In de middeleeuwen waren kennis en wetenschap onder het geloof en de theologie ondergebracht. Na de 16de eeuw veranderde dit.

Transcriptie

1 Boekverslag door M woorden 16 december keer beoordeeld Vak Methode Nederlands Laagland Blz 103, 104, 105, De katholieke kerk wordt hervormd, oa door Calvijn en Luther. Hun opvattingen werden goed verspreid door de boekdrukkunst. Nederland verzet zich tegen de absolutistische centraal politiek. Calvinisten verzetten zich tegen de geloofsovertuigingen. Alva werd na de beeldenstorm naar Nederland gestuurd. Er kwam een 80 jarige oorlog. Die oorlog eindigde met de vrede van munster. Contraremonstranten zijn calvinistisch en zijn aanhangers van predestinatie. Remonstranten zijn tegen predestinatie. Predestinatie is geloven dat je lot al besloten is voor je geboorte. Blz 106, 107, 108, In de middeleeuwen waren kennis en wetenschap onder het geloof en de theologie ondergebracht. Na de 16de eeuw veranderde dit. De ware kennis bestaat uit empiristen (Bacon en Locke) en rationalisten (Descartes en Spinoza). Empirisme - kennis is van waarnemen en ervaren Rationalisme kritisch verstand staat centraal (ik denk dus ik ben) Copernicaanse wending aarde draait om de zon, Gallileo bewijst dit. Humanisme is het nadenken over de mens zelf, menswetenschappen. Voorbeelden daarvan zijn grammatica, literatuur en ethiek. Erasmus is een bekende humanist. Hij toonde afweer tegen de kerkelijke rituelen. Renaissance wedergeboorte Blz 109, 110, 111, 112, 113, 114, Meer mythologie en klassieke literatuur in de renaissance. Men wilde de klassieken (Grieken en Romeinen) overtreffen. Deze literatuur was alleen voor de geschoolde elite. In Nederland was er in die tijd een burgerlijke cultuur, rijken besloten alles. Er was een vrije kunstmarkt. Dit betekent dat kunstenaars kunst maken en daarna pas een koper zoeken. Exempla Contraria: zo moet je je niet gedragen, denk aan het Vinkerveen gedicht uit het verwerkingsboek. Zo probeerden schilders en schrijvers mensen op te voeden. Schuttersstukken zijn schilderijen van rijke burgers die de stad moesten verdedigen. Een voorbeeld van deze Pagina 1 van 5

2 stedelijke identiteit is De Nachtwacht. Schilderijen met een didactische functie zijn bedoeld om mensen iets te leren. Hoe ze zich goed moeten gedragen bijvoorbeeld. (schilderij bladzijde 113). Er waren twee soorten muziek, kerkelijke muziek en wereldlijke muziek. De opera ontstond rond Classicisme geïdealiseerde weergave van de werkelijkheid. Nil volentibus arduum (niets is onmogelijk voor hen die willen) is een genootschap dat het classicische toneel bevorderde. Een verschuiving in de literatuur van begin 17de eeuw was dat eerst uitgevers stukken op de markt brachten van verschillende anonieme schrijvers en dat dat later veranderde in boeken met een duidelijke auteursnaam. (Bredero) Blz 115, 117, 118, 119, 120 Schrijvers in de 17de eeuw vonden zichzelf volksopvoeders en opinievormers. Maar wat ze NIET deden was universele waarheden tegenspreken. Ze waren wel kritisch maar niet ondermijnend of revolutionair. Petrarkisme zijn liefdesgedichten en liederen die geschreven zijn in de navolging van Petrarca. Liefde moest onvervuld blijven (dus zijn liefde bleef onbeantwoord). De geliefde was een stereotiep. Veel tegenstellingen en paradoxen. In de zestiende eeuw kwam de emblematiek tot ontwikkeling. Een embleem had een motto (opschrift), een pictura (afbeelding) en een subscripto (bijschrift). Dit was als raadselachtig bedoeld. Zangcultuur was in de 16de en 17de eeuw heel belangrijk. Een belangrijk liedboek was het Groot Lied-boeck van G.A. Bredero. Contrafactuur: het maken van nieuwe teksten bij een bestaande melodie. Hij schrijft veel sonnetten. Rederijkerstoneel werd geleerd aan de Nederduytsche Academie en werd opgevoerd in de Amsterdamse Schouwburg aan de Keizersgracht. Dit toneel was een soort spiegel, het vertelde over hoe mensen gedreven werden door hebzucht, wellust enz. Via dat toneel konden schrijvers hun opinie geven, maar ook een deel van de opbrengst ging naar liefdadigheid. Retorisch-didactische tragedie morele les wordt talig overgebracht Peripeteia morele les wordt met handelingen overgebracht Komisch toneel is opvoedend omdat er met slechte eigenschappen gespot wordt. Kluchten bespotten domme boeren, wellustige mannen en oplichters. (klucht van de koe) Achttiende Eeuw Blz 125, 126, 127 De Amerikaanse vrijheidsoorlog was mede verantwoordelijk voor de Franse revolutie. In 1799 greep Napoleon de macht. We kregen een Bataafse republiek van 1795 tot Regentenheerschappij, dus adel met pruiken. Burgerij bekritiseert die verfransing. Industrie bleef achter. Kant stelde grenzen aan menselijke kennis. De verlichting wou zelfstandig denken. Onderwijs was belangrijk. Maatschappij tot nut van het algemeen stichtte scholen. Trias Politica werd bedacht door Montesquieu. Mens is Pagina 2 van 5

