5.3. Boekverslag door J woorden 4 maart keer beoordeeld

Transcriptie

1 Boekverslag door J woorden 4 maart keer beoordeeld Vak Muziek De Kora uit Afrika De kora is een van de mooiste instrumenten van heel zwart Afrika, zowel wegens zijn vorm als wegens zijn klank. Hij bestaat uit een klankkast, een hals aan brede kam en eenentwintig snaren. De klankkast is een grote halve kalebas bespannen met een vel. In de bolle zijkant wordt een gat gemaakt dat men zorgvuldig versiert. Deze opening waardoor de klanken kunnen ontsnappen, komt overeen met het klankgat van de westerse luit. Soms is ook de rest van de bolle klankkast versierd, maar dat is geen vereiste. In de klankkast wordt een lange, cilindrische houten hals bevestigd. De snaren worden bevestigd aan een uiteinde dat ongeveer 4 cm uit de klankkast steekt en aan de andere kant, op de hals, op 21 verschillende punten met behulp van leren ringen. Door deze ringen te verplaatsen, kunnen de snaren gestemd worden. De kam is ongeveer 29 cm hoog en 3 tot 6 cm breed en heeft tien inkepingen aan de ene zijkant en elf aan de andere. In feite is de kora een dubbele harp omdat de kam de snaren in twee rijen verdeelt, een van tien en een van elf snaren. Van laag naar hoog zijn de noten van de kora: F - C - D - E - G - bes - D - F - A - C - E ( voor de linkerhand) en F - A - C - E - G - bes - D - F - G - A (voor de rechter hand) Hoewel deze noten theoretisch zuiver zijn, kan elke noot in de praktijk een fractie hoger of lager zijn waardoor westerlingen vaak denken dat het instrument niet goed gestemd is. In Guinee vinden we ook de 19-snarige kora, seron genaamd. De seron lijkt in alle andere opzichten op de kora en wordt op de zelfde manier bespeeld. De kora zelf komt voor in heel afrika. Er zijn veel opnames gemaakt, waarop het instrument hetzij solo speelt, hetzij als solo-instrument, een zanger begeleidt of onderdeel van een orkest vormt Didgeridoo uit Australië (aboriginals) De echte Didgeridoo is in feite een uitgeholde tak of stam, van de eucalyptusboom. Hoe ontstaat nou zo'n holle tak? Termieten hebben vaak hun nest in de buurt van deze eucalyptusbomen, deze vinden ze namelijk goed smaken en gebruiken die voor de bouw van hun nesten. De termieten hollen de stam of tak uit door het binnenste weg te vreten, de binnenste kern van de stam of tak is zachter dan de buitenste rand (spinthout) waardoor de stam of tak mooi uitgehold wordt, tevens knagen ze niet helemaal door de stam om zo beschermd te blijven tegen invloeden van buiten af. Garoo,-Hallo- mijn naam is Gert Ledelay. Een Didgeridoo, of kortweg Didge, is een muziek instrument of blaas instrument van de Aborginals uit Australië. DE DIDGERIDOO Pagina 1 van 8

2 De Didgeridoo is dan nog geen Didgeridoo want eerst moet de tak of stam nog gekapt en bewerkt worden, hiervoor gaat de Aboriginal het bos in en zoekt een eucalyptus boom waar bij voorkeur een termieten nest bij zit. Als hij er een heeft gevonden, dan klopt hij op de takken en luistert of er een holle tak of stam tussenzit. Als dat het geval is, dan kapt hij de tak af en hakt hem op de juiste lengte. De didge wordt ook vaak beschilderd en is dan klaar voor gebruik. Vervolgens wordt de binnenkant nog een beetje schoongemaakt met in sommige gevallen vaak lange stukken betonijzer wat tot beitels is gemaakt en wordt de bast verwijderd. In gunstige gevallen heeft de tak of stam van nature een perfect mondstuk deze zijn dan wel zeldzaam en fel begeerde didge's maar vaak