Inleiding jaarverslag stichting PAS

Transcriptie

1 Jaarverslag

2 Inleiding jaarverslag stichting PAS Ieder kind verdient een mooie toekomst, een rijke ontwikkel carrière helpt daarbij. Voor sommige kinderen is dat niet vanzelfsprekend. Juist voor die kinderen willen we het perspectief vergroten. Wij zetten ons in voor kansengelijkheid en geloven in de kracht van samenwerken. Stichting PAS is in 006 opgericht met als doel: de ontwikkelings- en onderwijskansen van de Arnhemse jeugd te verbeteren integraal beleid te bevorderen op het terrein van educatie & jeugd samenhang in de uitvoering te realiseren Taken: Conform het gemeentelijke beleidsplan Woord voor Woord, Stap voor Stap (januari 01) zijn de volgende taken ( producten ) bij Stichting PAS neergelegd: Onderwijsachterstandenbeleid VVE (Voor- en Vroegschoolse Educatie) Schakelklassen Zomerschool Taalstimulering Schoolcontactwerk Doorgaande lijn PO-VO Nieuwkomers Verlengde schooldag (budget gaat per 1 januari 018 naar Wijkteams Leefomgeving) Onderwijs aan Woonwagen-, Roma- en Sintikinderen voor Arnhem en een aantal regiogemeenten Ontwikkeling kindcentra (begeleiding van de inhoudelijke ontwikkelingen in Arnhem) Monitoring van onderwijsbeleid (Voor- en Vroegschoolse Educatie, Primair onderwijs en de onderbouw van het Voortgezet Onderwijs) In opdracht van de gemeente Arnhem werkt Stichting PAS aan kwaliteitsverbetering in de VVE door de aanstelling van VVE-coaches (HBO-ers in de VVE). De bestuursafspraken OAB tussen Rijk en de G37 zijn hiervoor de aanleiding. De pilot startgroepen voor peuters is door de gemeente Arnhem begin 014 goedgekeurd en wordt uitgevoerd op drie locaties in de stad. De looptijd van de pilot was in eerste instantie tot juli 016 en inmiddels verlengd tot juli 018. De brede educatie van de Arnhemse jeugd staat centraal. Overheidsbeleid (zowel vanuit het Rijk als de lokale overheid) is richtinggevend. Scholen voor primair onderwijs worden ondersteund om hun doelen en taken goed vorm te geven. Ook wordt er samengewerkt met de kinderopvang, het welzijnswerk en anderen om beoogde doelen te bereiken. Rijksbeleid Verreweg het grootste deel van de werkzaamheden van Stichting PAS bestaat uit uitvoering van het rijks- en gemeentelijke OAB (onderwijsachterstanden beleid). Het VVE-beleid (Voor- en Vroegschoolse Educatie) maakt onderdeel uit van dit OAB. De (verwachte) inkomsten van Stichting PAS bestaan voor meer dan 90 % uit OAB-middelen, die de gemeente Arnhem geoormerkt krijgt van het Rijk. Inzet en uitvoering van het OAB-beleid in Arnhem is een gezamenlijke verantwoordelijkheid van gemeente, schoolbesturen PO en kinderopvanginstellingen. Stichting PAS heeft de taak om dit OAB in Arnhem vorm te geven, te coördineren en uit te voeren conform het gemeentelijk beleidsplan (01-014, 1

3 sindsdien jaarlijks ongewijzigd verlengd), de criteria en prestatieverplichtingen van het Rijk, het beleid van het bestuur PAS (bestaande uit de drie grote schoolbesturen in Arnhem) en in goed overleg met alle relevante partijen. Het CBS heeft in 017 in opdracht van het ministerie een nieuwe indicator ontwikkeld om het geld beter te verdelen zodat het geld terecht komt op de plekken waar achterstanden het grootst zijn. Naast het opleidingsniveau van de ouders wordt in de deze indicator de onderwijsachterstand ook voorspeld op basis van land van herkomst, verblijfsduur in Nederland, schuldsanering en het gemiddeld opleidingsniveau van alle moeders van de school. Wanneer de regeling ingevoerd wordt is afhankelijk van een aantal politieke beslissingen die in 018 genomen moeten worden. Onlangs is het regeerakkoord van 018 bekend gemaakt. Hierin wordt beschreven dat 170 miljoen euro uitgetrokken wordt voor versterking van de vroeg- en voorschoolse educatie. Hiermee kunnen we een aanbod van 16 uur per week voor achterstandsleerlingen realiseren. Verder is hierin beschreven dat het budget voor het onderwijsachterstandenbeleid wordt verhoogd met 15 miljoen euro per jaar en de verdeling wordt geactualiseerd op basis van de hierboven genoemde indicator. Minister Arie Slob (OCW) heeft de gemeentelijke OAB-gelden voor 018 bekend gemaakt. Voor Arnhem is dat iets meer dan 5,5 miljoen. Dat betekent dat Arnhem ongeveer ,- inlevert op het OAB-budget. Dat is gelukkig minder dan verwacht ( ,-). Lokaal Beleid Van wijken weten: Op 30 mei 016 heeft de gemeenteraad van Arnhem de Perspectiefnota vastgesteld. In de nota is het principe van wijksturing (de koersnota Van Wijken Weten ) een belangrijk uitgangspunt. Met ambtenaren en de wijkteams leefomgeving hebben we in 017 verkend op welke wijze (en met welke middelen) we zowel invulling kunnen geven aan de visie op wijksturing als ook aan regie op stedelijk beleid. Onze contactpersonen kansengelijkheid gaan PAS in het Arnhemse werkveld nog meer gezicht geven. We halen vragen op, verbinden partijen en werken samen om versnippering te voorkomen. Dit met het ultieme doel een bijdrage te leveren aan kansengelijkheid. De contactpersonen kansengelijkheid zullen met de expertise van collega s van Stichting PAS en (waar nodig) externen werken aan vraagstukken in de wijken. Beleidskader OAB-gemeente Arnhem in ontwikkeling: In 017 ontwikkelen we samen met de gemeente een nieuw raamwerk voor OAB-beleid; een raamwerk omdat de gemeente het belangrijk vindt dat er vanuit een integrale visie beleid wordt gevoerd, zowel voor de hele stad als per wijk. Samenhang in het beleid is daarbij essentieel. Het beleidskader geeft daarom de algemene uitgangspunten voor OAB in Arnhem, de doelen en doelgroep van het beleid en de kwaliteitscriteria. Het moet een hulpmiddel zijn voor zowel professionals als ook de wijkteams. Stichting PAS heeft de vraagstukken kansengelijkheid in samenhang beschreven en gaat deze gebruiken als onderlegger voor het nieuwe OAB-kader waar wijkteams en instellingen mee kunnen werken. Zo vroeg mogelijk beginnen: De gemeente Arnhem (conform het coalitieakkoord Met de Stad! ) heeft besloten dat met ingang van alle Arnhemse peuters vanaf jaar naar een voorschoolse voorziening kunnen. Ze mogen daar voor 1 uur per week gebruik van maken. Voor het VVE (Voor- en Vroegschoolse Educatie) -beleid in Arnhem is dit een enorme impuls. Van Stichting PAS vraagt dit investering in de nieuwe locaties om ook daar kwaliteitsverbetering en dienstverlening in onderlinge samenwerking tot stand te brengen.

