleids- en verwachtingskaart van de gemeente Woerden ligt het plangebied in een archeologisch waardevol terrein. Dit betreft de historische kern van Woerden Op de IKAW valt het plangebied in een zone met een hoge archeologische verwachting. Deze waardering is gebaseerd op de ligging van het plangebied op een rivier-inversierug (Deeben, 2008; zie ook Op de Cultuurhistorische Hoofdstructuur (CHS) van de provincie Utrecht ligt het plangebied in een zone met een zeer hoge archeologische waarde vanwege de ligging in de historische kern van Woerden ( RAAP-notitie 4805 / eindversie, 17 juni 2014 [12]

13 Bekende archeologische resten Het plangebied ligt in de historische kern van Woerden. Dit is een terrein van hoge archeologische waarde met vele archeologische vondsten en sporen uit de Romeinse tijd tot en met de nieuwe tijd (ARCHIS-monumentnummer en ). Op circa 300 m ten oosten van het plangebied ligt een kasteelterrein (ARCHIS-monumentnummer ; ARCHISwaarnemingsnummers 26236). Het kasteel is begin van de 15e eeuw gebouwd en had een verdedigende functie (figuur 1; tabel 2). Op circa 100 m ten noorden van het plangebied ligt een beschermd monumententerrein (AR- CHIS-monumentnummer ). Op dit terrein zijn resten van de Romeinse legerplaats, castellum, Laurium en de daarnaast gelegen burgerlijke nederzetting, vicus aangetroffen (figuur 1; tabel 2). In de directe omgeving van het plangebied zijn reeds een groot aantal archeologische onderzoeken uitgevoerd. Bij deze onderzoeken zijn onder meer drie Romeinse schepen, houten beschoeiingen uit de Romeinse tijd en puin uit de 17e en 18e eeuw dat mogelijk geassocieerd kan worden met het Kromwijcker Bolwerck, aangetroffen (ARCHIS-waarnemingsnummers 22119,, 26471, 26477, 26481, 27577, 27579,,,, ). Een archeologische begeleiding in 2003 van werkzaamheden aan een fietspad en de verplaatsing van vijf bomen op de Molenberg bracht twee grondlagen aan het licht die eveneens geassocieerd kunnen worden met het Kromwijcker Bolwerck (Vos & Hazenberg, 2004). Het bevestigde de verwachting dat het bolwerk ter plaatse redelijk intact zou zijn, vanwege de continue aanwezigheid van de molen De Windhond op het bastion. Tijdens een archeologische begeleiding in 2005 is naast een Romeinse puinpakket ook de vulling van de gedempte binnengracht rond de oude binnenstad van Woerden aangetroffen (Jeneson, 2006). Tijdens een booronderzoek van RAAP (Schiltmans e.a., 2009) is ten westen van het plangebied, aan de Prins Hendrikkade een archeologische vindplaats aangetroffen (ARCHISwaarnemingsnummer ). Onder de verstoorde bovengrond is op een gemiddelde diepte van 1,1 m -Mv (0,3 m -NAP), in de top van de natuurlijke afzettingen een zogenaamde vuile laag aangetroffen met een groot aantal archeologische indicatoren, waaronder fragmenten aardewerk. De gemiddelde dikte van dit pakket bedraagt 70 cm. Het aangetroffen aardewerk in deze vuile laag dateert uit de Late Middeleeuwen tot en met de Nieuwe tijd. Mogelijk betreft het een archeologisch niveau (ophogingspakket) dat samenhangt met de ligging van het plangebied binnen de historische kern van Woerden. Het kan echter niet worden uitgesloten dat het een ophogingspakket is dat gerelateerd is aan het retranchement (de dekkingswal) uit de 17e eeuw. Tijdens een booronderzoek in 2011 aan de Prins Hendrikkade bleek in een deel van het plangebied de bovenste 1à 2 m verstoord door saneringswerkzaamheden. In het overige deel van het plangebied zijn archeologische indicatoren in een vuile laag aangetroffen die mogelijk samenhangen met het retranchement of met de historische kern van Woerden (Coppens & Briels, 2011). RAAP-notitie 4805 / eindversie, 17 juni 2014 [13]

