Gluren bij de buren. waar een klein dorp groot in kan zijn

Transcriptie

1 Gluren bij de buren waar een klein dorp groot in kan zijn 5 september 2013

2 2

3 3 Gluren bij de buren waar een klein dorp groot in kan zijn 5 september 2013

4 4

5 5 VOORWOORD Onder de naam gluren bij de buren brengen we sinds 2011 samen met collega-stedenbouwkundigen en milieudeskundigen met de bus een bezoek aan recente ruimtelijke projecten in de regio. Tijdens onze derde editie in 2013 richten we ons vergrootglas op enkele gerichte ruimtelijke ingrepen in de dorpskernen van het Leie-Schelde interfluvium. Een uitgesproken focus op de steden en haar randen heeft de jaren heel wat kennis, voorbeeldprojecten, methodieken en ontwerpstrategieën opgeleverd voor ruimtelijke planners, architecten en bouwheren. Maar tegelijkertijd is gebleken dat deze stedenbouwkundige aanpak niet zomaar toepasbaar is in het Vlaamse buitengebied. Het patchwork van dorpen in het open landschap is van een andere orde. Toch doet de transitie naar een meer duurzame samenleving zich niet enkel voor in de steden. Ook in de talrijke kleine kernen van het interfluvium stijgt de vraag naar nieuwe woontypologieën, resulteert de vergrijzing in nieuwe behoeften rond zorgwonen, is er een gebrek aan ruimte voor ontmoeting op schaal van het dorp, vertrekken dorpswinkels, lopen de buurtwinkels leeg, en wordt het landschap door steeds meer actoren opgeëist voor beleving, recreatie en hobby s. Ondanks deze duidelijke maatschappelijke opgave ondervinden kleinere gemeenten moeilijkheden om een gedegen ruimtelijk beleid te voeren. De middelen die ze voorhanden hebben zijn nu eenmaal schaarser. Ze kunnen deze ondersteuning ook niet losweken bij het Vlaams Stedenfonds, ondervinden moeite om private investeringen aan te trekken om in een publiekprivate samenwerking (pps) te stappen, of om vernieuwende projecten te stimuleren. Hierdoor worden deze gemeenten gedwongen om creatieve paden te bewandelen om kwalitatieve ruimtelijke projecten te initiëren en realiseren. Enkele recente ruimtelijke projecten in de kleinere dorpskernen tussen Leie en Schelde tonen echter wat wel kan.

6 6 Op deze busrit tonen we vijf projecten die, elk vanuit hun eigen specificiteit, illustreren hoe kleine gemeenten kwaliteitsvolle architectuur en publieke ruimte kunnen realiseren: de dorpskernvernieuwing in Gijzelbrechtegem, 5 koopwoningen in Outrijve, de herbestemming van de kerk van Bossuit als kunstwerk, de heraanleg van de dorpskern van Helkijn en assistentiewoningen in het centrum van Spiere. Het zijn stuk voor stuk toonaangevende ingrepen voor het dorp, die een impact hebben op de beeldkwaliteit van de plek en het dorp. Ze doen beroep op een specifiek arsenaal aan mechanismen: de Provinciale Kwaliteitskamer in de schoot van Winvorm, een ondersteuning als projectregisseur door Vlaanderen Bouwt op gronden van lokale besturen en particulieren, het Europees Plattelandsfonds PDPO, We staan deze halve dag dan ook stil bij de succesformules van deze projecten en hun wijze van totstandkoming. We willen hierbij inspireren, mogelijkheden aanreiken en bestuurders warm maken om te blijven werken aan de leefbaarheid en kwaliteit van hun kleine kernen. Want onze dorpen verdienen dit.

7 7 DAGKLAPPER 13:00 Onthaal op Leiedal & vertrek van de busrit p9 13:30 Anzegem Dorpskernvernieuwing Gijzelbrechtegem p 15 14:15 Avelgem Project Vlabo in Outrijve p19 14:50 Avelgem Kerk Bossuit p 25 15:30 Spiere-Helkijn Heraanleg dorpskern Helkijn p29 16:10 Spiere-Helkijn Assistentiewoningen op het Robecijnplein 17:00 Napraten met een glas en een hap op Leiedal

8 8

9 9 PROJECTEN 1. Dorpskernvernieuwing Gijzelbrechtegem n.a.v. een workshop georganiseerd door Leiedal en met steun van het Plattelandsfonds (PDPO) 2008 WORKSHOP GEORGANISEERD DOOR LEIEDAL I.S.M. PROVINCIE W-VL. EN BUREAU BAS SMETS 2009 OPMAAK SUBSIDIE AANVRAAG PLATTELANDSFONDS DOOR LEIEDAL 2009 GOEDKEURING SUBSIDIES PROJECTUITVOERING In 2008 gaf het gemeentebestuur van Anzegem aan Leiedal de opdracht om een globale heraanleg van de publieke ruimte in Gijzelbrechtegem te ontwerpen. Leiedal werkte hiervoor samen met de Gebiedswerking van de Provincie West-Vlaanderen en het Bureau Bas Smets. Een integrale kwalitatieve inrichting van de publieke ruimte die de aanwezige kwaliteiten versterkt, vormt het opzet. Het gemeentebestuur stelde drie ambities voor de vernieuwing van de dorpskern op: het realiseren van een kwalitatieve aangename woonomgeving, het versterken van de natuurlijke en landschappelijke kwaliteiten en de uitbouw van Gijzelbrechtegem als toeristisch-recreatief knooppunt. Ook de inwoners van de dorpskern werden geconsulteerd opdat ze zich in de toekomst met hun nieuwe dorpskern kunnen identificeren. In de eerste fase van het ontwerpproces werden de bestaande ruimtebepalende elementen onderzocht vanuit hun historische, maatschappelijke, toeristisch-recreatieve, planologische en ruimtelijke context. Deze analyse van het dorp en de omgeving heeft enkele waardevolle kenmerken naar voor gebracht: de kwaliteit van het golvend landschap, interessante vergezichten, de typische nederzettingsstructuur. Gedurende dit analyseproces werd duidelijk dat alle ingrediënten van het toekomstig ontwerp latent aanwezig zijn in Gijzelbrechtegem, maar dat deze elementen herkend, erkend en geherdefinieerd moesten worden in een hedendaags ontwerp.

