Archeologische Begeleiding Plangebied Plofsluis Gemeente Nieuwegein

Transcriptie

1 Ex-Situ Archeologierapport 1 Archeologische Begeleiding Plangebied Plofsluis Gemeente Nieuwegein Auteur: drs. Y. Raczynski-Henk Status: Eindversie Datum:

2

3 Ex-Situ Archeologierapport 1 Archeologische Begeleiding Plangebied Plofsluis Gemeente Nieuwegein Auteur: drs. Y. Raczynski-Henk Status: Eindversie Datum: Ex-Situ Archeologie B.V. Woudenbergseweg 32A 3701BC Zeist Telefoon: r.d.hoegen@ex-situ.nl Ex-Situ Archeologie B.V., 2017 Niets uit deze uitgave mag worden vermenigvuldigd en/of openbaar gemaakt door middel van druk, fotokopie of op welke wijze dan ook zonder voorafgaande schriftelijke toestemming van de uitgevers. Ex-Situ Archeologie B.V. aanvaardt geen aansprakelijkheid voor eventuele schade voortvloeiend uit het gebruik van de resultaten van dit onderzoek of de toepassing van de adviezen. Ex-Situ rapport 1 Archeologische Begeleiding Plangebied Plofsluis 1

4 Colofon Titel: Ex-Situ Archeologierapport 1 Plangebied Plofsluis Status: eindversie Datum: Auteur: drs. Y. Raczynski-Henk Projectcode: PLOF-2 Projectleider: drs. Y. Raczynski-Henk Projectarcheoloog: drs. R.D. Hoegen ISSN: (Online) Meer Informatie: Ex-Situ Archeologie B.V. Woudenbergseweg 32A 3701BC Zeist Telefoon: r.d.hoegen@ex-situ.nl 2 Ex-Situ B.V. Zeist

5 Inhoudsopgave Samenvatting 5 1 Inleiding Kader en doelstelling Onderzoeksopzet en richtlijnen 7 2 Administratieve gegevens 9 3 Bureauonderzoek Methoden Resultaten Geo(morfo)logie en bodem Gespecificeerde archeologische verwachting 11 4 Archeologische begeleiding Uitvoering veldwerk Resultaten veldwerk 13 5 Conclusies en aanbevelingen Conclusies Aanbevelingen 15 Literatuur 16 Overzicht van figuren en tabellen 16 Ex-Situ rapport 1 Archeologische Begeleiding Plangebied Plofsluis 3

6 4 Ex-Situ B.V. Zeist

7 Samenvatting In opdracht van Jos Scholman BV heeft Ex-Situ Archeologie B.V. een archeologische begeleiding uitgevoerd ten behoeve van het verbreden van een sloot ter plaatse van een geplande fietsbrug over de Plofsluis in het Lekkanaal in de gemeente Nieuwegein. Tijdens diverse vooronderzoeken werden geen concrete aanwijzingen voor de aanwezigheid van archeologische resten of sporen in het plangebied vastgesteld, maar op grond van de bodemopbouw en de daaraan gekoppelde hoge archeologische verwachting is door de gemeente Nieuwegein een archeologische begeleiding onder protocol proefsleuven verplicht gesteld teneinde eventuele archeologische resten of sporen op te sporen en indien noodzakelijk veilig te kunnen stellen. Tijdens de veldwerkzaamheden zijn geen archeologische indicatoren of sporen aangetroffen. Op grond daarvan kan worden gesteld dat de onderzoekscyclus zoals vastgelegd in de AMZ met betrekking tot het plangebied is afgesloten. Indien bij werkzaamheden onverwacht toch archeologische resten worden aangetroffen, dan is dan is conform artikel 53 en 54 van de Monumentenwet 1988 (herzien in 2007) aanmelding van de desbetreffende vondsten bij de Minister van Onderwijs, Cultuur en Wetenschap c.q. de Rijksdienst voor het Cultureel Erfgoed verplicht (vondstmelding via ARCHIS). Met betrekking tot de hier gerapporteerde onderzoeksresultaten dient contact opgenomen te worden met de gemeente Nieuwegein (mevr. drs. E. Sleijpen). Ex-Situ rapport 1 Archeologische Begeleiding Plangebied Plofsluis 5

