Business Case Roode Vaart

Transcriptie

1 Business Case Roode Vaart Adaptieve aanpak voor zoetwatervoorziening West-Brabant en Zeeland 1. Inleiding De lange termijn doelen van alle overheden is om tot een gezond estuarium te komen in het Volkerak-Zoommeer. Dit blijkt een voorwaarde voor een gezonde en profijtelijke regionale economie met toerisme, schelpdierkweek en een gezonde landbouw in een meer veerkrachtige natuurlijke omgeving. De korte en langere termijn zoetwatervoorziening van West-Brabant en Zeeland is in dat kader al enkele jaren onderwerp van gesprek. Temidden van een groter pakket aan maatregelen en strategieën voor een betere zoetwatervoorziening in de Zuidwestelijke Delta is door regio en rijk een adaptieve aanpak ontwikkeld voor West-Brabant, Tholen en St. Philipsland onder de noemer Roode Vaart, naar de gelijknamige waterloop die als spil in deze aanpak fungeert. Het rijk en de regio hebben nu een unieke kans een scenario samen te stellen, waarbij geïnvesteerd wordt in het oplossen van knelpunten van vandaag, en tegelijkertijd mogelijke opties voor de toekomst effectief open gehouden worden. Het project Roode Vaart is daarmee een altijd-goed zoetwater maatregel en een voorbeeld van adaptief deltamanagement dat kan rekenen op breed draagvlak. Op 29 mei 2012 is tussen de staatssecretaris van IenM dhr. Atsma en de stuurgroep Zuidwestelijke Delta afgesproken dat de business case Roode Vaart verder uitgewerkt wordt en dat er vervolgens besluitvorming over plaatsvindt. In voorliggend document is de business case weergegeven, en wordt een voorstel voor besluitvorming gedaan. Betrokkenen Bij het tot stand komen van de business case zijn de volgende partijen betrokken: gemeente Moerdijk waterschap Brabantse Delta provincie Zeeland provincie Noord-Brabant ministerie van I&M. 2. Aanpak Roode Vaart tbv zoetwatervoorziening Voor delen van West-Brabant en heel Tholen en St. Philipsland is het Volkerak-Zoommeer op dit moment een belangrijke zoetwaterbron. Studies en ervaring wijzen uit dat, gezien de verwachte ontwikkelingen op korte en lange termijn, de combinatie van waterschaarste, oplopende zoutgehaltes en blauwalgproblematiek een reëel (en ook verder toenemend) risico vormen bij het voorzien van deze gebieden van zoetwater via het Volkerak-Zoommeer (zie bijlage 2 voor een toelichting op de precieze situatie). Met de inmiddels uitgevoerde Robuustheidtoets Volkerak-Zoommeer (Deltares, 2012) is duidelijk geworden dat het Volkerak-Zoommeer geen nationale strategische zoetwatervoorraad is en er maatregelen denkbaar zijn die meer klimaatbestendig in de