wordt er een mondstuk van bijenwas op gemaakt, de bijenwas in Australië is harder dan onze europese soort. Aboriginals noemen het instrument: Yidaki, Yirdaki, Gurrmurr, Gindjunggang, zo zijn er nog meer benamingen afhankelijk van het gebied waar ze leven. Naast de orginele Didgeridoo van eucalyptus hout worden er ook Didgeridoo's van Teakhout, Bamboe, P.V.C. aluminium en aardewerk etc. gemaakt. Waar toch ook aardige klanken uit te halen zijn. Zelf geef ik de voorkeur aan eucalyptus hout. De Banjo uit de VS De 5-snarige banjo heeft een tamboerijn-achtige romp die bestaat uit een ronde klankkast die aan de voorkant bespannen is met plastic of perkament. De korte "duimsnaar" wordt gebruikt voor het spelen van de melodie en de andere vier snaren voor het geven van een simpele begeleiding. Je bespeeld de banjo door te tokkelen met de vingers of een plectrum. Dit instrument wordt vaak gebruikt in ragtime, bluegrass en traditionele jazzmuziek. TOONOMVANG: 2 1/5 oktaaf. MATERIAAL: Houten klankkast, perkament of plastic bespanning en metalen snaren. GROOTTE: De klankkast heeft een diameter van 28 cm. AFKOMST: De moderne banjo is waarschijnlijk afkomstig van een instrument dat al in de 17e eeuw gebruikt werd door de slaven in de V.S. Bongo s uit Cuba/ Latijns-Amerika Bongo's zijn kleine trommen uit Latijns-Amerika. Ze worden meestal per paar bespeeld, de ene trom groter dan de andere. De metalen rand, die het strak gespannen vel op z'n plaats houdt, zit lager dan het vel, zodat de speler niet met z'n vingers op de rand slaat. Je kunt verschillende klanken en toonhoogtes uit een bongo halen, door het vel in het midden of aan de rand, met de vingerstoppen of de met vlakke hand aan te slaan. De klank van een bongo is hoog. Vaak worden twee aan elkaar bevestigde bongo's tussen de knieën geklemd, maar ze kunnen ook op een standaard staan. Bongo's worden veel gebruikt in filmmuziek, Latijns-Amerikaanse dansmuziek, popmuziek en soms in het symfonie-orkest. FAMILIE: Slaginstrumenten. Pagina 2 van 8

3 NAAM BESPELER: Percussionist(e) of bongo-speler. TOONOMVANG: De twee bongo's zijn met 4 of 5 tonen verschil gestemd. MATERIAAL: Houten klankkast, bespannen met geitenshuid of plastic. GROOTTE: In omtrek ongeveer cm en de bongo's zijn 15 cm hoog. AFKOMST: De bongo's die we nu kennen zijn ontstaan rond 1900 in Cuba. CLASSIFICATIE: Hij behoort tot de groep membranofonen (dit zijn instrumenten waarbij het geluid wordt voortgebracht door de trilling van een gespannen vel). De Accordeon uit Italie De accordeon is een draagbaar, door balgen aangeblazen instrument. Ze hebben toetsenborden aan beide uiteinden, die aan elkaar zijn gevoegd door een uitrekbare balg, waarmee de lucht over de rieten wordt gevoerd. Het model wat hieronder is afgebeeld is een piano-accordeon. Dit instrument heeft één pianotoetsenbord, waar de melodie op wordt gespeeld en één knoppentoetsenbord, waarmee de bassen en akkoorden worden gespeeld. Een ander model is de knop-accordeon. Deze heeft aan beide zijden een knoppentoetsenbord. De accordeon is een veel gebruikt instrument in de volksmuziek. FAMILIE: Houten blaasinstrumenten. Het accordeon wordt soms bij de toetsinstrumenten ingedeeld. NAAM BESPELER: Accordeonist. TOONOMVANG: 2 1/5 oktaaf, met de registerknoppen erbij, 6 1/5 oktaaf. MATERIAAL: Hout, met kartonnen balgen en metalen rieten. GROOTTE: 48 cm. AFKOMST: De accordeon ontwikkelde zich uit het harmonium. In 1829 werd in Italië de eerste accordeon gemaakt, maar