8 Figuur 1. De ligging van het plangebied. 6 Ex-Situ B.V. Zeist

9 1 Inleiding 1.1 Kader en doelstelling Archeologisch vooronderzoek in het plangebied heeft geen directe aanwijzingen voor de aanwezigheid van archeologische vindplaatsen in het plangebied opgeleverd. Ten behoeve van het onderhavige plangebied is naast een bureauonderzoek (Warning 2009) ook een karterend booronderzoek uitgevoerd (Warning 2011). De resultaten daarvan waren echter niet voldoende om het plangebied definitief vrij te geven. In delen van het plangebied zijn ontkalkte oeverafzettingen met een enkele houtskoolspikkel aangetroffen. Voor deze oeverafzettingen geldt een hoge kans op de aanwezigheid van archeologische resten of sporen. Om zeker te stellen dat bij de aanleg van het grondlichaam geen archeologische resten ongezien verloren gaan is gekozen voor het archeologisch begeleiden (onder protocol proefsleuven) van de ontgravingswerkzaamheden in de relevante delen van het plangebied. In de zone rondom boring 12 (Warning, 2011) bevindt de vermoedelijk onverstoorde top van de oeverafzettingen zich op een diepte tussen 45 en 80 cm Mv. Een bestaande water-gang naast het fietspad wordt verbreed en uitgediept tot een diepte van maximaal circa 105 cm Mv. In dit deel van het plangebied is er daarom een kans dat eventuele archeologische resten verstoord worden en is een archeologische begeleiding noodzakelijk. Archeologische begeleiding onder protocol proefsleuven wordt ingezet op het moment dat de begeleiding plaatsvindt vóór het selectiebesluit. Doel van de archeologische begeleiding is dan hetzelfde als het doel van een inventariserend veldonderzoek-proefsleuven. Dit doel is: het aanvullen en toetsen van de gespecificeerde verwachting, die gebaseerd is op het bureauonderzoek. Ten behoeve van de archeologische begeleiding onder protocol proefsleuven is een Programma van Eisen (Raczynski-Henk, 2014) opgesteld en geaccordeerd door het bevoegd gezag. Dit PvE gold in de praktijk als richtlijn bij het uitvoeren van de archeologische begeleiding. 1.2 Onderzoeksopzet en richtlijnen Het onderzoek is uitgevoerd volgens de normen van de archeologische beroepsgroep. De Kwaliteitsnorm Nederlandse Archeologie (KNA, versie 3.3), wordt gebruikt als de praktische operationele handleiding daarvan. Ex- Situ Archeologie beschikt over een opgravingsvergunning. Ex-Situ rapport 1 Archeologische Begeleiding Plangebied Plofsluis 7

10 8 Ex-Situ B.V. Zeist Figuur 2. Het plangebied uit Warning (2011), met het begeleide deel van de ontgraving in rood gearceerd (bestek: Jos Scholman B.V.).

11 2 Administratieve gegevens Datum: September 2014 Opdrachtgever: Jos Scholman B.V. Nieuwegein Uitvoerder: Ex-Situ Archeologie B.V. Auteur/projectleider: Dhr. drs. Y. Raczynski-Henk Veldmedewerker(s): Dhr. drs. R.D. Hoegen Autorisatie: Dhr. drs. R.D. Hoegen Beheer en plaats van documentatie: Ex-Situ Archeologie Woudenbergseweg 32a 3701BC Zeist Bevoegd gezag: Gemeente Nieuwegein mevr. drs. E. Sleijpen ARCHIS onderzoeksmeldingsnummer: Toponiem: Lekkanaaldijk Plaats: Nieuwegein Gemeente: Nieuwegein Centrumcoördinaten: X=136536; Y= Ex-Situ rapport 1 Archeologische Begeleiding Plangebied Plofsluis 9