3 vervreemd en moet terug naar de basis. Opvoeding is belangrijk. (Rousseau). Satire is spottend, veel gebruikt door verlichters. Wetenschap en techniek nam snel toe. Blz 128, 129, 130, 131, Troost maakte 5 schilderijen. De NESRI serie. Van ieder schilderij de eerste letter van de naam. Kunstenaren werkten in opdracht, symboliek nam af. Classicisme is de stijl van vorsten en machthebbers. Later werd dit burgerlijk classicisme (Franse revolutie). Barokmuziek werd gebruikt om gevoelens en harstochten te uiten. Viool, concerto grosso was een kleine groep solisten tegen de rest van het concert. Halverwege de achttiende eeuw was er een verandering van de klassieke stijl naar de Weense school. (Mozart, Beethoven). Literatuur uit de 18e eeuw was voor burgers. Er is een hervorming in het toneel door het Franse classicistische toneel. Toeschouwers moesten morele levenslessen leren. Spectatoriale tijdschriften vanaf Geen individuele mensen beschreven maar altijd met karakterschetsen. Dit werd in koffiehuizen gelezen. Er mocht NIET over politiek geschreven worden, daarom nam later de politiek af. Blz 132, 133 Imaginair reisverhaal is een verhaal over een reis naar een denkbeeldig land. Je kon daarmee maatschappijkritiek leveren in tijdschriften zonder het over politiek te hebben. In 1780 werd de roman een echt genre. Zedenromans verdedigen de heersende normen en waarden, sentimentele romans zijn romans gebaseerd op gevoel. Negentiende Eeuw Blz 136, 137, 138, 139, 140, 141, Nationalisme inspireerde het politieke streven naar eenwording. Imperialisme, landen streefden naar het hebben van koloniën. De Bourgeoisie was een kleine welvarende groep mensen. Door de industrialisatie en kapitalisme ontstonden nieuwe arbeidsvormen. Willem I herenigde Nederland en België, maar ze werden al weer heel snel aparte landen. Willem II maakte in 1848 een nieuwe grondwet samen met Thorbecke. Nederland werd een parlementaire democratie. In 1887 werden arbeiders parlementair vertegenwoordigd. Nederland kreeg een Nationaal gevoel. (vaderlandsliefde etc). Er is een verstedelijking. De moderniteit brak door. Het cultuurstelsel betreft dat een vijfde deel van de grond in Indië bebouwd moet worden met producten waar in Nederland behoefte aan is (koffie). Toenemend individualisme. Massacultuur in de steden gericht op amusement en ontspanning. Burgerlijke ideologie was: eer, deugdzaamheid, godsdienst als hoogste goed. Verzuiling: versteviging van het geloof. Emancipatie: loskomen van de kerk en zelf eigen scholen/verenigingen oprichten. Feminisme: vrouwen wilden gelijke rechten. Volgens het materialisme bepalen de materiële en economische omstandigheden het bestaan van de mens. Karl Marx stelde in zijn Communistisch Manifest dat het ontstaan van eigendom leidt tot vervreemding van de mens. Auguste Comte was de grondlegger van het POSITIVISME. Die vond dat alleen feiten ertoe doen. Dit stimuleerde de Pagina 3 van 5

