Proteomica en de speurtocht naar ziektemerkers

Maat: px
Weergave met pagina beginnen:

Download "Proteomica en de speurtocht naar ziektemerkers"

Transcriptie

1 Proteomica en de speurtocht naar ziektemerkers Studieavond KHLIM 22 november 2007 JP Noben, PhD Universiteit Hasselt Biomedisch Onderzoeksinstituut

2 Ziektemerkers in ons aller belang Biomerkers zijn belangrijk: bij het stellen van een diagnose bij de monitoring van de progressie van een ziekte bij de monitoring van een therapie (en eventuele toxiciteit) bij het voorspellen van een eventuele relapse

3 Ziektemerkers in ons aller Belangske Wetenschappers vinden gen voor schizofrenie 24/07/2007 Gen ontdekt dat risico op astma bij kinderen verhoogt 05/07/2007 Gen tegen gehoorverlies geïdentificeerd 18/06/2007 Eiwit in bloed en hersenen kan invaliditeit MS-patiënten voorspellen 11/01/2007 Gen ontdekt dat kinder- en borstkanker veroorzaakt 02/01/2007

4 De speurtocht naar bruikbare ziektemerkers: blijkbaar een moeizaam proces FDA approved (1980) (2000) (1997) (1999) (1988) (1986) (1987) (2002) (1981) (2001) (2005) Polanski & Anderson, Biomarker Insights 2006

5 De speurtocht naar bruikbare ziektemerkers: blijkbaar een moeizaam proces Polanski & Anderson, Biomarker Insights 2006 biomerkeropsporing validatie testontwikkeling 1261 kankerbiomerkers 260 plasma eiwitten met concentraties in het bereik van de huidige validatietechnieken voor 186/260 kandidaten zijn antilichamen beschikbaar biomerker testpanel sensitiviteit specificiteit referentie

6 één gen één mrna één eiwit één doctoraat Trendbreuk in life sciences 1990s OMICA tijdperk genomica transcriptomica proteomica metabolomica gezond mrna cdna ziek mrna cdna hybridisatie de globale analyse (de patroonanalyse ) 3 miljard basen Humaan Genoom Project ( ) genen (Nature 431, (2004)) gen-chip 0.5 mm 2 transcriptomica Affymetrix genomica

7 één gen één mrna één eiwit één doctoraat Trendbreuk in life sciences 1990s OMICA tijdperk genomica transcriptomica proteomica metabolomica bioinformatica gezond mrna cdna ziek mrna cdna de globale analyse (de patroonanalyse ) hybridisatie gen-chip transcriptomica Rosetta Biosoftware.com

8 Proteomica: de analyse van alle eiwitten celproteoom PROTEOOM van de mens weefselproteoom plasmaproteoom van: Human Protein Resource, Uhlen M. ziektemerkers zijn bij voorkeur op te sporen in plasma, serum en/of urine weinig invasief kwantificeerbaar urine-proteoom

9 Proteomica: een zware analytische uitdaging eiwitten zijn de werkpaarden van de cel met uiteenlopende functies grote fysico-chemische verschillen grote/kleine eiwitten zure/neutrale/basische eiwitten hydrofobe/hydrofiele eiwitten eiwitten komen in verschillende celkompartimenten terecht eiwit-eiwitinterakties

10 Proteomica: een zware analytische uitdaging eiwitten worden gemodificeerd fosforylering glycosylering. zeer grote concentratieverschillen Beckman Coulter Beckman Coulter

11 Proteomica: werkflow Staalname Chromatografie* SELDI-TOF MALDI-TOF * Noben et al. Lumbar cerebrospinal fluid proteome in multiple sclerosis: characterization by ultrafiltration, liquid chromatography, and mass spectrometry. J Proteome Res (7):

12 Proteomica: 2D-electroforese O FARRELLS, J. Biol. Chem ste dimensie: isoelectric focusing (IEF) 2de dimensie: SDS-PAGE Immobilized ph gradiënt (IPG) Modified polyacrylamide matrix + - Isoelectrofocusing 8000 V B eiwit A titratiekurven C ph +

13 Proteomica: 2D-electroforese voorbeelden lever pancreas nier Coomassie blauw G-250 (6-8 ng)* Zilverkleuring (<1 ng)* Sypro Ruby (<0.5-1 ng)* CyeDye (0.1 ng)* * Moseley et al, JPP 2007 mitoproteoom Hopper et al., Biochemistry 2006 Pro-Q Diamond (fosfoproteïnen) Pro-Q Emerald (glycoproteïnen)

14 Proteomica: 2D-electroforese Opsporing van biomerkers controle patiënt gezond versus ziek behandeld versus niet-behandeld jong versus oud.. versus. zoek de verschillen in de beide proteomen (met behulp van software voor beeldanalyse) Probleem: reproduceerbaarheid van gel tot gel Oplossing: DIGE

15 Proteomica: DIGE

16 Proteomica: DIGE opsporing van ziektemerkers Papillary Thyroid Carcinoma versus Normal Thyroid Tissue Brown et al., Mol. Carcinog gepoolde stalen (DIGE) 31 biomerkers naast (isovormen van) thyroglobuline individuele stalen (DIGE) 15/31 biomerkers statistisch significant differentiëel gereguleerd immunohistochemische validatie 1/15 biomerkers S100A6 sensitiviteit: 85% specificiteit: 69%

17 Proteomica: eiwitidentificatie..rtyilkiepmtaasrmtcvsar. trypsine TYILK IEPMTAASR MTCVSAR eiwit in gelspot unieke set van peptiden extractie en massabepaling van ieder van deze peptiden met MALDI-TOF anker targetplaat MALDI = matrix assisted laser desorption ionisation TOF = time of flight

18 Proteomica: eiwitidentificatie trypsine eiwit in gelspot unieke set van peptiden extractie en massabepaling van ieder van deze peptiden massa van peptide +1 peptide-nh 2 + H + peptide-nh + 3 neutrale massa van peptide = 1879,97 Da

