Denken is Doen? De cognitieve representatie van ziekte als determinant van. zelfmanagementgedrag bij Nederlandse, Turkse en Marokkaanse patiënten

Transcriptie

1 Denken is Doen? De cognitieve representatie van ziekte als determinant van zelfmanagementgedrag bij Nederlandse, Turkse en Marokkaanse patiënten met diabetes mellitus type 2 in de huisartsenpraktijk Thinking is Doing? The cognitive representation of illness as determinant of self-management behavior in Dutch, Turkish and Moroccan patients with diabetes mellitus type 2 in general practice Hélène Struik- Vink Eerste begeleider: Tweede begeleider: mevrouw dr. C. Bolman mevrouw dr. M. Nijkamp September 2010 Faculteit Psychologie Afstudeerrichting Gezondheidspsychologie Open Universiteit

2 Samenvatting Diabetes mellitus type 2 is een chronische ziekte die ernstige complicaties kan geven. Prevalentie en incidentie zijn hoog en nemen naar verwachting de komende jaren enorm toe. Diabetes komt vaker voor bij Turken en Marokkanen in Nederland dan bij autochtone Nederlanders. Effectieve behandeling van diabetes bestaat vooral uit het aanleren van goed zelfmanagementgedrag aan patiënten. Onderzoek naar determinanten van zelfmanagementgedrag is daarom belangrijk. In dit onderzoek werd op basis van het self-regulation model van Leventhal (Leventhal, Brissette, & Leventhal, 2003) onderzocht of er verschillen waren in cognitieve representatie van diabetes tussen de drie eerdergenoemde groepen en of er een vergelijkbaar verband was tussen de cognitieve representaties en het zelfmanagementgedrag in de groepen. Het onderzoek betrof een cross-sectioneel vragenlijstonderzoek onder 134 patiënten met diabetes type 2 van huisartsenpraktijken in Gorinchem. De vragenlijst bestond uit twee in ander onderzoek gebruikte en vanuit het Engels vertaalde schalen. De hypothesen werden getoetst door middel van MANOVA en regressieanalyse. Er werden geen verschillen gevonden tussen de verschillende groepen in cognitieve representatie, behalve voor de variabele Identiteit (Marokkaanse respondenten schreven significant meer lichamelijke klachten toe aan de diabetes). Ook werden er geen verschillen gevonden tussen de verschillende groepen in zelfmanagementgedrag, behalve voor Voetzorg ( Turkse respondenten hadden significant hogere scores op Voetzorg). Er kon geen verband gelegd worden tussen de scores van de totale onderzoeksgroep op cognitieve representatie en zelfmanagementgedrag, behalve een klein negatief verband tussen Oorzaken en het houden van het aanbevolen dieet. Dit verband was echter tegengesteld aan de verwachtingen in de gestelde hypothesen. De onderzoeksresultaten leidden tot praktische en theoretische beschouwingen en enkele aanbevelingen voor verder onderzoek. 2

3 Summary Diabetes mellitus type 2 is a chronic illness which can give serious complications. Prevalence and incidence are high and it is expected that in coming years there will be an enormous increase. Diabetes is more common among Turkish and Moroccan immigrants in the Netherlands than in natives. Effective treatment of diabetes exists mostly in learning patients good self-management behavior. That is why research for determinants of selfmanagement behavior is important. In this study, according to the self-regulation model of Leventhal (Leventhal, Brissette, & Leventhal, 2003) was investigated if there were differences in cognitive representation of diabetes between the three groups mentioned earlier and if there was a comparable relationship between cognitive representation and self-management behavior. A cross-sectional survey was carried out among 134 patients with diabetes type 2 from general practices in Gorinchem in the Netherlands. The survey excisted in two used in other surveys and translated from English to Dutch scales. The hypotheses were tested with MANOVA and regression analyses. No differences were found between the different groups in cognitive representation, except for the variable Identity ( Moroccan respondents assigned significantly more physical symptoms to diabetes). Also there were no differences found between the groups in self-mangement behavior, except on the variable Footcare (Turkish respondents had significantly higher scores on Footcare). Considering the group as a whole no relation was found between cognitive representation and self-management behavior, except a small negative relation between Causes and retaining with the recommended diet. However, this relation was opposite to the hypothesis. The results have led to practical and theoretical considerations and some recommandations for further research. 3

4 Inleiding Inhoudsopgave Diabetes mellitus: etiologie, gevolgen, prevalentie, incidentie en risicogroepen Fout! Bladwijzer niet Cognitieve representatie en zelfmanagement Theoretisch kader Centrale vraagstelling en hypothesen Methode Onderzoeksgroep en onderzoeksdesign Meetinstrumenten Procedure Analyse Resultaten Achtergrondvariabelen Onafhankelijke variabelen Afhankelijke variabelen Beschrijving steekproef en verschillen tussen de groepen Samenhang tussen de verschillende zelfmanagementgedragingen niet Fout! Bladwijzer Verschillen in cognitieve representatie en zelfmanagementgedrag Fout! Bladwijzer niet Verband tussen cognitieve representatie en zelfmanagementgedrag Fout! Bladwijzer niet Achtergrondvariabelen en zelfmanagementgedrag Behandelcontrole/ Persoonlijke controle en zelfmanagementgedrag Bladwijzer niet Oorzaak van diabetes en zelfmanagementgedrag Identiteit en zelfmanagementgedrag Tijdlijn, Tijdlijn cyclisch en zelfmanagementgedrag Consequenties en zelfmanagementgedrag Discussie Fout! Verschillen in cognitieve representatie en zelfmanagementgedrag Fout! Bladwijzer niet 4

5 Het verband tussen cognitieve representatie en zelfmanagementgedrag Fout! Bladwijzer niet Kritische kanttekeningen bij het uitgevoerde onderzoek Conclusies en aanbevelingen Literatuur Bijlagen Bijlage 1: vragenlijst Bijlage 2: aanbiedingsbrief 5