14 AMK-terrein complextype datering waarde Wachtpost Romeins Zeer hoog, beschermd Kasteel Late Middeleeuwen/ Nieuwe tijd hoog Stad Late middeleeuwen/ Nieuwe tijd Hoog Legerplaats, stad Romeins, Late Middeleeuwen Zeer hoog Tabel 3. Overzicht van de bekende archeologische monumenten in en rond het plangebied. 2.5 Gespecificeerde archeologische verwachting Op basis van het bureauonderzoek geldt een hoge verwachting voor de aanwezigheid van archeologische resten uit de Romeinse tijd t/m de Nieuwe tijd. Vindplaatsen uit de Romeinse tijd en Middeleeuwen kunnen voorkomen in de top van het oeverafzettingen van de Oude Rijn en/of Linschoten stroomgordel. Het kan gaan om vindplaatsen met een oppervlakte tussen circa 500 en m². Deze worden waarschijnlijk gekenmerkt door een vondstlaag of vegetatieniveau waarin houtskool, aardewerk, vuursteen en natuursteen kunnen voorkomen. Het zal voornamelijk gaan om losse huisplaatsen/boerderijen of een verzameling van enkele boerderijen/huisplaatsen bij elkaar Vindplaatsen uit de Nieuwe tijd kunnen direct vanaf maaiveld aangetroffen worden. Het kan hierbij gaan om resten van verdedigingswerken vanaf de 17e eeuw. Indien de bodemopbouw echter verstoord is geraakt door (graaf)werkzaamheden in de 20e eeuw, dan heeft het plangebied een lage verwachting voor alle hierboven beschreven periodes. Eventuele archeologische waardes zullen door dergelijke (graaf)werkzaamheden verstoord zijn waardoor resten waarschijnlijk niet meer in situ aanwezig zijn, en de informatiewaarde van deze resten gering is. Om het verwachtingsmodel te toetsen en aan te vullen is een verkennend veldonderzoek door middel van boringen uitgevoerd. Tijdens het veldonderzoek wordt vastgesteld waar de oorspronkelijke bodemopbouw intact is gebleven en waar niet. Daarnaast wordt vastgesteld of het bodemprofiel en eventuele archeologische indicatoren aanleiding geven te veronderstellen dat archeologische resten aanwezig kunnen zijn in het plangebied. Daarvoor worden 4 boringen zo verspreid mogelijk over het plangebied geplaatst. RAAP-notitie 4805 / eindversie, 17 juni 2014 [14]

15 3 Veldonderzoek 3.1 Methode Het inventariserend veldonderzoek (IVO) bestond uit een booronderzoek verkennende fase. Het doel van het veldonderzoek door middel van boringen is om de in het bureauonderzoek opgestelde specifieke archeologische verwachting te toetsen en waar nodig aan te passen. Tijdens het veldonderzoek wordt vastgesteld waar de oorspronkelijke bodemopbouw intact is gebleven en waar niet. Daarnaast wordt vastgesteld of het bodemprofiel en eventuele archeologische indicatoren aanleiding geven te veronderstellen dat archeologische resten aanwezig kunnen zijn in het plangebied. Daartoe zijn 4 boringen zo verspreid mogelijk over het plangebied geplaatst, waarbij 2 boringen in de bestaande bebouwing zijn gezet (figuur 5). Er is geboord tot maximaal 3,5 m -Mv met een Edelmanboor met een diameter van 7 cm en een gutsboor met een diameter van 3 cm. De boringen zijn lithologisch conform NEN 5104 (Nederlands Normalisatie-instituut, 1989) digitaal beschreven in het boorbeschrijvingssysteem van RAAP (Deborah 2; Bijlage 1). Alle boringen zijn ingemeten met behulp van een RTK-GPS (x-, y en z-waarden). Het opgeboorde materiaal is in het veld door middel van verbrokkeling en versnijding gecontroleerd op de aanwezigheid van archeologische indicatoren (zoals houtskool, vuursteen, aardewerk, metaal, bot, verbrande leem en fosfaatvlekken). 3.2 Resultaten Bodemopbouw Tijdens het veldonderzoek is in de boringen 1 en 2 (binnen het gebouw) een pakket lichtbruingrijs zand al dan niet met bouwpuin aangetroffen. Dit pakket is geïnterpreteerd als bouwzand aangebracht bij de aanleg van de huidige bebouwing. Boring 1 is op 1,25 m -Mv in dit pakket gestuit op ondoordringbaar puin. In boring 2 is het pakket 15 cm dik. In de boringen 3 en 4 (in de tuin) is vanaf maaiveld donkerbruingrijs, sterk zandig, matig humeuze klei aangetroffen, geïnterpreteerd als bouwvoor. Onder de bouwvoor is een 15 tot 25 cm dikke laag klei met zand- en kleibrokken aangetroffen. Dit pakket is als een recent verstoord pakket geïnterpreteerd. Vestingwal In de boringen 2 t/m 4 gaat het bouwzand of het recent verstoord pakket tussen 0,15 en 0,6 m -Mv (0,46 en 0,15 m +NAP) abrupt over in bruingrijze, uiterst siltige tot zwak zandige klei. In deze klei zijn fragmenten bouwpuin aangetroffen. Dit pakket is geïnterpreteerd als basis van de vestingwal. Het pakket is 100 tot 145 cm dik. RAAP-notitie 4805 / eindversie, 17 juni 2014 [15]

