Hoogleraar sociale psychologie, Coördinator kenniscentrum aardbevingen en duurzame ontwikkeling

Transcriptie

1 faculteit gedrags- en maatschappijwetenschappen psychologie Prof.dr. T. Postmes T t.postmes@rug.nl Inkoop Uitvoering Centrum EZ Postbus AC Den Haag Grote Kruisstraat 2/ TS Groningen Datum 11 oktober 2017 Uw kenmerk: Geachte, In reactie op uw offerteaanvraag voor het organiseren van een serie critical reviews brengen wij hierbij een herziene offerte uit. Hieronder volgt een omschrijving van hetgeen wij voorstellen aan u te leveren, gevolgd door een planning en een begroting. Wij zien uit naar uw reactie. Met vriendelijke groet, Tom Postmes Hoogleraar sociale psychologie, Coördinator kenniscentrum aardbevingen en duurzame ontwikkeling Inleiding en achtergrond Zoals in uw offerteaanvraag treffend geschetst, ontstaat door de bodembeweging vanuit het Groningen veld aan de bovengrond een aantal complexe vraagstukken die maatschappelijke verhoudingen verstoren. Deze vraagstukken hebben vaak een technische, wetenschappelijke en maatschappelijke component (bijvoorbeeld rondom veiligheid: een vraagstuk waarin bodembeweging, bouwtechniek en de ervaringen en beleving van bewoners met elkaar verweven zijn). Het is onvermijdelijk dat rondom deze vraagstukken tegenstrijdigheden en tegenstellingen ontstaan. Dat kan onder meer komen (a) omdat onderzoekers en inhoudelijk experts het niet 1 7

2 altijd eens zijn wat betreft constateringen, interpretaties of gevolgtrekkingen; (b) omdat er grote belangentegenstellingen zijn tussen relevante actoren (die soms opdrachtgever zijn voor onderzoek), en (c) omdat onderzoekers, instanties en bewoners elkaar niet goed begrijpen. Niet zelden spelen al deze factoren in combinatie met elkaar op het orgel van de maatschappelijke onrust. De kerngedachte achter de critical review is een eenvoudige: dat het in deze situatie loont om al deze groepen bij elkaar te brengen voor een serie goede gesprekken rondom een centraal probleem of vraagstuk met als doel (a) het eens te worden over een aantal essentiële vragen over dit thema en vervolgens (b) een poging te wagen om deze hetzij te beantwoorden hetzij helder te maken waarom dat niet lukt. De stip aan de horizon is dat de critical review de betrokken partijen bij elkaar brengt om consensus te bevorderen en heldere antwoorden te vinden op de gestelde vragen. Maar omdat de materie complex is en de tegenstellingen soms groot zijn zal dat in sommige gevallen een illusie zijn: agree to disagree is soms het hoogst haalbare. Om die reden heeft de critical review de ambitie om tenminste duidelijkheid te scheppen over de redenen dat consensus en/of helderheid (nog) niet haalbaar zijn. Dat lijkt ogenschijnlijk een zeer bescheiden doelstelling, maar op de achtergrond levert de critical review een goede (en soms eerste) dialoog tussen relevante actoren. Hieronder omschrijven wij in het plan van aanpak hoe we deze opdracht beogen uit te voeren en welke uitgangspunten en doelstellingen hierbij leidend zijn. Aangezien in de offerteaanvraag nog niet is gespecificeerd welke onderwerpen worden behandeld is het in dit stadium enkel mogelijk om een globaal overzicht te geven van de werkwijze, gebaseerd op onze ervaringen tijdens een eerdere vergelijkbare critical review op terrein van woningwaardedaling. Daarbij zijn we ervan uit gegaan dat het onderwerp van de pilot verhoudingsgewijs eenvoudig was (bij het onderwerp waardedaling zijn relatief weinig actoren betrokken). Plan van aanpak Doelstelling. In de critical review treden wetenschappers, betrokken partijen en bewoners uit het gebied met elkaar in dialoog. Er is ruimte om verschillende perspectieven en benaderingen van het onderwerp voor het voetlicht te brengen. Het overkoepelende doel is om door een ordelijke discussie over kernonderwerpen duidelijkheid te scheppen over de omvang en achtergrond van meningsverschillen. Uitgangspunten en verantwoordelijkheden. De Rijksuniversiteit Groningen (RUG) is opdrachtnemer en organiseert, in opdracht van de NCG (opdrachtgever), een serie van zes critical reviews. Uitgangspunten zijn: De RUG bewaakt de kwaliteit van het proces. Kernindicatoren voor kwaliteit zijn onder meer (a) betrokkenheid van de relevante actoren en instanties in de regio, nationaal en waar nodig internationaal, met inbegrip van bewoners, (b) zorgvuldige voorbereiding met betrokkenheid van deelnemers bij vaststelling van (deel)vragen en formulering van (eerste) antwoorden, (c) een gedachtewisseling en waar nodig debat met hoge kwaliteit waarin alle actoren zeggenschap hebben en het streven is dat zij zich gehoord voelen, gevolg door (d) gezamenlijke conclusies voor zover haalbaar, hoogwaardige 2 7