4 Personeel stichting PAS 017 9% 3% 11% coördinatie algemeen interim manager 6% servicebureau 15% 6% 16% coördinatie VVE projectmedewerkers VVE VVE-coaches logopedisten (VVE) monitoring en evaluatie 11% 9% 7% 8% schoolcontactwerkers consulenten OWRS Zomerschool Financiën stichting PAS 017 4% 7% Uitvoering VVE-beleid 8% Schakelklassen Zomerschool 5% 41% OWRS Onderwijsachterstanden overig 7% Brede school- IKC ontwikkeling 4% 4% Verlengde schooldag Monitoring en evaluatie 0% Projectbureau Stichting PAS 3

5 VVE (voor- en vroegschoolse educatie) Jaarverslag stichtingpas Het doel van VVE is het voorkomen, vroegtijdig opsporen en aanpakken van taal- en onderwijsachterstanden bij jonge kinderen met als resultaat een aanzienlijke vergroting van kansen aan het begin van de schoolloopbaan. Focus voor stichting PAS ligt op het terrein van de doorgaande lijn van voor- naar vroegschool, verbetering voorschools bereik, verbetering kwaliteit van uitvoering en ouderbetrokkenheid. Vanuit deze verschillende invalshoeken werken we gezamenlijk aan de doelstellingen VVE. De prestatieafspraken VVE met de gemeente Arnhem hebben betrekking op: het realiseren van een VVE-aanbod voor alle doelgroepkinderen aanpassing en borging van de kwaliteitseisen VVE volgens de Wet OKE (onderwijskansen door kwaliteit en Educatie, 010) en Rijksbesluit basisvoorwaarden kwaliteit van voorschoolse educatie (010, aanpassing 017) versterken van de toeleiding naar VVE realisatie van een dubbele bezetting in de vroegschool versterking van de doorgaande lijn De uitwerking en uitvoering van de prestatieafspraken wordt weergegeven in de jaarlijkse VVE-monitor (verschijning december 017). Overkoepelende activiteiten en toekomstige ontwikkelingen 017 Het ontwikkelrecht voor peuters in Arnhem: vanaf 1 januari 017 kunnen peuters in Arnhem al vanaf jaar voor 1 uur per week naar een geregistreerde peuteropvang (was,5 jaar en 6 uur per week). Kinderen met een VVE-indicatie konden al 1 uur per week naar een peuteropvangvoorziening. Met de invoering van het Ontwikkelrecht realiseert de gemeente Arnhem ook de harmonisatie tussen peuterspeelzaal en kinderopvang. Het aantal locaties waar kinderen met een VVE-indicatie kunnen worden geplaatst is hiermee enorm uitgebreid en er is een stedelijke dekking van het VVE-aanbod. De instellingen SPA, Skar, Klein Duimpje, Partou en Twins bieden nu ook VVE op locaties in andere wijken verspreid over de stad. Stichting PAS ondersteunt de instellingen om het VVEaanbod op orde te brengen en aan de kwaliteitseisen te voldoen. Voor alle kinderen een goede overdracht! In Arnhem wordt er gewerkt met het Arnhems overdrachtsformulier wanneer een kind van een voorschoolse voorziening naar de basisschool gaat. Voorschoolse voorzieningen die een VVE intensief locatie zijn, maken gebruik van het OVM kindvolgsysteem, en gebruiken hierbij het oudergespreksformulier. Stichting PAS en PassendWijs hebben n.a.v. de bevindingen uit een behoeftepeiling in 015, met een werkgroep uit het veld een nieuw overdrachtsformulier ontwikkeld dat leidt tot een professioneel overdrachtsgesprek. In de vernieuwde overdrachtsprocedure is meer aandacht voor de rol van ouders en voor de samenwerking in de overdracht tussen voor- en vroegschool. In een pilot zijn verschillende 1

