Antidepressiva in het verpleeghuisntihet
|
|
- Jurgen Brouwer
- 8 jaren geleden
- Aantal bezoeken:
Transcriptie
1 Home no. 4 Augustus 2014 Eerdere edities Verenso.nl Antidepressiva in het verpleeghuisntihet Omvang en de determinanten van het gebruik Drs. Eleonora Lootsma-Miklosova, specialist ouderengeneeskunde Zorggroep Drenthe Dr. Martin Smalbrugge, specialist ouderengeneeskunde en hoofd van Gerion, afdeling huisartsgeneeskunde en ouderengeneeskunde, VUmc Amsterdam Dr. Francisca Galindo Garre, afdeling Epidemiology en Biostatistiek, VUmc, Amsterdam e.lootsma-miklosova@studie.ou.nl
2 Dit onderzoek brengt het antidepressivagebruik binnen een grote Twentse verpleeghuis-organisatie in kaart en in welke mate artsgerelateerde en organisatiegerelateerde factoren daarmee samenhangen. Tevens wordt het effect van scholing over depressie/ antidepressiva en het geven van spiegelinformatie aan artsen op de prescriptie van antidepressiva onderzocht. Inleiding Antidepressiva worden veel voorgeschreven ( mensen in Nederland), waaronder ook aan veel ouderen. Het bewijs voor de effectiviteit van antidepressiva bij ouderen met depressie is beperkt, alleen bij ernstige depressie blijken ze effectiever te zijn dan placebo. 1,2 Voor kwetsbare ouderen, zoals verblijvend in verpleeghuizen, en voor ouderen met dementie, is het bewijs van effectiviteit nog beperkter. De bijwerkingen zijn daarbij aanzienlijk; 3 dat vraagt zeker bij deze laatste groep om een goede afweging alvorens tot prescriptie over te gaan. Bij de prescriptie van antidepressiva in het verpleeghuis spelen naast biomedische overwegingen (ziekteverschijnselen) ook andere patiënt, arts- en organisatiegerelateerde factoren een rol. 4 Bij patiëntgerelateerde factoren kan men denken aan gevolgen van chronische lichamelijke ziekte, afhankelijkheid en eenzaamheid. 5 Onder artsgerelateerde factoren vallen bijvoorbeeld kennis, ervaring, eigen opinie over het gebruik van deze medicatie en de behandeling van psychische klachten. Ook kunnen artsen een bepaalde invloed van zorgteams, patiënten en familie op het voorschrijven ervaren. En bij organisatiegerelateerde factoren kunnen attitude, opleiding, ervaring van de zorgteams en de bezettingsgraad op de afdelingen van belang zijn.
3 Doel Vaststellen van omvang en determinanten van antidepressivagebruik bij 442 patiënten (21 afdelingen) in één verpleeghuisorganisatie; onderzoeken van effect van scholing en van het verstrekken van spiegelinformatie op antidepressivagebruik. Methoden In een crosssectionele nulmeting (T0) werden antidepressivagebruik en daarmee geassocieerde factoren in kaart gebracht. Vervolgens werden de effecten van een interventie onderzocht die bestond uit scholing en spiegelinformatie over antidepressivaprescriptie in de organisatie. Na 2,5 jaar is een crosssectionele nameting (T1) van het antidepressivagebruik gedaan en deze is vergeleken met de nulmeting. Resultaten Bij de nulmeting gebruikte 35,7% van de verpleeghuispatiënten een antidepressivum. Er waren significante verschillen in aantallen gebruikers tussen de afdelingen. Deze konden voor 18% door een combinatie van arts- en afdelingskenmerken voorspeld worden. Na de interventie was het aantal gebruikers tot 30,3% gedaald, een afname van ongeveer 15%. Beschouwing Het aantal antidepressivagebruikers was hoger dan op basis van de literatuur werd verwacht. Sociologische factoren (arts- en teamkenmerken) waren in belangrijke mate geassocieerd met het gebruik. Het geven van scholing en spiegelinformatie lijkt effectief om tot verminderen van antidepressivagebruik te komen. Methode Onderzoekspopulatie 442 verpleeghuispatiënten van 21 somatische, psychogeriatrische en reactiverende afdelingen, aan wie zeven specialisten ouderengeneeskunde medische zorg verleenden. De patiënten en hun families werden van tevoren over het onderzoek schriftelijk geïnformeerd en hun toestemming voor het gebruik van medische gegevens werd door middel van 'geen bezwaar procedure' verkregen.
4 De Medisch ethische toetsingscommissie van de Vrije Universiteit Medisch Centrum (VUmc) in Amsterdam heeft dit onderzoek goedgekeurd. Procedure Met een crosssectioneel onderzoek werden antidepressivagebruik en de daaraan gerelateerde factoren in kaart gebracht. Dit werd gevolgd door een interventie onderzoek, dat gefaseerd uitgevoerd werd. Looptijd van het onderzoek was 2,5 jaar. In 2011 werd een voormeting gedaan, daarna volgde een interventie (2012/2013) en in 2013 werd een nameting gedaan. Interventie De interventie bestond uit een presentatie aan medici, paramedici en het management over depressie en mate van effectiviteit van antidepressiva bij oudere kwetsbare patiënten. Het onderzoek werd in het context van maatschappelijke ontwikkelingen geplaatst en het draagvlak daarvoor werd gecreëerd. Als tweede stap werd scholing en spiegelinformatie over antidepressivagebruik gegeven aan zorgteams en artsen. Door middel van een schriftelijke enquête werd inzicht bij artsen over beweegredenen van eigen voorschrijfgedrag vergroot en daarnaast werd spiegelinformatie gegeven over de effectiviteit van deze geneesmiddelen bij ouderen. Aan zorgteams werd voorlichting over dit onderwerp gegeven en reflectie op eigen zorgvisie werd gestimuleerd. Metingen en meetinstrumenten Voormeting Data over antidepressivagebruik (soort middel, dosering, gebruiksduur (in verpleeghuis)) en gegevens over antidepressivagebruikers (geslacht, leeftijd) en wie behandelend specialist ouderengeneeskunde was, werden uit het apothekers informatiesysteem verkregen. Uit het elektronisch medisch dossier werd informatie over de indicatie voor gebruik (depressieve klachten, angst, probleemgedrag en pijn) verkregen. Uit het personeelsregistratiesysteem kwamen de gegevens over afdelingssoort (psychogeriatrie, somatiek, revalidatie). Als afhankelijke variabelen werden gedefinieerd: antidepressivumgebruik (wel of geen gebruik), soort antidepressivum, behandelingsduur en indicatie (depressieve klachten, angst, probleemgedrag en pijn).