3 verslaglegging en terugkoppeling hiervan aan NCG. De RUG borgt de onafhankelijkheid door niet zelf (als mogelijk relevante actor) op de stoel van voorzitter plaats te nemen. In plaats daarvan belegt de Rijksuniversiteit de uitvoering van de opdracht bij een onafhankelijk voorzitter en zijn/haar team, hieronder de organisator genoemd. De voorzitter krijgt ruimte om het proces naar eigen inzicht in te vullen, binnen het gestelde budget en in goed overleg met opdrachtgever en Rijksuniversiteit. Beoogd voorzitter is Prof. Dr. Wim Derksen. Hij stuurt een team aan dat zorg draagt voor de begeleiding van het proces en de communicatie met deelnemers (zie hieronder). Voorzitter en organisator krijgen van de RUG de opdracht om de transparantie van het werkproces te garanderen en dit in het communicatieplan te betrekken. De RUG en NCG zijn medeverantwoordelijk voor die transparantie door waar nodig zelf openheid te geven. Op basis van de pilot constateren wij dat NCG, RUG en voorzitter een gezamenlijke inspanning moeten leveren om transparantie in met name de fase van afwikkeling van de critical review te verbeteren (zie hieronder). Ook lijkt het ons verstandig als de selectie van onderwerpen transparanter wordt. Onze indruk is dat voor het overige de transparantie van het proces zelf tijdens de pilot goed was verlopen. De RUG verzorgt, in afstemming met voorzitter en organisator, de externe communicatie over de critical review, waaronder aankondiging van openbare bijeenkomsten en verslagen. Tevens communiceert de RUG samen met de voorzitter het verslag en de aanbevelingen van de critical review. De RUG zal deze voorzien van een reflectie waarin evaluaties van deelnemers zijn meegenomen. De RUG en NCG zijn gezamenlijk verantwoordelijk voor het borgen van draagvlak voor de serie van critical reviews, binnen het bredere kader van kennisplatforms, de kakafonie van onderzoeken en meningen en de niet aflatende stroom bijeenkomsten rondom dit thema. Daarbij is de uitdaging om deelnemers bereid te vinden om tijd te investeren in een traject waarin van tevoren niet helder is wat het oplevert. Om dit te bevorderen zullen NCG, RUG en voorzitter zich inspannen om voorafgaand en gedurende het traject (a) duidelijkheid te verschaffen aan deelnemers en actoren over de processtappen gedurende de CR en over de vervolgstappen na afloop, (b) de resultaten en aanbevelingen van de critical review te delen met deelnemers en relevante instanties (waaronder NCG en verantwoordelijke overheden en volksvertegenwoordigingen) en hiervoor publieke aandacht te vragen, (c) de NCG zal op basis van de resultaten en aanbevelingen advies uitbrengen aan o.m. verantwoordelijke ministers en instanties, (d) voor zover de NCG dit advies zelf ter hand kan nemen zal zij dit doen en (e) de NCG zal aandringen op tijdige reactie(s) van de verantwoordelijke minister(s) en instanties om deze terug te koppelen aan deelnemers. Werkwijze Globaal zullen we per critical review de volgende processtappen doorlopen: 1. Onderwerp definiëren 2. Organisatie en planning afstemmen 3. Communicatieplan 4. Betrokkenheid creëren 5. Ontwerp en voorbereiding consultaties 3 7