16 Oeverafzettingen De opgebrachte klei ten behoeve van de vestingwal gaat tussen 1,5 en 1,6 m -Mv (ca. 0,8 m -NAP) abrupt over in lichtgrijze, uiterst siltige klei. De klei is kalkrijk en bevat in de top nog enkele puinspikkels. De klei is geïnterpreteerd als oeverafzettingen. Beddingafzettingen De oeverafzettingen gaan tussen 1,9 en 2,9 m -Mv (1,16 en 2,15 m -NAP) abrupt over in lichtbruingrijs, matig fijn zand, al dan niet met enkele kleilagen. Het zand is als beddingafzettingen geïnterpreteerd. Archeologische indicatoren Tijdens het veldonderzoek zijn in 3 van de 4 boringen fragmenten bouwpuin aangetroffen. Het bouwpuin is in het ophogingspakket ten behoeve van de vestingwal aangetroffen. In de top van de oeverafzettingen zijn enkele puinspikkels waargenomen. Deze zijn zeer waarschijnlijk vanuit het opgebrachte pakket in de oeverafzettingen terechtgekomen en vormen geen aanleiding om een vindplaats in de oeverafzettingen te verwachten. 3.3 Synthese Zoals op basis van het bureauonderzoek al verwacht werd, is in het plangebied een opgebracht pakket ten behoeve van de vestingwal aanwezig. Hoewel de vestingwerken in de 19e eeuw zijn ontmanteld, is er in het plangebied nog sprake van een restant van deze wal. De hoge verwachting voor de aanwezigheid van archeologische resten uit de Nieuwe tijd kan daarmee gehandhaafd blijven. Onder de vestingwal zijn oeverafzettingen aangetroffen. Deze kunnen zowel van de Linschoten als de Oude Rijn stroomgordel zijn. In de top van de oeverafzettingen zijn geen aanwijzingen voor bodemvorming aangetroffen. De oeverafzettingen zijn kalkrijk, er is geen sprake van bruining en/of de vorming van mangaan. Op basis van de boringen wordt geconcludeerd dat er sprake is een onthoofd profiel, waarbij de top van de oeverafzettingen verdwenen is, wellicht voor de bouw van een vestingwal. De kans dat er in de oeverafzettingen vindplaatsen uit de Romeinse tijd en Middeleeuwen aanwezig zijn, wordt dan ook erg klein geacht. De hoge verwachting voor de aanwezigheid van archeologische resten uit de Romeinse tijd en middeleeuwen kan daarmee bijgesteld worden naar een lage verwachting. RAAP-notitie 4805 / eindversie, 17 juni 2014 [16]

17 4 Conclusies en aanbevelingen 4.1 Onderzoeksvragen Onderzoeksvragen: 1. Welke gegevens met betrekking tot archeologische waarden zijn reeds over het plangebied bekend? Het plangebied ligt in de historische kern van Woerden. Dit is een terrein van hoge archeologische waarde met veel archeologische vondsten en sporen uit de Romeinse tijd tot en met de nieuwe tijd (ARCHIS-monumentnummer en ). 2. Hoe ziet de geologische/bodemkundige opbouw van het plangebied eruit? In het plangebied is een opgebracht pakket ten behoeve van de vestingwal op oever- op beddingafzettingen aangetroffen. 3. Zijn in het plangebied archeologisch relevante geo(morfo)logische eenheden of archeologische resten aanwezig die (mogelijk) bedreigd worden door de geplande inrichting? Het opgebrachte pakket ten behoeve van de vestingwal is een archeologisch interessant pakket. De oeverafzettingen zijn in dit geval, vanwege het ontbreken van aanwijzingen voor bodemvorming, archeologisch gezien niet relevant. 4. Op welke diepte bevinden zich de archeologisch interessante lagen? Het opgebrachte pakket voor de vestingwal is vanaf 0,15 cm -Mv (0,46 m +NAP) aangetroffen. 5. Is de bodemopbouw in het plangebied zodanig intact dat archeologisch vervolgonderzoek zinvol is? In principe wel. Een archeologisch vervolgonderzoek wordt gezien de geringe omvang van het plangebied en het feit dat het opgebrachte pakket van de vestingwal al diverse malen is onderzocht, echter niet zinvol geacht. Verwacht wordt dat een archeologisch vervolgonderzoek geen aanvullende relevante informatie zal opleveren. Op een dieper niveau zijn oeverafzettingen (ca. 1,5 m -Mv) aangetroffen. De geplande kelder zal de oeverafzettingen verstoren, maar op basis van de resultaten van het booronderzoek is geconcludeerd dat de top van de oeverafzettingen is verdwenen. Een archeologisch vervolgonderzoek naar de top van de oeverafzettingen wordt daarom niet zinvol geacht. 6. Welke methoden zouden bij het archeologisch vervolgonderzoek ingezet kunnen worden? Indien toch een archeologisch onderzoek noodzakelijk wordt geacht, wordt aanbevolen een vervolgonderzoek in de vorm van een proefsleuvenonderzoek uit te voeren. RAAP-notitie 4805 / eindversie, 17 juni 2014 [17]