in 1911 kwam pas de eerste piano-accordeon op de markt. CLASSIFICATIE: Hij behoort tot de groep aërofonen (dit zijn instrumenten die geluid produceren door een luchtzuil in trilling te brengen). De Ballalaika uit Rusland De ballalaika is een 3-snarige Russische volksluit met een vrij platte klankkast en een korte hals. Door z'n driehoekige klankkast heeft hij een zeer herkenbare vorm. Hij wordt gebruikt als solo-instrument voor de begeleiding van zang en dans. Ook komt hij voor in ballalaika-ensembles. TOONOMVANG: 1 1/5 oktaaf.. MATERIAAL: Houten klankkast met snaren van metaal of nylon. GROOTTE: Variabel. AFKOMST: De ballalaika ontwikkelde zich uit de dombra, een vroege Russische volksluit en werd rond 1880 voor het eerst gebruikt. De Berimbau uit Brazilië De Berimbau is een snaarinstrument, afkomstig uit Brazilië. Deze muziekboog wordt bespeeld door ritmisch met een stok tegen de snaar aan te slaan. Door de kalebas te openen en te sluiten (door tegen je lichaam aan te drukken), kan je de toonhoogte veranderen. Het instrument wordt gebruikt om dansmuziek Pagina 3 van 8

4 te begeleiden. MATERIAAL: Holle kalebas als klankresonator. Een houten nek (de boog) met een stalen snaar. GROOTTE: Tussen de 90 en 150 cm lang. AFKOMST: De berimbau is een muziekboog die gemaakt werd door slaven afkomstig uit Afrika, waar dit instrument al in prehistorische tijden werd bespeeld. Tegenwoordig wordt hij nog in Brazilië bespeeld. De Bouzouki uit Griekenland De bouzouki is een luit met een lange hals, afkomstig uit Griekenland. Vergelijkbare instrumenten worden bespeeld in Turkije en het Midden-Oosten. De metalen snaren worden aangeslagen met een plectrum. Dit instrument heeft 4 paar snaren. TOONOMVANG: 3 1/5 oktaaf. MATERIAAL: Houten klankkast en snaren van metaal. GROOTTE: Ongeveer 1 meter lang. AFKOMST: De Turkse saz en de Italiaanse mandoline kwamen in de 19e eeuw gelijktijdig voor in Griekenland. De bouzouki is ontstaan uit een samenvoeging van deze twee instrumenten. Conga s uit Afrika/Latijns-Amerika De conga's spelen een hoofdrol in alle soorten Latijns-Amerikaanse muziek, ofschoon ze waarschijnlijk afkomstig zijn uit Afrika. De conga's zijn ton-vormig en open aan de onderkant. De metalen rand, die het vel op z'n plaats houdt, zit lager dan het vel, zodat de speler niet met z'n vingers op de rand slaat. Conga's worden meestal bespeeld in groepen van twee of drie trommen Je kunt verschillende klanken en toonhoogtes uit een conga halen, door het vel in het midden of aan de rand, met de vingers of met de hele handpalm aan te slaan. Je kunt het vel ook met de ene hand indrukken, en er met de andere hand op slaan. Zo kun je de toonhoogte beïnvloeden. FAMILIE: Slaginstrumenten. NAAM BESPELER: Percussionist(e) of conga-speler. TOONOMVANG: Hangt af van hoe hard je het vel indrukt. De verschillende trommen zijn met een verschil van 4 of 5 tonen gestemd. MATERIAAL: Houten klankkast, bespannen met een dikke kalfshuid. GROOTTE: Het vel is ogeveer cm in omtrek en de trom is ongeveer 90 cm hoog. AFKOMST: De conga's zijn ontwikkeld in Latijns-Amerika, maar zijn afgeleid van Afrikaanse trommen. CLASSIFICATIE: Hij behoort tot de groep membranofonen (dit zijn instrumenten waarbij het geluid wordt voortgebracht door de trilling van een gespannen vel). Pagina 4 van 8