5 Nameting De data over antidepressivagebruikers (antidepressivagebruik ja/nee) werden uit het apothekers informatiesysteem verkregen. Analyses Met behulp van descriptieve statistiek werd het antidepressivagebruik beschreven. Onderlinge verschillen in antidepressivagebruik tussen de afdelingen en artsen werden op significantie getoetst met Pearson chi- square toets en Kruskal Wallis toets. Met behulp van hiërarchische stapsgewijze logistische regressie werd de associatie tussen de variabelen afdeling, soort afdeling, arts en de variabele antidepressivagebruik onderzocht. Door berekening van Nagelkerke R square werd bepaald welke mate van variantie in antidepressivagebruik door deze variabelen voorspeld kon worden. Per stap werd één variabele aan het model toegevoegd en werd gekeken in welke mate de variabele aan een betere fit van het model bijdroeg. Arts, afdeling en soort afdeling werden daarbij als categoriale variabele beschouwd.
6 Resultaten Voormeting Drie verpleeghuispatiënten (resp. de families ervan) hebben geweigerd de medewerking aan dit onderzoek te verlenen, 35.7% van de verpleeghuisbewoners gebruikte een antidepressivum. De persoonskenmerken van gebruikers worden in bovenstaande tabel 1 weergegeven. De afdelingen bleken in gemiddelde aantal gebruikers te verschillen (somatiek 40%, psychogeriatrie 38% en revalidatie 15%). Er waren niet alleen verschillen tussen alle soorten afdelingen( Pearson chi square= 62,13, p=0,000), maar ook binnen de afdelingen, die tot dezelfde soort behoren (zie onderstaande grafiek 1). Het grootst en meest significant (chi square = 39,95, p= 0,000) waren de verschillen tussen de somatische afdelingen onderling (van 0 tot 67%). De gemiddelde gebruiksduur binnen de instelling was 21 maanden met een spreiding van 162 maanden. Er waren significante verschillen in de behandelingsduur ((Kruskal Wallis toets =0,002, p<0,05) tussen de afdelingen. De indicatie voor antidepressiva was in 60% van de gevallen depressieve klachten, in 17% pijnklachten, in 15% probleemgedrag en in 8% angstklachten. Het meest voorgeschreven antidepressivum was citalopram (30%), gevolgd door amitriptyline (24%) en mirtazapine (15%).
7 Artsen verschilden significant van elkaar ten aanzien van relatieve aantal antidepressivagebruikers in hun praktijk (chi square =29,91, p= 0,000 ) (zie onderstaande grafiek 2) en in de behandelingsduur (Kruskal Wallis toets =0,021; p<0,05). De variabelen arts en afdeling voorspellen 18% van de variantie van het antidepressiva gebruik (R-square Nagelkerke: 0,18; tabel 2). De odds ratio voor het krijgen van een antidepressivum van de meest voorschrijvende ten opzichte van de minst voorschrijvende arts was 4,5 (p=0,056). De kans op het krijgen van een antidepressivum bij de meest voorschrijvende arts is 4,5 keer groter dan bij de referentiearts. Dit verschil is (net) niet significant maar wel relevant. De hoogste odds ratio voor het krijgen van een antidepressivum op de afdeling ten opzicht van de referentieafdeling (waar het minst werd voorgeschreven) was 9,6 (p=0,041). Dit verschil is significant (zie onderstaande tabel 2). Nameting Het percentage antidepressivagebruikers is tijdens de looptijd van het onderzoek met 5,4% (in absolute zin) gedaald: een afname van gebruik relatief met 15%.
8
9 Discussie Bij de nulmeting gebruikte 35,7% van de patiënten een antidepressivum met aanzienlijke verschillen in gebruik tussen de afdelingen. Er werd gevonden dat 18% van de variantie in het antidepressivagebruik zich laat voorspellen door de variabelen arts en afdeling. De artsen onderling verschilden niet alleen in de prescriptievolume, maar ook qua behandelingsduur. De interventie (scholing en spiegelinformatie) leidde tot een vermindering van antidepressivagebruik van in absolute zin 5,4% (daling van gebruik met 15%). Vergelijking met andere studies Zuidema heeft bij 28% van de patiënten op psychogeriatrische afdelingen het gebruik van antidepressiva beschreven. 6 In onze populatie hebben we een nog groter gebruik bij psychogeriatrische patiënten gevonden, namelijk 38%. In een eerdere studie naar depressie bij verpleeghuispatiënten werd op de somatische afdelingen in 25% van de gevallen medicamenteuze behandeling beschreven. 7,8 In vergelijking met deze data lijkt het voorschrijven van antidepressiva op de somatische afdelingen van de onderzochte organisatie (40% van de patiënten) aan de ruime kant te zijn. De bevindingen over factoren van het antidepressivagebruik lopen sterk uiteen. Zuidema heeft in zijn onderzoek naar psychofarmaca in Nederlandse verpleeghuizen het probleemgedrag, ervaren werkdruk en fysieke omgeving als de belangrijkste determinanten van het gebruik beschreven. 6 In ons onderzoek hebben we eveneens een sterke samenhang tussen de variabele afdeling en het gebruik gevonden, maar daarnaast bleken ook artsgerelateerde factoren een belangrijke rol bij de prescriptie te spelen. De uitkomsten van buitenlandse onderzoeken over het gebruik van antidepressiva in huisartspraktijken ondersteunen onze bevindingen. De kenmerken van arts en praktijk (gecorrigeerd op een aantal patiëntkarakteristieken) zijn belangrijke determinanten van het voorschrijven gebleken. 9,10 De gevonden verschillen in prescripties tussen praktijken waren groot en zijn met de resultaten van ons onderzoek vergelijkbaar. Morrison heeft viervoudige verschillen tussen artsenpraktijken gevonden en heeft met zijn multivariate-model deze variantie voor bijna 50% kunnen verklaren. 9
10 In een andere studie werd gevonden dat in het verpleeghuis alleen een klein gedeelte van de variantie in het voorschrijven van psychofarmaca (onder 10%) verklaard kan worden door diagnostische en demografische patiëntkenmerken en de rest is tot organisatorische en arts-factoren terug te voeren. 11 Effect interventie De interventie tijdens dit onderzoek (scholing en spiegelinformatie) lijkt bij te dragen aan het verminderen van het aantal antidepressivagebruikers. Het effect van het geven van spiegelinformatie is eerder bij een farmacotherapeutisch overleg onderzocht. Goed lopend farmacotherapeutisch overleg, dat de huisartsen de spiegelinformatie over eigen voorschrijfgedrag levert, leidde tot het verbeteren van dit voorschrijfgedrag op een aantal indicatoren. 12 Beperkingen van het onderzoek Dit onderzoek behelsde het in kaart brengen van de omvang en aard van het voorschrijven van antidepressiva binnen een Nederlandse verpleeghuissetting. Daarnaast heeft men specifiek onderzocht of en in welke mate artsgerelateerde (arts) en organisatiegerelateerde factoren (soort afdeling/afdeling) gerelateerd waren aan antidepressivagebruik. Er is een aantal beperkingen te noemen: De onderzochte populatie is selectief: 1 verpleeghuisorganisatie. Dat betekent dat de conclusies niet zonder meer naar andere verpleeghuizen gegeneraliseerd kunnen worden. Het crosssectionele design: betekent dat de gevonden associaties niet direct causaal te interpreteren zijn. Bij interpretatie van het effect van de interventie is een beperking dat het een pre-post meting betreft en dat een controlegroep zonder interventie ontbrak. Een laatste beperking betreft de overlap van de onafhankelijke variabelen: arts, afdeling, soort afdeling hebben een zekere onderlinge afhankelijkheid. Conclusie Inzicht in de omvang van het gebruik van antidepressiva en in de factoren die het voorschrijven beïnvloeden is nodig, om het gebruik daarvan te kunnen reguleren.