6 locaties aan de slag gegaan met de vernieuwde procedure. De evaluatie van de pilot heeft einde schooljaar plaatsgevonden en de bevindingen worden verwerkt in een vervolg. Het afgelopen jaar is in samenwerking met Marant een systematische vergelijking gemaakt van verschillende volgmodellen, en gepresenteerd aan het werkveld. Een vervolg zal deel gaan uitmaken van het nieuwe OAB-beleid. Rondom het project Passende Kinderopvang is een deskundigheidsmodule geschreven. De inhoud en richtlijnen hiervoor zijn door de verschillende partijen (PAS, Skar, SPA, Integrale Vroeghulp en gemeente) gezamenlijk vastgesteld. De pilot-training is begin schooljaar gestart. In de kerngroep Passende Kinderopvang is verder gesproken over de zorgstructuur, waar in meer duidelijkheid zal komen. Eveneens de aansluiting met passend onderwijs. Stedelijk ie er een kwaliteitsoverleg VVE waaraan kinderopvang, onderwijs, PAS en gemeente deelnemen. In het overleg komen inhoudelijke thema s komen aan de orde. Daarnaast is er een stedelijk voorschools uitvoeringsoverleg, waarin alle aanbieders van VVE-peuteropvang zijn vertegenwoordigd. Een eerste bijeenkomst is geweest in maart 017. Doel van dit overleg is de stedelijke uitvoering van VVE te stimuleren en te borgen. In de wijken is er een MT VVE overleg. Hierin organiseren voor- en vroegschool de doorgaande lijn VVE en hun gezamenlijke aanpak. In april 017 zijn de kwaliteitseisen VVE aangescherpt in het Besluit basisvoorwaarden kwaliteit voorschoolse educatie. Belangrijk in dit besluit zijn de vereisten aan het taalniveau 3F voor alle VVE-medewerkers, en de scholing VVE van pedagogisch medewerkers. Daarnaast worden er eisen gesteld aan VVE in het pedagogisch beleidsplan en aan het opleidingsplan VVE. Stichting PAS biedt een voortdurend programma m.b.t. professionalisering, want de vaardigheden van de pedagogisch medewerker en de leerkracht doen er toe. Belangrijk is om te investeren datgene waarvan het effect is aangetoond, zoals woordenschatuitbreiding, taal- en interactie stimulatie, oog hebben voor meertaligheid, bewust handelen/opbrengstgericht werken, ouderbetrokkenheid etc. In is de eerste nieuwe basistraining VVE Actief Betrokken voor pedagogisch medewerkers van start gegaan. Deze training vervangt de basistraining Kaleidoscoop. De inhoud van de training is gebaseerd op recente wetenschappelijke inzichten omtrent breinleren, spel, ontwikkeling en leren. Er is ook een variant beschikbaar voor nieuwe kleuterleerkrachten VVE/jonge kind. In zijn we gestart met een eerste traject, waarbij de training op maat toegespitst wordt op vraag van de deelnemende school/scholen. In onderlinge samenwerking met gemeente en instellingen is gewerkt aan diverse beleidsvragen. Zoals het beleid t.a.v. invalkrachten, de voorschoolgroepen in relatie tot de kinderopvang, de procedure voor nieuwe aanbieders, de indicatie VVE, de procedure en de taken en verantwoordelijkheden van de verschillende betrokken organisaties, VVE zomerschool: continuïteit in taalstimulering voor kinderen met een (risico op) taal/ontwikkelingsachterstand en kinderen die thuis weinig (Nederlandse) taalervaringen opdoen is van belang. Met name tijdens de lange zomervakantie is aanbieden van een taalrijke leeromgeving zinvol. De Zomerschool voor peuters en kleuters biedt deze rijke leeromgeving. Een ander doel is dat de Zomerschool de ouders ondersteunt door de kinderen op te vangen en ouders bij het programma betrekt.

7 Toekomstige ontwikkelingen professionalisering eind 016 is de nieuwe Arnhemse VVE Actief Betrokken! van start gegaan. Deze basistraining zal in geevalaueerd worden t.b.v. het basisaanbod VVE in Arnhem. Tevens zal er een programma opgesteld worden met verdiepingsaanbod en een systeem van borging. de landelijke taaleis 3F wordt in 018 voor alle kinderopvangorganisaties ingevoerd en men moet hierin geschoold worden de kwaliteit van VVE is van grote mate afhankelijk van de professionals die op de groep staan. Stichting PAS houdt toezicht op deze kwaliteit mede door het afnemen van audits op nieuwe VVE locaties en het aanbieden van VVE gerelateerde trainingen en conferenties 3

8 VVE-coaches De gemeenten en het Rijk hebben in 01 o.a. afgesproken dat er meer hbo ers ingezet worden in de voor- en vroegschoolse educatie. Eén van de manieren waarmee Arnhem hieraan wil voldoen, is door middel van de inzet van VVE-coaches. Daarnaast werken er in Arnhem hbo ers (leerkrachten) in de startgroepen. Het doel van de functie van VVE-coach is het versterken en borgen van de kwaliteit van VVE door het implementeren van opbrengstgericht werken (OGW) en het coachen op verhoging van pedagogische en educatieve kwaliteit op de werkvloer. Het OGW vergroot het bewust, doelgericht, planmatig handelen van pedagogisch medewerkers, waarbij een gedifferentieerd aanbod en evaluatie belangrijke onderdelen zijn (cyclisch werken). Het doel hiervan is kinderen een optimale startpositie te geven voor de basisschool. Inhoudelijk richt de VVE-coach zich op de doorgaande ontwikkelings- en leerlijnen, de basis ligt in het VVE-kwaliteitskader. De coaches richten zich voornamelijk op de pedagogisch medewerkers van de voorschoolse VVE-intensief locaties. Sinds 015 is bij de meeste locaties een start gemaakt. De verschillende locaties en individuele pedagogisch medewerkers maken hierin ieder hun eigen ontwikkeling door. Opbrengstgericht werken Peuters leren in de voorschoolse periode vooral door spelen, experimenteren en ontdekken. Het is aan de pedagogisch medewerker om het spelaanbod op de ontwikkeling, kennis en vaardigheden van de verschillende kinderen aan te laten sluiten. De VVE-coach start bij iedere locatie met een kennismaking gevolgd door een observatie waarbij de beginsituatie in beeld wordt gebracht. Dit bestaat uit tien indicatoren die gebaseerd zijn op de werkinstructies van het inspectiekader VVE t.a.v. organisatie, pedagogisch en educatief handelen en zorg (zie figuren). Samen met de pedagogisch medewerker stelt de VVE-coach vervolgens plannen van aanpak op. Er wordt op iedere VVE-locatie twee keer per jaar geobserveerd. De training OGW is ontwikkeld in een samenwerking van Stichting PAS met VVE-specialisten Jonge Kind van Marant. In 015/016 zijn in totaal zeven locaties gestart en in 016/017 twaalf locaties.. De coaching op de werkvloer helpt de medewerkers de aangeboden trainingsstof om te zetten naar hun eigen praktijk. Hierdoor wordt het effect van de training vergroot. Bij iedere observatie wordt een locatie op alle indicatoren ingedeeld in een fase, lopend van 1 tot 4. Fase 1 betekent dat de locatie op een bepaalde indicator nog op een basisniveau zit. Zit een locatie in fase 4, dan worden de activiteiten bijvoorbeeld volledig voorbereid vanuit de SLO doelen en de sleutelervaringen, worden de doelen per thema geëvalueerd, worden de gegevens systematisch geanalyseerd vanuit een volgsysteem en differentiëren pedagogisch medewerkers in hun gehele aanbod. 1

9 Uit de resultaten van de observaties blijkt dat de locaties op bijna alle indicatoren een groei hebben doorgemaakt tussen de verschillende observaties. Bij de locaties die gestart zijn in 016/017 is dit vooral opvallend op de indicatoren doelgericht werken, volgen van ontwikkeling en differentiatie (meer dan een verdubbeling van de gemiddelde score). De gemiddelde beginsituatie van de meeste locaties is op de meeste indicatoren vaak fase 1 of. Na een jaar zit een deel van deze locaties in fase 3. Gemiddelde score (fase) per indicator van locaties gestart met OGW in 015/016 Gemiddelde score (fase) per indicator van locaties gestart met OGW in 016/017