18 7. Op welke manier dient bij eventuele graafwerkzaamheden met archeologische waarden te worden omgegaan? Zie Conclusies Op basis van de resultaten van het onderzoek wordt geconcludeerd dat door de voorgenomen bodemingrepen het opgebrachte pakket ten behoeve van de vestingwal zal worden verstoord. Een archeologisch onderzoek vervolgonderzoek wordt echter gezien de geringe omvang van het plangebied en het feit dat het opgebrachte pakket van de vestingwal al diverse malen archeologisch is onderzocht, niet zinvol geacht. Verwacht wordt dat een archeologisch vervolgonderzoek geen aanvullende relevante informatie zal opleveren. Op een dieper niveau zijn oeverafzettingen (ca. 1,5 m -Mv) aangetroffen. De geplande kelder zal de oeverafzettingen verstoren, maar op basis van de resultaten van het booronderzoek is geconcludeerd dat de top van de oeverafzettingen is verdwenen. De kans dat er vindplaatsen uit de Romeinse tijd in de oeverafzettingen aanwezig zijn, wordt zeer klein geacht. 4.3 Aanbevelingen Op basis van de resultaten van dit onderzoek wordt in het plangebied in het kader van de voorgenomen bodemingrepen geen vervolgstap uit het proces van de Archeologische Monumentenzorg (AMZ) noodzakelijk geacht. Indien tijdens de werkzaamheden een archeologische vondst wordt gedaan dan geldt de wettelijke meldingsplicht (Monumentenwet 1988 art. 53): Degene die anders dan bij het doen van opgravingen een zaak vindt waarvan hij weet dan wel redelijkerwijs moet vermoeden dat het een monument is, meldt die zaak zo spoedig mogelijk bij onze minister. Uit praktisch oogpunt kan een dergelijke vondst bij de gemeente worden gemeld. Indien toch een archeologisch onderzoek noodzakelijk wordt geacht, wordt aanbevolen een archeologisch vervolgonderzoek in de vorm van een inventariserend veldonderzoek (IVO) karterende fase, bestaande uit een proefsleuvenonderzoek uit te laten voeren. Een proefsleuvenonderzoek (IVO-P) behoort conform de KNA plaats te vinden op basis van een goedgekeurd Programma van Eisen (PvE). Dit PvE dient voor aanvang van het onderzoek te worden opgesteld door een senior-archeoloog en ter goedkeuring worden voorgelegd aan de bevoegde overheid. Over dit advies kunt u contact op nemen met de bevoegde overheid, in deze de heer R. Torremans, adviseur archeologie van de gemeente Woerden. Indien u dat wenst, kunnen wij u in dit overleg assisteren. RAAP-notitie 4805 / eindversie, 17 juni 2014 [18]