10 10 SYNTHESESCHETS WORKSHOP LEIEDAL 2008

11 11 conceptontwikkeling Bij de conceptontwikkeling werd een samenhang gezocht tussen de bestaande structuren en deelruimtes, die de publieke ruimte vormen. Het gaat om vier publiek belangrijke gebouwen in de kern van het dorp (de kerk met het kerkhof, de basisschool, het ontmoetingscentrum de Kleine Kluis en het café De Bergrust), en de ruimtelijke dragers ervan: de weg die de toegang naar het dorp vormt (de Gijzelbrechtegemstraat), het plein, de schoolomgeving in de Blaarhoekstraat (het verlengde van de Gijzelbrechtegemstraat), het kerkhof als een horizontaal plateau rond de kerk, het ontmoetingscentrum met de vlakte van de voorliggende parking en de groene plateaus/terrassen gevormd door het reliëf en zijn breuklijnen ten zuiden van de kerk (met landschappelijke vergezichten). één geheel De ambitie van het ontwerp is om deze elementen, die vandaag al op één of andere manier visueel met elkaar verbonden zijn, werkelijk als één geheel te laten functioneren. Zo wordt de Gijzelbrechtegemstraat uitgewerkt als een toegangsdreef tot het dorp. Ze mondt uit in het plein voor de kerk en heeft een uitloper naar de ruimte voor de basisschool. De groene plateaus onder de kerk worden multifunctionele ruimtes die quasi ongedefinieerd aan de gebruikers voorgelegd worden. Hun gebruik wordt enigszins gestuurd door hun eigen karakter dat tot uiting komt in het materiaalgebruik, de aanplantingen en de inrichting met voorzieningen. Tussen de plateau s, maar ook tussen het plein voor de kerk en de basisschool wordt een netwerk van verbindingen, paadjes en trappen voor voetgangers aangelegd. Ook de optimale integratie van het project in zijn context en tevens grensoverschrijdend met de aanpalende gemeente (Wortegem- Petegem) was een absolute randvoorwaarde. Wat de concrete vormgeving betreft wordt een radicaal onderscheid gemaakt tussen de verharde en zachte delen van de publieke ruimte. De harde delen worden resoluut uitgevoerd in hardgebakken roodbruine klinkers, wat zacht is wordt uitgevoerd in verschillende groentinten. De inspiratie voor de roodbruine klinkers werd gevonden in de huidige dominante kleuren en materialen van de aanwezige verticale constructies zoals de kerk, de kerkhofmuur, de aanleg van het kerkhof, de verschillende muurtjes rondom het kerkplein en de afsluitingen van private tuinen. Bovendien is dit materiaalgebruik een vertaling van de oorspronkelijke bestrating in Gijzelbrechtegem, nl. de aangestampte aardeweg die als enig materiaal voorganger is geweest van de huidige kws-verharding. Op die manier vormen de verticale constructies en de horizontale vloer één homogeen geheel, geboetseerd uit één materiaal. het plein Het plein wordt ingericht als een ruimte voor iedereen en wordt dus zonder enige hiërarchie opengesteld voor de verschillende gebruikers. Toch zullen, door een verschil in manier van gebruik, deelzones voor voetgangers en gemotoriseerd verkeer ontstaan. Er werd ervoor gekozen om met een aantal ruimtelijke elementen vorm te geven aan deze deelzones. Zo verdeelt een zitmuur het plein in een rustige en een dynamische zone. Enkele hoogstammen zullen het plein ruimtelijk organiseren en zullen functioneren van het plein mee helpen sturen. Het plein wordt in principe aangelegd zonder niveauverschillen tussen de delen voor het gemotoriseerd verkeer en de delen voor de voetganger. Slechts de greppels en boomroosters zullen met een licht niveauverschil uitgewerkt worden. De centrale delen van het plein worden toch enigszins onderscheiden van de rest van het plein door een specifiek legpatroon van de bestratingsteentjes: verschillend steenverband, een ornament of een tekening die een onderscheid zal maken met de eerder neutraal aangelegde voetpaden. Ook voor de aanleg van andere straten: de Kortenbergstraat en de Blaarhoekstraat tot en met de school, de volledige omtrek van het kerkhof en de doorsteken voor wandelaars tussen het plein en de zuidelijke delen en voor het netwerk van voetpaden en verbindingen tussen de verschillende groene