11 Binnen de onderzochte organisatie was het gebruik hoger dan op basis van de literatuurgegevens verwacht werd (35,7% versus verwacht 25-27%). Er waren grote verschillen in gebruik door patiënten tussen afdelingen en artsen. De gevonden verschillen konden in dit onderzoek voor 18% door arts- en afdelingskenmerken voorspeld worden. Het geven van scholing en spiegelinformatie lijkt een goede methode om tot het verminderen van antidepressivagebruik te komen. Literatuur 1. Fourier J.C. et al. Antidepressant drug effects and depression severity: a patient-level metaanalysis. The Journal of the American Medical Association 2010; 303(1): Nelson J.C. Devanand D.P. A systematic review and meta-analysis of placebo-controlled antidepressant studies in people with depression and dementia. JAGS 2011; 59(4): Mark T.L. et al. Antidepressant use in geriatric populations: the burden of side effects and interactions and their impact on adherence and Costs. Am J Geriatr Psychiatry 2011; 19( 3) : Eisenberg J. Sociologic Influences on Decision-Making by Clinicians. Annals of Internal Medicine 1979; 90: Smalbrugge M. et al. Comorbidity of depression and anxiety in nursing home patients. Int J Geriatr Psychiatry 2005; 20: Zuidema S.U. Neuropsychiatric symptoms in Dutch nursing home patients with dementia. Proefschrift Radboud Universiteit Nijmegen Jongenelis K. et al. Prevalence and risk indicators of depression in elderly nursing home patients: the AGED study. Journal of Affective Disorders 2004; 83: Smalbrugge M. et al. Incidence and outcome of depressive symptoms in nursing home patients in the Netherlands. Am J Geriatr Psychiatry 2006; 14(12): Morrison J. et al. Factors influencing variation in prescribing of antidepressants by general practices in Scotland. Br J Gen Pract 2009; DOI: /bjgp09X Sleath B. et al. Sociological influences on antidepressant prescribing. Social Science & Medicine 2003; 56: Schmidt I. et al. Resident characteristics and organizational factors influencing the quality of drug use in Swedish nursing homes. Soc. Sci. Med. 1998; 47: Meulepas M. Relatie tussen FTO-niveau en score op voorschrijfindicatoren. Utrecht: DGV, 2008.
Waarom schrijven specialisten ouderen- geneeskunde psychofarmaca voor?
UMCG Waarom schrijven specialisten ouderen- geneeskunde psychofarmaca voor? Verenso Jaarcongres 2011 Dr. S.U. Zuidema (Sytse) Afdeling Eerstelijnsgeneeskunde UMC St Radboud Nijmegen Afdeling Huisartsgeneeskunde
Nadere informatieOnderzoekssessie over dementie op jonge leeftijd UKON symposium, 10 april 2018
Onderzoekssessie over dementie op jonge leeftijd UKON symposium, 10 april 2018 Britt Appelhof, psycholoog/ promovenda, Archipel Zorggroep Ans Mulders, specialist ouderengeneeskunde/ promovenda, Thebe Inleiding
Nadere informatieVEILIGHEID & VOORSCHRIJVEN VAN MEDICATIE SARAH JANUS
VEILIGHEID & VOORSCHRIJVEN VAN MEDICATIE SARAH JANUS OVER MIJ Veiligheid & voorschrijven van medicatie 6-11-2014 2 IK ZAL HET VANDAAG HEBBEN OVER Onderzoek doen OF waarom onderzoek doen leuk is en soms
Nadere informatieDe Invloed van Familie op
De Invloed van Familie op Depressie- en Angstklachten van Verpleeghuisbewoners met Dementie The Influence of Family on Depression and Anxiety of Nursing Home Residents with Dementia Elina Hoogendoorn Eerste
Nadere informatieUniversitair Medisch Centrum Groningen
Universitair Medisch Centrum Groningen Beter af met minder Reduction of Inappropriate psychotropic Drug use in nursing home residents with dementia Claudia Groot Kormelinck Prof.dr. Sytse Zuidema Probleemgedrag
Nadere informatieValidatie van de Depressie lijst (DL) en de Geriatric Depression Scale (GDS-30) bij Verpleeghuisbewoners
Validatie van de Depressie lijst (DL) en de Geriatric Depression Scale (GDS-30) bij Verpleeghuisbewoners van Somatische en Psychogeriatrische Afdelingen Validation of the Depression List (DL) and the Geriatric
Nadere informatieSCHIJNDISSERTATIE VAN HET PROEFSCHRIFT: Appropriate psychotropic drug use in institutionalized people with dementia.
