De Relatie tussen Apathische Symptomen, Depressieve Symptomen en Executief Cognitief. Functioneren bij Verpleeghuisbewoners:

Transcriptie

1 De Relatie tussen Apathische Symptomen, Depressieve Symptomen en Executief Cognitief Functioneren bij Verpleeghuisbewoners: een 8-Maanden Follow-Up Studie Lily Fredrix Empirisch Afstudeeronderzoek: scriptie gezondheidspsychologie mei 2015

2

3 De Relatie tussen Apathische Symptomen, Depressieve Symptomen en Executief Cognitief Functioneren bij Verpleeghuisbewoners: een 8-Maanden Follow-Up Studie Relationship between Apathetic Symptoms, Depressive Symptoms and Executive Cognitive Functioning in Nursing Home Residents: an 8-Month Follow-Up Study Lily Fredrix Naam student: Lily Fredrix Studentnummer: Cursusnaam en code: Empirisch Afstudeeronderzoek: scriptie gezondheidspsychologie, S58337 Eerste begeleider: Dr. Roeslan Leontjevas Tweede begeleider: Dr. Nele Jacobs Inleverdatum: mei 2015

4 APATHIE EN DEPRESSIE IN VERPLEEGHUIZEN 2 Inhoudsopgave VOORWOORD 4 SAMENVATTING 5 SUMMARY 7 INLEIDING 9 Apathie 10 Depressie 13 Executief cognitief functioneren 16 Relatie tussen apathie, depressie en cognitief functioneren 17 Follow-up studies 19 Maatschappelijke relevantie 20 Theoretische relevantie 21 Doel en hypothesen 22 METHODE 24 Onderzoeksopzet 24 Deelnemers aan het onderzoek 25 Meetinstrumenten 25 Apathie 25 Depressieve symptomen 26 Executief cognitief functioneren 27 Procedure 27 Statistische analyse 28 RESULTATEN 30 Kenmerken van de deelnemers aan het onderzoek 30 Verloop van apathie in tijd (Hypothese 1) 32 Verloop van depressie in tijd (Hypothese 2) 34 Verloop van depressieve stemmingssymptomen en depressieve motivatiesymptomen in tijd (Hypothese 2a en 2b) 35 Verloop van ECF in tijd (Hypothese 3) 36 Verloop van apathie in tijd: effect van ECF (Hypothese 4) 37 Verloop van depressie in tijd: effect van ECF (Hypothese 5) 38 Verloop van depressieve stemmingssymptomen en depressieve motivatiesymptomen in tijd: effect van ECF (Hypothese 5a en 5b) 39

5 APATHIE EN DEPRESSIE IN VERPLEEGHUIZEN 3 Verband tussen apathie en depressie (Hypothese 6) 39 Verband tussen apathische symptomen enerzijds en depressieve stemmingssymptomen en depressieve motivatiesymptomen anderzijds (Hypothese 6a en 6b) 40 Verband tussen apathie en depressie: effect van ECF (Hypothese 7) 41 Verband tussen apathische symptomen enerzijds en depressieve stemmingssymptomen en depressieve motivatiesymptomen anderzijds: effect van ECF (Hypothese 7a en 7b) 42 DISCUSSIE 44 REFERENTIES 51

6 APATHIE EN DEPRESSIE IN VERPLEEGHUIZEN 4 Voorwoord In september 1999 begon ik met de studie Psychologie aan de Open Universiteit. In eerste instantie deed ik gewoon wat cursussen; pas gaandeweg wilde ik ook graag een MScgetuigschrift halen. Gelukkig wist ik toen nog niet hoe zwaar de laatste loodjes zouden zijn. Als docent van de OU zie ik soms hoe moeizaam het eenzame avontuur van studeren bij de OU kan zijn. Als student van de OU heb ik dit nu ook zelf mogen ervaren. Echter, stoppen met de studie is nooit een optie geweest. Heel blij ben ik dat het uiteindelijk toch gelukt is. Veel dank ben ik verschuldigd aan mijn begeleiders. In de eerste plaats natuurlijk Roeslan. In deden we samen het practicum Gespreksvoering. Jij behaalde daarna in sneltreinvaart je BSc-, MSc- en PhD-titels en werkt nu al weer enkele jaren als Universitair Docent bij de OU. Je gaf me de gelegenheid om als student mee te draaien in je promotieonderzoek. En vervolgens heb je me enorm geholpen bij de statistische verwerking van de gegevens en bij het schrijven van het verslag. Ook al ging het langzaam, al die tijd bleef je positief en optimistisch. Nogmaals heel veel dank hiervoor. Ook Nele wil ik graag bedanken voor het meedenken bij het schrijven van het onderzoeksvoorstel en voor je bijdrage aan het verslag. Het onderzoek is klaar, de studie is hiermee afgerond, en dus. is er nu weer tijd voor iets anders!