19 Proteomica: eiwitidentificatie trypsine eiwit in gelspot unieke set van peptiden extractie en massabepaling van ieder van deze peptiden invoegen van massalijst als query bevraging eiwitdatabank NCBI zoekrobot: Mascot (

20 Proteomica: eiwitidentificatie significante ID: serum albumin

21 Proteomica: eiwitprofilering

22 Proteomica: eiwitprofilering

23 Proteomica: eiwitprofilering in weefsel Imaging van m/z 14,144 anterior-posterior as

24 Proteomica: eiwit-microarray autoantibody merkers voor kanker en autoimmuunziekten 1 µl of serum of plasma 8000 eiwitten ProtoArray

25 Proteomica: weefsel-microarray eiwitexpressie op weefselniveau in gezond en ziek weefsel PSA-expressie

26 Proteomica: HUPO, een nieuw wereldwijd project start: landen ~2000 onderzoekers verdeel en (be)heers Plasma Proteome Project Mouse Models of Human Disease EUREGIO Human Disease Glycomics/Proteome Initiative (HGPI) Human Antibody Initiative

27 1. Proteomica: : de studie van de eiwitten Cel Weefsel. Proteomica tool box Orgaan a) Massaspectrometrie NMR Organisme eiwit identificatie Biochemische technieken Bioinformatica

28 2b.Proteomica tool box

29 3. Proteomica: : in het belang van de mens als patiënt Normale status Patiënt status Modificatie van het Proteoom nieuwe ziektemerkers nieuwe medicaties & diagnostica

30 bedankt voor jullie aandacht!

Cover Page. The handle holds various files of this Leiden University dissertation.

Cover Page. The handle   holds various files of this Leiden University dissertation. Cover Page The handle http://hdl.handle.net/1887/25784 holds various files of this Leiden University dissertation. Author: Nicolardi, Simone Title: Development of ultrahigh resolution FTICR mass spectrometry

Nadere informatie

Proteomics. Waarom DNA alleen niet genoeg is

Proteomics. Waarom DNA alleen niet genoeg is Proteomics Waarom DNA alleen niet genoeg is Reinout Raijmakers Netherlands Proteomics Centre Universiteit Utrecht, Biomolecular Mass Spectrometry and Proteomics Group Van DNA naar organisme Eiwitten zijn

Nadere informatie

Nederlandse samenvatting / Dutch summary

Nederlandse samenvatting / Dutch summary Eiwitbiomarkers voor klinische toepassingen in dikkedarmkanker Kanker van de dikke darm en de endeldarm (colorectaal carcinoom; CRC) vormt wereldwijd een belangrijk gezondheidsprobleem vanwege de hoge

Nadere informatie

Samenvatting Curriculum Vitae

Samenvatting Curriculum Vitae Curriculum Vitae Samenvatting Het is slechts vijftig jaar geleden dat de wetenschappers Watson en Crick, mede door kennis van het werk van Franklin, de structuur van DNA wisten te herleiden, en daarmee

Nadere informatie

Samenvatting. Samenvatting

Samenvatting. Samenvatting Samenvatting Samenvatting In de afgelopen jaren heeft het proteomics onderzoek zich snel ontwikkeld. Kenmerkend voor het proteomics onderzoek is dat het veel meer gaat om het karakteriseren van een verzameling

Nadere informatie

Blauwalgen & genomics

Blauwalgen & genomics Workshop Blauwalgen & genomics, Amersfoort, 2010 Blauwalgen & genomics CSI in het waterbeheer Ron van der Oost CSI Overzicht Genomics Blauwalgen: traditionele analyses Alternatieven met genomics? Discussiepunten

Nadere informatie

Proteomics en toepassingen in het veld van kankeronderzoek. Simone Lemeer Utrecht University

Proteomics en toepassingen in het veld van kankeronderzoek. Simone Lemeer Utrecht University Proteomics en toepassingen in het veld van kankeronderzoek Simone Lemeer Utrecht University Proteomics is de studie naar eiwitten. Proteomics is ook het vergelijken van eiwitten tussen verschillende organismen,

Nadere informatie

Nederlandse samenvatting

Nederlandse samenvatting Nederlandse samenvatting 179 Een correcte risicoanalyse van nieuwe geneesmiddelen is nog steeds een uitdaging voor de farmaceutische industrie. Het onverwacht optreden van leverbeschadiging tijdens het

Nadere informatie

NEDERLANDSE SAMENVATTING

NEDERLANDSE SAMENVATTING NEDERLANDSE SAMENVATTING Analyse van chromosomale afwijkingen in gastrointestinale tumoren In het ontstaan van kanker spelen vele moleculaire processen een rol. Deze processen worden in gang gezet door

Nadere informatie

Matrix effecten: de achilleshiel van kwantitatieve LC-MS?

Matrix effecten: de achilleshiel van kwantitatieve LC-MS? Matrix effecten: de achilleshiel van kwantitatieve LC-MS? Ing. Klaas Stienstra* en Dr. Erik van Maarseveen* Apotheek Laboratorium, Universitair Medisch Centrum Utrecht *beide sprekers hebben geen belangenverstrengeling

Nadere informatie

Point-of-care INR monitoring in patiënten op vitamine K antagonisten. Jossi Biedermann Erasmus MC Star-MDC

Point-of-care INR monitoring in patiënten op vitamine K antagonisten. Jossi Biedermann Erasmus MC Star-MDC Point-of-care INR monitoring in patiënten op vitamine K antagonisten Jossi Biedermann Erasmus MC Star-MDC Patiënten behandeld met VKA in Nederland Federatie Nederlandse Trombosediensten: Samenvatting medisch

Nadere informatie

Nederlandse Samenvatting

Nederlandse Samenvatting Chromatografische analyse van kleine metabolieten in biologische matrixen Metabolieten zijn kleine moleculen (doorgaans < 1 kda) die het moleculair fundament van het leven vormen en het resultaat zijn

Nadere informatie

Van Samenwerking tot Valorisatie in Translationeel Diabetes Onderzoek

Van Samenwerking tot Valorisatie in Translationeel Diabetes Onderzoek Centrum voor Medische Innovatie Van Samenwerking tot Valorisatie in Translationeel Diabetes Onderzoek Bart Keymeulen M.D. Ph.D. Hoofd Klinische Studies van Center for Beta Cell Therapy in Diabetes Senior

Nadere informatie

Cover Page. The handle holds various files of this Leiden University dissertation.