SCHIJNDISSERTATIE VAN HET PROEFSCHRIFT: Appropriate psychotropic drug use in institutionalized people with dementia. The PROPER-study COLOFON ISBN/EAN 978-94-028-0872-8 Nijmegen, 2018 De studie is uitgevoerd
Nadere informatieHet voorkomen van geneesmiddel gerelateerde problemen bij oudere patiënten met polyfarmacie ontslagen uit het ziekenhuis
Samenvatting Het voorkomen van geneesmiddel gerelateerde problemen bij oudere patiënten met polyfarmacie ontslagen uit het ziekenhuis Hoofdstuk 1 bevat de algemene inleiding van dit proefschrift. Dit hoofdstuk
Nadere informatieSchijndissertatie van het proefschrift: The management of neuropsychiatric symptoms in people with young-onset dementia
Schijndissertatie van het proefschrift: The management of neuropsychiatric symptoms in people with young-onset dementia Improving specialized long-term care Britt Appelhof, Eindhoven 2019 Cover design:
Nadere informatieVormen Premorbide Persoonlijkheidskenmerken die Samenhangen met Neuroticisme een Kwetsbaarheid voor Depressie en Apathie bij Verpleeghuisbewoners?
Vormen Premorbide Persoonlijkheidskenmerken die Samenhangen met Neuroticisme een Kwetsbaarheid voor Depressie en Apathie bij Verpleeghuisbewoners? Are Premorbid Neuroticism-related Personality Traits a
Nadere informatieCharlotte Griffioen. Opioïd gebruik bij ouderen. Wetenschapsdag SANO in Maastricht 2016
Opioïd gebruik bij ouderen Charlotte Griffioen Specialist Ouderengeneeskunde bij Novicare Promovenda, afd. Public Health en Eerstelijnsgeneeskunde, LUMC Wetenschapsdag SANO in Maastricht 2016 Disclosure
Nadere informatieNeuropsychiatrische symptomen bij Nederlandse verpleeghuispatiënten
Proefschrift: S.U. Zuidema Neuropsychiatrische symptomen bij Nederlandse verpleeghuispatiënten met dementie Samenvatting Dementie is een ongeneeslijke aandoening met belangrijke effecten op cognitie, activiteiten
Nadere informatieNeDerLANDse samenvatting
CHAPTER 10 259 NEDERLANDSE SAMENVATTING Benzodiazepines zijn psychotrope middelen met anxiolytische, sederende, spierverslappende en hypnotische effecten. In de praktijk worden zij voornamelijk ingezet
Nadere informatieHartfalen bij verpleeghuisbewoners; waar liggen de uitdagingen?
Hartfalen bij verpleeghuisbewoners; waar liggen de uitdagingen? Drs. Mariëlle AMJ van der Velden-Daamen Prof. Dr. Jan PH Hamers Prof. Dr. Hans Peter Brunner la Rocca Dr. Frans ES Tan Prof. Dr. Jos MGA
Nadere informatieAGED: Amsterdam Groningen Elderly Depression Study
AGED: Amsterdam Groningen Elderly Depression Study Angst en depressie bij verpleeghuisbewoners; prevalentie en risico indicatoren Lineke Jongenelis Martin Smalbrugge EMGO, onderzoeksprogramma common mental
Nadere informatieBijwerkingen van psychotrope geneesmiddelen. Nikkie Aarts
Bijwerkingen van psychotrope geneesmiddelen Nikkie Aarts Afdeling Epidemiologie & Inwendige Geneeskunde 3 de Lustrum Farmacovigilantie Platform Nederland Dinsdag 19 mei 2015 Promotietraject In de dagelijkse
Nadere informatieNederlandse Samenvatting
Nederlandse Samenvatting Het onderwerp van dit proefschrift is depressieve en angst symptomen in chronische dialyse patiënten en andere patiënten. Het proefschrift bestaat uit twee delen (deel A en deel
Nadere informatieBegeleiding van psychische klachten bij revalidatie. dr. Bianca Buijck Coördinator Rotterdam Stroke Service 17 maart 2015
Begeleiding van psychische klachten bij revalidatie dr. Bianca Buijck Coördinator Rotterdam Stroke Service 17 maart 2015 Even voorstellen Psychische klachten: neuropsychiatrische symptomen (NPS) De laatste
Nadere informatieNederlandse samenvatting
Nederlandse samenvatting 200 NEDERLANDSE SAMENVATTING Duizeligheid is een veel voorkomend probleem bij ouderen. Tot 30% van de thuiswonende ouderen van 65 jaar en ouder ervaart enige vorm van duizeligheid.
Nadere informatiehoofdstuk 2 hoofdstuk 3
Om de herkenning van patiënten met depressieve stoornis in de eerste lijn te verbeteren wordt wel screening aanbevolen. Voorts worden pakketinterventies aanbevolen om de kwaliteit van zorg en de resultaten
Nadere informatieDepressie na een hartinfarct en risico op nieuwe hartklachten
Depressie na een hartinfarct en risico op nieuwe hartklachten Marij Zuidersma Promotoren: Peter de Jonge, Johan Ormel, Henk Jan Conradi Interdisciplinary center for psychiatric epidemiology University
Nadere informatieGebruik van antidepressiva en antipsychotica in de rusthuizen Persconferentie 12 mei 2011
Gebruik van antidepressiva en antipsychotica in de rusthuizen Persconferentie 12 mei 2011 Als gevolg van de studie Geneesmiddelengebruik in rusthuizen: grote verschillen 1 en de ontmoetingen met de rustoordsector
Nadere informatieSamenwerkende Academische Netwerken Ouderenzorg (SANO)
Home no. 1 Februari 2018 Themanummer Cardiovasculair Eerdere edities Verenso.nl Samenwerkende Academische Netwerken Ouderenzorg (SANO) Geen bewijs voor effectiviteit van preventieve cardiovasculaire medicatie
Nadere informatieMedicatie als instrument om onrust en agressie te beheersen? Niet agressief, maar duf? dr. Martin Smalbrugge. Wie ben ik??
Medicatie als instrument om onrust en agressie te beheersen? Niet agressief, maar duf? dr. Martin Smalbrugge Wie ben ik?? Specialist ouderengeneeskunde Hoofd opleidingsinstituut specialisme ouderengeneeskunde
Nadere informatieNederlandse samenvatting
Addendum A 173 Nederlandse samenvatting Het doel van het onderzoek beschreven in dit proefschrift was om de rol van twee belangrijke risicofactoren voor psychotische stoornissen te onderzoeken in de Ultra
Nadere informatieContinue palliatieve sedatie
Home no. 4 September 2017 Themanummer Advance care planning Eerdere edities Verenso.nl Continue palliatieve sedatie Aafke Koffeman aafkekoffeman@hotmail.com Met een waardig Hora est verlost de pedel de
Nadere informatieBetere zorg door minder psychofarmaca?