12 10 Ex-Situ B.V. Zeist

13 3 Bureauonderzoek 3.1 Methoden In eerdere fasen van de onderzoekscyclus is reed een uitgebreid bureau- en inventariserend veldonderzoek onderzoek uitgevoerd. Ten behoeve van de hier gerapporteerde archeologische begeleiding is derhalve geen separaat bureauonderzoek uitgevoerd, maar is ter voorbereiding gebruik gemaakt van de voorhanden zijnde gegevens. Voor een uitgebreid bureauonderzoek verwijzen wij daarom naar Warning (2009, 2011). Hieronder worden zeer kort de relevante aardwetenschappelijke en archeologische resultaten van deze bureaustudie weergegeven. 3.2 Resultaten Geo(morfo)logie en bodem (naar Warning, 2011) Het plangebied is gelegen op de Jutphase stroomgordel, met een begindatering van circa 2250 voor Chr. en een einddatering van circa 850 voor Chr. (Berendsen & Stouthamer, 2001). Na het inactief raken van de stroomgordel (circa 1000 voor Chr.) wordt de hele stroomgordel, met uitzondering van de relatief laaggelegen restgeul, een geschikte locatie voor bewoning. Tijdens eerder uitgevoerde veldonderzoeken in het gebied zijn archeolo-gische vindplaatsen uit de Late IJzertijd tot en met de Middeleeuwen aangetroffen. In de zone rondom boring 12 zijn de verwachte stroomgordelafzettingen aangetroffen in de vorm van geul- en oeverafzettingen. De oorspronkelijke top van de oeverafzettingen lijkt intact en de aanwezigheid van enkele houtskoolspikkels kan duiden op de aanwezigheid van een archeologische vindplaats in (de omgeving van) het plangebied Gespecificeerde archeologische verwachting (naar Warning, 2011) In het plangebied kunnen archeologische resten of sporen worden verwacht vanaf het Neolithicum tot en met de Late Middeleeuwen. Voor vindplaatsen uit het Neolithicum geldt dat eventuele vindplaatsen relatief klein van omvang zullen zijn en zich kenmerken door een lage of middelmatige dichtheid aan artefacten. Met name de seizoenskampen zullen zich kenmerken door de aanwezigheid van een cultuurlaag. Grotere vindplaatsen uit het Neolithicum en de Bronstijd zullen naar verwachting bestaan uit losse boerderijenplaatsen. De omvang van de vindplaatsen zal in de orde van tot m 2 liggen. De vindplaatsen of delen ervan zullen zich kenmerken door de aanwezigheid van een archeologisch vervuilde cultuurlaag. Nederzettingen uit de Late IJzertijd en Romeinse tijd zullen zich kenmerken door de aanwezigheid van een cultuurlaag en een omvang hebben van tot meer dan m 2. Boerderijplaatsen uit de Late Middeleeuwen kunnen relatief kleine verhoogde terreinen betreffen. Uit het Utrechtse rivierengebied zijn grote nederzettingen uit deze periode bekend (5.000 tot meer dan m 2 ). Ex-Situ rapport 1 Archeologische Begeleiding Plangebied Plofsluis 11

14 12 Ex-Situ B.V. Zeist Figuur 3. Overzicht van werkput 1.

15 4 Archeologische begeleiding 4.1 Uitvoering veldwerk De archeologische begeleiding vond plaats op vrijdag Na een opstartbijeenkomst is de ontgraving ten behoeve van de verbreding en (gedeeltelijke) uitdieping van de watergang in het plangebied actief archeologisch begeleid. Bij de begeleiding van de ontgraving is gebruik gemaakt van een metaaldetector. Het ontgraven vond schavenderwijs plaats met behulp van een graafmachine met een gladde bak, ter beschikking gesteld door de opdrachtgever, vanuit het noordelijke deel van het plangebied richting het zuiden. Als oostelijke putrand gold daarbij de bestaande oever van de te verbreden sloot. De westelijke zijde van de ontgraving, de nieuwe over van de sloot, werd onder een talud van 45 aangelegd. De werkput is ingetekend aan de hand van twee in RD ingemeten piketten en de hoogte van vlak en maaiveld ten opzichte van NAP is ingemeten met behulp van een RTK-GPS (figuur 3). Ongeveer in het midden van de werkput is een profielopname gedocumenteerd aan de oostzijde van de put (figuur 4). 4.2 Resultaten veldwerk In totaal zijn vier sporen gedocumenteerd (tabel 1). In het vlak zijn twee sporen aangetroffen. Spoor 1 bestaat uit lichtgeelgrijs, zand met kleilagen en is geïnterpreteerd als geulafzettingen behorende tot de Jutphase Stroomgordel. Spoor 2 bestaat uit de sterk humeuze, modderige afzettingen op de bodem van de bestaande sloot. Deze zijn alleen in een smalle band aan de westkant van de put aangetroffen. Spoor 3 betreft de recente bouwvoor en bestaat uit donkerbruingrijze klei met puinbrokjes. Onder de bouwvoor ligt een dun pakket lichtbruingrijze, uiterst siltige, matig ijzerhoudende, kalkrijke, stevige klei (spoor 4). Deze laag is geïnterpreteerd als oeverafzettingen behorende tot de Jutphase stroomgordel. Daarbij dient te worden opgemerkt dat het feit dat deze laag kalkrijk is er op duidt de oorspronkelijke top van deze oeverafzettingen vrijwel zeker verdwenen is. Opvallend is dat in spoor 4 op verschillende plaatsen in de profielen zwarte brokjes organisch materiaal zijn waargenomen. Deze bestonden echter niet uit houtskool, maar uit gedegenereerde plantenresten. Mogelijk zijn deze zwarte brokjes in de boringen voor houtskool aangezien. Tijdens de ontgraving zijn geen archeologische sporen of vondsten aangetroffen met uitzondering van enkele fragmenten dakpan uit de 20 e eeuw. Deze zijn afkomstig uit de bouwvoor en niet verzameld. spoor beschrijving interpretatie 1 lichtgeelgrijs, matig siltig, matig fijn geulafzettingen zand met enkele dikke kleilagen 2 donkergrijs tot zwarte, sterk siltige, uiterst slootvulling humeuze klei met veel plantenresten 3 donkerbruingrijze, uiterst siltige, matig humeuze klei met puinbrokken 4 lichtbruingrijze, uiterst siltige, matig humeuze, matig ijzerhoudende, kalkrijke klei Tabel 1. Sporenlijst. recente bouwvoor oeverafzettingen Ex-Situ rapport 1 Archeologische Begeleiding Plangebied Plofsluis 13