Cover Page. The handle   holds various files of this Leiden University dissertation. Cover Page The handle http://hdl.handle.net/1887/28508 holds various files of this Leiden University dissertation. Author: Peironcely Miguel, Julio Eduardo Title: Automated de novo metabolite identification

Nadere informatie

Cover Page. The handle holds various files of this Leiden University dissertation.

Cover Page. The handle  holds various files of this Leiden University dissertation. Cover Page The handle http://hdl.handle.net/1887/45434 holds various files of this Leiden University dissertation. Author: Kozak, R.P. Title: Rapid and sensitive methods for the analysis and identification

Nadere informatie

Cover Page. The handle holds various files of this Leiden University dissertation

Cover Page. The handle  holds various files of this Leiden University dissertation Cover Page The handle http://hdl.handle.net/1887/42450 holds various files of this Leiden University dissertation Author: Velstra, Berit Title: Mass spectrometry based protein profiling : taking the steps

Nadere informatie

Amyloïd-bindende eiwitten bij de ziekte van Alzheimer

Amyloïd-bindende eiwitten bij de ziekte van Alzheimer Amyloïd-bindende eiwitten bij de ziekte van Alzheimer Introductie onderzoeksproject De ziekte van Alzheimer De ziekte van Alzheimer is een neurologische aandoening en is de meest voorkomende vorm van dementie.

Nadere informatie

Inhoudsopgave. Inhoudsopgave

Inhoudsopgave. Inhoudsopgave Inhoudsopgave Inhoudsopgave Inhoudsopgave...i Lijst met afkortingen...iii Lijst met figuren... v Lijst met tabellen...vi Voorwoord...vii Samenvatting...viii 1. Inleiding... 1 1.1 Proteomica... 1 1.2 Multiple

Nadere informatie

NEDERLANDSE SAMENVATTING

NEDERLANDSE SAMENVATTING 2 NEDERLANDSE SAMENVATTING VOOR NIET-INGEWIJDEN In gezonde personen is er een goede balans tussen cellen die delen en cellen die doodgaan. In sommige gevallen wordt deze balans verstoord en delen cellen

Nadere informatie

Cover Page. The handle holds various files of this Leiden University dissertation.

Cover Page. The handle   holds various files of this Leiden University dissertation. Cover Page The handle http://hdl.handle.net/1887/61076 holds various files of this Leiden University dissertation. Author: Reiding, K.R. Title: High-throughput mass spectrometric N-glycomics Issue Date:

Nadere informatie

ipsc-derived insights into Motor Neuron Disease and Inflammatory Neuropaties Oliver Härschnitz

ipsc-derived insights into Motor Neuron Disease and Inflammatory Neuropaties Oliver Härschnitz Nederlandse samenvatting proefschrift ipsc-derived insights into Motor Neuron Disease and Inflammatory Neuropaties, 15 september 2017, UMC Utrecht Stamcellen zijn in staat tot het veranderen, oftewel differentiëren,

Nadere informatie

Pharmacogenomics: een uitdaging voor de Moleculaire Diagnostiek in de Pathologie

Pharmacogenomics: een uitdaging voor de Moleculaire Diagnostiek in de Pathologie Pharmacogenomics: een uitdaging voor de Moleculaire Diagnostiek in de Pathologie Winand Dinjens Afdeling Pathologie Josephine Nefkens Instituut Erasmus MC, Rotterdam w.dinjens@erasmusmc.nl Werkgroep Moleculaire

Nadere informatie

Moderne Instrumentele Analyse

Moderne Instrumentele Analyse Moderne Instrumentele Analyse Niels Jonker Massa Spectrometrie Techniek waarbij de te onderzoeken stof wordt geïoniseerd en waarbij vervolgens van de gevormde (fragment)ionen de massa wordt bepaald. Klopt

Nadere informatie

Vermoedens bevestigen?

Vermoedens bevestigen? Vermoedens bevestigen? Wat zijn de mogelijkheden om geknoei op te sporen? 21/03/2014 SLIDE 1 Twijfel? Tracking en traceability Vertrouwen in de leverancier? Korte ketens versus lange ketens Ontwikkeling

Nadere informatie

Chapter 9. Nederlandse Samenvatting (Dutch Summary)

Chapter 9. Nederlandse Samenvatting (Dutch Summary) Chapter 9 Nederlandse Samenvatting (Dutch Summary) 10 13 14 15 16 17 18 19 20 22 23 24 25 26 27 28 29 30 31 32 33 34 35 36 37 38 39 Chapter 9 122 Dutch Summary Nederlandse Samenvatting Reumatoïde artritis

Nadere informatie

Nederlandse samenvatting

Nederlandse samenvatting Nederlandse samenvatting De afgelopen tien jaar is de belangstelling voor de levenswetenschappen sterk toegenomen en zijn de onderzoeksactiviteiten in dit veelomvattende gebied enorm gegroeid. Deze ontwikkelingen

Nadere informatie

Cover Page. The handle holds various files of this Leiden University dissertation

Cover Page. The handle   holds various files of this Leiden University dissertation Cover Page The handle http://hdl.handle.net/1887/38868 holds various files of this Leiden University dissertation Author: Heemskerk, A.A.M. Title: Exploring the proteome by CE-ESI-MS Issue Date: 2016-04-28

Nadere informatie

Instituut Applied Sciences

Instituut Applied Sciences Instituut Applied Sciences VO-diner Dinsdag 30 oktober 2012 Presentatie Instituut Applied Sciences: Ruben Piek (commissie Instroom & Aansluiting) Campus Nijmegen (Kapittelweg) Welkom bij Techniek De wereld

Nadere informatie

Chapter 10. Nederlandse samenvatting

Chapter 10. Nederlandse samenvatting Chapter 10 Nederlandse samenvatting Chapter 10 Samenvatting Moleculaire markers voor dikkedarmkankerscreening en het voorspellen van respons op chemotherapie Kanker van de dikke darm en de endeldarm (ook

