Samenvatting literatuurgeschiedenis

Transcriptie

1 Samenvatting door Guusje 1673 woorden 13 januari keer beoordeeld Vak Methode Nederlands Laagland Samenvatting literatuurgeschiedenis De Utrechtse doopgelofte uit ongeveer 800 wordt beschouwd als de oudste Nederlandse tekst ooit. De teksten zijn geschreven in het Oudnederlands. In de eeuwen hierna gaat de geschreven taal meer over op het Diets, de volkstaal die in Noordwest-Europa werd gesproken. Vanaf 1200 spreken historici van het Middelnederlands. Omdat het nauw verwant is aan het hedendaagse Nederlands, kan deze taal worden gezien als het oudste Nederlands. Het was alleen nog geen standaardtaal, aangezien er nog veel regionale verschillen waren. Het was een soort verzameling van dialecten. Door de uitvinding van de boekdrukkunst konden boeken sneller verspreid worden. In 1473 werd het eerste boek in Nederland gedrukt. Bij het uitgeven van boeken gingen drukkers steeds meer nadenken over spelling en woordkeuze; zo veel mogelijk mensen moesten het kunnen begrijpen. Dat gold al helemaal voor de Bijbel. Zo heeft de boekdrukkunst een grote rol gespeeld in de alfabetisering van Nederland en het ontstaan van Nederlands als de standaardtaal. Hoewel boeken nog steeds kostbaar waren, kwamen ze steeds meer in handen van de gewone burger. In de 16 e eeuw werd het liedboek een populair boek onder de burgerij. Vaak stonden er godsdienstige of politieke liederen in. Rond 1600 was de kans groot dat je er het Wilhelmus in aan zou treffen. Het Wilhelmus is geschreven als propagandalied voor de geuzen en opstandelingen aan de kant van Willem van Oranje. In 1568 ontketende hij een opstand die leidde tot de Tachtigjarige Oorlog. In de tijd dat het Wilhelmus geschreven werd stonden ze er niet goed voor. Het lied werd gezongen op de wijs van Chartes, een lied over de mislukte belegering van Chartres. Periode: Samenleving: Standenmaatschappij Leenstelsel God en kerk staan centraal Literatuur: Schrijven werd gedaan door monniken in kloosters Geschreven op rijm Geschreven in regionale dialecten Pagina 1 van 5

2 Boeken werden geschreven op bestelling van de adel/kerk Ridderromans Manuscript Voorgedragen door minstrelen Schrijvers: Vaak anoniem Ridderroman: Voor de adel Voorhoofse ridderroman: Oud Vechten, eer Karelroman Ridder centraal Hoofse roman: Later Arthurroman zoektocht Hoofse liederen en leven centraal Klassieke roman: Helden uit de Oudheid Oosterse roman: Speelt zich af in het Oosten Renaissance: Ontwikkelingen binnen de kunst: Wedergeboorte van de klassieke Oudheid Translatio, imitatio, aemulatio Nieuwe literaire genres en dichtvormen Ontwikkelingen op maatschappelijk gebied: Verstedelijking, afzetten tegen de middeleeuwen Opkomst burgerij Individu kwam centraler te staan Middeleeuwen Memento Mori God centraal Geluk in het hiernamaals Gemeenschap Kerk heeft ook politieke macht Renaissance Carpe Diem Mens centraal Geluk in het leven nu Individu Kerk speelt bijna geen rol In het begin van de 15 e eeuw ontstaan er in de steden rederijkerskamers, waarin amateuristische rederijkers zich Pagina 2 van 5