19 Literatuur Bakker, H. de, De subgroepen van het systeem van bodemclassificatie voor Nederland. In Boor en spade: verspreide bijdragen tot de kennis van de bodem van Nederland. Stiboka, Wageningen. Berendsen, H.J.A. & E. Stouthamer, Palaeogeographic development of the Rhine-Meuse Delta, The Netherlands. Van Gorcum, Assen. Blijdenstijn, R., 1999: Waardevol Woerden in ontwikkeling, Een cultuurhistorische effectrapportage van de binnenstad van Woerden, Gemeente Woerden, Woerden. Blijdenstijn, R., Tastbare Tijd. Cultuurhistorische atlas van de provincie Utrecht. Provincie Utrecht/PlanPlan, Amsterdam. Canaletto, Kaartboek van het Groot Waterschap van Woerden, Uitgeversmaatschappij Canaletto, Alphen aan den Rijn. Coppens, C.F.H. & I.R.P.M. Briels, Plangebied Oranjestraat. Deelgebieden Prins Hendrikkade & Kaaspakhuis, gemeente Woerden; archeologisch vooronderzoek: een inventariserend veldonderzoek (karterende fase) en een archeologische begeleiding. RAAP-notitie RAAP Archeologisch Adviesbureau, Weesp. Deeben, J.H.C. (red.), De Indicatieve Kaart van Archeologische Waarden (IKAW), derde generatie Rapportage Archeologische Monumentenzorg 155. Rijksdienst voor het Cultureel Erfgoed, Amersfoort (info: Es, J. van, S. van Ginkel-Meester, Woerden: geschiedenis en architectuur. Monumenteninventarisatie Provincie Utrecht 24. Kerckebosch / SPOU, Zeist. Haartsen, A., Het Land van Woerden. Woerden. Jeneson, C.F., Woerden-Oranjestraat-Wilhelminaweg; begeleiding aanleg & vernieuwing riool: verslag archeologische begeleiding. Hazenberg AMZ publicaties 2006-xx. Hazenberg Archeologie, Leiden. Nederlands Normalisatie-instituut, Nederlandse Norm NEN 5104, Classificatie van onverharde grondmonsters. Nederlands Normalisatie-instituut, Delft. Roy, B. de, Nieuwe kaart van den Lande van Utrecht. Canaletto, Alphen aan den Rijn. Schiltmans, D.E.A. & S. de Kruif & C.N. Kruidhof, Plangebied Oranjestraat en Prins Hendrikkade, gemeente Woerden: archeologisch vooronderzoek: een inventariserend veldonderzoek. RAAP-rapport RAAP Archeologisch Adviesbureau, Weesp. Sijmons, A.H., I.H. van Eeghen, Jacob Aertsz. Colom's kaart van Holland Canaletto, Alphen aan den Rijn. Stiboka, Bodemkaart van Nederland, 1: Kaartblad 31 Oost Utrecht. Stichting voor Bodemkartering, Wageningen. Stiboka/RGD, Geomorfologische Kaart van Nederland, 1: Kaartblad 31 Utrecht. Stichting voor Bodemkartering/Rijks Geologische Dienst, Wageningen/Haarlem. Vos, W.K. & T. Hazenberg, Woerden Kruittorenweg; archeologische begeleiding bij de molenberg. Hazenberg AMZ publicaties Hazenberg Archeologie, Leiden. RAAP-notitie 4805 / eindversie, 17 juni 2014 [19]

20 Wieberdink, G.L., Historische atlas Utrecht: chromotopografische kaart des Rijks 1: Robas Producties, Den Ilp. Zandvliet, K. (red.), Prins Maurits' kaart van Rijnland en omliggend gebied: door Floris Balthasar en zijn zoon Balthasar Florisz. van Berckenrode in 1614 getekend. Canaletto, Alphen aan den Rijn. RAAP-notitie 4805 / eindversie, 17 juni 2014 [20]

21 Gebruikte afkortingen AHN AMK ARCHIS CHS CMA IVO(-P) KNA -Mv NAP PvE SIKB Actueel Hoogtebestand Nederland Archeologische MonumentenKaart ARCHeologisch Informatie Systeem Cultuurhistorische HoofdStructuur Centraal Monumenten Archief Inventariserend VeldOnderzoek (Proefsleuven) Kwaliteitsnorm Nederlandse Archeologie beneden maaiveld Normaal Amsterdams Peil Programma van Eisen Stichting Infrastructuur Kwaliteitsborging Bodembeheer RAAP-notitie 4805 / eindversie, 17 juni 2014 [21]

22 Overzicht van figuren, tabellen en bijlagen Figuur 1. De ligging van het plangebied (zwart), omliggende ARCHIS-waarnemingen (rood) en AMK-terreinen (blauw); inzet: ligging in Nederland (ster). Figuur 2. Bestaande en nieuwe situatie plangebied. Figuur 3. Het plangebied (onderbroken rode lijn) geprojecteerd op een weergave van de ligging van verdedigingswerken van Woerden van 1600 tot 1700 na Chr. Geel: dekkingswal, blauw: gracht en oranje: Kromwijcker bolwerk (Blijdenstijn, 1999). Figuur 4. Projectie van het plangebied (rode lijn) op de kadastrale minuut uit de periode (bron: Figuur 5. Boorpuntenkaart. Tabel 1. Tabel 2. Tabel 3. Archeologische tijdschaal. Stroomgordels in de omgeving van het plangebied (de aangegeven hoogten in NAP gelden voor de gehele stroomgordel, niet alleen voor het deel van de stroomgordel binnen het plangebied. De aangegeven dieptes onder maaiveld betreffen schattingen op basis van de uiterste waarden. Bron: Berendsen & Stouthamer, 2001). Overzicht van de bekende archeologische monumenten in en rond het plangebied. Bijlage 1. Boorbeschrijvingen. RAAP-notitie 4805 / eindversie, 17 juni 2014 [22]

23 Microsoft Bing 2014 Microsoft Corporation 8 Figuur 1. De ligging van het plangebied (zwart), omliggende ARCHIS-waarnemingen (rood) en AMKterreinen (blauw); inzet: ligging in Nederland (ster).

24 kelder 27m2 Figuur 2. Bestaande en nieuwe situatie plangebied.