Nadere informatie

Erfelijkheidsonderzoek: Exoomsequencing

Erfelijkheidsonderzoek: Exoomsequencing Erfelijkheidsonderzoek: Exoomsequencing Exoomsequencing is een nieuwe techniek voor erfelijkheidsonderzoek. In deze folder vindt u informatie over dit onderzoek. De volgende onderwerpen komen aan bod:

Nadere informatie

De ziekte van Alzheimer. Diagnose

De ziekte van Alzheimer. Diagnose De ziekte van Alzheimer Bij dementie is er sprake van een globale achteruitgang van de cognitieve functies, zoals het geheugen of de taalfuncties. Deze achteruitgang leidt tot functionele beperkingen in

Nadere informatie

c h a p t e r 1 2 Nederlandse inleiding, samenvatting en conclusies

c h a p t e r 1 2 Nederlandse inleiding, samenvatting en conclusies c h a p t e r 1 2 Nederlandse inleiding, samenvatting en conclusies Sectie 1 Het eerste gedeelte van dit proefschrift bestaat uit twee hoofdstukken. In Hoofdstuk 1 wordt de globale opzet en context van

Nadere informatie

^äöçêáíãéå=îççê=áçéåíáñáå~íáé=î~å=éééíáçéå=áå= ã~ëë~ëééåíêçãéíêáé

^äöçêáíãéå=îççê=áçéåíáñáå~íáé=î~å=éééíáçéå=áå= ã~ëë~ëééåíêçãéíêáé ^äöçêáíãéå=îççê=áçéåíáñáå~íáé=î~å=éééíáçéå=áå= ã~ëë~ëééåíêçãéíêáé pìò~åå~=`e^ éêçãçíçê=w mêçñk=çêk=g~å=s^k=abk=_rpp`eb = báåçîéêü~åçéäáåö=îççêöéçê~öéå=íçí=üéí=äéâçãéå=î~å=çé=öê~~ç= iáåéåíá~~í=áå=çé=áåñçêã~íáå~=

Nadere informatie

BA Moleculaire Levenswetenschappen Faculteit der Gezondheidswetenschappen

BA Moleculaire Levenswetenschappen Faculteit der Gezondheidswetenschappen BA Moleculaire Levenswetenschappen Faculteit der Gezondheidswetenschappen 2008 Universiteit Maastricht BA Moleculaire Levenswetenschappen Page 1 of 77 Table of content Leven in de biosfeer...4 Computervaardigheden

Nadere informatie

Chapter 9. Nederlandse samenvatting. M.E. de Noo, A.M. Deelder, R.A.E.M. Tollenaar. Tijdschrift kanker. 2006; 30 (4): 20-26

Chapter 9. Nederlandse samenvatting. M.E. de Noo, A.M. Deelder, R.A.E.M. Tollenaar. Tijdschrift kanker. 2006; 30 (4): 20-26 Chapter 9 Nederlandse samenvatting M.E. de Noo, A.M. Deelder, R.A.E.M. Tollenaar Tijdschrift kanker. 2006; 30 (4): 20-26 Nederlandse samenvatting 147 Kanker van de dikke darm is een van de meest voorkomende

Nadere informatie

Celtesten voor de risicobeoordeling van giftige stoffen in water

Celtesten voor de risicobeoordeling van giftige stoffen in water Celtesten voor de risicobeoordeling van giftige stoffen in water Sander van der Linden Biodetection Systems Waarom biologische testen? Huidige monitoring strategie bijna volledig gebaseerd of chemische

Nadere informatie

Een nieuwe onderzoekslijn Organen op Chips Menselijke ziektemodellen op chips Introductie, Anja van de Stolpe

Een nieuwe onderzoekslijn Organen op Chips Menselijke ziektemodellen op chips Introductie, Anja van de Stolpe Minisymposium KNAW Een nieuwe onderzoekslijn Organen op Chips Menselijke ziektemodellen op chips Introductie, Anja van de Stolpe Wat is een Orgaan- of menselijk ziektemodel -op-een chip? Is het een stukje

Nadere informatie

Wetenschappelijke samenvatting in het Nederlands.

Wetenschappelijke samenvatting in het Nederlands. Wetenschappelijke samenvatting in het Nederlands. Glycosylering is de enzymatische koppeling van oligosacchariden (ook wel glycanen genoemd) aan eiwit- en vetstructuren. Meer dan 50% van de menselijke

Nadere informatie

Analysemethoden voor voeding

Analysemethoden voor voeding Analysemethoden voor voeding Recente ontwikkelingen 170 x 240 mm ca. 240 pagina s verschijnt in september 2005 prijs: 34,95 euro ISBN 90 209 6140 3 INHOUD Hoofdstuk 1. Monstervoorbereiding 1.1 Belang van

Nadere informatie

Samenvatting Samenvatting Bij patiënten die met antikanker geneesmiddelen worden behandeld wordt een grote interindividuele variabiliteit gezien in de antitumor werking en de bijwerkingen. Naast klinische

Nadere informatie

DIAGNOSTIEK. Hans Reitsma, arts-epidemioloog Afd. Klinische Epidemiologie, Biostatistiek & Bioinformatica Academisch Medisch Centrum

DIAGNOSTIEK. Hans Reitsma, arts-epidemioloog Afd. Klinische Epidemiologie, Biostatistiek & Bioinformatica Academisch Medisch Centrum DIAGNOSTIEK Hans Reitsma, arts-epidemioloog Afd. Klinische Epidemiologie, Biostatistiek & Bioinformatica Academisch Medisch Centrum Test Evaluatie Meer aandacht voor de evaluatie van testen Snelle groei

Nadere informatie

Voorspellende waarde van HE4 bij een complexe ovarium cyste ROELIEN VAN DE VRIE ARTS ONDERZOEKER