3 bezighielden met het schrijven van gedichten en toneelteksten. Mede dankzij de rederijkers bloeide in de 16 e en 17 e eeuw de toneelkunst op. Diverse beroemde toneelschrijvers begonnen ooit als rederijker. Toneel diende in de stad als ter lering ende vermaak, het was niet alleen voor vermaak, maar vaak zat er een wijze les in verwerkt. De burgers werd een spiegel voorgehouden. Renaissancetoneel had dus een opiniërende functie. Het toneel in de 17 e eeuw is onder te verdelen in drie groepen: Tragedie: ernstig toneelstuk waarin in vijf hoofdstukken de ondergang van de hoofdpersoon wordt getoond. De vorm en inhoud grepen vaak terug op voorbeelden uit de Oudheid. Komedie: een komisch stuk, waar ook vaak naar voorbeelden uit de Oudheid wordt gegrepen. Klucht: wordt ook wel blijspel genoemd. Een luchtige vorm van toneel, waarin de personages onbeschaafd en ongewenst gedrag vertonen. Vaak werd na een tragedie of komedie nog een korte klucht ingezet. In de Republiek was er verdeeldheid. Aan de ene kant waren er Oranjegezinden en aan de andere kant de patriotten. Eind 18 e eeuw ging het economisch gezien niet goed. In Frankrijk vond in 1789 de Franse Revolutie plaats. De burger richtte zich tegen de vorst, de adel en de geestelijkheid. Vrijheid, gelijkheid en broederschap waren waar de burgers naar streefden. Richtingen en genres in de literatuur: Kinderliteratuur: Opvoeding en onderwijs belangrijk Onderwerpen als oprechtheid en studie-ijver staan centraal Zedenroman: Nadruk op psychologie, het innerlijk en karakterontwikkeling van personages Personages in duidelijk herkenbare milieus Maakte duidelijk wat goed en slecht gedrag was Vormende waarde Verlichting: Rationalisme: rede, denkend bewustzijn. Descartes was hier een voorstander van. Empirisme: zintuiglijke ervaringen en waarnemingen zijn waar je je kennis op moet baseren Ook moet je je kennis verspreiden, want zo wordt de samenleving slimmer. John Locke was hier een voorstander van. Kennis verschaffen, voorlichting geven, tolerantie, redelijkheid, vrijheid en gelijkheid zijn steekwoorden die bij de Verlichting horen. Filosofie was een middel om kritiek op de bestaande maatschappij op een correcte manier te uiten. Het Egidiuslied is geschreven in het Gruuthuse-handschrift en wordt gedateerd rond het jaar Hieronymus van Alphen ( ) was de eerste dichter die zich met zijn poëzie specifiek op kinderen richtte. Hij was populair bij de burger omdat hij in begrijpbare taal schreef en wijze lessen in zijn gedichten stopte. Zijn poëzie sloot aan bij de Verichting en het rationalisme. Rond de 18 e eeuw maakten mensen zich los van traditionele visies op geloof en politiek en was er veel vertrouwen in de mens als zelfstandig denkend wezen. Invloedrijke verlichtingsdenkers in waren de Nederlandse Spinoza en de Franse Descartes. Dankzij de Verlichting komen wetenschap en opvoeding tot bloei en worden onderwijs en onderzoek steeds belangrijker. Het is logisch dat er dus ook meer aandacht kwam voor het kind. Het gevolg was dat kinderen gewoon kind mochten zijn en ouders het goede voorbeeld moesten geven. Een middel dat hierbij gebruikt werd was literatuur. Pagina 3 van 5