10 Toekomstige ontwikkelingen Het begeleiden van 16 VVE intensief locaties in Arnhem Afronding en borging van de training OGW Start van een combinatietraining/traject Pedagogisch kompas en OGW voor 5 locaties Doorgaande lijn voor- naar vroegschool Training Introductie VVE Arnhem voor invalkrachten van VVE intensief locatie 3

11 Ouderbetrokkenheid De gemeente Arnhem heeft met de VVE-voorzieningen afspraken gemaakt om de ouderbetrokkenheid bij VVE te vergroten. De bedoeling is dat de VVEvoorzieningen met ouders komen tot educatief partnerschap. Samen werken zij aan het optimaliseren van de ontwikkelingskansen en het welbevinden van kinderen. Doelen / ambities x = beleidsplan en oudercontactpersoon x = beleidsplan, oudercontactpersoon en ouderarrangement x = beleidsplan, oudercontactpersoon en ouderarrangement en doorgaande lijn naar groep 3 Deelgebied / wijk Locatie Wat Aantal ouders M = maandelijks W = wekelijks Deelgebied Noord West Klarendal Basisschool Ibn-I Sina M 8 ouders Beestenboel M 4 ouders Kunstrijk M 10 ouders Toekomst Deelgebied Noord-Oost Geitenkamp e.o. Witte school Vlindertuin De Blokkendoos M 10 ouders M 8 ouders M 13 ouders Voorbereiding op fusie Witte school en Vlindertuin De Grenspost Deelgebied Presikhaaf Presikhaaf West De Werf voorschools De Werf vroegschools W 10 ouders W 1 ouders Meer verbinding tussen de oudercursus en de activiteiten in de groep 1

12 Deelgebied / wijk Locatie Wat Aantal ouders M = maandelijks W = wekelijks Toekomst Presikhaaf Oost Dr. Willem Dreesschool Overkant Pinokkio W 6 ouders M 8 ouders M 8 ouders Voorbereiding op fusie met Kennedyschool Deelgebied CSA Arnhemse Broek Paulusschool Symfonie 1 Hugo de Grootschool W 5 ouders M 1 ouders W 8 ouders De partners werken aan een doorgaande lijn in Symfonie M 6 ouders de ouderarrangementen Deelgebied Malburgen Malburgen Oost (Noord) Margarethaschool Merlijn W 15 ouders Malburgen West Burg. De Monchyschool Pastoor van Ars De Vrolijke Ark M 0 ouders M 1 ouders M 7 ouders Wekelijks ouderarrangement gaat in het schooljaar over naar uitvoering door leerkracht van het kindcentrum. Kindcentrum totaal W 9 ouders Malburgen Oost (Zuid) Mozaiek (Zw) Mozaiek (Eim) Speelrijk M 1 ouders M 13 ouders M 0 ouders Kleine Boemerang M 10 ouders

13 Aantal deelnemende ouders per deelgebied Deelgebied Noord- West Deelgebied Noord- Oost Deelgebied Presikhaaf Deelgebied CSA Deelgebied Malburgen maandelijks wekelijks Overkoepelende activiteiten Onderzoek naar de stand van zaken van ouderbetrokkenheid bij VVE onder alle VVE (intensief-) locaties, professionals en medewerkers. De conclusies worden in de VVE monitor gepresenteerd. Dit onderzoek zal in 018 herhaald worden. Bijdrage aan de pilot nieuw overdrachtsformulier ; hierin hebben ouders een expliciete rol gekregen. Bekend maken bij de VVE(voor)scholen en bij andere relevante samenwerkingspartners welke deskundigheid, ondersteuning en verbinding Stichting PAS kan leveren (op gebied van ouderbetrokkenheid). Uitwisselen met de VVE-professionals in Arnhem waarom educatief partnerschap belangrijk is, waarom het belangrijk is dat ouders veel praten en lezen met hun kinderen en welke goede voorbeelden er zijn in Arnhem. Bijdragen aan verhoging van kwaliteit van de ouderarrangementen door bezoek aan de ouderbijeenkomst en geven van feedback. Bijdragen aan de doorgaande lijn van voorschools- naar vroegschools op gebied van ouderarrangementen door advisering en ondersteuning. Voorbereiden van beleid op ouderbetrokkenheid bij VVE in VVE-basislocaties. Bij de VVE-basislocaties zal gewerkt worden met BoekStart in de kinderopvang. 3

14 Logopedie Het werk van de logopedisten bestaat in de eerste plaats uit observatie van kinderen van tot 4 jaar op voorschoolse voorzieningen. Het consultatiebureau kan op aanvraag ook kinderen van niet VVE locaties laten observeren door de logopedisten. Naar aanleiding van de observaties komen de logopedisten tot analyse van de hulpvraag en advies (zoals een VVE indicatie). Middels advisering en training wordt de deskundigheid van pedagogisch medewerkers en ouders bevorderd. Aantal kinderen geobserveerd op kinderopvang en consultatiebureaus Totaal aantal verwijzingen naar een logopedische praktijk

15 Aantal verwijzingen naar een logopedische praktijk per deelgebied Aantal verwijzingen naar specialistische zorg per deelgebied Er zijn meerdere vve basislocaties bij gekomen in het aanbieden van VVE kinderopvang. Ook zijn er meer groepen gekomen op bestaande locaties in verband met het ontwikkelrecht van,5 naar jaar. Dit verklaart het hogere aantal kinderen die zijn gezien. Evaluatie afgelopen jaar Logopedisten hebben een cursus: logopedist als ambulant begeleider in de basisschool gevolgd. Dit met het oog op de doorgaande lijn van vroegschool naar basisschool en begeleiding van de leerkracht op het gebied van voorkomen en begeleiden van kinderen tot 1 jaar met een spraaken taalproblemen. Intensivering van samenwerking met Ketenpartner Kentalis: in het kader van passende kinderopvang, bij het ontwikkelen van een gezamenlijk een training voor professionals en voor een betere samenwerking om de doelgroep (kinderen met taalproblemen en hun ouders) beter te bereiken. Uitbreiding van het aanbod van cursus meertalig opvoeden voor ouders