2 regionale zoetwaterbehoefte kunnen voorzien en die functioneel zijn bij zowel een zoet als een zout Volkerak-Zoommeer. De regionale partijen en rijk hebben een adaptieve aanpak ontwikkeld om de huidige knelpunten in de zoetwatervoorziening direct op te lossen, en op een later moment zeer kosteneffectief extra maatregelen te kunnen treffen mocht dat nodig zijn voor een robuuste zoetwatervoorziening of in geval tot een zout Volkerak-Zoommeer wordt besloten. De adaptieve aanpak bestaat uit: a. verbinding herstellen van Hollandsch Diep en Mark-Vliet systeem via de Roode Vaart door centrum Zevenbergen met in eerste instantie een beperkte doorvoer om de huidige knelpunten voor zoetwater op te lossen. De landbouw in West-Brabant profiteert al direct en de daaraan verbonden baten worden direct gerealiseerd. Om meer water te kunnen doorvoeren naar West-Brabant in een later stadium is een extra maatregel nodig in de vorm van grotere en permanente gemaalcapaciteit aan de zijde van het Hollandsch Diep; b. dimensionering Roode Vaart in centrum van Zevenbergen al direct ten behoeve van een eindsituatie waarin 12,5 m 3 /s via de Roode Vaart ingelaten kan worden in West-Brabant. Deze dimensionering garandeert voldoende aanvoercapaciteit voor Tholen en St. Philipsland ingeval water vanuit West-Brabant naar deze eilanden gebracht moet gaan worden voor een robuuste zoetwatervoorziening (of de alternatieve zoetwatervoorziening bij een zout Volkerak-Zoommeer). Deze getrapte opbouw levert nauwelijks extra kosten op (ca. 1,5 mln) ten opzichte van realisatie van de volledige Roode Vaart-maatregel in één keer. 3. Ruimtelijke en economische baten De ruimtelijke en economische belangen die samenhangen met de voorgestelde aanpak zijn enorm: De grondgerelateerde landbouwopbrengsten van het agrocomplex in de gebieden rondom het Volkerak-Zoommeer bedragen jaarlijks ca. 300 miljoen (indicatie LEI, 2009). De combinatie van waterschaarste, hoge zoutgehaltes en blauwalgproblematiek zorgde afgelopen jaren voor problemen met het voorzien van deze gebieden van zoetwater vanuit het Volkerak-Zoommeer en/of via Oost-Brabant. Dit heeft een negatief effect op de landbouwinkomsten in het gebied. Bij een extra aanvoer mogelijkheid van zoet water zijn daarom baten voor de land- en tuinbouwsector te verwachten. Door de verbeterde zoetwatervoorziening kan er meer dagen worden beregend en stijgen de inkomsten. Deze zijn becijferd op ca. 3-4 miljoen per jaar voor West-Brabant (zie kosten-baten analyse Roode Vaart, Stratelligence 2012). Daarnaast vermindert het risico op bruinrotverspreiding van Oost- naar West-Brabant (West-Brabant is één van de weinige regio s in Nerdeland die nog bruin-rot vrij zijn); Voor de Zeeuwse partijen is het van groot belang de optie voor de toekomst tot een gezonde en profijtelijke economie in de Zeeuwse gebieden open te houden. Het herstellen van de Roode Vaart wordt in samenwerking met Zeeland zodanig uitgevoerd dat dit perspectief voor de toekomst open gehouden wordt, hoe de besluitvorming over het Volkerak-Zoommeer in het kader van de Rijksstructuurvisie ook zal zijn. Een van de baten voor Zeeland betreft baten voor de landbouw ten gevolge van een robuuste zoetwatervoorziening. De mogelijke bate van een robuuste zoetwatervoorziening op Tholen en St. Philipsland is op meer dan 100 mln becijferd (MKBA Volkerak-