7 APATHIE EN DEPRESSIE IN VERPLEEGHUIZEN 5 Samenvatting Achtergrond Apathie en depressie komen veel voor bij verpleeghuisbewoners en hebben ernstige negatieve gevolgen voor zowel de bewoners als hun verzorgers. Door de overlap van symptomen kan het moeilijk zijn om apathie en depressie te onderscheiden, terwijl dit voor een adequate behandeling wel belangrijk is. In de diverse cross-sectionele studies lijkt het executief cognitief functioneren (ECF) wel te associëren met apathie, maar meestal niet met depressie. Longitudinale studies naar veranderingen in depressie, apathie en over de rol van ECF hierbij zijn nog niet uitgevoerd. Vraagstelling Wat is de relatie tussen apathische symptomen, depressieve symptomen en ECF bij verpleeghuisbewoners in een longitudinaal onderzoek? Methode Het betrof een studie met drie meetmomenten verspreid over acht maanden. De deelnemers aan het onderzoek waren verpleeghuisbewoners die participeerden in een lopende studie naar de effecten van een multidisciplinair zorgprogramma en bij wie de interventie nog niet gestart was. Ongeveer de helft van de bewoners (52%) verbleef op een psychogeriatrische afdeling en de andere helft (48%) op een somatische afdeling. De gemiddelde leeftijd was 80.2 jaar en 67% was vrouw. Vragenlijsten om apathische symptomen (AES-10) en depressieve symptomen (CSDD) te meten zijn afgenomen bij de verzorgenden van de bewoners. De vragenlijst om ECF (FAB) te meten is afgenomen bij de verpleeghuisbewoners zelf. In totaal hebben 609 bewoners tenminste één meting gehad, 380 bewoners tenminste twee metingen en 219 bewoners drie metingen. Resultaten Mixed modellen met random effecten voor afdeling en voor bewoners geclusterd binnen afdelingen lieten een toename van apathische symptomen zien over een periode van acht maanden op zowel psychogeriatrische afdelingen (AES-punten, +3.3, 95% CI [2.1, 4.4], p <.001) als op somatische afdelingen (AES, +1.5, 95% CI [0.4, 2.7], p =.008). Depressieve symptomen namen over dezelfde periode op psychogeriatrische en somatische afdelingen af

8 APATHIE EN DEPRESSIE IN VERPLEEGHUIZEN 6 (CSDD, -1.1, 95% CI [-1.7, 0.0], p <.001). Ook was er sprake van een achteruitgang in ECF op beide typen afdelingen (FAB, -1.1, 95% CI [-1.6, -0.5, p <.001). Voor zowel depressieve symptomen als ECF was er geen verschil tussen psychogeriatrische en somatische afdelingen. Er was een negatieve associatie tussen apathische symptomen en ECF (-0.6, 95% CI [-0.8, -0.5], p <.001), alsmede een zwak negatieve associatie tussen depressieve symptomen en ECF (-0.1, 95% CI [-0.2, 0.0], p =.046). Na correctie voor apathie was de associatie tussen depressieve symptomen en ECF verdwenen (0.0, 95% CI [-0.1, +0.1], p =.866). Er was geen associatie tussen depressieve stemmingssymptomen en ECF (-0.05, 95% CI [-0.11, +0.02], p =.152), maar wel tussen depressieve motivatiesymptomen en ECF (-0.1, 95% CI [-0.1, 0.0], p <.001). Verder was er een positieve relatie tussen apathische symptomen en depressieve symptomen zowel voor het model met depressieve symptomen als predictor (+0.4, 95% CI [0.3, 0.5], p <.001), als voor het model met apathische symptomen als predictor (+0.2, 95% CI [0.16, 0.24], p <.001), ook na correctie voor ECF. Conclusie Deze studie laat zien dat apathische symptomen toenemen en depressieve symptomen afnemen in de tijd. Het lijkt erop dat ECF kan helpen om een onderscheid te maken tussen apathie en depressie, waarbij achteruitgang in ECF zou kunnen duiden op apathie en om verdere diagnostiek vraagt. Verder lijkt ECF niet van invloed te zijn op de relatie tussen apathie en depressie. Aanvullend onderzoek is nodig over een langere periode dan acht maanden. Keywords: apathische symptomen, depressieve symptomen, executief cognitief functioneren, verpleeghuizen, longitudinale studie