12 12 delen ten zuiden van de kerk werd gekozen voor een aanleg met dezelfde materialen als op het plein. De andere centrumstraten worden aangelegd met klinkers voor de voetpaden en kws-verharding voor de rijweg. De Gijzelbrechtegemstraat wordt als toegangsdreef tot het dorp vormgegeven door bomenrijen langs beide zijden van de weg. In de centrumstraten (Bouvelostraat, Kortenberg en Blaarhoekstraat) wordt geopteerd om (waar mogelijk i.f.v. het wegenisprofiel) hoogstammige bomen in regelmatige afstanden van elkaar aan te planten. groen De groene plateaus onder de kerk ondergaan minimale ingrepen om een aantal nieuwe functies te kunnen opnemen. De bestaande globale vierdeling, gevormd door de noord-zuidas naar een verkaveling gelegen op het grondgebied van de gemeente Wortegem-Petegem en de terreinsprong in oost-westelijke richting wordt als basis genomen voor de functionele verdeling. Daarbij wordt de oostelijke zijde opgevat als een strak, geometrisch landschappelijk concept en het westelijke deel als eerder een barok park met organische vormgeving. Het eerste deel wordt door de functie van het ontmoetingscentrum bepaald. Aan het gebouw wordt aan de zuidelijke kant een terras toegevoegd direct aansluitend op het interieur van het gebouw. Het dramatisch landschap van het tweede deel, het romantisch park met waterpartij, wordt gevormd door het bestaande reliëf, de bestaande hoogstammen en de bestaande vijver. De vijver ligt op de laagste plaats en zal zo ook dienst doen als een bufferbekken voor de afwatering van het globale gebied. Het derde deel, de weide ten zuiden van het kerkhof, wordt vandaag al gebruikt voor uiteenlopende activiteiten: een speelweide voor de kinderen van de basisschool, een plek om een tent op te zetten voor verschillende festiviteiten. Vanuit hier kan ook genoten worden van de prachtige vergezichten naar de Scheldevallei. Het laatste deel, de zuidelijke weide gelegen langs de Kortenbergstraat, wordt aangelegd als een groene vlakte met een versterkt gazon. De bestemming blijft, zoals bij de andere delen, recreatief groen, maar dit deel kan eveneens gebruikt worden als occasionele parkeervlakte (opvang van de parkeerdruk op het plein). Op de plateaus worden drie verschillende boomstructuren voorgesteld: in het strakke oostelijke deel worden parallel aan de weg rijen historische fruitboomsoorten aangeplant, het barokke park aan de westelijke zijde maakt grotendeels gebruik van bestaande hoogstammen. In de schaduwzones onder de hoogstammen worden verschillende activiteiten voorzien: speelplein voor kinderen, onthaalpunt voor toeristen, picknickbanken, enz. De groene plateau s worden aan de zuidelijke kant afgewerkt met een visuele scherm dat reeds nu spontaan ontwikkeld is aan de grens met Wortegem-Petegem. Dit struikgewas wordt wel onderhouden door regelmatige scheerbeurten om de vergezichten naar het landschap te waarborgen. structuren Op strategische plaatsen worden vier muurtjes in roodbruine klinkers opgetrokken. Vertrekkend vanuit de vastgestelde inplanting van de woningen in Gijzelbrechtegem parallel met de hoogtelijnen worden ook al deze muurelementen parallel met de hoogtelijnen geplaatst. De muurtjes hebben verschillende functies. Het vermelde muurtje op het plein dient, naast het ruimtelijk organiseren van het plein, als een zitelement en een drager van informatie. Tegelijkertijd

13 13 wordt onder het zitvlak een verlichtingsbron voorzien. Drie andere muurtjes zijn ingeplant ten zuiden van de kerk op de plaatsen waar de toegangen tot de plateaus liggen. Ook hier vervullen ze ook andere functies (dragers van informatie, zitelementen, verlichting, fietsenrekken,...). Het zuidelijk gelegen muurtje wordt gebouwd als een visuele afsluiting van het verbindingspad en als opvang van een belangrijk niveauverschil aan de grens van het plateau. De dorpskernvernieuwing vormde de aanleiding om een aantal zaken globaal aan te pakken. Samen met de heraanleg van het openbaar domein worden alle rioleringsnetten vernieuwd. Daarnaast wordt het ontwerp begeleid met een voorstel van een algemeen verlichtingsplan: bovenop de algemene straatverlichting zal er gezorgd worden voor speciale sfeerverlichting van de belangrijke ruimtes, gedimde parkverlichting voor de groenzone en dominante belichting van de kerk als centraal monument. Noot: Om aanspraak te kunnen maken op fondsen, heeft de gemeente Anzegem zich met het project Dorpskernvernieuwing Gijzelbrechtegem ingeschreven in de dorpsontwikkelingsstrategie van de Provincie West-Vlaanderen en in het Europees Plattelandsontwikkelingsprogramma Dit programma heeft als doel om binnen een Vlaamse en Europese context te komen tot een vitaal en gedifferentieerd West-Vlaams Platteland met een bijzondere aandacht voor de versterking van de ruimtelijke kwaliteit. Begin april 2009 ontving het project groen licht voor subsidiëring. MAQUETTE WORKSHOP LEIEDAL 2008

14 14

15 15 2. Koopwoningen in Outrijve door Vlaanderen Bouwt 2009 ONTWERPWEDSTRIJD MET PRIJSBEREKENING VOOR ARCHITECT + AANNEMER RECHT VAN OPSTAL DOOR GEMEENTE AAN AANNEMER + BOUW VAN 5 WONINGEN Voorstelling Het Gildenhuis aan de straatzijde werd afgebroken en in de plaats voorziet het geselecteerde project vooraan 2 rijwoningen met 3 slaapkamers. Aan de kerkhofzijde worden 2 rijwoningen gebouwd met 2 tot 3 slaapkamers en 1 kleinere woning met 2 slaapkamers, eventueel aanpasbaar voor personen met een handicap. Alle woningen hebben een privé-tuin. Ligging Outrijve is een deelgemeente van Avelgem. De dorpskern ligt ten zuidwesten van het centrum van Avelgem, en door lintbebouwing er bijna mee verbonden. Het bouwterrein is gelegen langs de Doorniksesteenweg. Vroeger stond hier het Gildenhuis. Bouwprogramma 5 kwalitatieve, energiezuinige en betaalbare koopwoningen een geïntegreerde en aantrekkelijke zachte doorgang voor fietsers en wandelaars van de Doorniksesteenweg naar het achterliggend kerkhof met bestemming openbaar domein Grondeigenaar Gemeente Avelgem Ontwerper B5 architecten, Sint-Denijs-Westrem Aannemer en info verkoop t.palm, Erpe-Mere (ind: verkoopprijs op website vanaf )