Betere zorg door minder psychofarmaca? Sytse Zuidema, specialist ouderengeneeskunde Hoofd sectie ouderengeneeskunde Afdeling huisartsgeneeskunde UMCG 19-11-2013 UKON 10 jaar! 1 Opbouw Psychofarmaca Gebruik,
Nadere informatieDiagnostische instabiliteit van terugval bij angststoornissen en depressie
Diagnostische instabiliteit van terugval bij angststoornissen en depressie Willemijn Scholten NEDKAD 2015 Stelling In de DSM 6 zullen angst en depressie één stoornis zijn Achtergrond Waxing and waning
Nadere informatieDiabetespatiënten in Verpleeghuizen De Relatie tussen Diabetes, Depressieve Symptomen en de Rol van Executieve Functies
Diabetespatiënten in Verpleeghuizen De Relatie tussen Diabetes, Depressieve Symptomen en de Rol van Executieve Functies Diabetic Patients in Nursing Homes The Relationship between Diabetes, Depressive
Nadere informatieKennislacunes NHG-Standaard Depressie
Kennislacunes Kennislacunes 1. Het nut van screening naar depressie bij mensen met een chronische somatische aandoening in de (noot 15-16). 2. De 4DKL als instrument om het verloop van de (ernst van de)
Nadere informatieSamenvatting Hoofdstuk 1 Hoofdstuk 2 hoofdstuk 3
Vallen komt in alle leeftijdsgroepen voor, maar vormt vooral bij ouderen een groot gezondheidsprobleem. Onder een val wordt verstaan een gebeurtenis waarbij de betrokkene onbedoeld op de grond of een lager
Nadere informatie15:40 16:00 uur. Depressie en dementie RICHARD OUDE VOSHAAR. Ouderenpsychiater
5:40 6:00 uur Depressie en dementie RICHARD OUDE VOSHAAR Ouderenpsychiater % psychiatrische problemen bij Alzheimer 60 50 40 30 20 0 0 Zhao et al, J Affect Disord 205 Wanneer spreken van van een depressie?
Nadere informatieDe overgang van stepped care naar personalized care bij de combinatie van lichamelijke en psychische klachten
De overgang van stepped care naar personalized care bij de combinatie van lichamelijke en psychische klachten Dr. Jonna van Eck van der Sluijs Psychiater en senior onderzoeker Symposium Personalized medicine:
Nadere informatiePatricia van Oppen De impact van depressie op de behandeling van de Obsessieve compulieve Stoornis op lange termijn
Patricia van Oppen De impact van depressie op de behandeling van de Obsessieve compulieve Stoornis op lange termijn 9 november 2012 VU Medisch Centrum/GGZinGeest/Amsterdam Patricia van Oppen 1 Presentatie
Nadere informatiePsychofarmaca in de huisartsenpraktijk in 2015: resultaten van het INTEGO netwerk
Psychofarmaca in de huisartsenpraktijk in 2015: resultaten van het INTEGO netwerk In 1994 werd het INTEGO project gestart aan het Academisch Centrum Huisartsgeneeskunde (ACHG) van de KU Leuven. De bedoeling
Nadere informatieDepressie bij ouderen Trends over de tijd
DEPARTMENT OF PSYCHIATRY Disclosure belangen spreker Depressie bij ouderen Trends over de tijd Hans Jeuring Psychiater en onderzoeker, UMCG Afdeling Ouderenpsychiatrie (potentiële) belangenverstrengeling
Nadere informatieVroeginterventie via het internet voor depressie en angst
Samenvatting 141 Vroeginterventie via het internet voor depressie en angst Hoofdstuk 1 is de inleiding van dit proefschrift. Internetbehandeling voor depressie en angst is bewezen effectief. Dit opent
Nadere informatieDe Psychofarmaca Tool Medicatievoorschriften evalueren met een app: hot or not?
De Psychofarmaca Tool Medicatievoorschriften evalueren met een app: hot or not? Met de Psychofarmaca Tool kunnen specialisten ouderengeneeskunde medicatievoorschriften vergelijken met de actuele Verenso-richtlijn
Nadere informatieScreening en behandeling van psychische problemen via internet. Viola Spek Universiteit van Tilburg
Screening en behandeling van psychische problemen via internet Viola Spek Universiteit van Tilburg Screening en behandeling van psychische problemen via internet Online screening Online behandeling - Effectiviteit
Nadere informatieHoofdstuk 1 is de algemene inleiding van dit proefschrift. Samenvattend, depressie is een veelvoorkomende stoornis met een grote impact op zowel het
Samenvatting Hoofdstuk 1 is de algemene inleiding van dit proefschrift. Samenvattend, depressie is een veelvoorkomende stoornis met een grote impact op zowel het individu als op populatieniveau. Effectieve
Nadere informatiehet laagste niveau van psychologisch functioneren direct voordat de eerste bestraling begint. Zowel angstgevoelens als depressieve symptomen en
Samenvatting In de laatste 20 jaar is er veel onderzoek gedaan naar de psychosociale gevolgen van kanker. Een goede zaak want aandacht voor kanker, een ziekte waar iedereen in zijn of haar leven wel eens
Nadere informatieDe invloed van veerkracht op de relatie tussen pijn en psychische klachten bij revalidatiecliënten in een verpleeghuis.
De invloed van veerkracht op de relatie tussen pijn en psychische klachten bij revalidatiecliënten in een verpleeghuis. The influence of resilience on the relationship between pain and psychological symptoms
Nadere informatieDoen bij Depressie. Module 3 Fase 4 - Behandelen. Medicamenteuze behandeling van depressie bij cliënten van verpleeghuizen.