16 Toekomstige ontwikkelingen Klarendal, Presikhaaf West, Malburgen: in verband met KC ontwikkeling de doorgaande lijn op taalgebied versterken. Denk hierbij aan de overdracht van kinderen op de basisschool waarbij op het kindcentrum al twijfels waren op het gebied van spraak-taalontwikkeling. De doorgaande lijn zou ook versterkt kunnen worden door teamtrainingen/voorlichtingen van PM ers en leerkrachten. Arnhemse Broek, Malburgen en Schuytgraaf: in het kader van Passende Kinderopvang werken logopedisten samen met professionals van Kentalis, De Driestroom en/of Lindenhout. Malburgen west: De Spil heeft met hun ontwikkelgroep jonge kind het thema taal opgepakt en gekeken wordt op welke wijze de logopedist daarin ondersteunend kan zijn. Uitbreiden cursusaanbod meertaligheid en taalstimulatie. Aandacht voor ouderbetrokkenheid en ondersteuning bij een taalrijke thuisomgeving Voor uitgebreidere informatie: zie VVE-monitor Stichting PAS 3

17 OWRS (Onderwijs aan Woonwagen-, Roma- en Sintikinderen) Het project OWRS heeft als doel om de schoolloopbanen van Woonwagen-, Roma- en Sinti kinderen in Arnhem en regio te bevorderen. Verdeling OWRS-kinderen over de verschillende gemeenten 9% 1% 9% 8% 4% 49% Arnhem Renkum Lingewaard Over-Betuwe Neder-Betuwe Westervoort In de gemeente Arnhem wonen 97 geregistreerde woonwagen-, 6 Roma- en 7 Sintikinderen tussen de 0 en 1 jaar. Hiervan wonen 51 kinderen in een woonwagen, deze wagens staan verspreid over 14 woonwagenkampjes. De andere 59 kinderen wonen in een huis. Met beide groepen onderhoudt de OWRS consulent contact. Aantal kinderen OWRS in Arnhem, jaar 0-4 jaar geboren 1

18 Aantal kinderen OWRS, per deelgebied Arnhem Voorschoolse educatie 35 ouders zijn bezocht om het belang van de peuterspeelzaal te bespreken 16 kinderen bezochten het afgelopen schooljaar een voorschoolse voorziening 17 kinderen zijn te jong om een voorschoolse voorziening te bezoeken kinderen gingen niet naar een voorschoolse voorziening 9 gezinnen hebben deelgenomen aan het project Spel aan de Wagen Basisonderwijs De OWRS-consulent had regelmatig contact met leerlingen, hun gezinnen en 3 verschillende scholen (18 basisonderwijs en 5 speciaal (basis)onderwijs) waar de OWRS-leerlingen onderwijs volgen. De volgende gespreksonderwerpen kwamen aan de orde: aanmeldingen nieuwe leerlingen, individuele schoolprestaties, gedragsproblemen, doorverwijzing naar speciaal (basis)onderwijs en leerlingenvervoer. De deelname van Roma meisjes aan het basisonderwijs verloopt moeizaam. Het verzuim bij deze groep is hoog. 9 gezinnen hebben deelgenomen aan het programma Samen Leren 8 leerlingen hebben op verzoek, school of thuis, extra ondersteuning gekregen van de consulent

19 Voortgezet onderwijs Doorstroom van OWRS-leerlingen naar het VO, VWO HAVO VMBO KBL VMBO BBL met LWOO Praktijkonderwijs SVO Uitstroom naar speciaal (basis)onderwijs Het percentage OWRS-leerlingen in het speciaal (basis)onderwijs ligt jaarlijks ver boven het landelijk gemiddelde van 5,7%. Percentage OWRS-leerlingen in het speciaal (basis)onderwijs, ,0 0,0 17,5 18,6,5 19,6 17, 16,6 15,0 11,9 10,0 5,0 0,0 3

20 Toekomstige ontwikkelingen OWRS blijft ook komend jaar investeren in het samenwerken met de sociale wijkteams. Vaste contactpersonen, het delen van expertise en het geven van voorlichting moeten gaan helpen om de samenwerking effectiever te maken. Samen met de Driestroom is OWRS een expertise team aan het inrichten van samenwerkende hulpverleners/generalisten vanuit diverse organisaties uit Arnhem en regio. De bedoeling is dat dit team ingezet kan worden bij WRS gezinnen met multi-problematiek. Om dit vorm te geven hebben we een innovatiebudget van de gemeente Arnhem gekregen. Volgens het VVE-plan willen we ook komend jaar intensief en gedifferentieerd blijven werken met de leeftijdsgroep 0-6 jaar. Het programma Logo 3000 is een belangrijk onderdeel van de gezinsgerichte programma s. OWRS heeft het plan OWRS wil participeren in het plan van aanpak voortijdig schoolverlaten Arnhem en Regio bij de gemeente Arnhem ingediend. De gemeente onderzoekt de mogelijkheden voor een start. Er vestigen zich steeds meer gezinnen met een Roma achtergrond in Arnhem en regio. De problematieken die spelen in deze gezinnen zijn complex. Dit vergt veel kennis, inzet en tijd van OWRS. OWRS zal nadrukkelijk de samenwerking gaan zoeken om tot een goede ketenaanpak te komen. Voor specifieke hulpvragen over Woonwagen, Roma en Sinti gezinnen kan OWRS een passend aanbod doen. We bieden dan specialistische (ambulante) ondersteuning. Hiervoor kunnen Arnhem en alle regiogemeenten een aanvraag bij stichting PAS indienen. 4