25 Microsoft Microsoft MicrosoftBing Bing Bing Bing Microsoft Microsoft Microsoft MicrosoftCorporation Corporation Corporation Corporation Microsoft Microsoft Microsoft Bing Bing Microsoft Microsoft Corporation Corporation JS1/wdhk_vesting m : Figuur 3. Het plangebied (onderbroken rode lijn) geprojecteerd op een weergave van de ligging van verdedigingswerken van Woerden van 1600 tot 1700 na Chr. Geel: dekkingswal, blauw: gracht en oranje: Kromwijcker bolwerk (Blijdenstijn, 1999).

26 Microsoft Bing 2014 Microsoft Corporation 2014 JS1/wdhk_kad_min Figuur 4. Projectie van het plangebied (rode lijn) op de kadastrale minuut uit de periode ( m :

27 Dienst voor het kadaster en de openbare registers, Apeldoorn, JS1/wdhk_bp Figuur 5. Boorpuntenkaart m :500 legenda 3 boring boornummer grens plangebied

28 Bijlage 1: Boorbeschrijvingen (inclusief lithologisch profiel) RAAP-notitie 4805 / eindversie, 17 juni 2014 [28]

29 Bijlage 1: Boorbeschrijvingen boring: WDHK-1 beschrijver: MS/SW, datum: , X: ,63, Y: ,05, precisie locatie: 1 cm, coördinaatsysteem: Rijksdriehoeksmeting, kaartblad: 31G, hoogte: 0,61, precisie hoogte: 1 cm, referentievlak: Normaal Amsterdams Peil, methode hoogtebepaling: geschat, overige methoden, boortype: Edelman-7 en guts-3 cm, doel boring: archeologie - verkenning, landgebruik: verhard, vondstzichtbaarheid: geen, provincie: Utrecht, gemeente: Woerden, plaatsnaam: Woerden, opdrachtgever: Rob de Groot Architecten, uitvoerder: RAAP West, opmerking: odp 0 cm -Mv / 0,61 m +NAP Algemeen: aard ondergrens: abrupt (<0,3 cm) Lithologie: zand, zwak siltig, bruingrijs, matig grof Bodemkundig: interpretatie: opgebrachte grond Archeologie: veel fragmenten bouwpuin (onbepaald) 50 cm -Mv / 0,11 m +NAP Algemeen: aard bovengrens: abrupt (<0,3 cm) Lithologie: zand, zwak siltig, lichtbruingrijs, matig fijn, schelpfragment Bodemkundig: interpretatie: opgebrachte grond Archeologie: fragmenten bouwpuin (onbepaald) 90 cm -Mv / 0,29 m -NAP Lithologie: zand, zwak siltig, grijs, kleibrokken, matig fijn Bodemkundig: interpretatie: opgebrachte grond Archeologie: enkel fragment aardewerk 124 cm -Mv / 0,63 m -NAP Lithologie: zand, zwak siltig, grijs, kleibrokken, matig fijn Bodemkundig: interpretatie: opgebrachte grond Archeologie: enkel fragment aardewerk, ondoordringbaar bouwpuin (onbepaald) Einde boring op 125 cm -Mv / 0,64 m -NAP boring: WDHK-2 beschrijver: MS/SW, datum: , X: ,85, Y: ,48, precisie locatie: 1 cm, coördinaatsysteem: Rijksdriehoeksmeting, kaartblad: 31G, hoogte: 0,61, precisie hoogte: 1 cm, referentievlak: Normaal Amsterdams Peil, methode hoogtebepaling: geschat, overige methoden, boortype: Edelman-7 en guts-3 cm, doel boring: archeologie - verkenning, landgebruik: verhard, vondstzichtbaarheid: geen, provincie: Utrecht, gemeente: Woerden, plaatsnaam: Woerden, opdrachtgever: Rob de Groot Architecten, uitvoerder: RAAP West, opmerking: gll 0 cm -Mv / 0,61 m +NAP Algemeen: aard ondergrens: abrupt (<0,3 cm) Lithologie: zand, zwak siltig, geel, matig fijn Bodemkundig: interpretatie: opgebrachte grond 15 cm -Mv / 0,46 m +NAP Algemeen: aard bovengrens: abrupt (<0,3 cm) Lithologie: klei, uiterst siltig, zwak humeus, bruingrijs, kalkrijk Bodemkundig: interpretatie: opgebrachte grond Archeologie: enkel fragment bouwpuin (onbepaald) Opmerking: vestingwal 50 cm -Mv / 0,11 m +NAP Lithologie: klei, zwak zandig, zwak humeus, bruingrijs, kalkrijk Bodemkundig: enkele Fe-vlekken, interpretatie: opgebrachte grond Archeologie: enkel fragment bouwpuin (onbepaald) Opmerking: vestingwal 90 cm -Mv / 0,29 m -NAP Algemeen: aard ondergrens: geleidelijk (0,3-3 cm) Lithologie: klei, zwak zandig, zwak humeus, bruingrijs, kalkrijk Bodemkundig: enkele Fe-vlekken, interpretatie: opgebrachte grond Archeologie: fragmenten bouwpuin (onbepaald) Opmerking: vestingwal 160 cm -Mv / 0,99 m -NAP Algemeen: aard bovengrens: geleidelijk (0,3-3 cm), aard ondergrens: geleidelijk (0,3-3 cm) Lithologie: klei, uiterst siltig, grijs, kalkrijk, interpretatie: oeverafzettingen Litho-stratigrafie: Formatie van Echteld Bodemkundig: Fe-concreties Archeologie: enkel fragment bouwpuin (onbepaald) 180 cm -Mv / 1,19 m -NAP Algemeen: aard bovengrens: geleidelijk (0,3-3 cm), aard ondergrens: abrupt (<0,3 cm) Lithologie: klei, uiterst siltig, grijs, kalkrijk, interpretatie: oeverafzettingen Litho-stratigrafie: Formatie van Echteld Archeologie: enkel fragment onverbrand bot, enkel fragment bouwpuin (onbepaald) 195 cm -Mv / 1,34 m -NAP Algemeen: aard bovengrens: abrupt (<0,3 cm), aard ondergrens: abrupt (<0,3 cm) Lithologie: zand, sterk siltig, lichtbruingrijs, zeer fijn, interpretatie: beddingafzettingen Litho-stratigrafie: Formatie van Echteld Bodemkundig: enkele Fe-vlekken 270 cm -Mv / 2,09 m -NAP Algemeen: aard bovengrens: abrupt (<0,3 cm), aard ondergrens: abrupt (<0,3 cm) Lithologie: zand, zwak siltig, grijs, enkele kleilagen, matig grof, interpretatie: beddingafzettingen Litho-stratigrafie: Formatie van Echteld Bodemkundig: enkele Fe-vlekken 310 cm -Mv / 2,49 m -NAP Algemeen: aard bovengrens: abrupt (<0,3 cm) Lithologie: zand, zwak siltig, grijs, matig grof, interpretatie: beddingafzettingen Litho-stratigrafie: Formatie van Echteld Bodemkundig: enkele Fe-vlekken Einde boring op 350 cm -Mv / 2,89 m -NAP 1