4 In 1782 verscheen het boek Sara Burgerhart. Het was bijzonder om drie redenen. Het was de eerste Nederlandse roman, een genre dat net tot ontwikkeling was gekomen. Ook was het een van de eerste boeken die openlijk door twee vrouwen was geschreven: Betje Wolf en Aatje Deken. Daarnaast bestond het helemaal uit brieven. Sara Burgerhart heeft een kritische ondertoon en belangrijke onderwerpen uit de Verlichting komen naar voren. Een minstreel maakt vaak met zijn openingszin duidelijk dat de schrijver verwachtte dat zijn verhaal hardop uit zou worden gesproken. Ook verderop in het gedicht wordt vaak tussendoor gezinspeeld op een luisterend publiek. Dit geldt voor de meeste middeleeuwse teksten: ze zijn niet bedoeld om te lezen, maar om naar te luisteren. Middeleeuwse verhalen zijn bijna allemaal op rijm, zodat ze beter konden worden onthouden. De Middeleeuwen werden gekenmerkt door de standenmaatschappij. De samenleving was onderverdeeld in adel, geestelijkheid en boeren. Elke stand had een eigen taak in de maatschappij. Tot welke stand je behoorde werd door geboorte bepaald en men kon alleen uit zijn stand komen als hij geestelijke werd. Pas in de late middeleeuwen komt er een vierde stand: de burgerij. In de Middeleeuwen was er sprake van een leenstelsel. Het uitgangspunt was dat de wereld van God was en dat God een stuk van die aarde te leen had gegeven aan de koning. Hij gaf op zijn beurt stukken land te leen aan hertogen en graven. Zo ging dat door. Veel opvattingen over de Middeleeuwen zijn niet waar, zoals dat iedereen zou denken dat de aarde plat was of dat de Kerk de hele wereld in een knellende greep hield. De geestelijkheid redeneerde vanuit zonde en genade: als je tegen de gebeden van God zondigt, ben je van Zijn genade afhankelijk om weer met Hem in het reine te komen. Het ging er niet zo zeer om of je bij mensen in aanzien bent, maar of God je een warm hart toedraagt. God ziet dat je onschuldig bent, want anderen ervan vinden of denken is onbelangrijk. De adel dacht in termen van schande. De eer was belangrijker dan het geweten. Het ergste wat er kon gebeuren was dat je naam werd zwartgemaakt en sommigen leefden daarom een dubbelleven: voor de buitenwereld hielden ze de schijn op, maar stiekem deden ze dingen die volgens de algemene opinie niet door de beugel konden. Karel redeneert vanuit dit principe van eer en schande als hij weigert om zomaar antwoord te geven op de vragen van de zwarte ridder. Vaak zijn middeleeuwse teksten voorzien van een inleiding, waarin de schrijver, zijn eerdere werken en de opdrachtgever worden genoemd. Nieuwe verhalen werden op bestelling gemaakt voor een rijke sponsor, een mecenas genaamd. In de eerste instantie werd er slechts een exemplaar gemaakt, dat werd aangeboden als de opdrachtgever hem uit had gelezen. Het verhaal van Reinaert de Vos is waarschijnlijk rond 1260 geschreven in opdracht van ene Aleid. Het is een variant op een bestaand Frans verhaal. Bij het vertalen van een tekst kwam veel creativiteit van de schrijver kijken, aangezien het een rijmende tekst moest blijven en het aangepast moest worden aan een nieuw publiek en vaak naar eigen inzicht. Dat verklaart ook waarom er van veel middeleeuwse teksten zo veel verschillende versies zijn. Willem heeft het slot van het Reinaert-verhaal omgewerkt en het verhaal een geloofwaardigere ontknoping meegegeven. De hofdag is een belangrijke gebeurtenis in de middeleeuwse samenleving en heel geschikt als inleiding van een verhaal. Het verhaal van Reinaert begint met een hofdag en in het verhaal van Karel ende Elegast wordt ook ingespeeld op een hofdag. Vanaf het moment dat een hofdag was aangekondigd, werd de koningsvrede van kracht. Pagina 4 van 5

5 Geen van de onderdanen mocht dan wapens gebruiken of iemand letsel toebrengen. Schending hiervan werd zwaar bestraft. Lange tijd heeft men geloofd dat Reinaert de Vos bedoeld was voor de burgerij. Zowel de geestelijkheid als de adel kregen er namelijk van langs in het verhaal. Reinaert zou bedoeld zijn als het prototype slimme burger die zijn eigen weg zoekt en uiteindelijk aan het langste eind trekt. Toch hoeft die interpretatie niet waar te zijn. Er zijn aanwijzingen dat middeleeuwse machthebbers er geen moeite hadden als een minstreel hen eens goed de waarheid te vertellen, zolang het niet te direct gebeurde. Wat bekend is is dat Reinaert door alle standen gewaardeerd werd. In de feodale samenleving waren familiebanden heel belangrijk. Grimbeert doet er dan ook alles aan om zijn oom Reinaert uit de beklaagdenbank te halen. Ook spreekt Bruun hem aan met lieve neef, ondanks dat ze geen familie zijn. In de feodale wereld behoorde het tot de mogelijkheden om mensen waarmee je je nauw verbonden voelde, in termen van familieverwantschap aan te spreken. In de Middeleeuwen had de mens veel diersoorten nog niet onder controle. Daarbij komt dat sommige dieren in verband werden gebracht met bovennatuurlijke krachten, zoals zwarte katten die in verband werden gebracht met hekserij. Je kunt je op basis hiervan afvragen hoe een middeleeuws publiek geluisterd zal hebben waarin o.a een wolf en een zwarte kat het slachtoffer zijn. Pagina 5 van 5