21 Schoolcontactwerk Het schoolcontactwerk heeft als doel de schoolloopbaan van de leerlingen uit de etnische doelgroep zo optimaal mogelijk te laten verlopen. In Arnhem kennen we schoolcontactwerk voor de Turkse, Marokkaanse/Arabische en de Somalische gemeenschap. Schoolcontactwerkers fungeren als intermediair (bruggenbouwer) tussen de school aan de ene kant en de ouders en leerlingen aan de andere kant. Naast de contacten met ouders/leerlingen en scholen is er tevens veel samenwerking met externe organisaties (Sociale Wijkteams, consultatiebureaus, kinderopvang en peuterspeelzaalwerk, welzijnswerk, etc.). In totaal werden 010 gesprekken met leerkrachten, ouders en leerlingen gevoerd. Dit zijn 700 gesprekken meer dan in het schooljaar De toename vond vooral plaats bij de Marokkaans/Arabische schoolcontactwerker, hij heeft veel (intake)gesprekken moeten voeren met de grote groep Syrische ouders, die in Arnhem zijn komen wonen. Om goed met hen te kunnen communiceren heeft deze contactpersoon een taalopleiding Syrisch Arabisch gevolgd. Er werden gesprekken gevoerd met ouders en instanties zoals bijvoorbeeld jeugdarts en sociale wijkteams en er werden voorlichtingsbijeenkomsten georganiseerd met als thema bijvoorbeeld opvoeden, het Nederlandse onderwijssysteem en radicalisering. Verder hebben de 3 SCW-ers 03 uur aan vertaalwerk besteed op verzoek van scholen. Schoolcontactwerk is een belangrijke schakel tussen school en de verschillende etnische groepen. Zeker daar waar taal en/of culturele achtergronden een barrière vormen. De schoolcontactwerkers merken dat een aantal zaken in de verschillende gemeenschappen (Turks/Marokkaans- Arabisch/Somalisch) de laatste jaren voor meer problematiek zorgen: toenemende armoede waardoor ouders niet voldoende aandacht voor het opgroeien van hun kinderen kunnen hebben ouders hebben weinig kennis van het Nederlandse onderwijssysteem toenemend aantal scheidingen. Dit leidt tot eenoudergezinnen waar de opvoeding vaak problematisch verloopt. De grote toestroom van met name Syrische vluchtelingen heeft voor vooral de Marokkaans- Arabische schoolcontactwerker voor veel extra werk gezorgd. In het schooljaar hebben de drie schoolcontactwerkers de cursus Talen in Balans gevolgd. De cursus gaat over het opgroeien van kinderen in meertalige situaties. In het schooljaar hebben de schoolcontactwerkers in samenwerking met de logopedisten 3 cursussen Talen in Balans met succes uitgevoerd. Hier hebben 4 ouders aan deelgenomen. 1

22 Activiteiten van de schoolcontactwerkers van Toekomstige ontwikkelingen Voortzetten van de cursus Talen in Balans Uitbreiden en voortzetten van de lessen Begrijpend lezen voor de leerlingen in groep 6/7 Opnieuw aandacht besteden aan voorlichtingsbijeenkomsten over onderwijs en opvoeding; de verwachtingen van de Nederlandse samenleving enerzijds en de culturele tradities en gewoontes van de ouders anderzijds leiden vaak tot een tegenstelling Men verwacht door de grote toestroom veel tijd te besteden aan de Syrische doelgroep (intakegesprekken op school, informatie verschaffen over het Nederlands onderwijssysteem, etc.)

23 Opvang nieuwkomers Het neveninstroomproject is in 1989 gestart en draagt zorg voor de opvang van nieuwkomers (asielzoekerskinderen en overige vreemdelingenkinderen) in Nederland in de leeftijd van zes tot en met twaalf jaar. Kinderen wordt in het neveninstroomproject de Nederlandse taal geleerd zodat ze gemiddeld na één jaar in het project gezeten te hebben, kunnen doorstromen naar het regulier onderwijs. Er is een opvanglocatie in Arnhem-Noord verbonden aan de Paulusschool en er is een opvanglocatie in Arnhem-Zuid verbonden aan basisschool Het Mozaïek. Kinderen die in een AZC wonen, krijgen apart les op het AZC (POL-Vreedenburgh) of op de Hugo de Grootschool (kinderen van het AZC-Elderhoeve). Bij AZC-kinderen gaat het om alle kinderen in de leeftijd van vier tot en met twaalf jaar. In het voorjaar van 017 bleek de toestroom van met name asielzoekerskinderen (in het kader van gezinshereniging) zo groot dat er zowel op de Paulusschool in Arnhem-Noord als op Het Mozaïek in Arnhem-Zuid ruimtegebrek ontstond. In maart 017 is een nieuwe (tijdelijke) opvangklas gestart op basisschool Het Kunstrijk in de wijk Klarendal. In basisschool Het Mozaïek is het ruimteprobleem tijdelijk opgelost door het speellokaal om te vormen tot leslokaal. In schooljaar namen 4 leerlingen deel aan het neveninstromersproject. Bij de start van het schooljaar zaten er 79 leerlingen in de opvanggroepen. In de loop van het schooljaar stroomden er 145 leerlingen in en 88 leerlingen stroomden uit het project. Gemiddeld namen er per maand in schooljaar , 13 leerlingen deel aan het project. Het aantal nieuwkomers is in het schooljaar zeer sterk toegenomen. Het gaat dan vooral om kinderen die afkomstig zijn uit Syrië (69%). Op de POL Vreedenburgh kregen gemiddeld 8 leerlingen per maand les. Op de Hugo de Grootschool kregen gemiddeld per maand 7 1 e jaars asielzoekerskinderen en 10 e jaars asielzoekerskinderen les. Per maand werd er gemiddeld aan 188 kinderen eerste opvangonderwijs gegeven. 1

24 Aantal nieuwkomers (0-1 jaar) in het basisonderwijs Toekomstige ontwikkelingen De verwachting is dat ook in schooljaar er een grote instroom van asielzoekerskinderen zal zijn in het kader van gezinshereniging De verwachting is dat de bestaande opvangcapaciteit (leslokalen en leerkrachten) volledig benut moet worden om alle nieuwkomers op te vangen De afspraken tussen gemeente Arnhem en schoolbesturen zullen in schooljaar nog een keer opnieuw vastgelegd worden. Daarbij wordt gekeken naar de opvangcapaciteit. Vooral huisvesting is een probleem De situatie op de POL Vreedenburgh is sterk wisselend. Na de zomervakantie 016 zijn we met 43 kinderen op de POL-opvanglocatie begonnen. Op de 1 e schooldag van schooljaar was het aantal kinderen 60. De fluctuatie van het aantal kinderen in de POL Vreedenburgh zal blijvend zijn.