3 Zoommeer 2012, Stratelligence). Hiervoor moeten nog wel diverse aanvullende maatregelen worden getroffen, waaronder buisleidingen van West-Brabant naar Zeeland; Het herstellen van de Roode Vaart via het centrum van de kern Zevenbergen geeft een sterke impuls aan de kwaliteit van het centrum en is een belangrijk onderdeel uit de gemeentelijke plannen voor revitalisering van de kern Zevenbergen, het zogenoemde Masterplan Centrum Zevenbergen. Dit ambitieuze plan voorziet in investeringen ter waarde van tientallen miljoenen euro s in leefbaarheid, wonen en economische activiteit; Het plan voor herstellen van de Roode Vaart via het centrum Zevenbergen maakt onderdeel uit van een breder programma voor gebiedsontwikkeling in het gebied van West-Brabant, Tholen en Oost-flakkee onder de noemer Waterpoort. De ruimtelijke kwaliteit in Zevenbergen is onderdeel van het gebiedsperspectief om de vitaliteit en aantrekkelijkheid van de kernen in het gebied te vergroten door meer samenwerking en gezamenlijke ontwikkeling. Realisatie van de Roode Vaart geeft daarnaast een extra impuls aan de projecten voor verbetering van het krekensysteem in West-Brabant, met positieve effecten op innovatieve landbouw, recreatie & toerisme en natuur & landschap. 4. Adaptieve aanpak is altijd goed Voor de Zuidwestelijke Delta is een adaptieve uitvoeringsstrategie opgesteld waarin de komende jaren belangrijke eerste stappen gezet worden die ruimte houden voor de verschillende mogelijke strategieën. In het concept-deltaprogramma 2013 wordt een en ander geschetst. Een van de elementen van deze uitvoeringsstrategie is, dat no-regret verbeteringen van de zoetwatervoorziening rond het Volkerak-Zoommeer al genomen kunnen worden voordat een definitief besluit valt over de toekomst van het meer. De aanleg van een zoetwateraanvoer door het centrum van Zevenbergen is een van die noregret verbeteringen en een goed voorbeeld van adaptief deltamanagement. De Roode Vaart is een maatregel om het huidige zoetwatersysteem robuuster te maken, waarbij mogelijke opties voor de toekomst effectief open blijven. Blijft het Volkerak- Zoommeer zoet, dan is er een tweede kraan voor West-Brabant, waardoor het gebied grotendeels niet meer afhankelijk is van levering vanuit het Volkerak-Zoommeer en een aanvulling plaatsvindt van aanvoer vanuit Oost-Brabant. Wordt het Volkerak-Zoommeer op termijn weer zout, dan ligt een flink deel van de noodzakelijke alternatieve zoetwater infrastructuur gereed. Daar komt bij dat er groot regionaal draagvlak is voor deze maatregel en er nu een aanzienlijk regionaal bod ligt. Het altijd-goed karakter van de aanpak komt voort uit een bijzondere samenloop van omstandigheden: De ambities van gemeente Moerdijk om op korte termijn tot een investeringsperspectief voor het centrum Zevenbergen te besluiten. De urgentie is hoog om tot definitieve planvorming en uitvoering te komen; De ambities in West-Brabant om de gebiedsontwikkeling in West-Brabant een impuls te geven en meekoppelkansen te benutten. Partijen werken toe naar een gebiedsvisie in 2013; De wens van het waterschap om te komen tot een robuuster zoetwatersysteem in West- Brabant, en deze optimalisatie vorm te geven mede in relatie tot de aanpak van het krekensysteem in West-Brabant; De optie om op termijn ook de Grevelingen naast Volkerak-Zoommeer voor berging van rivier water te reserveren. In dat kader zullen opties onderzocht worden (via een rijksstructuurvisie) om Grevelingen met het Volkerak-Zoommeer te verbinden.

4 Het gaat dus om de mogelijkheid om met gezamenlijke financiering die alleen nu voorhanden is en later niet meer, een voorziening te creëren die op zichzelf zinvol en nuttig is vanuit velerlei doelen en die vervolgens zo wordt gemaakt dat ze op termijn een groot aantal andere doelen mogelijk maakt of open houdt, waaronder ook lange termijn veiligheidsbelangen. Met het toepassen van adaptief deltamanagement wordt zo een koppeling gemaakt tussen mogelijke strategieën voor de lange termijn en de plannen, ambities en projecten voor de korte termijn. 5. Kosten en financiering Kosten Voor het inzetten van de Roode Vaart zijn twee varianten in beeld: 1. variant oostelijk om de kern Zevenbergen heen; 2. variant door centrum van kern Zevenbergen heen. De kosten voor beide varianten zijn resp. 24,8 (variant 1) en 29 mln (variant 2). Bijlage 1 bevat een toelichting op de cijfers. De oostelijke variant is dus op het eerste gezicht goedkoper. Echter, als de ruimtelijke inpassing en planprocedurele aspecten in de afweging worden betrokken ontstaat een ander beeld: Herstel van de Roode Vaart kan geschieden via het historische profiel door centrum Zevenbergen. Deze grond is in eigendom van de gemeente, hetgeen financiering en verwerving van grondaankoop onnodig maakt en dus een aanzienlijke versnelling van de realisatietermijnen met zich meebrengt (de variant om de kern Zevenbergen heen is in de projectnota aangeduid als de maatregel met de langste realisatietermijn); Rond de kern Zevenbergen zijn verschillende ontwikkelingen gaande die leiden tot verbetering van het buitengebied. Het gaat met name om de veranderingen van het bestemmingsplan en het realiseren van lokale bedrijvigheid en een glastuinbouwgebied aan de oostkant van Zevenbergen. Daarmee wordt het scenario, waarin de Roode Vaart wordt verbonden met het Mark-Vlietsysteem met een kanaal om Zevenbergen heen, procedureel lastig (onder andere vanwege onteigeningstrajecten) en zeker substantieel duurder naarmate de tijd voortschrijdt. Waarschijnlijk wordt dit alternatief, zoals nu geprojecteerd, zelfs onmogelijk. Met het aanleggen van een nieuw tracé om Zevenbergen heen zijn kosten gemoeid voor de aankoop van grond. Het deel van het tracé dat door het beoogde glastuinbouwgebied loopt heeft een oppervlakte van 4,9 ha. De meerkosten (bovenop de al geraamde kosten voor grondaankoop) voor het te compenseren glastuinbouwgebied komen daarmee op ruim 4 miljoen (Analyse No regret-gehalte investering doorvoer Roode Vaart, Stratelligence, 2012). Het noordelijke deel van het tracé om Zevenbergen loopt over grond waarvoor ontwikkelingsplannen voor een bedrijventerrein bestaan. Mocht de grond pas aangekocht worden nadat met de realisatie van dit bedrijventerrein is gestart, dan zullen ook deze kosten hoger zijn. Financiering Er is een sterke lokale en regionale commitment voor aanleg van de Roode Vaart door het centrum Zevenbergen. De regio is bereid om hierin fors te investeren, en maakt zich hard voor een investering van 19,5 mln onder de voorwaarde dat alle genoemde partijen investeren. De genoemde bedragen zijn bestuurlijk geaccordeerd, maar behoeven nog instemming van de beide provinciale staten en de gemeenteraad van Moerdijk. Het rijk wordt