16 16

17 17

18 18

19 19 3. Kerk Bossuit herbestemming onder begeleiding van de provinciale kwaliteitskamer 2008 LAATSTE KERKDIENST IN DE SINT AMELBELGAKERK OPMAAK DORPSPLAN BOSSUIT A.H.V. PROVINCIALE DORPSONTWIKKELINGSSTRATEGIE I.S.M. LEIEDAL 2009 KEUZE VOOR ARTISTIEKE TRANSFORMATIE AHV EEN KUNSTENWEDSTRIJD DOOR PROVINCIALE KWALITEITSKAMER. OPSTELLEN VAN COMMISSIE DIE DE INZENDINGEN BEOORDEELT KEUZE VOOR 2 LAUREATEN DOOR COMMISSIE 2012 START BOUWWERKEN AAN DE KERK Projectkost Financiering Avelgem: +/ (budget voorzien voor oorspronkelijke afbraak) Financiering externe partners: +/ Uit het aanvraagformulier kelingsstrategie te volgen (opmaak voor de PDPO projectdefinitie provinciale kwaliteitskamer - bewonersparticipatie). In 2008 nam de gemeente Avelgem het initiatief om een dorpsplan voor Voor de opmaak van het dorpsplan Bossuit op te maken. Aanleiding was werd de gemeente ondersteund het gegeven dat er de komende jaren door de Intercommunale Leiedal en zich meerdere beeldbepalende ingrepen zullen voordoen in de dorpskern. West-Vlaanderen. de gebiedswerking van de provincie Deze ingrepen zijn opportuniteiten om een totaalplan op te maken met Het dorpsplan maakt een soort scan betrekking tot de inrichting van de van het dorp, en schuift een aantal publieke ruimte (gewestweg, kerkplein, poorten), ruimtelijke verschuivrond de komende jaren kan worden sleutelkwesties naar voren waaringen ten gevolge van herbestemming van verlaten panden en sites aantrekkelijk, leefbaar, dynamisch gewerkt om net van Bossuit een (onder meer de kerksite) én tot linken dorp te maken. Het plan werd afgewerkt in januari Eén van deze vanuit de kern naar het omliggende landschap (Schelde, kasteelpark, sleutelkwesties is de nabestemming kanaal Bossuit-Kortrijk). De gemeente van de kerksite. Sinds 2008 is de kerk engageerde zich om het traject namelijk onttrokken aan de eredienst van de Provinciale Dorpsontwik- en kreeg ze geen nieuwe bestemming of functie. Opmerkelijk is dat de kerk eigendom is van de gemeente. Het omliggende kerkhof is wel nog functioneel en blijft in elk toekomstscenario behouden. Het is wel de bedoeling van de gemeente om dit kerkhof binnen afzienbare tijd (ten laatste vanaf 2021) te saneren en terug te activeren. Aan de bestaande padenstructuur, de kerkhofmuur, het oorlogsmonument en de militaire graven zal normaliter ook in de toekomst niet geraakt worden. In tweede instantie werd de gemeente geconfronteerd met hoge kosten voor eventuele restauratie van het gebouw. Er werden door de gemeente een aantal pistes onderzocht op basis van financiële haalbaarheid. Er wordt niet gekozen voor een herbestemming van het gebouw waarbij via privémiddelen gezocht wordt naar een marktgerichte herbestemming van het oorspronkelijke gebouw. De kosten voor volledige restauratie zijn te hoog waardoor deze piste niet als realistisch wordt ingeschat.

20 20 In het dorpsplan formuleren we daarom een aantal uitgangspunten voor een betekenisvolle nabestemming van de site: Site moet publiek toegankelijk blijven Duidelijke relatie met bestaande begraafplaats Refereren naar geschiedenis van de site Sacrale karakter moet behouden blijven Herkenningspunt in het landschap

21 21 Het dorpsplan werd door de gemeente toegelicht en besproken op de provinciale kwaliteitskamer van 10 maart De kwaliteitskamer stelde dat dergelijke problematiek het niveau van het dorp overstijgt. De kwaliteitskamer adviseerde daarom om de Vlaams Bouwmeester en de VLM te betrekken in het zoeken naar een goeie oplossing. Een commissie werd in het leven geroepen bestaande uit vertegenwoordigers van de gemeente Avelgem, de VLM, Onroerend Erfgoed, Vlaams Bouwmeester, intercommunale Leiedal, de gebiedswerking van de provincie West- Vlaanderen, versterkt met enkele externe deskundigen. Gegeven het voortraject dat de gemeente al had ondernomen (namelijk het onderzoeken van verschillende pistes in functie van restauratie, in stand houden, ), en de vaststelling dat dit niet haalbaar leek, kwam de commissie tot het besluit dat de beste oplossing voor de nabestemming een artistieke transformatie van de kerk zou zijn. De commissie besloot daarom om een kunstenopdracht uit te schrijven, waarbij een vijftal hedendaagse kunstenaars zou worden gevraagd een voorstel uit te werken tot artistieke transformatie van de kerk van Bossuit. De commissie was het erover eens dat dergelijke originele transformatie een serieuze meerwaarde zou betekenen voor zowel de bewoners als recreanten die het dorp aandoen. De commissie zou dan een laureaat kiezen, die dan zijn/haar voorstel verder kan uitwerken zodat de artistieke transformatie werkelijkheid kan worden.