Voorspellende waarde van HE4 bij een complexe ovarium cyste ROELIEN VAN DE VRIE ARTS ONDERZOEKER Voorspellende waarde van HE4 bij een complexe ovarium cyste ROELIEN VAN DE VRIE ARTS ONDERZOEKER 16-06-2016 INHOUD Achtergrond Ovarium carcinoom HE4 Retrospectieve studie AvL & AMC Opzet van prospectieve

Nadere informatie

Nederlandse samenvatting

Nederlandse samenvatting Nederlandse samenvatting 138 Nederlandse samenvatting Nederlandse samenvatting Een belangrijke functie van de nier is het uitscheiden van afvalstoffen via de urine. Grote hoeveelheden water en kleine stoffen

Nadere informatie

Betaalbare en gepersonaliseerde zorg. Page 1 Smaling 2012 Siemens Healthcare

Betaalbare en gepersonaliseerde zorg. Page 1 Smaling 2012 Siemens Healthcare Betaalbare en gepersonaliseerde zorg Page 1 Smaling 2012 Siemens Healthcare Betaalbare en gepersonaliseerde zorg Beelden bepalen de toekomst De beste manier om de toekomst te voorspellen is door hem zelf

Nadere informatie

What s New Klinische Chemie Bewogen biomarkers

What s New Klinische Chemie Bewogen biomarkers What s New Klinische Chemie Bewogen biomarkers Nascholing Jordanie Rick Brouwer Klinische chemie Meting van endogene biomarkers in lichaamsvloeistoffen routine chemie, hematologie, endocrinologie, immunologie,

Nadere informatie

Epigenetics and Cancer

Epigenetics and Cancer Epigenetics and Cancer Hoe controle mechanismen van invloed zijn op tumor ontwikkeling. Riëtte Ruijten Driessen MANP, verpleegkundig specialist oncologie Laurentius ziekenhuis Inhoud Ontwikkeling epigenetica

Nadere informatie

Chapter 9. Nederlandse samenvatting

Chapter 9. Nederlandse samenvatting Chapter 9 Nederlandse samenvatting 150 Samenvatting NEDERLANDSE SAMENVATTING De natuurlijke afweer van het lichaam wordt verzorgd door het immuunsysteem. Zonder immuunsysteem zouden pathogenen zoals virussen

Nadere informatie

GENEXPRESSIE VOORBEREIDENDE LES

GENEXPRESSIE VOORBEREIDENDE LES GENEXPRESSIE VOORBEREIDENDE LES Alle organismen op aarde zijn opgebouwd uit cellen. Ook jouw eigen lichaam bestaat uit cellen. Die cellen zien er niet allemaal hetzelfde uit. Zo is een huidcel heel compact,

Nadere informatie

Summary progression. Thorough validation of these and other serum/plasma markers in a large prospective standardized follow-up study showed that patie

Summary progression. Thorough validation of these and other serum/plasma markers in a large prospective standardized follow-up study showed that patie Summary Clinical proteomics is a scientific discipline that identifies proteins associated with a disease by means of their altered levels of expression between the healthy control and disease state. These

Nadere informatie

PCA3. www.urologischcentrum.be

PCA3. www.urologischcentrum.be PCA3 www.urologischcentrum.be De PCA3 test, een eenvoudige urinetest die kan helpen bij de diagnose van prostaatkanker en de keuze van therapie. Over prostaatkanker Prostaatkanker is één van de meest voorkomende

Nadere informatie

Het menselijk lichaam is opgebouwd uit vele miljarden cellen. Deze cellen bevatten onder andere DNA waarop informatie staat opgeslagen die nodig is vo

Het menselijk lichaam is opgebouwd uit vele miljarden cellen. Deze cellen bevatten onder andere DNA waarop informatie staat opgeslagen die nodig is vo Het menselijk lichaam is opgebouwd uit vele miljarden cellen. Deze cellen bevatten onder andere DNA waarop informatie staat opgeslagen die nodig is voor het correct functioneren van een cel. Al het DNA

Nadere informatie

Dense Deposit Disease (DDD) Cees van Kooten Afd Nierziekten, LUMC. 26 sept Nephrology

Dense Deposit Disease (DDD) Cees van Kooten Afd Nierziekten, LUMC. 26 sept Nephrology Dense Deposit Disease (DDD) Cees van Kooten Afd Nierziekten, LUMC 26 sept 2015 Dense Deposit Disease (DDD) Dense Deposit Disease (DDD) Membrano Proliferative Glomerulonephritis type II (MPGN-II) C3 Glomerulonephritis

Nadere informatie

DNA knip techniek (CRISPR/Cas9) bij cystinose

DNA knip techniek (CRISPR/Cas9) bij cystinose Technologie & Innovatie DNA knip techniek (CRISPR/Cas9) bij cystinose Dr. Manoe Janssen Onderzoeker bij de afdeling Farmaceutische wetenschappen, Universiteit Utrecht David de Wied building Opbouw presentatie

Nadere informatie

Analyse van het Z-B evenwicht Stewart methodiek

Analyse van het Z-B evenwicht Stewart methodiek Analyse van het Z-B evenwicht Stewart methodiek Fellowonderwijs Intensive Care UMC St Radboud De relatie tussen ph en [H + ] ionen 300 250 [H + ] nmol/l 200 150 100 50 0 6,4 6,6 6,8 7 7,2 7,4 7,6 7,8 ph

Nadere informatie

Phospoinositides and Lipid Kinases in Oxidative Stress Signalling and Cancer W.J.H. Keune

Phospoinositides and Lipid Kinases in Oxidative Stress Signalling and Cancer W.J.H. Keune Phospoinositides and Lipid Kinases in Oxidative Stress Signalling and Cancer W.J.H. Keune Nederlandse samenvatting Het menselijk lichaam bestaat uit meer dan 100.000 miljard cellen die we in grote groepen

Nadere informatie

Chapter 8. Samenvatting

Chapter 8. Samenvatting 105 Chapter 8 Samenvatting 106 107 Samenvatting Thiopurine medicatie wordt frequent voorgeschreven voor de behandeling van (auto)immuun ziekten. Na de introductie van deze verbindingen in het midden van