30 Bijlage 1: Boorbeschrijvingen boring: WDHK-3 beschrijver: MS/SW, datum: , X: ,63, Y: ,05, precisie locatie: 1 cm, coördinaatsysteem: Rijksdriehoeksmeting, kaartblad: 31G, hoogte: 0,75, precisie hoogte: 1 cm, referentievlak: Normaal Amsterdams Peil, methode hoogtebepaling: GPS, boortype: Edelman-7 en guts-3 cm, doel boring: archeologie - verkenning, landgebruik: overige (cultuur), vondstzichtbaarheid: geen, provincie: Utrecht, gemeente: Woerden, plaatsnaam: Woerden, opdrachtgever: Rob de Groot Architecten, uitvoerder: RAAP West 0 cm -Mv / 0,75 m +NAP Algemeen: aard ondergrens: abrupt (<0,3 cm) Lithologie: klei, sterk zandig, matig humeus, donkerbruingrijs Bodemkundig: interpretatie: bouwvoor 35 cm -Mv / 0,40 m +NAP Algemeen: aard bovengrens: abrupt (<0,3 cm), aard ondergrens: abrupt (<0,3 cm) Lithologie: klei, zwak zandig, bruingrijs, kalkrijk Bodemkundig: interpretatie: verstoord Archeologie: fragmenten bouwpuin (onbepaald) 60 cm -Mv / 0,15 m +NAP Algemeen: aard bovengrens: abrupt (<0,3 cm) Lithologie: klei, zwak zandig, bruingrijs, enkele dikke zandlagen, kalkrijk Bodemkundig: interpretatie: opgebrachte grond Archeologie: fragmenten bouwpuin (onbepaald) Opmerking: vestingwal 150 cm -Mv / 0,75 m -NAP Algemeen: aard ondergrens: abrupt (<0,3 cm) Lithologie: klei, zwak zandig, bruingrijs, enkele dikke zandlagen, kalkrijk Bodemkundig: interpretatie: opgebrachte grond Archeologie: veel fragmenten bouwpuin (onbepaald) Opmerking: vestingwal 160 cm -Mv / 0,85 m -NAP Algemeen: aard bovengrens: abrupt (<0,3 cm) Lithologie: klei, uiterst siltig, lichtgrijs, kalkrijk, interpretatie: oeverafzettingen Bodemkundig: enkele Fe-vlekken Archeologie: enkel fragment bouwpuin (onbepaald) 210 cm -Mv / 1,35 m -NAP Lithologie: klei, zwak zandig, lichtgrijs, enkele zandlagen, kalkrijk, interpretatie: oeverafzettingen Bodemkundig: enkele Fe-vlekken Archeologie: enkel fragment bouwpuin (onbepaald) 280 cm -Mv / 2,05 m -NAP Algemeen: aard ondergrens: abrupt (<0,3 cm) Lithologie: klei, zwak zandig, lichtgrijs, enkele zandlagen, kalkrijk, interpretatie: oeverafzettingen Bodemkundig: enkele Fe-vlekken Archeologie: veel fragmenten bouwpuin (onbepaald) 290 cm -Mv / 2,15 m -NAP Algemeen: aard bovengrens: abrupt (<0,3 cm) Lithologie: zand, matig siltig, lichtgrijs, zeer fijn 295 cm -Mv / 2,20 m -NAP Algemeen: aard ondergrens: geleidelijk (0,3-3 cm) Lithologie: zand, sterk siltig, lichtgrijs, enkele kleilagen, zeer fijn 310 cm -Mv / 2,35 m -NAP Algemeen: aard bovengrens: geleidelijk (0,3-3 cm) Lithologie: zand, zwak siltig, grijs, matig fijn, interpretatie: beddingafzettingen Einde boring op 340 cm -Mv / 2,65 m -NAP 2