22 22 Opties die door de commissie en door de gemeente als mogelijk werden geacht waren afbraak, gedeeltelijke afbraak, (gedeeltelijke) instandhouding en begeleide ruïnering van het kerkgebouw. De commissie twijfelde bij haar keuze in 2010 tussen 2 laureaten, beide in het scenario van een gedeeltelijke instandhouding en begeleide verruïnering. In eerste instantie werd de inzending van de IJslandse kunstenares Katrin Sigurdardottir uit New York gekozen, maar na enkele maanden bleek een overeenkomst met de kunstenares In kwestie niet haalbaar. Vervolgens werd contact gezocht met Ellen Harvey, die een gelijkaardig voorstel had ingediend. Uiteindelijk kon met mevrouw Harvey wel een akkoord gesloten worden voor de uitvoering van het project. Het artistieke voorstel van de Amerikaanse kunstenares Ellen Harvey vertrekt enerzijds vanuit het inspelen op een behoefte aan kwalitatieve publieke ruimte in het dorp en anderzijds vanuit het culturele gegeven dat een kerk, ontdaan van haar eredienstfunctie, als gebouw een centrale positie blijft opnemen in het dorpsweefsel. Haar artistieke voorstel dat zich in drie trajecten vertaalt, heeft bouwfysisch twee deeltrajecten. Eerst wordt de kerk gestript en tot een gecontroleerde ruïne omgevormd. Het dak, de vloer, deuren en vensters worden weggenomen en tegen de muren worden snelgroeiende planten geplant zodat na twee à drie jaar een groene ruïne ontstaat. Het tweede deel bestaat uit de aanleg van een nieuwe duurzame terrazzovloer waarin enerzijds geometrisch gerefereerd wordt aan het architecturale ritme van de kerk. Anderzijds wordt in de terrazzovloer een fotografische schaduw van de in de Eerste Wereldoorlog vernielde kerk ingewerkt. Tenslotte reikt Harvey in haar concept de dorpsgemeenschap allerlei sociale en culturele invulmogelijkheden aan die in deze nieuwe publieke ruimte georganiseerd kunnen worden en de ruimte een nieuw actief en rijk cultureel leven kunnen verlenen. Dit is een artistiek totaalconcept dat in twee deelprojecten wordt uitgevoerd door specialisten omwille van de bouwfysische techniciteit. VLOERTEKENING

23 23 BIJLAGE DE STANDAARD - 7 JANUARI 2013

24 24

25 25 4. Dorpskern Helkijn met steun van het plattelandsfonds (pdpo) 2008 LAATSTE KERKDIENST IN DE SINT AMELBELGAKERK OPMAAK DORPSPLAN BOSSUIT A.H.V. PROVINCIALE DORPSONTWIKKELINGSSTRATEGIE I.S.M. LEIEDAL 2009 KEUZE VOOR ARTISTIEKE TRANSFORMATIE AHV EEN KUNSTENWEDSTRIJD DOOR PROVINCIALE KWALITEITSKAMER. OPSTELLEN VAN COMMISSIE DIE DE INZENDINGEN BEOORDEELT KEUZE VOOR 2 LAUREATEN DOOR COMMISSIE 2012 START BOUWWERKEN AAN DE KERK Herinrichting Dorpskern Helkijn Het project beoogt de herinrichting van de Doornikseweg en de Avelgemstraat tussen de nieuw aan te leggen Elleboogstraat en de kleuterschool, de heraanleg van de Kerkstraat en het gemeenteplein, de Brugstraat, de Baljuwweg, de doortrekking van de Elleboogstraat tot aan de Doornikseweg en de heraanleg van het stuk tussen de Kerkstraat en de Elleboogstraat. Projectgebied De verkeersveiligheid en de leefbaarheid verhogen door bij de inrichting van het projectgebied de weggebruiker te doen beseffen dat hij-zij een dorpskom binnenrijdt, waarin de voorrang gegeven wordt aan de zwakke weggebruiker door: poorteffecten te creëren op de provincieweg: smallere rijweg, 30km zone, gebruik van specifieke materialen, as verschuiving van de weg met groenelementen. smallere weg, brede voetpaden in de Kerkstraat, parkeerstroken als deel van het voetpad in plaats van de rijweg en plaatsing van bomen. het kwalitatief wonen in een aangename omgeving. het gemeenteplein wordt in de eerste plaats een verblijfsruimte met zongerichte terrassen, parkeren aan de noordzijde, een structurerende bomenrij, brede voorzone voor de toegang van het kerkhof, brede aansluiting op Baljuwweg die de dorpskom verbindt met de Schelde. voorkomen sluikverkeer via Onderlandenstraat. het verdichten van het traag netwerk in de dorpskern (verbinding verkavelingen met centrum). Ambities voorkomen snel verkeer in nieuwe Elleboogstraat. veel aandacht moet gaan naar kwalitatieve architectuur zowel bij nieuwbouwprojecten als renovatie en voornamelijk bij beeldbepalende gevelfronten die in belangrijke zichtassen zijn gelegen (ondermeer hoekgebouwen van het dorpsplein). het verbinden van de kleine historische dorpskern met zijn natuurlijke omgeving, velden, weiden, de schelde.