16 Figuur 4. Profielopname in werkput 1. Omdat het profiel in een talud ligt, is het in verticale as vertekend. 14 Ex-Situ B.V. Zeist

17 5 Conclusies en aanbevelingen 5.1 Conclusies Tijdens de archeologische begeleiding zijn de in het gebied verwachte stroomgordel- en oeverafzettingen aangetroffen. Tijdens de ontgraving zijn geen archeologische indicatoren of sporen waargenomen in het ontgraven gebied. 5.2 Aanbevelingen Op basis van de resultaten van deze archeologische begeleiding wordt in het plangebied in het kader van de voorgenomen bodemingrepen geen archeologisch vervolgonderzoek aanbevolen. Indien bij de uitvoering van verdere werkzaamheden onverwacht toch archeologische resten worden aangetroffen, dan is conform artikel 53 en 54 van de Monumentenwet 1988 (herzien in 2007) aanmelding van de desbetreffende vondsten bij de Minister van Onderwijs, Cultuur en Wetenschap c.q. de Rijksdienst voor het Cultureel Erfgoed verplicht (vondstmelding via ARCHIS). Op basis van de bevindingen van dit onderzoek neemt de gemeente Nieuwegein een selectiebesluit (contactpersoon mevr. drs. E. Sleijpen). Ex-Situ rapport 1 Archeologische Begeleiding Plangebied Plofsluis 15

18 Literatuur Raczynski-Henk, Y., Locatie Plofsluis, gemeente Nieuwegein. Programma van Eisen ten behoeve van archeologische begeleiding (protocol proefsleuven). Ex-Situ PvE 1, Ex-Situ Archeologie, Zeist. Warning, S., Plangebied Heemsteedsekanaaldijk / Overeindseweg, gemeente Nieuwegein: archeologisch vooronderzoek: een bureauonderzoek. RAAP-rapport RAAP Archeologisch Adviesbureau, Weesp. Warning, S., Plangebied Heemsteedsekanaaldijk / Overeindseweg, gemeente Nieuwegein: archeologisch vooronderzoek: een inventariserend veldonderzoek (karterende fase). RAAP-notitie RAAP Archeologisch Adviesbureau, Weesp. Overzicht van figuren en tabellen Figuur 1. Ligging van het plangebied (zwart) met ARCHIS-waarnemingen (rood en AMK-terreinen (blauw) op de IKAW; inzet: ligging in Nederland (uit Warning, 2011). De ontgraving vond plaats in de zuidoostelijke hoek van het plangebied (rode ster). Figuur 2. Het plangebied uit Warning (2011), met het begeleide deel van de ontgraving in rood gearceerd (bestek: Jos Scholman B.V.). Figuur 3. Overzicht van werkput 1. Figuur 4. Profielopname in werkput 1. Omdat het profiel in een talud ligt, is het in verticale as vertekend. Tabel 1. Sporenlijst. 16 Ex-Situ B.V. Zeist