Doen bij Depressie Module 3 Fase 4 - Behandelen Module 3 Medicamenteuze behandeling Bijlage 8 Medicamenteuze behandeling van depressie bij cliënten van verpleeghuizen Protocol gebaseerd op het Addendum
Nadere informatieKORSAKOV-studie. Mij mankeert niets. Ineke Gerridzen specialist ouderengeneeskunde/ onderzoeker VUmc KKC Sergej Korsakoff in 1885
KORSAKOV-studie Sergej Korsakoff in 1885 Mij mankeert niets Ineke Gerridzen specialist ouderengeneeskunde/ onderzoeker VUmc KKC 17-07-2019 Casus hr X, 68 jaar Voorgeschiedenis Angststoornis, depressie,
Nadere informatieNederlandse samenvatting
Nederlandse samenvatting 119 120 Samenvatting 121 Inleiding Vermoeidheid is een veel voorkomende klacht bij de ziekte sarcoïdose en is geassocieerd met een verminderde kwaliteit van leven. In de literatuur
Nadere informatieSummary & Samenvatting. Samenvatting
Samenvatting De meeste studies na rampen richten zich op de psychische problemen van getroffenen zoals post-traumatische stress stoornis (PTSS), depressie en angst. Naast deze gezondheidsgevolgen van psychische
Nadere informatiePsychische klachten als co-morbiditeit bij COPD
Psychische klachten als co-morbiditeit bij COPD Pearson Plein is een initiatief van Pearson. Pearson heeft jarenlange ervaring als educatieve uitgever van wetenschappelijk onderbouwde psychologische meetinstrumenten
Nadere informatiePositieve, Negatieve en Depressieve Subklinische Psychotische Symptomen en het Effect van Stress en Sekse op deze Subklinische Psychotische Symptomen
Positieve, Negatieve en Depressieve Subklinische Psychotische Symptomen en het Effect van Stress en Sekse op deze Subklinische Psychotische Symptomen Positive, Negative and Depressive Subclinical Psychotic
Nadere informatieNederlandse samenvatting
Nicotine en alcohol kunnen de placenta passeren en zo het risico op nadelige uitkomsten voor het ongeboren kind verhogen. Stoppen met roken en alcoholgebruik tijdens de zwangerschap lijkt vanzelfsprekend,
Nadere informatieSAMENVATTING SAMENVATTING. Werk en Psychische Gezondheid: Studies naar de invloed van werk kenmerken, sociale rollen en gender
SAMENVATTING Werk en Psychische Gezondheid: Studies naar de invloed van werk kenmerken, sociale rollen en gender In de jaren negentig werd duidelijk dat steeds meer werknemers in Nederland, waaronder in
Nadere informatieRob Heerdink Universitair Hoofddocent Klinische Farmacoepidemiologie Universiteit Utrecht
Hoe vertaal ik resultaten uit de medische literatuur en richtlijnen naar de dagelijkse praktijk? Interpretatie van resultaten van geneesmiddelenonderzoek Rob Heerdink Universitair Hoofddocent Klinische
Nadere informatieANALYSE PATIËNTERVARINGEN ELZ HAAKSBERGEN
ANALYSE PATIËNTERVARINGEN ELZ HAAKSBERGEN Dr. C.P. van Linschoten Drs. P. Moorer Definitieve versie 27 oktober 2014 ARGO BV Inhoudsopgave 1. INLEIDING EN VRAAGSTELLING... 3 1.1 Inleiding... 3 1.2 Vraagstelling...
Nadere informatieOnderzoek naar voorschrijven door Verpleegkundig Specialisten. Anneke Francke, mede namens Marieke Kroezen (NIVEL) 19 juni 2014
Onderzoek naar voorschrijven door Verpleegkundig Specialisten Anneke Francke, mede namens Marieke Kroezen (NIVEL) 19 juni 2014 In de praktijk horen we niet alleen dat de kwaliteit van het voorschrijven
Nadere informatie30-06-2015 1. Is er over 10 jaar nog plek voor antipsychotica bij mensen met dementie? Inhoud. Is er over 10 jaar nog plek voor antipsychotica?
Samenwerkende academische netwerken ouderenzorg (SANO) UNO-UMCG feliciteert UNC-ZH Is er over 10 jaar nog plek voor antipsychotica bij mensen met dementie? Sytse Zuidema, specialist ouderengeneeskunde
Nadere informatieMINDFULNESS EN ACT INTERVENTIES ALS E-HEALTH: EEN META-ANALYSE
MINDFULNESS EN ACT INTERVENTIES ALS E-HEALTH: EEN META-ANALYSE MARION SPIJKERMAN VGCT CONGRES, 13 NOVEMBER 2015 OVERZICHT Introductie Methode Resultaten Discussie Mindfulness en ACT interventies als ehealth:
Nadere informatieSamenvatting Beloop van beperkingen in activiteiten bij oudere patiënten met artrose van heup of knie
Beloop van beperkingen in activiteiten bij oudere patiënten met artrose van heup of knie Zoals beschreven in hoofdstuk 1, is artrose een chronische ziekte die vaak voorkomt bij ouderen en in het bijzonder
Nadere informatieOnderzoek in Zorgbalans Velserduin
Onderzoek in Zorgbalans Velserduin Presentatie door Karin Kouwenoord, diëtist, lid UNO commissie Velserduin 22 april 2009 Historie Eind 2007/begin 2008 onderzoek door geneeskundestudent Pauline Ruitinga
Nadere informatiePsychofarmaca en probleemgedrag bij mensen met dementie
Psychofarmaca en probleemgedrag bij mensen met dementie Een 10 jaars reis. in vogelvlucht dr. Martin Smalbrugge Afdeling huisartsgeneeskunde en ouderengeneeskunde Inhoud Epidemiologie gedragsproblemen
Nadere informatieROM in de ouderenpsychiatrie
Improving Mental Health by Sharing Knowledge ROM in de ouderenpsychiatrie Marjolein Veerbeek Richard Oude Voshaar, Anne Margriet Pot Financier: Ministerie van VWS 2 Routine Outcome Monitoring Definitie
Nadere informatieSamenvatting (Summary in Dutch)
Samenvatting (Summary in Dutch) Zowel beleidsmakers en zorgverleners als het algemene publiek zijn zich meer en meer bewust van de essentiële rol van kwaliteitsmeting en - verbetering in het verlenen van
Nadere informatieVOORSPELLEN VAN BENZODIAZEPINE AFHANKELIJKHEID; EEN MULTIDIMENSIONELE EN MULTIVARIATE BENADERING
VOORSPELLEN VAN BENZODIAZEPINE AFHANKELIJKHEID; EEN MULTIDIMENSIONELE EN MULTIVARIATE BENADERING C.C. Kan, S.R. Hilberink, M.H.M. Breteler Afdeling Psychiatrie UMC St. Radboud Nijmegen Nijmegen Institute
Nadere informatieKwetsbaarheid bij ouderen: een uitdaging Risicofactoren, meetinstrumenten en samenhangende zorg
Kwetsbaarheid bij ouderen: een uitdaging Risicofactoren, meetinstrumenten en samenhangende zorg In vergrijzende samenlevingen is de zorg voor het toenemende aantal kwetsbare ouderen een grote uitdaging
Nadere informatieSaMenvatting (SUMMARy IN DUTCH)
Samenvatting (summary in Dutch) Samenvatting In hoofdstuk 1 wordt de algemene introductie van dit proefschrift beschreven. De nadruk in dit proefschrift lag op patiënten met hoofd-halskanker (HHK) en
Nadere informatieEvidence based richtlijnontwikkeling (EBRO) training voor patiënten. Ton Kuijpers, Epidemioloog
Evidence based richtlijnontwikkeling (EBRO) training voor patiënten Ton Kuijpers, Epidemioloog Guru based medicine Inhoud Voorbeeld van een wetenschappelijk onderzoeksdesign (RCT) Mate van bewijs Conclusies
Nadere informatieNederlandse samenvatting
Nederlandse samenvatting Inleiding Het doel van dit proefschrift was het beantwoorden van vijf vragen over rouwinterventies voor weduwen en weduwnaars in het algemeen en over een bezoekdienst voor oudere
Nadere informatieStudie type Populatie Patiënten kenmerken Interventie Controle Dataverzameling
Evidence tabel bij ADHD in kinderen en adolescenten (studies naar adolescenten met ADHD en ) Auteurs, Gray et al., 2011 Thurstone et al., 2010 Mate van bewijs A2 A2 Studie type Populatie Patiënten kenmerken
Nadere informatieSomatische zorg voor mensen met een psychotische aandoening
Somatische zorg voor mensen met een psychotische aandoening zorggebruik, resultaten 1 dr. Wilma Swildens a, dr. Fabian Termorshuizen b,c, drs. Alex de Ridder M.D. a, dr. Hugo Smeets, M.D. b,d,, prof dr.