5 De Cymbalom uit Hongarije De cymbalom is een citer, afkomstig uit Hongarije. Deze is gebaseerd op een kleiner, draagbaar zigeunerinstrument en werd tegen het einde van de 19e eeuw gemoderniseerd. Deze kleinere instrumenten worden nog wel op het platteland gebruikt, maar in de steden wordt de moderne concert-cymbalom (hieronder afgebeeld) het meest gebruikt. Stokken met een katoenen kop worden gebruikt om de snaren aan te slaan. TOONOMVANG: 4 oktaven.. MATERIAAL: Houten klankkast met metalen snaren. GROOTTE: 60 cm lang en 30 cm breed. AFKOMST: De cymbalom wordt al bespeeld sinds de 16e eeuw. De moderne concertversie werd uitgevonden in De Djembé uit Guinea De djembé hoort tot de groep bekervormige trommen. Dit soort trommen zijn éénvellig. Ze worden gemaakt van aardewerk en van hout en komen voor in verschillende afmetingen. Vaak is het vel aan de rand van de romp gelijmd. Trommen op poten (zoals de djembe) hebben een voet die uit de houten romp van de trom zijn gesneden. De djembé is een bekervormige trom uit Guinea (West-Afrika) en staat tijdens het bespelen ervan, meestal niet op de voet, zoals je zou verwachten. Hij hangt vaak aan een nekkoord tijdens het bespelen. Hij wordt aangeslagen met de handen. De djembé klinkt luid en doordringend en is draagbaar. Dit maakt het instrument populair bij zowel rock-, pop- als traditionele muzikanten. FAMILIE: Slaginstrumenten. NAAM BESPELER: Percussionist(e) of djembé-speler. TOONOMVANG: Niet van toepassing. MATERIAAL: Hout met een gespannen vel van dierenhuid. GROOTTE: Ongeveer 60 cm hoog en het vel heeft een diameter van 34 cm. AFKOMST: De djembé is een traditionele trom van het Manding volk. Die wonen in Oost-Guinea en West- Mali (West-Afrika). CLASSIFICATIE: Hij behoort tot de groep membranofonen (dit zijn instrumenten waarbij het geluid wordt voortgebracht door de trilling van een gespannen vel). De Koto uit Japan De koto is een getokkelde citer, één van de belangrijkste instrumenten uit Japan. Hij heeft 13 snaren die over de gehele lengte van de plank lopen. Onder elke snaar zit een verplaatsbare brug. De koto wordt gestemd door de positie van deze bruggen te veranderen. Hierdoor wordt het trillende deel van de snaar verkort of verlengd. De speler heeft op de duim, de wijsvinger en de middelvinger van de rechterhand, een ivoren plectrum Pagina 5 van 8

6 bevestigd. Zo tokkelt hij de snaren aan. TOONOMVANG: Variabel. MATERIAAL: Houten klankkast met nylon of zijden snaren. GROOTTE: 1,8 meter lang en 25 cm breed. AFKOMST: De koto komt oorspronkelijk uit China. Waarschijnlijk is dit instrument 1300 jaar geleden Japan binnengekomen. De Luit uit Arabië De luit is een getokkeld snaarinstrument. Dit instrument was één van de meest populaire instrumenten van Europa tijdens de renaissance. Hoewel de luit zeer veel leek op instrumenten die 2000 B.C. in Mesopotamië (het huidige Irak en Iran) en in 1500 B.C. in Egypte bekend waren, deed dit instrument pas in de 10e eeuw zijn intrede in Europa. Tegen de 15e eeuw waren de luiten regelmatig in gebruik als begeleidingsinstrumenten en bleven de volgende 200 jaar zeer populair. NAAM BESPELER: Luitist(e) TOONOMVANG: Ongeveer 3 oktaven MATERIAAL: Hout en de snaren werden gemaakt van darmen. GROOTTE: Het instrument is 76 cm lang. AFKOMST: De Europese luit ontwikkelde zich in de 13e eeuw uit de Arabische "ud", die al vanaf de 6e eeuw bekend was. De Pipa uit Azië/China De pipa is een Chinese peervormige luit met 4 snaren. Het instrument is ongeveer 2000 jaar bekend. Tijdens de Wei-Dynastie (A.D ) was de pipa een populair instrument aan het Chinese hof. TOONOMVANG: 2 of meer octaven. MATERIAAL: De klankkast is gemaakt van hout, de snaren van zijde (tegenwoordig nylon), de fretten van bamboo en de stemknoppen van ivoor of hout. GROOTTE: Variabel. AFKOMST: Waarschijnlijk afkomstig uit Centraal Azië en komt in China voor vanaf de 4e eeuw. De Sheng uit China De Sheng is een Chinees mondorgel. Dit instrument heeft een zeer lange geschiedenis achter de rug en Pagina 6 van 8