4 6. Consultaties a. Wetenschappers, experts b. bewoners, lokale en landelijke overheden en (maatschappelijke) instellingen 7. Ontwerp en voorbereiding openbare bijeenkomst(en) 8. Openbare bijeenkomst(en) 9. Verslaglegging 10. Evaluatie Ad 1. Onderwerp definiëren. NCG, RUG en voorzitter stemmen het onderwerp af. Zij kiezen het onderwerp op basis van de criteria: relevantie (bestaan er vragen over onderzoek naar dit thema, is er nut en noodzaak om deze in gezamenlijkheid te beantwoorden) maatschappelijk belang (sociale impact van het thema, maatschappelijke betrokkenheid bij het onderwerp).in deze fase maken we een eerste afbakening van de vraagstelling en bepalen we de doelstelling van de critical review. We doen een eerste verkenning van actueel onderzoek en maken een eerste lijst van (mogelijk) betrokkenen en een leeslijst. Ad 2. Organisatie en doorlooptijd afstemmen We weten nu waar de critical review over gaat en kunnen een inschatting maken van de omvang en (maatschappelijke) impact. In overleg met de voorzitter en organisator maken we afspraken over de organisatie. Denk hierbij aan keuzes als: hebben we een begeleidingscommissie nodig, werken we met kroonleden en zo ja met wie, hoeveel consultaties en brede bijeenkomsten hebben we waarschijnlijk nodig, hoe vaak vindt afstemming en overleg plaats. Op basis hiervan wordt een eerste planning gemaakt met mijlpalen (data consultaties en openbare bijeenkomsten). We maken in deze fase een keuze over de omvang van het te volgen traject. We verwachten op basis van de pilot dat sommige vraagstukken omvangrijk zijn en een complex traject vereisen. Andere vraagstukken zullen eenvoudiger zijn (bijvoorbeeld omdat partijen die al eerder aan tafel zaten worden uitgenodigd voor een vervolgvraagstuk of gerelateerd vraagstuk). We anticiperen dat er 4 complexe vragen zullen zijn en 2 minder complexe. Ad 3. Communicatieplan Voor iedere critical review wordt een communicatieplan opgesteld door de organisator. In het communicatieplan wordt vastgelegd wie, waarom, wat en via welke kanalen communiceert tijdens de CR. De NCG en KADO stemmen dit af met de organisator en worden steeds tijdig betrokken, opdat ze ook via eigen kanalen kunnen communiceren. De website van RUG (KADO) fungeert als homepage voor informatie over de critical review. Ad. 4 Betrokkenheid creëren. Uit de pilot blijkt dat het creëren van betrokkenheid voorafgaande aan de critical review van cruciaal belang is. Dit is tijdsintensief. Belangrijk is dat (a) centrale actoren op het betreffende thema betrokken zijn bij de CR en (b) overige actoren op de hoogte zijn en in gelegenheid zijn om de CR bij te wonen en indien gewenst hun bijdrage te leveren. De kwaliteit van de review is afhankelijk van de mate waarin we deelnemers vinden die een inhoudelijke bijdrage kunnen leveren. Dat kan gaan om persoonlijke ervaringen, betrokkenheid bij (lopend) onderzoek, kennis van methoden, werkprocessen, afspraken etcetera. We betrekken zowel wetenschappers en onderzoekers als bewoners, overheden en 4 7

5 (maatschappelijke) instellingen. KADO en NCG adviseren over de contactlijst en we raadplegen eerdere betrokkenen en het eigen netwerk. De organisator benadert deelnemers persoonlijk en bereidt ze voor op proces en inhoud. Het uitgangspunt is daarbij steeds: iedereen die zich betrokken voelt is welkom, iedere bijdrage is van belang en iedere mening doet ertoe. Ad. 5 Ontwerp en voorbereiding consultaties Het ontwerp van de pilot was goed. We nemen dat ontwerp als uitgangspunt voor de komende reviews. We hebben echter steeds met andere onderwerpen te maken en mogelijk wisselt de omvang van de reviews. We zullen dus bij iedere review moeten kijken wat de beste manier van consulteren is. Bij consulteren gaat het om het specificeren van de vragen en deelvragen. Net als bij de pilot bereiden we de consultaties zorgvuldig voor. We maken daarbij onderscheid tussen het consulteren van wetenschappers en onderzoekers en het consulteren van betrokkenen uit het gebied. De (inhoudelijke) voorbereiding en vorm van de consultaties geschiedt in overleg tussen voorzitter en RUG. De organisator zoekt geschikte locaties en regelt faciliteiten. Ad. 6 Consultaties De consultaties zijn een zeer belangrijke stap in de critical review. Hier krijgen betrokkenen uitgebreid de ruimte om vragen en onduidelijkheden over (onderzoek naar) het betreffende thema te delen. Wetenschappers en onderzoekers: iedereen die onderzoek doet/ heeft gedaan of betrokken is bij (lopend) onderzoek naar het onderwerp wordt uitgenodigd. Deze groep wordt gezamenlijk uitgenodigd: in een plenaire sessie van minimaal een dagdeel wordt de deelnemers gevraagd te specificeren welke vraagstukken er zijn. Het resultaat is een aantal specifieke vragen. Bewoners, lokale overheden