Nadere informatieOuderenzorg op Bonaire: zorg met aandacht voor elkaar. Bon dia!
Home no. 6 December 2017 Eerdere edities Verenso.nl Ouderenzorg op Bonaire: zorg met aandacht voor elkaar. Bon dia! Tessa Nooij, Ria Razabsekh, Martin Smalbrugge tesssassem@hotmail.com Als tweedejaars
Nadere informatieDe behandeling van lage rugpijn met ruggordels en medicatie
Samenvatting 163 De behandeling van lage rugpijn met ruggordels en medicatie Lage rugpijn is een veelvuldig voorkomend probleem in geïndustrialiseerde landen. De kans dat iemand gedurende zijn leven een
Nadere informatieDe revisie van de richtlijn angststoornissen
De revisie van de richtlijn angststoornissen Ton van Balkom VU-MC/GGZ ingeest Amsterdam Dagelijkse behandeling angststoornis (Young et al, Arch Gen Psychiatry 2001) Depressie Angst Angst + Depressie
Nadere informatiePsychische klachten als co-morbiditeit bij diabetes
Psychische klachten als co-morbiditeit bij diabetes Pearson Plein is een initiatief van Pearson. Pearson heeft jarenlange ervaring als educatieve uitgever van wetenschappelijk onderbouwde psychologische
Nadere informatieDEMENTIE EN MUZIEKTHERAPIE Marianne Verkerk
DEMENTIE EN MUZIEKTHERAPIE 31-01-2017 Marianne Verkerk 1 MUZIEKTHERAPIE BIJ MENSEN MET DEMENTIE Ervaringsgerichte therapie: verandering, ontwikkeling, stabilisatie of acceptatie worden bereikt door middel
Nadere informatieRapport. Cardiovasculair risicomanagement. Simvastatine: keuze en dosering 2009-2010
Rapport Cardiovasculair risicomanagement Simvastatine: keuze en dosering 2009-2010 Colofon Auteur Daniëlla Theunissen, apotheker Met medewerking van Marianne Nijpels, apotheker Illustratie Len Munnik september
Nadere informatieB-vitaminen ter preventie van fracturen en de vermindering van het fysiek functioneren
SAMENVATTING Samenvatting B-vitaminen ter preventie van fracturen en de vermindering van het fysiek functioneren Door de stijgende levensverwachting zal het aantal osteoporotische fracturen toenemen. Osteoporotische
Nadere informatiePrevalentie van off-label antidepressivagebruik
Home no. 6 December 2015 Eerdere edities Verenso.nl Prevalentie van off-label antidepressivagebruik Bij psychogeriatrische patiënten in een Nederlands verpleeghuis Drs. Eveline van Opstal, aios ouderengeneeskunde,
Nadere informatiePSYCHIATRIE IN HET VERPLEEGHUIS. Inleiding
PSYCHIATRIE IN HET VERPLEEGHUIS Inleiding Hoewel onderzoek uitwijst dat multimorbiditeit bij ouderen eerder regel dan uitzondering is, ontbreken exacte cijfers over de combinatie van psychiatrische en
Nadere informatieDr. Hilde Verbeek 15 april 2014. Department of Health Services Research Focusing on Chronic Care and Ageing 1
Dr. Hilde Verbeek 15 april 2014 Department of Health Services Research Focusing on Chronic Care and Ageing 1 Doelstelling Nurses on the Move Bijdragen aan verbetering kwaliteit van zorg in verpleeg- en
Nadere informatieVanzelf verandert er niets: implementatie en samenwerking tussen onderzoekers en professionals
Vanzelf verandert er niets: implementatie en samenwerking tussen onderzoekers en professionals Prof. Dr. Myrra Vernooij Dassen Radboud University Medical Centre Scientific Institute for Quality of Healthcare
Nadere informatieThe relationship between social support and loneliness and depressive symptoms in Turkish elderly: the mediating role of the ability to cope
The relationship between social support and loneliness and depressive symptoms in Turkish elderly: the mediating role of the ability to cope Een onderzoek naar de relatie tussen sociale steun en depressieve-
Nadere informatieBetekenisvolle activiteiten als alternatief voor. Prof dr Patricia De Vriendt & Ruben Vanbosseghem
Betekenisvolle activiteiten als alternatief voor Prof dr Patricia De Vriendt & Ruben Vanbosseghem Dit is het verhaal van de zes WZC Algemene opzet van de studie Ingebed in de WZC-brede aanpak met het oog
Nadere informatieEEN KENNISBIJEENKOMST ORGANISEREN (en hoe maak je het tot een succes)
EEN KENNISBIJEENKOMST ORGANISEREN (en hoe maak je het tot een succes) Maike Sparrius & Anouk van Loon Amsterdam UMC Locatie VUmc Afdeling Huisartsgeneeskunde & Ouderengeneeskunde Disclosure belangen spreker
Nadere informatieToepasbaarheid en effectiviteit van behandeling voor angststoornissen in de eerste lijn. Christine van Boeijen
Toepasbaarheid en effectiviteit van behandeling voor angststoornissen in de eerste lijn Christine van Boeijen Indeling presentatie Welke stoornissen Vooronderzoeken Hoofdonderzoeken Implementatie Welke
Nadere informatieKomt stress van de patiënt aan bod bij de huisarts? Factsheet Databank Communicatie, oktober 2007.