9 APATHIE EN DEPRESSIE IN VERPLEEGHUIZEN 7 Summary Background Apathy and depression are common disorders amongst nursing home residents which have serious negative consequences for both the residents and their caregivers. The overlap of symptoms makes it difficult to distinguish between depression and apathy, while this is important for adequate treatment. In various cross-sectional studies the executive cognitive functioning (ECF) appears to be associated with apathy, but not with depression on the whole. No longitudinal studies of depression, apathy and on the role of ECF have been carried out as yet. Question Which relationship exists between apathetic and depressive symptoms and ECF in nursing home residents in a longitudinal study? Method This study consisted of three measurements over eight months. All participants in the study were nursing home residents participating in an ongoing study on the effects of a multidisciplinary care program for whom the intervention had not yet started. Approximately one half of the residents (52%) lived in dementia special care units and the other half in somatic units. The mean age was 80.2 years with 67% females. Questionnaires measuring apathetic symptoms (AES-10) and depressive symptoms (CSDD) were completed by the residents caregiver. The questionnaire measuring ECF (FAB) was completed by the nursing home residents themselves. A total of 609 residents were measured at least once, 380 residents at least twice and 219 residents three times. Results Mixed models with random effects for units and for residents nested within units showed an increase in apathetic symptoms over a period of eight months in the residents of both dementia (+3.3, 95% [CI 2.1, 4.4], p <.001) and somatic units (+1.5, 95% CI [0.4, 2.7], p =.008). Depressive symptoms decreased over this period in dementia and somatic units (-1.1, 95% CI [-1.7, 0.0], p <.001). There was also a decline in ECF in both types of units (-1.1, 95% CI [-1.6, -0.5], p <.001). For both depressive symptoms and ECF there was no

10 APATHIE EN DEPRESSIE IN VERPLEEGHUIZEN 8 difference between dementia units and somatic units. The association between apathetic symptoms and ECF was negative (-0.6, 95% CI [-0.8, -0.5], p <.001) and slightly negative between depressive symptoms and ECF (-0.1, 95% CI [-0.2, 0.0], p =.046). Following adjustment for apathy the association between depressive symptoms and ECF was gone. No association appeared between depressive mood symptoms and ECF (-0.05; 95% CI [-.11, +0.02], p =.152), however it did show between depressive motivation symptoms and ECF (-0.1; 95% CI [-0.1, 0.0], p <.001). Furthermore, the relationship between apathetic symptoms and depressive symptoms was positive for both the model with depressive symptoms as predictor (+0.4, 95% CI [0.3, 0.5], p <.001) and the model with apathetic symptoms as predictor (+0.2; 95 % CI [0.16, 0:24], p <.001) also following adjustment for ECF. Conclusion This study shows that apathetic symptoms increase and depressive symptoms decrease over time. Apparently ECF may help to distinguish between apathy and depression as a decline in ECF indicates apathy and requires further diagnosis. Furthermore, ECF does not appear to influence the relationship between depression and apathy. More research over a longer follow-up period than eight months is needed. Keywords: apathetic symptoms, depressive symptoms, executive cognitive functioning, nursing homes, longitudinal study