Nadere informatie

Chapter 9. Samenvatting

Chapter 9. Samenvatting Chapter 9 Samenvatting Samenvatting Samenvatting In de afgelopen jaren heeft het proteomics onderzoek zich snel ontwikkeld. Kenmerkend voor het proteomics onderzoek is dat het veel meer gaat om het karakteriseren

Nadere informatie

Voorspellende factoren voor terugkeer naar werk en arbeidsongeschiktheid na behandeling voor colorectaal carcinoom

Voorspellende factoren voor terugkeer naar werk en arbeidsongeschiktheid na behandeling voor colorectaal carcinoom Voorspellende factoren voor terugkeer naar werk en arbeidsongeschiktheid na behandeling voor colorectaal carcinoom KRING BIJEENKOMST 2 OKTOBER 2017 Chantal den Bakker Onderzoeksvraag Welke factoren zijn

Nadere informatie

Maureen Hanson, PhD Metabolism and ME/CFS

Maureen Hanson, PhD Metabolism and ME/CFS Maureen Hanson, PhD Metabolism and ME/CFS https://youtu.be/hpazinlesx4 Onze volgende spreker is Maureen Hanson van de Cornell Universiteit, zij gaat verder met de discussies over het metabolisme bij ME/CVS.

Nadere informatie

HOGE RESOLUTIE MASSASPECTROMETRIE MET UPLC- QTOF. Erik Olyslager Lab apotheek Gelre ziekenhuizen LCMS gebruikersmiddag Do

HOGE RESOLUTIE MASSASPECTROMETRIE MET UPLC- QTOF. Erik Olyslager Lab apotheek Gelre ziekenhuizen LCMS gebruikersmiddag Do HOGE RESOLUTIE MASSASPECTROMETRIE MET UPLC- QTOF Erik Olyslager Lab apotheek Gelre ziekenhuizen LCMS gebruikersmiddag Do-20-11-2014 WAAROM HRMS IN GELRE Vraag om dopingcontroles uit te voeren bij kamelenraces.

Nadere informatie

Massaspectrometrie, de wondere wereld van molecuulanalyse!

Massaspectrometrie, de wondere wereld van molecuulanalyse! Massaspectrometrie, de wondere wereld van molecuulanalyse! Prof. Dr. Ir. Sebastien Carpentier docent Afdeling Plantenbiotechniek Hoofd facility for SYstems BIOlogy based MAss spectrometry K.U.Leuven Belgium

Nadere informatie

157 De ontdekking van de natuurlijke aanwezigheid van antisense oligonucleotiden in eukaryote cellen, die de expressie van specifieke eiwitten kunnen reguleren, heeft in de afgelopen tientallen jaren gezorgd

Nadere informatie

Analyse van de chemische waterkwaliteit. Annemieke Kolkman Chemische Waterkwaliteit en Gezondheid KWR Watercycle Research Institute

Analyse van de chemische waterkwaliteit. Annemieke Kolkman Chemische Waterkwaliteit en Gezondheid KWR Watercycle Research Institute Analyse van de chemische waterkwaliteit Annemieke Kolkman Chemische Waterkwaliteit en Gezondheid KWR Watercycle Research Institute Chemische (drink)water kwaliteit Chemische analyse van water Organische

Nadere informatie

MULTIPLE MYELOOM Doneer voor genezing

MULTIPLE MYELOOM Doneer voor genezing MULTIPLE MYELOOM Doneer voor genezing Luister en leer Marlies Van Hoef, MD, PhD, MBA Multiple Myeloom Ziekte van Kahler werd aanvankelijk gediagnostiseerd in 1848 Kwaardaardige abnormaliteit van plasmacellen;

Nadere informatie

Het kantelpunt van de overlevingsschaal

Het kantelpunt van de overlevingsschaal Wetenschappelijk nieuws over de Ziekte van Huntington. In eenvoudige taal. Geschreven door wetenschappers. Voor de hele ZvH gemeenschap. Het potentieel van antilichamen als een therapie voor de ziekte

Nadere informatie

Naar High Throughput DNA data analyse

Naar High Throughput DNA data analyse Naar High Throughput DNA data analyse Laboratorium automatisering seminar Jan-Peter Nap Hanze University Groningen 8/10/10 1 van 24 gisteren CLC bio, a comprehensive platform for NGS analysis nu: Super-scale

Nadere informatie

Samenvatting. Samenvatting

Samenvatting. Samenvatting Samenvatting In dit proefschrift worden de ontwikkeling en validatie van LC-MS/MS methoden voor de kwantitatieve bioanalyse van cytostatica beschreven. Het bepalen van deze klasse van geneesmiddelen in

Nadere informatie

Cover Page. The handle holds various files of this Leiden University dissertation

Cover Page. The handle  holds various files of this Leiden University dissertation Cover Page The handle http://hdl.handle.net/1887/51132 holds various files of this Leiden University dissertation Author: Jirka, Silvana Title: Developing tissue specific antisense oligonucleotide-delivery

Nadere informatie

FOOD-OMICS & ONZE VOEDING VAN MORGEN. Maarten Hertog

FOOD-OMICS & ONZE VOEDING VAN MORGEN. Maarten Hertog FOOD-OMICS & ONZE VOEDING VAN MORGEN Maarten Hertog K.U.Leuven Opgericht1425 Grootste Univ van Belgium 33 000 Studenten 7000 Staf Organigram K.U.Leuven Science, Technol. Engin. Group Humanities Group Biomedical

Nadere informatie

SAMENVATTING VOOR NIET-INGEWIJDEN Kattenkrabziekte. Diagnostische en klinische aspecten van Bartonella henselae infectie

SAMENVATTING VOOR NIET-INGEWIJDEN Kattenkrabziekte. Diagnostische en klinische aspecten van Bartonella henselae infectie 166 Samenvatting SAMENVATTING VOOR NIET-INGEWIJDEN Kattenkrabziekte. Diagnostische en klinische aspecten van Bartonella henselae infectie Deel I Introductie In de introductie van dit proefschrift (Hoofdstuk

Nadere informatie

Samenvatting (Dutch summary)