en (maatschappelijke) instellingen: iedereen die betrokken is bij het thema van de critical review wordt uitgenodigd voor een persoonlijke consultatie. In korte sessie kunnen bewoners(-groepen), overheden en (maatschappelijke) instellingen met de voorzitter delen welke vragen er wat hen betreft spelen binnen het betreffende onderzoeksgebied. Op basis van de ervaringen van de eerste critical review duren deze consultaties minimaal één dag, eventueel langer, afhankelijk van het thema en de impact daarvan binnen het gebied. Hoe meer mensen zich betrokken voelen bij het onderwerp, hoe meer dialoog. We willen zo goed mogelijk ophalen wat er leeft in de provincie, dus zo min mogelijk beperkingen opleggen. Als het nodig is breiden we het aantal consultaties dus uit ten opzichte van de pilot. Ook hier is het resultaat een aantal specifieke vragen. Op basis van de ervaringen van de pilot wordt met name de landelijke overheid nadrukkelijker betrokken in de consultaties als relevante actor. De voorzitter begeleidt de gesprekken. Ad. 7 Ontwerp en voorbereiding openbare bijeenkomst(en) Aan de hand van de resultaten van de consultaties bepalen voorzitter, RUG en NCG het vervolg van de critical review. Wetenschappers worden uitgenodigd om hun visie te geven op de vragen die na de consultaties centraal blijken te zijn, ter voorbereiding op de openbare bijeenkomsten. We ontwerpen de openbare bijeenkomst(en) op zo n manier dat we alle vraagstukken kunnen behandelen en dat iedereen die betrokkenheid voelt bij het onderwerp mee kan doen. 5 7

6 Deelnemers aan de consultaties worden uitgenodigd voor een plenaire bijeenkomst, alsmede alle personen op de contactlijst die we gedurende een critical review verzamelden. Verder volgt er een oproep via lokale media: geïnteresseerden zijn welkom en kunnen zich aanmelden om deel te nemen. Zowel de inhoud van de vragen als het aantal betrokkenen zijn bepalend voor het ontwerp van deze fase. Dat kan betekenen dat de vorm en duur van deze fase per review kan verschillen. Eventuele kroonleden en/of onafhankelijke begeleiders worden voorbereid. Ook de wetenschappers worden voorbereid: uit de pilot bleek dat de verwachtingen van de wetenschappers soms afweken van de daadwerkelijke inhoud van de brede bijeenkomsten. Locaties en faciliteiten worden gezocht, geboekt en voorbereid. Ad. 8 Openbare plenaire bijeenkomst(en). Tijdens de openbare bijeenkomsten heeft de organisator de regie over de planning en de voorzitter over de inhoud. Organisator bewaakt het proces en stuurt in overleg met de voorzitter waar nodig bij. We gaan ervan uit dat bij iedere critical review minimaal één dag wordt besteed aan een openbare bijeenkomst. Afhankelijk van het thema en de scope kan dat meer zijn. Het doel van de bijeenkomsten is een definitief aantal vragen inclusief prioritering af te stemmen. We trekken conclusies: wat zijn de belangrijkste vragen, welke mogelijkheden zien we, wat adviseren we voor een vervolg? De conclusies trekken we op basis van de input van alle deelnemers. De voorzitter leidt het gezamenlijke gesprek en vat inhoudelijk samen. Ad. 9 Verslaglegging Het eindresultaat van de critical review is een verslag. In het verslag staat een beschrijving van het proces van de afgeronde critical review, een overzicht van alle besproken vraagstukken, een verslag van de discussie, reflectie en de relevante conclusies (met duiding). Indien mogelijk zullen aanbevelingen worden geformuleerd. De mate van eenduidigheid hierin is uiteraard afhankelijk van de standpunten die tijdens de bijeenkomsten overeen zijn gekomen. De voorzitter is eindverantwoordelijk voor de inhoud van het verslag. De organisator begeleidt het proces, schrijft mee, geeft vorm en zorgt voor beeld, ter illustratie van de bijeenkomsten. De RUG bewaakt de kwaliteit en adviseert hiertoe. Na goedkeuring van het verslag communiceert de RUG, samen met voorzitter, de resultaten met de NCG en speekt af hoe de reacties op de CR door NCG en anderen worden teruggekoppeld aan deelnemers. Het verslag wordt opgeleverd binnen vier weken na de laatste bijeenkomst. Ad. 10 Evaluatie. Na afloop van iedere critical review vindt een evaluatie plaats. Deelnemers wordt om hun reactie gevraagd. Reacties