26 26 OVERZICHTSPLAN

27 27 BIJLAGE HET NIEUWSBLAD - 18 NOVEMBER 2011

28 28

29 29 5. Assistentiewoningen robecijnplein 2005 SUBSIDIEAANVRAAG VHSW 2009 OPENBARE AANBESTEDING 2011 START WERKEN EIND 2011 EINDE RUWBOUWWERKEN 2012 VOORLOPIGE OPLEVERING ontwerper P&P Sileghem Architectenbureau uit Zwevegem bouwprogramma Gemengde realisatie van 6 huurappartementen door de shm Eigen Haard uit Zwevegem en 6 koopappartementen door shm Zuid-West-Vlaamse uit Kortrijk. Twee sociale bouwmaatschappijen kochten samen een hoekpand in het centrum van de gemeente Spiere, vlakbij de historische kerk, om er een combinatie van huur- en koopwoningen te kunnen aanbieden. Het pand was bebouwd met vrij landelijke volumes die tot op de perceelsgrens gesitueerd waren en daarmee duidelijk de hoek afbakenden tussen de 2 belangrijke invalswegen van het dorp : het Robecynplein en de Oudenaardse Steenweg. Stedenbouwkundig werd geopteerd om de afboording van het openbaar domein te behouden en terug een aaneensluitende gevelafwerking op dit hoekperceel te realiseren. Achter het pand wordt een voor voetgangers en fietsers gereserveerd semi-publiek pleintje ingericht dat de verbinding maakt met het groene achterland.

30 30 Architecturaal is dit concept vertaald in een aaneensluitende bebouwing, opgedeeld in 2 entiteiten (huur en koop), waarbij elke entiteit bediend wordt via een inkompoort die tevens de doorsteek maakt naar het achterliggende semi-publieke pleintje. Links en rechts van deze inkompoorten zijn op de 3 bouwlagen telkens 2 appartementen gesitueerd. De sokkel van 2 bouwlagen in metselwerk wordt afgewerkt met een dakverdieping voorzien van een lessenaarsdak. Op die manier sluit het bouwvolume aan de straatzijde aan op het profiel van de buur terwijl de tuin- of pleinzijde afgeboord wordt door een iets hogere gevel. Qua materiaal werd gekozen voor een uniforme bruinzwarte kleur voor het parament en de pannen. Dit sobere monovolume wordt doorbroken door een aantal grote dakkapellen in zink en de geritmeerd witte ramen. Ook de doorsteken worden als witte kokers afgewerkt en structureren het geheel. Planmatig zijn de appartementen opgevat als doorzonwoningen : de leefruimte heeft zicht zowel op de straat- als op de tuinzijde waar telkens een privaat terras voorzien is. Dit project poogt met een gerichte aanpak zowel een meerwaarde te bieden aan de omgeving als een goede leefkwaliteit aan te bieden aan de toekomstige bewoners.

31 31

32 32

33 33 INSTRUMENTEN Europees Fonds voor Plattelandsontwikkeling (PDPO) lanceert hiervoor regelmatig een oproep via hun website. [ruraalnetwerk.be] Met plattelandsontwikkeling wordt de tweede pijler van het Europese Gemeenschappelijke Landbouwbeleid (GLB) bedoeld. De Europese wetgeving schept een aantal maatregelen, die per thema gegroepeerd zijn in 4 assen: As 1: Verbetering van het concurrentievermogen van de land- en tuinbouwsector As 2: Verbetering van het milieu en het platteland As 3: Leefkwaliteit op het platteland en diversificatie van de plattelandseconomie As 4: Leader Voor de uitvoering van het plattelandsbeleid voorziet europa voor elke lidstaat een financiële bijdrage uit het Europese Landbouwfonds voor Plattelandsontwikkeling (ELFPO). Voor Vlaanderen wordt vanuit het ELFPO een bedrag van ruim 250 miljoen euro ter beschikking gesteld voor de periode [lv.vlaanderen.be] De uitwerking van dit Europese beleid heeft ertoe geleid dat een programma voor plattelandsontwikkeling (PDPO) werd opgemaakt voor Vlaanderen. Van toepassing op: Dorpen in het interfluvium: Anzegem, Avelgem, Kortrijk (Aalbeke, Rollegem, Kooigem, Bellegem), Spiere-Helkijn, Zwevegem (Moen, Otegem) Vooral de 3e as - leefkwaliteit op het platteland en diversificatie van de plattelandseconomie - komt in aanmerking voor het subsidiëren van woonprojecten. Momenteel is de regio rond Kortrijk niet opgenomen in één van de 10 Vlaamse Leader-groepen, waardoor subsidie via de 4e as (Leader) niet mogelijk is. Deze 3e as richt zich - naast de diversificatie van landbouwactiviteiten naar niet-agrarische activiteiten - ook op gebiedsgerichte werking: gebiedsgerichte plattelandsprojecten met het oog op de bevordering van toeristische activiteiten, dorpskernvernieuwing en -ontwikkeling, basisvoorzieningen voor de economie en plattelandsbevolking, landelijk erfgoed of intermediaire dienstverlening. Deze steunregeling verloopt via de provincie. De provincie Dorpskernvernieuwing en -ontwikkeling De concrete acties hebben betrekking op dorpskernvernieuwing en -ontwikkeling door: de renovatie en inrichting van bestaand patrimonium tot dorpshuizen of gemeenschapshuizen voor dorpsbewoners; de heraanleg van het openbaar domein als ontmoetingsplaats voor dorpsbewoners (jong en oud) en dorpsgebruikers zoals toeristen en recreanten, toevallige passanten (dorpsontmoetingsplaatsen), met inbegrip van acties tegen verkeersonleefbare doortochten; de opmaak van een dorpsontwikkelingsstrategie met de aandacht voor bewonersparticipatie, streekidentiteit en kwalitatieve processen; Ter uitvoering van deze maatregel wordt gewerkt via oproepen tot indiening van projecten. Om in aanmerking te komen zullen de projecten beoordeeld worden op basis van kwalitatieve selectiecriteria. Ook dienen de projecten te kaderen binnen de provinciale plattelandsbeleidsplannen. Zowel de ontwerp- als investeringskosten voor de heraanleg van het openbaar domein als voor de renovatie en herinrichting van de dorps- en gemeenschapshuizen komen in aanmerking voor steun. De opmaak van dorpsontwikkelingsstrategieën komt voor medefinanciering in aanmerking, maar enkel indien daaruit ook een van de andere acties voor medefinanciering wordt ingediend. De steun is voorbehouden voor dorpen die deel uitmaken van de kernen van het buitengebied. Subsidiabele kosten Renovatie, inrichting, heraanleg van pleintjes en de aanpalende weginfrastructuur en andere dorpsontmoetingsplaatsen zoals lokale speeltuintjes en -weides, (historische en andere) belangrijke lokale plaatsen waar bijvoorbeeld recreanten en toeristen in de dorpskern halt houden en het dorp(sleven) leren kennen, zullen betoelaagd worden. De renovatie en herinrichting van bestaande gebouwen tot dorpshuizen en gemeenschapshuizen als ontmoetingsruimte en ten behoeve van de bevordering van het verenigingsleven zal worden betoelaagd.