5 gevraagd het resterende bedrag van 9,5 mln te betalen om tot realisatie van de Roode Vaart te kunnen komen. Voor een dekkende financiering van de Roode Vaart zijn de bijdragen als volgt: gemeente Moerdijk: 6 mln waterschap Brabantse Delta: 3,5 mln provincie Zeeland: 3,7 mln (t.b.v. extra aanvoercapaciteit tot 12,5 m 3 /s) provincie Noord-Brabant: 6,3 mln rijk: 9,5 mln De regionale partijen hebben uitgesproken dat hun bijdrage juist nu ter beschikking komt om de stap naar daadwerkelijke realisatie te nemen. Dit hangt samen met de relevantie voor de centrumplannen van de gemeente Moerdijk (met daarbij behorende urgentie), de directe meekoppelkansen voor het waterschap en meerwaarde voor provincie Noord-Brabant vanwege de lopende gebiedsontwikkeling in het gebied. Als deze kans nu niet gegrepen wordt zal andere financiering gezocht moeten worden voor 15,8 mln (bijdrage gemeente Moerdijk, waterschap Brabantse Delta en provincie Noord-Brabant), aangevuld met te verwachten hogere kosten voor realisatie van het alternatief om Zevenbergen heen (minimaal 4 mln, zie boven). 6. Planning procedures en realisatie De planning is afhankelijk van enerzijds de bestemmingsplanprocedure voor het centrum Zevenbergen en anderzijds de ontwikkeling van een deellocatie uit het centrumplan gelet op daar te realiseren vervangende parkeercapaciteit. Grove planning voor procedures en realisatie is: 2012 (oktober) go besluit gemeenteraad Moerdijk, provinciale staten eind 2012: samenwerkingsovereenkomst rijk, gemeente, waterschap, provincies 2013 projectplan, programma van eisen, voorbereiden planologische procedure 2014 bestemmingsplanprocedure 2015 opstellen bestek en aanbesteding medio 2015 begin 2016 start realisatie (circa 12 maanden) 2016 oplevering. 7. Voorstel voor te maken afspraken Voorstel is dat rijk en regionale partijen gezamenlijk tot de volgende afspraken komen: a. partijen besluiten tot investeren in de Roode Vaart met de volgende bedragen: gemeente Moerdijk: 6 mln waterschap Brabantse Delta: 3,5 mln provincie Zeeland: 3,7 mln (t.b.v. extra aanvoercapaciteit) provincie Noord-Brabant: 6,3 mln rijk: 9,5 mln Het beschikbare budget van in totaal 23 mln voor de kosten van de wateronderdelen van het project ( bestek blauw ) is taakstellend, de 6 mln voor kosten openbare ruimte van gemeente Moerdijk zijn voor risico van gemeente Moerdijk. b. partijen sluiten daartoe uiterlijk eind 2012 een bestuurlijke samenwerkingsovereenkomst waarin in ieder geval opgenomen is: overeenkomst tot realisatie project Roode Vaart via centrum Zevenbergen; financiering van de realisatie;