Samenvatting (Dutch summary) De SMOKE studie Achtergrond Chronisch obstructief longlijden, ook wel Chronic Obstructive Pulmonary Disease (COPD) genoemd, word gezien als een wereldwijd gezondheidsprobleem. Ten gevolge van onder andere

Nadere informatie

Centrale Biobank UMC Utrecht. Fokke Terpstra

Centrale Biobank UMC Utrecht. Fokke Terpstra Centrale Biobank UMC Utrecht Fokke Terpstra Inleiding Parelsnoer Instituut Filosofie van biomaterialen Stappen in het proces Wat was het probleem? Afname materiaal t/m opslag Conclusies Parelsnoer Instituut

Nadere informatie

Nederlandse Samenvatting

Nederlandse Samenvatting NEDERL ANDSE SAMENVAT TING HET OOG ALS WEERSPIEGELING VAN HET BREIN Optische coherentie tomografie in MS Meer dan een eeuw geleden schreef een van de eerste neurologen die gebruik maakte van de oogspiegel,

Nadere informatie

Nederlandse Samenvatting. Nederlandse Samenvatting

Nederlandse Samenvatting. Nederlandse Samenvatting Nederlandse Samenvatting Nederlandse Samenvatting 145 Nederlandse samenvatting De nieren hebben een belangrijke functie in het menselijk lichaam: ze zijn onder andere verantwoordelijk voor het zuiveren

Nadere informatie

Cover Page. The handle http://hdl.handle.net/1887/18977 holds various files of this Leiden University dissertation.

Cover Page. The handle http://hdl.handle.net/1887/18977 holds various files of this Leiden University dissertation. Cover Page The handle http://hdl.handle.net/1887/18977 holds various files of this Leiden University dissertation. Author: Filali, Mariam el Title: Knowledge-based treatment in uveal melanoma Date: 2012-05-22

Nadere informatie

Afsluitende les. Leerlingenhandleiding. Proteomics voor de massa

Afsluitende les. Leerlingenhandleiding. Proteomics voor de massa Afsluitende les Leerlingenhandleiding Proteomics voor de massa Computeropdracht Inleiding - data van een massaspectrometer Bij dit computerpracticum gaan jullie zelf de data van de analyse van een eiwit

Nadere informatie

Themadag specifieke diagnoses: Dense Deposit Disease

Themadag specifieke diagnoses: Dense Deposit Disease Themadag specifieke diagnoses: Dense Deposit Disease Cees van Kooten & Darius Soonawala Afd Nierziekten LUMC 30 sept 2017 Het programma voor vanochtend Uitleg over achtergrond ziekte De naamgeving Functioneren

Nadere informatie

Liquid biopsy, een nieuwe tool voor kankerspecialisten

Liquid biopsy, een nieuwe tool voor kankerspecialisten Smart Health, Life sciences Liquid biopsy, een nieuwe tool voor kankerspecialisten Eind augustus verzamelden meer dan 240 kankerspecialisten in Leuven voor een symposium over liquid biopsies, een nieuwe

Nadere informatie

Nederlandse samenvatting. (summary in Dutch)

Nederlandse samenvatting. (summary in Dutch) (summary in Dutch) Type 2 diabetes is een chronische ziekte, waarvan het voorkomen wereldwijd fors toeneemt. De ziekte wordt gekarakteriseerd door chronisch verhoogde glucose spiegels, wat op den duur

Nadere informatie

Studeren in Nijmegen Biomedische wetenschappen

Studeren in Nijmegen Biomedische wetenschappen Studeren in Nijmegen Biomedische wetenschappen Is biomedische wetenschappen studeren in Nijmegen misschien iets voor jou? Ik wil relevant zijn: bijdragen aan de gezondheid van mensen Gezondheidszorg heeft

Nadere informatie

In search for biomarkers of aging: A proteomics approach Rinse Klooster

In search for biomarkers of aging: A proteomics approach Rinse Klooster Samenvatting Het begrijpen van het verouderingsproces Onderzoek aan zowel hoge als lage eukaryotische modelsystemen heeft laten zien dat verschillende processen bij het verouderingsproces betrokken zijn.

Nadere informatie

Molecular Biosensors for medical diagnostics (MBx)

Molecular Biosensors for medical diagnostics (MBx) Molecular Biosensors for medical diagnostics (MBx) Staff: Leo van IJzendoorn Arthur de Jong Holger Kress Menno Prins (DHL) + ca 5-10 studenten AIO s Matthias Irmscher Loes van Zijp Alexander van Reenen

Nadere informatie

Micropartikels en stolling

Micropartikels en stolling Micropartikels en stolling Anita Böing Presentatie Introductie; wat zijn micropartikels Micropartikels en stolling Micropartikels en ITP Andere functies van micropartikels Conclusie micropartikels activatie,

Nadere informatie

Informatie over Exoom sequencing

Informatie over Exoom sequencing Informatie over Exoom sequencing Exoom sequencing is een nieuwe techniek voor erfelijkheidsonderzoek. In deze folder vindt u informatie over dit onderzoek. De volgende onderwerpen komen aan bod: Om de

Nadere informatie

Nieuwe toepassingen van massaspectrometrie. Ido P. Kema Afdeling Laboratoriumgeneeskunde Universitair Medisch Centrum Groningen

Nieuwe toepassingen van massaspectrometrie. Ido P. Kema Afdeling Laboratoriumgeneeskunde Universitair Medisch Centrum Groningen Nieuwe toepassingen van massaspectrometrie Ido P. Kema Afdeling Laboratoriumgeneeskunde Universitair Medisch Centrum Groningen Wist u dat Principe massaspectrometer Sample + _ Ion Source Mass Analyzer

Nadere informatie

Multiple Sclerose Neurodegeneratieve ziekten. 13 september 2011

Multiple Sclerose Neurodegeneratieve ziekten. 13 september 2011 Multiple Sclerose Neurodegeneratieve ziekten Nederlandse Vereniging voor Farmaceutische Geneeskunde 13 september 2011 Dr. Brigit A. de Jong, neuroloog Medisch Hoofd Radboud MS Centrum Afdeling Neurologie

Nadere informatie

Samenvatting. Hart- en vaatziekten, obesitas en diabetes

Samenvatting. Hart- en vaatziekten, obesitas en diabetes amenvatting 208 & amenvatting 209 amenvatting Hart- en vaatziekten, obesitas en diabetes Hart- en vaatziekten, obesitas en diabetes kunnen leiden tot gezondheids-problemen of een kortere levensverwachting.