34 34 Zowel de ontwerp- als investeringskosten voor de heraanleg van het openbaar domein als voor de renovatie en herinrichting van de dorps- en gemeenschapshuizen komen in aanmerking voor steun. De opmaak van dorpsontwikkelingsstrategieën komt voor medefinanciering in aanmerking, maar enkel indien daaruit ook een van de andere acties voor medefinanciering wordt ingediend. De steun is voorbehouden voor dorpen die deel uitmaken van de kernen van het buitengebied. [ruraalnetwerk.be] Subsidiabele kosten - Impulsen voor restauratie van niet-beschermd kleinschalig erfgoed en infrastructuur met een identiteitsbepalend aspect hebben vooral betrekking op de uitvoering van kleine werken. [...] [ruraalnetwerk.be] Bevoegde autoriteit Vlaamse Landmaatschappij Cases West-Vlaanderen: drie goedgekeurde PDPO-projecten in de eerste ronde (2011) Op 15 december jl. kende het Provinciaal Management Comité voor een totaal van ,96 PDPO-steun toe aan een 3-tal projecten. info: stefaan.verreu@leiedal.be Vlaanderen Bouwt (VLABO) vzw Visie Kwalitatieve woningen bouwen tegen betaalbare prijzen, dat is de doelstelling van Vlabo of Vlaanderen Bouwt vzw. Hierbij streeft Vlabo voortdurend naar het evenwicht tussen woon- en technische kwaliteit, duurzaamheid, architecturale meerwaarde en stedenbouwkundige samenhang. Want goede ruimtelijke ordening en doordachte architectuur garanderen een verstandig gebruik van de grond en beheersing van de bouwkosten. Wat doet Vlabo? Eigenaars van gronden - zowel openbare besturen als particulieren - kunnen een beroep doen op Vlabo als projectregisseur. Voor elk woningbouwproject organiseert Vlabo een wedstrijd. Deelnemende architecten en aannemers werken samen en dienen een ontwerp mét prijsberekening in. Op die manier bereiken we al in de eerste fase een optimale bundeling van creativiteit, techniek en prijscontrole. Een selectiecommissie beoordeelt de inzendingen, selecteert de projecten voor realisatie en stelt mogelijke verbeteringen voor. Ze is samengesteld uit deskundigen en vertegenwoordigers van de grondeigenaar en/of van de gemeente en van de stedenbouwkundige diensten. De geselecteerde aannemer krijgt Recht van Opstal en bouwt en verkoopt de woningen aan kandidaat-kopers. De grondeigenaar verkoopt de bijhorende percelen rechtstreeks aan de kandidaat-kopers waardoor het recht van opstal van rechtswege eindigt. Beknopt overzicht samenwerkingsmodaliteiten tussen een grondeigenaar (openbaar of privé) en Vlaanderen Bouwt vzw 1. Een grondeigenaar wenst kwalitatieve koopwoningen en/of appartementen te realiseren op zijn of haar bouwgrond. 2. Samenwerkingsovereenkomst: overeenkomst tussen de grondeigenaar en Vlabo waarbij Vlabo de bouw van koopwoningen en/of koopappartementen op het terrein organiseert. Vlabo is projectregisseur en coördineert de activiteiten van alle partijen die bij de totstandkoming van deze woningen een rol spelen. 3. Bestek wordt opgemaakt. Bestekvoorwaarden worden mee ingevuld door de grondeigenaar (bouwprogramma, eventueel kopersvoorwaarden,...) De grondeigenaar zorgt voor een opmetingsplan en een beperkt grondonderzoek naar de stabiliteit (draagkracht) van de bodem. 4. De grondeigenaar bepaalt de grondprijs. 5. Vlabo maakt het wedstrijddossier bekend bij haar meewerkende aannemers / architecten en indien gewenst andere aannemers / architecten (b.v. via publicatie in Bouwkroniek) en organiseert de wedstrijd. 6. Teams van aannemers en architecten dienen voorstellen in: ontwerp met prijsberekening. 7. De selectiecommissie bestaande uit vertegenwoordigers van Vlabo, van de grondeigenaar, van de gemeente, van VCB, van de Bouwunie, van WTCB, van de provinciale diensten agentschap RWO, van het team Vlaams