7 werd 3000 jaar geleden voor het eerst beschreven in China. Het instrument heeft meestal 13 of meer bamboepijpen van verschillende lengte (tot 48 cm) die uit de bovenkant van een stuk hout (was oorspronkelijk een kalebas) steken. Aan de onderkant, binnen in de windkamer, heeft elke speelpijp (een aantal pijpen hebben alleen een steunfunctie om het instrument in balans te houden) een vrijslaand rietblad. Dit rietblad is van metaal gemaakt en kan vrij heen en weer trillen in de windkamer. Iedere speelpijp heeft een vingergat dat gesloten wordt wanneer de pijp moet klinken. De sheng kan ook meerdere tonen tegelijk laten klinken (akkoorden). De sheng is een belangrijk instrument binnen het Chinese orkest en wordt ook gebruikt om volksliedjes te begeleiden. Sinds de 18e eeuw is de sheng ook bekend geworden binnen Europa en nam men het principe van het vrijslaand rietblad over bij de bouw van andere instrumenten, o.a. de mondharmonica. FAMILIE: Houten blaasinstrumenten. NAAM BESPELER: Sheng bespeler TOONOMVANG: 1 1/2 octaaf MATERIAAL: Windkamer van koper of gelakt hout en bamboe pijpen. GROOTTE: Ongeveer 46 cm. hoog. AFKOMST: Een voorloper van de sheng werd al gebruikt vanaf 1766 B.C. Gedurende de Tang-dynastie (A.D ) werd de sheng ontwikkeld. CLASSIFICATIE: Hij behoort tot de groep aërofonen (dit zijn instrumenten die geluid produceren door een luchtzuil in trilling te brengen). De Sitar uit India De sitar is een grote luit, met een lange hals, uit India. Er zijn zeer veel soorten. De sitar op deze pagina, is een concert-sitar. Dit instrument wordt veel gebruikt in Noord-India en Pakistan en wordt vaak begeleid door de tabla (een soort trom) en de tambura (basluit). TOONOMVANG: 3 of meer octaven. MATERIAAL: Klankkast is gemaakt van een kalebas, hout en been. De frets en de snaren zijn van metaal. GROOTTE: 1,2 meter lang. AFKOMST: De sitar komt oorspronkelijk uit Iran, daar werd hij "setar"genoemd (dit betekent "drie snaren"). De moderne sitar ontwikkelde zich in India gedurende de 18e eeuw. De Epinette uit Frankrijk De épinette behoort tot de familie van de citers, subgroep plankciters, waaronder ook instrumenten als de Appalachische dulcimer, het psalterion, de Noorse langeleik, de ljslandse langspil en zelfs de Amerikaanse Autoharp vallen. De fundamentele vorm is die van een rechthoekige of trapezoïdevormige klankkast met een variabel aantal snaren, gespannen over een licht gebogen of platte plank die de bovenkant vormt van de klankkast. De aanduiding épinette des Vosges werd, zoals uit historisch onderzoek gebleken is, aan dit instrument toegekend om in de Franse taal een verschil te maken tussen het plaatselijke hakkebord en het meer beschaafde of bourgeois clavecimbel-achtige toetseninstrument (allebei épinette genoemd - in het Engels Pagina 7 van 8