6 afspraken over eigendom, verantwoordelijkheid beheer en onderhoud, etc. te nemen stappen en planning; rol en bijdrage van elk van de partners in het project, incl. bestuurlijke aansturing. Gemeente is bereid regie te voeren gezien het verband met uitvoering van het centrumplan. Ten behoeve van de te sluiten samenwerkingsovereenkomst vindt een second opinion plaats over de investeringsraming van 23 mln voor het bestek blauw en mogelijkheden voor kostenoptimalisatie, en vindt verdere uitwerking van de raming plaats. c. Rijk en waterschap sluiten uiterlijk een jaar voor afronding van de werkzaamheden een waterakkoord waarin afspraken over de aanvoer van zoetwater uit Hollandsch Diep naar West-Brabant zijn vastgelegd als onderdeel van een nieuw waterakkoord voor de gehele Zuidwestelijke Delta en de landelijke herverdeling van zoet water. Bestuurlijk informeert elk van de partijen de eigen achterban. De 5 partijen werken ambtelijk uiterlijk eind juni bovengenoemde afspraken uit in een plan van aanpak om te komen tot een samenwerkingsovereenkomst.

7 Bijlage 1 Kosten 'altijd-goed' aanpak Roode Vaart (3,5 m3/s met doorkijk naar 12,5 m3/s) Roode Vaart altijd goed Roode Vaart bij zout VZM Doorvoer Zevenbergen 3,5 m3/s 12,5 m3/s Aanleg haventracé incl. langsduikers (2,5 m 3 /s) en instroomvoorziening Duiker vanaf kop van de haven tot Roode Vaart zuid 16,95 (1) 16,95 (1) 4,73 (1) 4,73 (1) Gemaal 1,00 (2) 12,10 (3) Stuw 0,40 (1a) 0,94 (3) Openbare ruimte 6,00 (4) 6,00 (4) Investeringskosten 29,08 40,72 Meerkosten opplussen naar einddoel 12,5 m3/s 13,04 Opbouw meerkosten Gemaal 12,10 (3) Stuw 0,94 (3) Investeringskosten met opplussen naar einddoel 42,12 (1) Raming Witteveen+Bos 2012, exclusief BTW, exclusief risico s & scheefte; (1a) Gebaseerd op 1 en inschatting van het waterschap uitgaand van een kleinere, niet definitieve stuwconstructie; (2) Inschatting Waterschap Brabantse Delta op grond van inhuur voor periode van 3-4 jaar gedurende zomerhalfjaar (kan dus zijn [1] permanente opstelling tijdens gehele zomerperiode [2] verzekerde inzet in zomerhalfjaar op afroep); (3) Raming projectnota 2012, inclusief BTW, exclusief risico s & scheefte; (4) gemeentelijke raming bestaat uit investering in openbare ruimte en parkeren. Betreft geen daadwerkelijke geldstroom in pot ten behoeve van toekomstig "bestek blauw", maar is investering in onrendabele deellocatie markt/molenstraat/doelstraat (parkeergarage) en in "bestek groen/grijs" haventracé na afronding bestek blauw. Toelichting bij de kosten: BTW Bij bovengenoemde kosten die betrekking hebben op het haventracé en de duiker is gerekend met de kosten exclusief BTW. Argument is dat bij realisatie van de Roode Vaart door het centrum van Zevenbergen heen de BTW compensabel is omdat er sprake is van een situatie waarin maatschappelijk gezien de gemeente de aangewezen partij is om die werkzaamheden te verrichten. Hiervoor moet echter t.z.t. wel akkoord worden gegeven door de belastingdienst. De kosten voor de variant om Zevenbergen heen van 24,8 mln, en van het later te installeren definitieve gemaal, zijn inclusief BTW, omdat daar geen sprake is van gemeentelijke betrokkenheid, en uitvoering BTW-plichtig zal zijn.