4 natuurwetenschappen om te zoeken naar wetmatigheden. OBJECTIEF DUS. Friedrich Nietzsche zag zichzelf als vernietiger van alle zekerheden. MODERNITEIT dwong de maatschappij in waarheden te denken terwijl volgens Nietzsche waarheden illusies waren. Dit was alleen mogelijk voor de UEBERMENSCH. Natuurwetenschap werd groter in de 19e eeuw. Evolutietheorie, Darwin etc. Er moesten causale verbanden van oorzaak en gevolg gezocht worden. Kunst werd koopwaar. Door fotografie veranderde de kunst. Werkelijkheidsweergave verdween. (Vincent van Gogh) Romantiek is voor de kunstenaar een expressie van de eigen gevoelens. Romantiek is niet alleen liefde, maar eerder emoties. Bijvoorbeeld een begrafenis valt ook onder de romantiek! Deze kunst is heel persoonlijk, ook wel de persoonlijkheidscultus. Een romantisch kunstenaar leed vaak aan SEHNSUCHT, dit kwam voort uit de ervaring dat er een kloof was tussen realiteit en werkelijkheid. Natuur en het verleden waren geliefde onderwerpen voor romantisch kunstenaars. Romantisch was ook de exotische cultuur die nog niet door de moderne tijd waren aangetast. REALISME: Realisten streefden ernaar mensen af te beelden in de sociale en economische werkelijkheid. IMPRESSIONISME Impressionisten waren schilders van het moderne stedelijke leven. Ze schilderden boulevards, stations, spoorwegen en de ontspanningsindustrie (circus, opera). Impressionisme wou de suggesties wekken een snelle weergave van een moment te zijn, dus veel snelle schetsen en losse penseelstreken. Blz 142, Volgens Van Gogh had kunst de verlossende functie die de godsdienst vroeger had. Muziek was in de 19e eeuw voornamelijk romantische muziek. Muziek werd persoonlijker en herkenbaarder. Componisten werkten voor zichzelf en niet in opdracht. Symfonie, uitgevoerd door een symfonieorkest was favoriet. Impressionistische muziek komt op aan het eind van de eeuw en wil een bepaalde sfeer oproepen omdat de muziek niet streng gestructureerd was. DOMINEEDICHTERS VS BEWEGING VAN TACHTIG Domineedichters dichtten over dingen die speelden in die tijd, zoals een begrafenis of een bruiloftsfeest. Deze dingen waren vaak belerend en opvoedkundig. De Beweging van Tachtig was een groep dichters en die verzette zich daartegen. Ze vonden dat literatuur los van de religie moet staan en AUTONOOM moet zijn. Dus literatuur zonder belerende en opvoedkundige bedoeling. Literatuur werd commercieel en paste zich aan naar de smaak van het grote publiek, de massalectuur. Als reactie daarop gingen minder commerciële schrijvers kunst maken die vooral STILISTISCH GOED moest zijn. Ze maakten kunst omwille van de kunst. (l art pour l art) (Beweging van Tachtig). Schrijvers werden antiburgers. Romantische literatuur speelde zich niet af in de werkelijkheid maar vluchtte naar het nationale verleden (Gouden Eeuw) of de verheerlijkte jeugd. In lyrische teksten staat gevoel en emotie centraal. Personages in die literatuur zijn dromers en idealisten. Romantische dichters lieten zich inspireren door ballades, dat zijn oude verhalen die Pagina 4 van 5

5 doorverteld werden. De historische roman paste in deze periode omdat er veel interesse was voor het verleden en omdat mensen heel erg nationalistisch waren. Historische avonturenromans hebben een vast element zoals een reis, de liefde, gevaarlijke situaties etc. Vaderlandsliefde is een belangrijk element in de romans van de Vlaamse Beweging. Daarin werd verteld over het Vlaamse leger dat de Fransen versloeg. Humor in de negentiende eeuw bestaat uit zelfspot, zo werd lucht gegeven aan emoties. Humoristische gedichten uit die eeuw zijn nu helemaal niet meer grappig. (zie verwerkingsboek). Multatuli verwerkte in zijn boek Max Havelaar zijn eigen ervaringen met de slechte omstandigheden op Java. Dit is een BUITENLITERAIR doel, want hij wilde met zijn boek de politiek veranderen. Literatuur is dan een soort van ACTIE. Multatuli representeerde Havelaar als een romantisch personage. BEWEGING VAN TACHTIG De tachtigers publiceerden hun eigen tijdschrift, DE NIEUWE GIDS. Dit is een alternatief op De Gids en een vernieuwing van de Nederlandse literatuur. Hiermee zetten ze zich af tegen hun voorgangers (vooral domineedichters). Literatuur werd door de Tachtigers iets voor kenners en niet meer voor een breder publiek. (tegencultuur). Tachtigers leefden vanuit een wereldse levensbeschouwing, dus ze hebben geen geloof. Met een gedicht werd hun stemming weergeven (stemmingskunst). Het individu stond centraal. Dichters hebben volgens de Tachtigers een unieke dichtersziek, poëzie was een allerindividueelste expressie. REALISME In Realistische romans gaat het over sociale milieus en over het wel of niet beklimmen van de maatschappelijke ladder. Personages moeten hun vaste sociale rollen doorbreken. Er werden veel concrete details gebruikt die niks toe te voegen hadden aan het verhaal maar het realisme-effect versterkten. Realisme werd ook BELEREND gebruikt. Er werd veel gebruik gemaakt van een verteller. NATURALISME Dit is een deelstroming van het realisme. De werkelijkheid wordt zo OBJECTIEF mogelijk beschreven. Er werden veel taboeonderwerpen besproken. Dit leidde tot het DETERMINISME, dat is de opvatting dat bij een mens de vrije wil aan banden wordt gelegd door erfelijkheid en de invloed van het sociale milieu van mensen. DETERMINISME heeft 3 factoren, erfelijkheid, leefomstandigheden en opvoeding en de tijd waarin men leefde. Mensen hebben volgens hen geen vrije wil. Temperamentenleer is de gedachte dat ieder mens geboren wordt met een bepaald temperament. In NATURALISME verdwijnt de verteller. Ruimte en tijd is concreet. Het eind is ontnuchtering, desillusie of sterven. Louis Couperus schreef romans waar in het naturalisme een belangrijke rol speelde. Het noodlot stond centraal. Pagina 5 van 5