8 spinet). Een gelijksoortige taalverwarring is ook ontstaan rond de dulcimer en de hammered dulcimer - wel twee instrumenten van dezelfde familie, maar zeer verschillend qua vorm en speeltechniek. de traditionele épinette des Vosges kent twee basisvarianten: de kleinste uit het Val d'ajol heeft een lengte van ongeveer 60 cm en is plusminus 8 cm breed en 5 cm diep. De tweede variant - waarvan ik een exemplaar bezit - is ongeveer 30 cm langer en, in het atelier van Christophe Toussaint, te vinden in allerlei vormen, waarvan de (mijns inziens) mooiste op een teardrop dulcimer lijkt en uit een dubbele klankkast bestaat. Dit instrument heeft een forsere basklank en is zeer geschikt voor instrumentale solostukken. De frets bestaan uit gebogen lengtes messingdraad die direct op de resonantieplank aangebracht zijn (geen vingerbord). De frets zijn geplaatst zoals op de Appalachische dulcimer. De vijf, zes of zeven snaren zijn doorgaans in G gestemd (soms in C). Dit betekent dat de eerste (twee) fret(s) vrijwel nutteloos is (zijn), tenzij de speler aan de stemming van de snaren gaat sleutelen. De bouwer (die tevens muzikant is) geeft toe dat practisch ieder deuntje met een gewijzigde stemming gespeeld wordt. Vaak slechts een kwestie van het verschil van een halve toon, om een mineur-toonsoort te verkrijgen. Omdat er persé geen frets onder de bourdonsnaren aangebracht zijn, blijven deze dezelfde toon (accoord) spelen, wat een doedelzakachtig geluid geeft. De oude épinettes (vóór de negentiende eeuw) hadden slechts veertien frets, maar tegenwoordig zijn er zeventien. De afstanden tussen de frets maken dat het instrument in een diatonische (mixolydische) toonladder speelt. De snaren zijn gewoon gitaarsnaren. Voor de melodiesnaren worden drie hoge E-snaren gebruikt (0.13 mm), alle drie op G gestemd. De drie bourdonsnaren kunnen bestaan uit de hoge E-, de B-en de G-snaar, of de hoge E-, de G-en de D-snaar (de laatste twee omwonden), gestemd op verschillende manieren. Meestal zijn ze op een open C- of G-accoord gestemd, dat wil zeggen: van hoog tot laag G - C - G (Gaccoord), D - G - D (G-accoord), soms D - A - D (D-accoord) of zelfs C - G - C - E (C-accoord) voor (grotere) modellen met vier bourdonsnaren. Het is ook mogelijk om de bourdonsnaren op een E-accoord te stemmen (E - G - E) maar, zegt Toussaint, dit maakt het geluid nogal ' zwaar'. U zal ondertussen begrepen hebben dat het stemmen van een épinette óf nogal willekeurig óf een kwestie van smaak is! Turkse Nay uit Turkije Een fluit zonder mondstuk wordt schuin voor het lichaam gehouden en op één zijde van de bovenrand aangeblazen. Deze embouchure (blaaswijze), die in oosterse en Arabische landen veel wordt gebruikt, levert een indrukwekkende ruwe toon op met veel ruis. Met zijwaartse bewegingen van hoofd en fluit kan men de toonhoogte laten variëren, waardoor de muziek uitzonderlijk soepel klinkt. De bekendste semitransversale of schuine fluiten zijn de Arabische nay, de Turkse ney en de kaval (Balkan en Turkije). De vingergaten zijn bij deze fluiten zodanig geplaatst dat men in diverse toonsoorten (makams) gemakkelijk kan spelen. De intervallen zijn voor een belangrijk deel chromatisch, dus halve toonsafstanden. De oriëntaalse improvisatiekunst veronderstelt ingenieus ingebouwde modulaties tussen toonsoorten, om een lange solo van wel een half uur boeiend te houden. semi-transversale fluiten, kortweg nay genoemd omdat ze de Arabische vingerzetting hebben, zijn gemaakt van relatief dikke stukken riet, Arundo Donax. Deze fluiten hebben een volle toon in het imposante laagste register. De allerhoogste tonen, die men op een hele dunne fluit wel goed kan spelen, zijn hiervoor opgeofferd. Met dit uitgangspunt komt de nadruk te liggen op klankkleur, meer dan op melodieus bereik. Pagina 8 van 8