35 35 bouwmeester, een onafhankelijke deskundige architectuur en stedenbouw en desgevallend de ontwerper van het stedenbouwkundig plan beoordeelt de ingezonden projecten volgens de selectiecriteria (de woonkwaliteit, de technische kwaliteit, de prijs, de stedenbouwkundige kwaliteit en de architecturale kwaliteit) en selecteert één of meerdere projecten. 8. De grondeigenaar verleent Recht van Opstal voor drie jaar aan de aannemer(s) van het (de) geselecteerde project(en). 9. De aannemer prefinanciert de bouw van het geselecteerde project en zorgt zelf voor promotie en verkoop van de koopwoningen en / of -appartementen. 10. De aannemer verkoopt zelf zijn woningen of appartementen en de grondeigenaar verkoopt telkens het bijhorende grondperceel of grondaandeel aan de koper van de woning of het appartement (Recht van Opstal neemt een einde). 11. Bij niet verkoop van gebouwde woningen en of appartementen één maand voor het einde van het opstalrecht moet de aannemer het bijhorende bebouwde grondperceel of -aandeel inkopen. De mogelijkheid tot verlenging Recht van Opstal in onderling akkoord kan voorzien worden. De aannemer betaalt een commissieloon aan Vlabo van 3% op zijn prijsberekening van het project, zonder erelonen (de grondeigenaar werkt met gesloten beurs). info: steven.hoornaert@leiedal.be 7. vermelding van de steun en andere instrumenten voor participatie of onderzoek (leefbaarheidsonderzoek, seniorenbehoeftenonderzoek, omgevingsanalyse, vergelijkend wijkenonderzoek,...) info: griet.lannoo@leiedal.be wilfried.vandeghinste@leiedal.be Oproep Winvorm De Oproep WinVorm is een selectieprocedure die gebaseerd is op het principe van een architectuurwedstrijd en moet de West-Vlaamse publieke overheden ondersteunen bij de selectie van goede ontwerpers en ontwerpteams voor hun projecten. De procedure is in overeenstemming met de wetgeving inzake overheidsopdrachten en de mededingingsregels. De Oproep WinVorm omvat een selectie en voordracht van ontwerpers en ontwerpteams voor diverse opdrachten op het vlak van bouwkunde, stedenbouw en landschapsarchitectuur. De Oproep WinVorm richt zich vooral tot lokale overheden en besturen: steden en gemeenten, OCMW, intercommunales, provincie, verzelfstandigde agentschappen, politiezones, brandweerzones en sociale huisvestingsmaatschappijen. Provinciale Dorpsontwikkelingsstrategie Voor visievorming bij het opwaarderen van publieke ruimte in dorpen. Tot 75% van het budget en tot max voor openbare besturen van kleine dorpen minder dan 5000 inwoners. Verplichte onderdelen proces 1. projectdefinitie 2. ambitie, doelstellingen 3. voorontwerp 4. bewonersparticipatie 5. kwaliteitskamer 6. engagementen voor uitvoering De organisatie van de Oproep is een samenwerking tussen de Provincie West-Vlaanderen, de intercommunales wvi en Leiedal en de Vlaams Bouwmeester. Deze West-Vlaamse Oproep biedt een snelle procedure voor toekomstige opdrachtgevers aan om te komen tot architecturale kwaliteit en goed opdrachtgeverschap. info: griet.lannoo@leiedal.be wilfried.vandeghinste@leiedal.be

36 36 Provinciale Kwaliteitskamer De Kwaliteitskamer is een adviescommissie voor ruimtelijke projecten binnen de provincie West-Vlaanderen. Ze werkt sinds 2001, en werd in 2005 het model voor kwaliteitskamers in andere provincies. Ze bestaat uit een verkeerskundige, een landschapsdeskundige, en experts inzake toegankelijkheid, mobiliteit en ruimtelijke planning. Naast de Vlaamse Bouwmeester zijn ook het BIVV, vzw Westkans, de intercommunales wvi en Leiedal, Ruimte en Erfgoed en provinciale diensten vertegenwoordigd. Advies inwinnen is gratis. De kwaliteitskamer beoordeelt echter geen particuliere projecten, het moet telkens om projecten in de publieke ruimte gaan. Het is niet de bedoeling dat elke stedenbouwkundige vergunningsaanvraag via de kwaliteitskamer passeert. Vooral projecten die een grote impact hebben op het uitzicht van dorpen of op het omliggende landschap komen in aanmerking. De Kwaliteitskamer is géén jury, maar is een groep deskundigen die bruikbaar en zinvol advies geven, zoals de meer dan 50 bezochte projecten kunnen beamen. In de eerste plaats verleent de kamer haar advies aan alle ruimtelijke projecten die een beroep doen op provinciale of Europese subsidies, voornamelijk PDPO en Leader. Daarnaast ondersteunt ze ook een dorpenstrategie waarbij West-Vlaamse dorpen die met een ruimtelijk projectvoorstel voldoen aan een aantal voorwaarden, een subsidie van euro krijgen. De Provincie geeft zelf het goede voorbeeld en legt eigen investeringsprojecten met betrekking tot het platteland voor aan de Kwaliteitskamer en roept tegelijkertijd lokale besturen en intercommunales op om hetzelfde te doen. Naast ruimtelijke kwaliteiten van de ontwerpen zelf, let de kwaliteitskamer ook op de achterliggende processen: inspraak en participatie van lokale bevolking en andere actoren (school, rusthuis, jeugd, bedrijven ), verduidelijking van de visie, duurzaamheid, budgetbewaking Het advies is niet dwingend, maar wordt wel grondig gemotiveerd. info: griet.lannoo@leiedal.be wilfried.vandeghinste@leiedal.be

37 NOTA 37

38 38

39 39 COLOFON redactie Bram Lattré, Leiedal Vormgeving Giovanni Maes, Leiedal Uitgave Intercommunale Leiedal President Kennedypark Kortrijk PUBLICATIE september 2013

40