31 Bijlage 1: Boorbeschrijvingen boring: WDHK-4 beschrijver: MS/SW, datum: , X: ,85, Y: ,47, precisie locatie: 1 cm, coördinaatsysteem: Rijksdriehoeksmeting, kaartblad: 31G, hoogte: 0,74, precisie hoogte: 1 cm, referentievlak: Normaal Amsterdams Peil, methode hoogtebepaling: GPS, boortype: Edelman-7 en guts-3 cm, doel boring: archeologie - verkenning, landgebruik: overige (cultuur), vondstzichtbaarheid: geen, provincie: Utrecht, gemeente: Woerden, plaatsnaam: Woerden, opdrachtgever: Rob de Groot Architecten, uitvoerder: RAAP West 0 cm -Mv / 0,74 m +NAP Lithologie: klei, sterk zandig, matig humeus, donkerbruingrijs Bodemkundig: interpretatie: bouwvoor 20 cm -Mv / 0,54 m +NAP Lithologie: klei, sterk zandig, lichtbruingrijs, zand- en kleibrokken Bodemkundig: interpretatie: verstoord Archeologie: veel fragmenten bouwpuin (onbepaald) 35 cm -Mv / 0,39 m +NAP Lithologie: klei, zwak zandig, bruingrijs Bodemkundig: interpretatie: opgebrachte grond Archeologie: enkel fragment bouwpuin (onbepaald) Opmerking: vestingwal 50 cm -Mv / 0,24 m +NAP Lithologie: klei, zwak zandig, bruingrijs, enkele dikke zandlagen Bodemkundig: interpretatie: opgebrachte grond Archeologie: enkel fragment bouwpuin (onbepaald) Opmerking: vestingwal 140 cm -Mv / 0,66 m -NAP Algemeen: aard ondergrens: abrupt (<0,3 cm) Lithologie: klei, zwak zandig, bruingrijs, enkele dikke zandlagen Bodemkundig: interpretatie: opgebrachte grond Archeologie: veel fragmenten bouwpuin (onbepaald) Opmerking: vestingwal 150 cm -Mv / 0,76 m -NAP Algemeen: aard bovengrens: abrupt (<0,3 cm), aard ondergrens: abrupt (<0,3 cm) Lithologie: klei, uiterst siltig, lichtgrijs, kalkrijk, interpretatie: oeverafzettingen Litho-stratigrafie: Formatie van Echteld Bodemkundig: enkele Fe-vlekken 190 cm -Mv / 1,16 m -NAP Algemeen: aard bovengrens: abrupt (<0,3 cm), aard ondergrens: geleidelijk (0,3-3 cm) Lithologie: zand, zwak siltig, lichtbruingrijs, enkele dikke kleilagen, matig fijn, kalkrijk, interpretatie: beddingafzettingen Litho-stratigrafie: Formatie van Echteld Bodemkundig: enkele Fe-vlekken 230 cm -Mv / 1,56 m -NAP Algemeen: aard bovengrens: geleidelijk (0,3-3 cm) Lithologie: zand, zwak siltig, lichtbruingrijs, matig fijn, kalkrijk, interpretatie: beddingafzettingen Litho-stratigrafie: Formatie van Echteld Bodemkundig: enkele Fe-vlekken Einde boring op 265 cm -Mv / 1,91 m -NAP 3