Nadere informatie

In hoofdstuk 2 worden de verschillende ionisatie technieken (secondaire ionen massa spectrometrie (SIMS) en matrix geassisteerde laser

In hoofdstuk 2 worden de verschillende ionisatie technieken (secondaire ionen massa spectrometrie (SIMS) en matrix geassisteerde laser Een van de grootste uitdagingen voor wetenschappers in de 21 ste eeuw is om te begrijpen hoe verschillende biomoleculaire componenten, zoals RNA, DNA, hormonen, lipiden, suikers en eiwitten, met elkaar

Nadere informatie

Clinical proteomics in de oncologie

Clinical proteomics in de oncologie O V E R Z I C H T S A R T I K E L E N Clinical proteomics in de oncologie Clinical proteomics in oncology Auteurs Trefwoorden Key words M.C.W. Gast, J.Y.M.N. Engwegen, H.H. Helgason, J.H.M. Schellens en

Nadere informatie

Gentechnologie & moleculaire analysetechnieken Godelieve Gheysen 1999-2000 eerste zit

Gentechnologie & moleculaire analysetechnieken Godelieve Gheysen 1999-2000 eerste zit Gentechnologie en moleculaire analysetechnieken Godelieve Gheysen 1 Gentechnologie & moleculaire analysetechnieken Godelieve Gheysen 1999-2000 eerste zit Gentechnologie en moleculaire analysetechnieken

Nadere informatie

Informatieochtend Tepelvochtonderzoek. 8-9 februari 2019

Informatieochtend Tepelvochtonderzoek. 8-9 februari 2019 Informatieochtend Tepelvochtonderzoek 8-9 februari 2019 Inhoud Cijfers over borstkanker Achtergrondinformatie borstkanker Doel tepelvochtonderzoek Cijfers over borstkanker Borst 28% Huid 15% Darm 12% Long

Nadere informatie

Nederlandse samenvatting. Baarmoederhalskanker en het humaan papillomavirus

Nederlandse samenvatting. Baarmoederhalskanker en het humaan papillomavirus Nederlandse samenvatting Baarmoederhalskanker en het humaan papillomavirus Baarmoederhalskanker is de op een na meest voorkomende vorm van kanker bij vrouwen. Elk jaar krijgen wereldwijd ongeveer 500.000

Nadere informatie

Raeka Aiyar, PhD, Symposium Moderator Stamcellen en de toekomst van de geneeskunde.

Raeka Aiyar, PhD, Symposium Moderator Stamcellen en de toekomst van de geneeskunde. Raeka Aiyar, PhD, Symposium Moderator Stamcellen en de toekomst van de geneeskunde. https://youtu.be/r6bpio7l_yq OK, er zijn wat emotionele speeches geweest. Ik was daar niet helemaal klaar voor. Ik ben

Nadere informatie

Samenvatting. Samenvatting

Samenvatting. Samenvatting Samenvatting De snelle ontwikkeling van de moleculaire biologie gedurende de afgelopen decennia heeft geleid tot een sterke stijging van het aantal geneesmiddelen van biotechnologische oorsprong. Veel

Nadere informatie

Hoe kijken we naar het DNA van een patiënt?

Hoe kijken we naar het DNA van een patiënt? Hoe kijken we naar het DNA van een patiënt? Ies Nijman UMC Utrecht Dept of Genetics, Centre for Molecular Medicine Center for Personalized Cancer Treatment (CPCT), Hartwig Medical Foundation 1994 DNA sequenties,

Nadere informatie

Groeiende hoeveelheid data. Inleiding Medisch Technische Wetenschappen. Bioinformatica Deel 4. Structuur van een database. Selectie uit NIH-databases

Groeiende hoeveelheid data. Inleiding Medisch Technische Wetenschappen. Bioinformatica Deel 4. Structuur van een database. Selectie uit NIH-databases Groeiende hoeveelheid data Inleiding Medisch Technische Wetenschappen Naarmate de technieken voor de analyse van het DNA en de duizenden processen in de cel verbeteren, groeit de hoeveelheid proteïnesequenties

Nadere informatie

Wageningen University & Research. Wageningen, 14 Oktober 2017 Prof. dr Arthur Mol, Rector Magnificus

Wageningen University & Research. Wageningen, 14 Oktober 2017 Prof. dr Arthur Mol, Rector Magnificus Wageningen University & Research Wageningen, 14 Oktober 2017 Prof. dr Arthur Mol, Rector Magnificus 2017 Het begon in 1918 Van Landbouwhogeschool tot University & Research of the Life Sciences 1960s: primair

Nadere informatie

Cover Page. The handle holds various files of this Leiden University dissertation.

Cover Page. The handle   holds various files of this Leiden University dissertation. Cover Page The handle http://hdl.handle.net/1887/19067 holds various files of this Leiden University dissertation. Author: Meevissen, Moniek Hubertina Joanna Title: Schistosoma mansoni egg glycoproteins

Nadere informatie

Calcitonine en PCT als tumormerker

Calcitonine en PCT als tumormerker Calcitonine en PCT als tumormerker Marlies Oostendorp Symposium Genetische endocriene ziekten 2 SKML Sectie Endocrinologie 10 december 2014 PCT en calcitonine: fysiologie Calcitonine 32 aminozuren Productie

Nadere informatie

Neurodegeneratie vanuit klinisch chemisch perspectief

Neurodegeneratie vanuit klinisch chemisch perspectief Neurodegeneratie vanuit klinisch chemisch perspectief Charlotte Teunissen Hoofd Neurologisch Laboratorium en Biobank Afdeling klinische chemie VUmc Amsterdam Inhoud van de presentatie: 1. De ziekte van

Nadere informatie