8 Risico s en bandbreedte Gerekend is met de kosten zonder kapitalisering van risico s & scheefte. De reden hiervoor is dat nog niet alle onderdelen van de raming op het niveau van een definitief ontwerp zijn uitgewerkt. De bandbreedte van de getallen bedraagt daarmee naar schatting 25%. Ten behoeve van de op te stellen samenwerkingsovereenkomst zal een definitieve kostenraming worden opgesteld op het niveau van een definitief ontwerp waarin de risico s, inclusief eventuele mee- en tegenvallers, zijn verwerkt. In een op te stellen samenwerkingsovereenkomst tussen rijk, provincies Zeeland en Noord-Brabant, waterschap Brabantse Delta en gemeente Moerdijk zal uitgegaan worden van een taakstellend budget van 29 mln.

9 Bijlage 2 Toelichting watervoorziening West-Brabant, Tholen en St. Philipsland West-Brabant, Tholen en St. Philipsland zijn voor de zoetwatervoorziening afhankelijk van het Volkerak-Zoommeer, zie de grijs gearceerde gebieden in figuur 1. Figuur 1: Gebieden in Brabant, Zeeland en Zuid-Holland die voor de zoetwatervoorziening afhankelijk zijn van het Volkerak- Zoommeer Tholen, St. Philipsland en de zogenoemde PAN-polders (het geel gekleurde gebied aan de zuid-west kant in West-Brabant, zie figuur 2) zijn geheel afhankelijk van het Volkerak- Zoommeer. Het blauw gekleurde gebied in West-Brabant (Mark-Vliet systeem, midden gedeelte van West-Brabant, zie figuur 2) is deels afhankelijk van het Volkerak-Zoommeer, en deels van aanvoer vanuit Oost-Brabant.

10 Figuur 2: Afhankelijkheid van de gebieden in West-Brabant van zoet water In de huidige situatie is de leveringszekerheid van zoet water niet optimaal. Het inlaatwater vanuit het Volkerak-Zoommeer is van matige kwaliteit en aan de norm van 450 mg Cl/l kan niet onder alle omstandigheden worden voldaan. Tevens is er geen leveringszekerheid door innamestops wegens blauwalgoverlast, met name in de maanden dat er zoetwater nodig is. Het maximale effect van klimaatverandering en teeltintensivering op de zoetwatervraag van de polders in is nog onzeker en wordt geschat op een verdubbeling ten opzichte van de huidige vraag (van 5 naar 10 m 3 /s piekvraag). Een robuuste watervoorziening in West-Brabant en Tholen/St. Philipsland is dus gebaat bij onafhankelijkheid van het Volkerak-Zoommeer, dat immers niet als strategische zoetwatervoorraad houdbaar is. Daarnaast is, ingeval van verzilting van het Volkerak- Zoommeer, meer zoetwater nodig vanuit het West-Brabantse systeem om ook de gebieden in Tholen/St. Philipsland van zoet water te voorzien alsmede extra zoetwater voor de verziltingsbestrijding bij de sluizen in de Brabantse rivieren Mark-Dintel en Vliet. Vanuit Oost-Brabant is een inlaatmogelijkheid aanwezig om water het West-Brabantse Mark- Vlietsysteem in te laten. Deze mogelijkheid wordt bijvoorbeeld benut voor het garanderen van voldoende doorstroming van het Mark-Vliet stelsel om blauwalg ontwikkeling tegen te gaan. Het gebruik van de inlaat vanuit Oost-Brabant kent echter een aantal beperkingen: 1. Het risico bestaat dat dit water verontreinigd is met de bruinrotbacterie die in Oost- Brabant voorkomt en een bedreiging kan vormen voor de aardappelteelt in West-Brabant. De risico s worden zoveel mogelijk beperkt door te werken volgens een beleidprotocol voor aanvoer via het Markkanaal. In dit protocol is opgenomen dat (alleen water in de Mark-Dintel-Vlietboezem wordt ingelaten als er geen water vanuit het Bovenpand van het Wilhelminakanaal wordt gespuid op het Benedenpand). Wanneer hiervan sprake is, wordt de inlaat dichtgezet; 2. de toevoer vanuit Oost-Brabant voldoet niet in langdurig droge en/of warme periodes. Om bovengenoemde redenen is een adaptieve aanpak ontwikkeld die tegemoet komt aan de noden nu, en voorbereid is op de ontwikkelingen in de toekomst. Kern in deze aanpak is dat er een tweede kraan voor zoetwater naar West-Brabant wordt gemaakt door herstel van de waterloop de Roode Vaart.