25 Monitoring en evaluatie Alle kinderen verdienen de kans op goed onderwijs en de juiste ondersteuning. Zicht op resultaten is een voorwaarde voor goede kwaliteit van het onderwijs. De volgende publicaties verschijnen jaarlijks: VVE monitor: voor- en vroegschoolse educatie in Arnhem Monitor ouderbetrokkenheid Arnhemse monitor: (Cito) eindtoetsresultaten per school / bestuur PO-VO monitor: op- af- en doorstroom van leerlingen van het basisonderwijs in het VO Jaarverslag stichting PAS Aantal scholen met een ongecorrigeerde standaardscore onder, conform of boven de inspectienorm over de periode (excl. ontheffingsleerlingen) boven inspectienorm conform inspectienorm onder inspectienorm Leerlingtellingen De volgende gegevens worden per (voor)school, wijk en deelgebied verzameld en gerapporteerd: aantal leerlingen met gewicht aantal kleuters met gewicht aantal peuters met VVE indicatie op basis van de gewichtenregeling of (het risico op) een (taal)achterstand. 1

26 Aantal (doelgroep)peuters, -leerlingen in deelgebieden Presikhaaf Malburgen CSA Elden/De Laar doelgroepleerlingen doelgroeppeuters Noord-Oost leerlingen RKV peuters Noord-West Schuytgraaf/Elderveld % 0% 40% 60% 80% 100% Overige activiteiten Ontwikkelingen op het gebied van onderwijsinspectie, gewichtenregeling, overgang PO-VO, ESIS, eindtoetsen, referentieniveaus en opbrengstgericht werken worden bijgehouden. Enquêtes worden op verzoek afgenomen. De resultaten worden in overzichtelijke rapportages teruggekoppeld. Toekomstige ontwikkelingen De resultaten zullen indien relevant zowel Arnhem breed als per deelgebied gerapporteerd worden Dit jaar gebruikten we voor de PO-VO monitor gegevens van het NRO (Nationaal Regieorgaan Onderwijsonderzoek). Zij maken gebruik van gegevens uit het Basisregister Onderwijs (BRON) en gegevens uit de Sociaal-statistische Bestanden van het CBS. Er is een samenwerking tot stand gekomen met de afdeling statistieken van de gemeente Arnhem zodat de gegevens in de applicatie Arnhem in cijfers opgenomen kunnen worden. Op deze manier zijn de gegevens voor iedereen toegankelijk. Met VGGM (Veiligheids- en Gezondheidsregio Gelderland-Midden) zijn afspraken gemaakt omtrent het aanleveren van gegevens over indicaties, verwijzingen en plaatsingen van doelgroeppeuters. Dit om het (non-)bereik van doelgroeppeuters nog beter te kunnen monitoren.

27 Kindcentrum ontwikkeling Binnen kindcentrum ontwikkeling richten wij ons in 017 op de samenwerking van de voorschoolse voorziening en het basisonderwijs (doorgaande lijn). De professionalisering van de medewerkers door scholing en begeleiding is een speerpunt. Bij de ontwikkeling van een kindcentrum is het van belang een rijke leeromgeving te creëren waardoor medewerkers, kinderen en gezin een diversiteit aan mogelijkheden geboden wordt om te kunnen leren, te ontwikkelen en samen te werken. De ervaringen met de IKC-ontwikkeling moeten leiden tot kennis en modellen van wat werkt en waarom binnen de Arnhemse situatie. Stichting PAS heeft diverse initiatieven genomen in het faciliteren van ontmoeting en kennisdelen. In maart 017 werd het Advies taskforce samenwerking onderwijs en kinderopvang gepubliceerd. Naar aanleiding van dit rapport van de rijksoverheid heeft Stichting PAS een PASsessie georganiseerd. Concrete projecten: Kindcentrum Klarendal: vorming kindcentra en faciliteren van een optimale samenwerking binnen de 0-6 groep op ondersteuningsbehoefte. Het inrichten en faciliteren van een 0 groep. Hugo de Grootschool in samenwerking met SKAR: het versterken van het gezamenlijke pedagogisch fundament waarbij sociaal welbevinden en didactische ontwikkeling centraal staan. In samenwerking met de partners uit de omgeving faciliteren we een passend aanbod voor alle kinderen. Dreesschool & Kennedyschool: begeleiding bij de vorming van een kindcentrum met een passend aanbod voor kind en gezin uit de wijk. Visievorming van het gezamenlijk pedagogisch fundamenten met een gezamenlijke zorgstructuur. Naast bovenstaande concrete projecten worden er andere initiatieven genomen in de vorming van kindcentra (onder andere KC Presikhaaf Oost, KC De Spil, KC De Blinkert). Toekomstige ontwikkelingen het versterken van de samenwerking van diverse partners binnen het kindcentrum ten behoeve van een passend aanbod voor elk kind het versterken van de gezamenlijke opbrengsten het versterken van de professional; vakbekwaam binnen een professionele cultuur faciliteren van ontmoeting en kennisdelen 1

28 Schakelklassen Door de onderwijstijd voor leerlingen met 100 uur per jaar te verlengen wordt actie ondernomen om de taalvaardigheid van de doelgroepkinderen op de OAB-scholen te vergroten. Of deze 100 uur extra wordt ingezet voor de onder- of bovenbouw, wordt aan de school overgelaten. De meeste scholen hebben voor de onderbouw gekozen omdat hier de basis wordt gelegd voor de taalontwikkeling. Aantal schakelklassen en deelnemende leerlingen per school Aantal schakelklassen Aantal leerlingen A.M.G. Schmidtschool De Monchyschool Het Mozaïek ( loc.) Hugo de Grootschool Dr. W. Dreesschool De Witteschool De Werf Pastoor van Arsschool Johannesschool Kunstrijk Paulusschool Margarethaschool Lourdesschool Vlindertuin IBN-i Sinaschool Totaal Vanaf zijn de A.M.G. Schmidtschool en OLV van Lourdesschool samengegaan in kindcentrum De Werf 1

29 Toekomstige ontwikkelingen De staatssecretaris van OCW heeft de OAB-periode van in 017 opnieuw verlengd, waardoor ook in schooljaar alle OAB-scholen geld ontvangen voor extra taalonderwijs aan taalzwakke leerlingen. Verdeling van de middelen vindt ook in plaats op grond van het totaal aantal leerlingen per school in relatie tot het totaal aantal leerlingen van alle scholen. Ten opzichte van voorgaande jaren is vooral de Margarethaschool gegroeid. De scholen voeren het schakelklasbeleid uit, zoals overeengekomen tussen schoolbesturen en gemeente en door de scholen is vastgelegd in een plan van aanpak voor de periode Ook voor de periode geldt dit plan. Scholen verantwoorden in hun plan van aanpak dat leerlingen aan het einde van hun schoolloopbaan minimaal 100 uur extra onderwijs hebben gevolgd en dat deze uren zijn besteed aan verbetering van taalvaardigheid van de leerlingen. Ook voor geldt dit plan. Uit de jaarlijkse evaluatiegesprekken blijkt dat de extra tijd die door leerkrachten besteed kan worden aan taalzwakke leerlingen, als zeer waardevol wordt ervaren. Extra taalonderwijs is inmiddels als regulier onderdeel van het programma opgenomen. Echter, de middelen waren oorspronkelijk bedoeld als een tijdelijke impuls. Dit betekent dat nog steeds rekening gehouden moet worden met aanpassing van het beleid in een nieuwe kabinetsperiode.