zijn input voor een beknopte zelfevaluatie door voorzitter en RUG. Voorzitter, RUG en opdrachtgever(s) bespreken deze. Die evaluatie helpt ons te blijven leren en de vorm en inhoud van de critical reviews steeds verder te ontwikkelen. Fasering en planning De voorbereiding van de eerste critical review start op 1 oktober De organisatie ervan vindt plaats in november De RUG biedt aan om zes critical reviews te organiseren. De opdracht loopt af in juli In principe zijn eind juni en eind november oplevermomenten voor de critical reviews. De exacte planning wordt van review tot review bepaald, in overleg met NCG en voorzitter. Cruciaal hierin is het moment waarop NCG, RUG en voorzitter consensus bereiken over de vraag of het 6 7

7 domein van onderzoek (processtap 1). De looptijd van een review wordt vanaf dat moment bepaald door het aantal relevante actoren, de complexiteit van de materie en de bereidheid van actoren om mee te werken. Op basis van de pilot is onze ervaring dat processtappen 4 t/m 7 de meeste tijd in beslag nemen en dat daar minimaal 3 maanden voor staat. Dat betekent dat processtap 8 ongeveer na vier maanden aan bod kan komen. De verdere afhandeling zal vervolgens nog een kleine maand duren. Gezien de verwachte doorlooptijd moet NCG dus rekenen dat de eerste oplevering niet in November 2017 plaats kan vinden. Februari 2018 lijkt reëler. Indien NCG vast wil houden aan oplevering van de tweede CR in juni 2018 dan adviseren wij om in overleg met ons en met voorzitter de vraagstelling in November 2017 vast te stellen en om gezamenlijk te bezien of het haalbaar is om de twee processen deels te laten overlappen. Dit onderwerp staat op de agenda van onze eerste bijeenkomst na aanvaarding. Kernteam Namens de RUG wordt de critical review begeleid door Prof. Dr. Tom Postmes, academisch directeur van het Kenniscentrum Aardbevingen en Duurzame Ontwikkeling. Postmes is goed ingebed in het wetenschappelijk, bestuurlijk en maatschappelijk veld en is bekend met bodembeweging en de fysieke, technische, maatschappelijke en menselijke kennis die dit thema behoeft. De missie van het Kenniscentrum is om relevante kennis op dit onderwerp over verschillende disciplines beter te verbinden (bevordering interdisciplinaire samenwerking) en om deze wetenschappelijke expertise beter te koppelen aan de maatschappelijke uitdaging, relevante actoren én bewoners (bevordering transdisciplinaire samenwerking, idealiter door bevordering van bottom-up samenwerking en co-creatie). De CR past geheel binnen die missie. Postmes wordt ondersteund vanuit de organisatie van het kenniscentrum en haar secretariaat bij de faculteit Gedrags- en Maatschappijwetenschappen. Postmes zal de Critical Reviews afstemmen met het Kennisplatform leefbaarheid (in oprichting). Voorzitter is Prof. Dr. Wim Derksen. Wim kan bogen op uitgebreide ervaring en een uitstekend netwerk, als gevolg van werkzaamheden als hoogleraar bestuurskunde, lid van de Wetenschappelijke Raad voor het Regeringsbeleid en als voormalig directeur van het Ruimtelijk Planbureau. Wim heeft een uitstekende staat van dienst op gebied van het overbruggen van de verschillen tussen de wereld van kennis, bestuur en maatschappelijke uitdagingen. Hij heeft het benodigde overwicht om lastige wetenschappers te motiveren om samen een vraag te beantwoorden en de benodigde charme om relevante actoren constructief te laten debatteren. Hij is een uitstekend dagvoorzitter en kan een complexe dag vol dialoog vertalen in een heldere conclusie. Organisator is MRLL, een organisatie die ervaring heeft opgedaan met het organiseren van de pilot. MRLL heeft de nodige contacten in de regio, met name in het circuit van bouw en woningcoöperaties. MRLL heeft de benodigde expertise op gebied van het organiseren van academische- en publieksbijeenkomsten. MRLL heeft ervaring met communicatie en transparantie. MRLL heeft bovenal het organisatievermogen om grote aantallen partijen op de gewenste tijd gewillig om tafel te krijgen. Kostenraming Wij hebben een reële schatting gemaakt van de verwachtte kosten. Hierbij maken we onderscheid tussen complexe vraagstukken (4 critical reviews) en minder complexe vraagstukken (2 critical reviews). 7 7