Deze factsheet is een uitgave van het NIVEL De gegevens mogen met bronvermelding (Komt stress van de patiënt aan bod bij de huisarts? J Noordman, J van Weert, A van den Brink-Muinen, S van Dulmen, J Bensing
Nadere informatieVerklaring van het beweeggedrag van ouderen door determinanten van. The explanation of the physical activity of elderly by determinants of
Verklaring van het beweeggedrag van ouderen door determinanten van het I-change Model The explanation of the physical activity of elderly by determinants of the I-change Model Hilbrand Kuit Eerste begeleider:
Nadere informatieFiguur 1 Precede/Proceed Model
Nederlandse samenvatting Benzodiazepinen zijn geneesmiddelen die vooral bij angstklachten en slaapstoornissen worden voorgeschreven. Ze vormen de op één na meest voorgeschreven middelen in Nederland. Tien
Nadere informatieWat zijn angststoornissen en hoe worden ze behandeld?
NEDERLANDSE SAMENVATTING INTRODUCTIE Het vertrekpunt van dit proefschrift was een probleem dat in de klinische praktijk veel voorkomt. Mensen die een angststoornis hebben gebruiken vaak antidepressiva.
Nadere informatieOnderzoek heeft aangetoond dat een hoge mate van herstelbehoefte een voorspellende factor is voor ziekteverzuim. Daarom is in de NL-SH ook de relatie
Samenvatting Gehoor en de relatie met psychosociale gezondheid, werkgerelateerde variabelen en zorggebruik. De Nationale Longitudinale Studie naar Horen Slechthorendheid is een veelvoorkomende chronische
Nadere informatieChronische zieke werknemers: Werkbeleving & ziekteverzuim
Chronische zieke werknemers: Werkbeleving & ziekteverzuim dr. Nathalie Donders drs. Karin Roskes dr. Joost van der Gulden Afdeling Eerstelijnsgeneeskunde Centrum voor Huisartsgeneeskunde, Ouderengeneeskunde
Nadere informatieVragenlijst Trap 1. Functie uitvoerder assessment:
Vragenlijst Trap 1 Naam uitvoerder assessment: Functie uitvoerder assessment: Indien u als uitvoerder van deze vragenlijst geen huisarts bent, is de betreffende huisarts op de hoogte van afname van de
Nadere informatieEtnische verschillen in vallen en valangst onder zelfstandig wonende ouderen in de grote steden
Etnische verschillen in vallen en valangst onder zelfstandig wonende ouderen in de grote steden 4 e Landelijk Valsymposium 2 December 2016 Aantal 65-plussers en prognose (G4) 500000 400000 300000 200000
Nadere informatieCover Page. The handle holds various files of this Leiden University dissertation.
Cover Page The handle http://hdl.handle.net/1887/43602 holds various files of this Leiden University dissertation. Author: Fenema, E.M. van Title: Treatment quality in times of ROM Issue Date: 2016-09-15
Nadere informatieImmuun Activatie in Relatie tot Manische Symptomen in Depressieve Patiënten. Karlijn Becking MD-PhD student, UMCG
Immuun Activatie in Relatie tot Manische Symptomen in Depressieve Patiënten Karlijn Becking MD-PhD student, UMCG Introductie Disbalans Pro-inflammatoire staat Destabilisatie Gevoeligheid voor stress Monocyt
Nadere informatieKwaliteitsniveau kan beter!
Kwaliteitsniveau kan beter! Farmacotherapieoverleg in verpleeghuizen Drs. Paul J.E.M. Geels, specialist ouderengeneeskunde - Instituut voor Verantwoord Medicijngebruik, Utrecht Ir. Mariëtta Eimers - Instituut
Nadere informatieDe Relatie tussen Dagelijkse Stress, Negatief Affect en de Invloed van Bewegen
De Relatie tussen Dagelijkse Stress, Negatief Affect en de Invloed van Bewegen The Association between Daily Hassles, Negative Affect and the Influence of Physical Activity Petra van Straaten Eerste begeleider
Nadere informatieCover Page. The handle http://hdl.handle.net/1887/21978 holds various files of this Leiden University dissertation.
Cover Page The handle http://hdl.handle.net/1887/21978 holds various files of this Leiden University dissertation. Author: Goeij, Moniek Cornelia Maria de Title: Disease progression in pre-dialysis patients:
Nadere informatieSamenvatting SAMENVATTING Hoofdstuk 1 is de algemene introductie over de inhoud van dit proefschrift. Depressie en angststoornissen zijn de meest voorkomende psychische stoornissen en brengen een grote
Nadere informatieDe Relatie tussen Apathische Symptomen, Depressieve Symptomen en Executief Cognitief. Functioneren bij Verpleeghuisbewoners:
De Relatie tussen Apathische Symptomen, Depressieve Symptomen en Executief Cognitief Functioneren bij Verpleeghuisbewoners: een 8-Maanden Follow-Up Studie Lily Fredrix Empirisch Afstudeeronderzoek: scriptie
Nadere informatieMAPPING STUDIE. Anne van den Brink. Specialist Ouderengeneeskunde, Junior Onderzoeker
MAPPING STUDIE Anne van den Brink Specialist Ouderengeneeskunde, Junior Onderzoeker UKON symposium 7 april 2016 A study on the characteristics, care needs and quality of life of patients with both Mental
Nadere informatieSamenvatting, conclusies en discussie
Hoofdstuk 6 Samenvatting, conclusies en discussie Inleiding Het doel van het onderzoek is vast te stellen hoe de kinderen (10 14 jaar) met coeliakie functioneren in het dagelijks leven en wat hun kwaliteit
Nadere informatieDICK BIJL, ARTS N.P., EPIDEMIOLOOG INTERNATIONAL SOCIETY OF DRUG BULLETINS (ISDB)
Minder medicijnen is vaak beter. DICK BIJL, ARTS N.P., EPIDEMIOLOOG INTERNATIONAL SOCIETY OF DRUG BULLETINS (ISDB) Even voorstellen Arts n.p. en epidemioloog, oud-huisarts 22 Jaren gewerkt bij het Geneesmiddelenbulletin:
Nadere informatie