30 Zomerschool PO In 017 heeft de Zomerschool voor de achtste keer op het Olympus College plaats gevonden. Dit jaar hebben 6 leerlingen deelgenomen aan de Zomerschool. 50 leerlingen waren afkomstig van 7 verschillende OAB-basisscholen. Daarnaast hebben 1 leerlingen van het AZC Elderhoeve deelgenomen. De doelen van de Zomerschool: onderwijsniveau op peil houden gedurende de zomervakantie hiaten op taal- en rekengebied verkleinen bevorderen van de doorgaande lijn PO-VO bevorderen van de sociaal emotionele ontwikkeling De zomerschool 017 duurde 4 weken (van 4 juli t/m 18 augustus). De thema s Energie, Heelal, Australië en Bouwen zijn aan bod gekomen. Aantal leerlingen groep 7 en 8 van de OAB-scholen* en AZC Elderhoeve ( ) *Annie M.G. Schmidtschool en O.L.V. Lourdesschool zijn IKC De Werf geworden Primair onderwijs Arnhem in Samenwerking

31 VVE Zomerschool pilot 017 Continuïteit in taalstimulering voor peuters en kleuters met een (risico op) taal/ontwikkelingsachterstand en peuters en kleuters die thuis weinig (Nederlandse) taalervaringen opdoen is van belang. Met name tijdens de lange zomervakantie is aanbieden van een taalrijke leeromgeving zinvol. De Zomerschool voor peuters en kleuters kan deze rijke leeromgeving bieden. Een ander doel is dat de Zomerschool de ouders ondersteunt door de kinderen op te vangen en ouders bij het programma betrekt. De VVE Zomerschool was dit jaar bedoeld voor kinderen tussen de 3 en de 4,5 jaar (maximaal 16 kinderen per groep). Op alle locaties hebben meer peuters dan kleuters de Zomerschool bezocht. Doelen VVE Zomerschool voortzetten VVE programma tijdens de zomervakantie bijdragen aan de (taal)ontwikkeling van jonge kinderen met extra aandacht voor buitenspel/motoriek ouders ondersteunen en betrekken In totaal hebben 40 peuters en 7 kleuters aan de VVE Zomerschool deelgenomen op de locaties Boemerang, Speelrijk, De Werf en Merlijn. Er zijn door 6 ouders vragenlijsten ingevuld. De ouders waren onverdeeld enthousiast. De pedagogisch medewerkers vonden het leuk en inspirerend om te experimenteren en samen te werken met andere collega's. Toekomstige ontwikkelingen De Zomerschool zal in 018 weer plaatsvinden. In ieder geval voor één jaar. De ontwikkelingen daarna hangen af van Rijksbeleid (worden de bestuursafspraken G37 ook na 015 gecontinueerd) en gemeentelijk beleid (welke keuzes worden er in het kader van de bezuinigingen gemaakt). De Zomerschool Arnhem ontwikkelt zich tot dusver positief en het zou zonde zijn wanneer de Zomerschool na 017 niet wordt voortgezet. Zeer waarschijnlijk worden een aantal bezuinigingen doorgevoerd. Dit zal de financiële bijdrage aan OAB-scholen, het vervoer en de excursies betreffen. Samenwerken met partners: BSO Rijnstad, Kunstbedrijf, Moskee, Jeugdland, Ome Joop Toer, VO, ISK, bedrijfsleven (hybrideconstructie), weekendschool. Op de lange termijn meerdere zomerscholen op verschillende locaties in de stad voor kinderen van 3-1 jaar De wens is om alle (VVE-)kinderen de hele zomer zomerschool aan te kunnen bieden. Voorlopig bieden we de VVE Zomerschool aan het begin van de vakantie en aan het eind van de vakantie aan. Primair onderwijs Arnhem in Samenwerking

32 Overige OAB-activiteiten Arnhemse Voorleeswedstrijd In 017 vond voor de zeventiende keer de Arnhemse Voorleeswedstrijd plaats. De leerlingen werden in aanloop naar het schoolkampioenschap gestimuleerd in het voorlezen. In totaal hebben 447 leerlingen van 15 schoollocaties deelgenomen aan de Voorleeswedstrijd. In mei 017 werden er op 3 plaatsen in Arnhem halve finales georganiseerd: 16 mei: Olympuscollege 147 leerlingen en 11 volwassenen 17 mei: VMBO t Venster 73 leerlingen en 7 volwassenen 18 mei: MFC Presikhaven 108 leerlingen en 1 volwassenen Op 9 mei 017 streden 7 finalisten in het Posttheater om de titel Arnhems Voorleeskampioen 017. De finalisten werden aangemoedigd door 145 leerlingen en 4 volwassenen. Bereik 447 leerlingen en 54 volwassenen Project Overstap Het project is bedoeld voor ouders van leerlingen uit groep 3 van de OAB-scholen. Ouders krijgen leesboeken en een dvd in bruikleen. De opzet van het Overstapproject is dat de ouders iedere week drie en een half uur thuis met hun kinderen oefenen met lezen. In schooljaar hebben acht basisscholen met hun groepen 3 deelgenomen aan het Overstapproject. Het materiaal van het Overstapproject is verouderd en past niet meer bij moderne leesmethoden die de meeste scholen hebben aangeschaft. Verwachting is dat het Overstapproject wordt afgebouwd. Project Stap Door! Stap Door! Is een tutorleesprogramma waarbij leerlingen uit groep 7 de leerlingen uit groep 4 begeleiden bij het lezen. Behalve het begrijpend lezen en het leesplezier neemt de sociale component een essentiële plaats in. Stap Door! Kent ook een thuisprogramma. In schooljaar hebben twee basisscholen gewerkt met Stap Door! Deze twee scholen hebben besloten om met ingang van schooljaar te stoppen met Stap Door!, omdat het materiaal sterk verouderd is. Toekomstige ontwikkelingen Het project Overstap zal in schooljaar nog op een beperkt aantal scholen plaats vinden Het project Stap Door! wordt niet meer gebruikt De Arnhemse Voorleeswedstrijd zal volgend schooljaar weer plaatsvinden 1