Schimmelziekten. Pierre De Wit, emeritus hoogleraar (vanaf 2014) Plantenziektenkunde, Wageningen Universiteit

Transcriptie

1 Schimmelziekten Pierre De Wit, emeritus hoogleraar (vanaf 2014) Plantenziektenkunde, Wageningen Universiteit

2 Mijn inspiratiebron om in 1968 plantenziektenkunde te gaan studeren aan Wageningen Universiteit was Rachel Carson Het boek Silent Spring werd gepubliceerd in 1962 en deed president JF Kennedy er toe besluiten om de pesticiden die in haar boek werden beschreven te gaan testen op toxicologische nevenwerkingen

3 Plantenziekten zijn een continue bedreiging voor de voedselveiligheid en maatschappij Eikensterfte Phytopthora ramorum Bloedingsziekte van de wilde kastagne Pseudomonas syringae pv. aesculi Uganda 99 stengelroest van tarwe Puccinia graminis

4 Essentaksterfte (2010): Hymenoscyphus fraxineus; vals essenvlieskelkje

5 Darwin s evolutieleer legde de relatie bloot tussen alle organismen De eerste levensboom

6 Een recente levensboom met zes rijken waaronder de schimmels De schimmels

7 Wat zijn schimmels? Heterotrofe organismen (ze hebben geen bladgroen) Ze zijn eencellig (gisten) of meercellig (draadvormig) en vormen mycelium bij verdere uitgroei Ze hebben celwanden met daarin voornamelijk chitine Ze komen overal voor (water, lucht, grond, mens, dier en plant)

8 Nuttige eigenschappen van schimmels Afbrekers van dood organisch material waardoor mineralen vrij komen Nuttige partners van planten (symbionten) Voedingsbron voor de mens Producenten van antibiotica en andere geneesmiddelen

9 Schimmels als afbrekers van dood organisch materiaal

10 Schimmels als nuttige partners van planten (symbionten) Ectomycorrhiza-plant interacties Endomycorrhiza-plant interacties Korstmossen(schimmel-alg interacties)

11 Schimmels als voedingsbron voor de mens

12 Schimmels als producenten van antibiotica en andere geneesmiddelen Penicillines Statines Cyclosporines

13 Schadelijke eigenschappen van schimmels Ze kunnen mens en dier ziek maken Ze kunnen houtrot veroorzaken in gebouwen Ze kunnen planten ziek maken

14 Schimmels die planten ziek maken Aardappelziekte Phytophthora infestans De Ierse hongersnood ( )

15 Schimmels die planten ziek maken Biotrofe schimmelparasieten: maken plantencellen niet dood, maar zuigen ze leeg Necrotrofe schimmelparasieten: doden plantencellen en leven op gedode cellen

16 Alle weefsels van planten kunnen worden aangestast door schimmels Bladeren Stengels Vruchten Wortelhals Wortels

17 Schimmelziekten kunnen beschermd worden door chemicaliën, maar ook door natuurlijke resistentiegenen Appelschurft Venturia inaequalis Veelal bestreden met fungiciden Aardappelziekte Phytophthora infestans Veelal bestreden met fungiciden Bladvlekkenziekte van tomaat Cladosporium fulvum Resistente planten

18 Wanneer tasten schimmels planten aan? De ziektedriehoek: 1. Plant moet vatbaar zijn 2. De schimmel moet aanwezig zijn en zich kunnen verspreiden 3. De omgevingsfactoren moeten gunstig zijn voor infectie Conclusie: de mens kan op verschillende plaatsen ingrijpen

19 Factoren die het ontstaan van ziekten kunnen beïnvloeden

20 Hoe verspreiden schimmels zich? Via ziek zaaizaad Vanuit aangetaste planten m.b.v. sporen door de lucht Via mens en dier die sporen kunnen verspreiden na contact met zieke planten Via maaiers en ander baanwerktuigen

21 Grassoorten op sportvelden/golfbanen in gematigde streken 1. Soorten van het geslacht Agrostis, o.a. gewoon struisgras, Agrostis capillaris heeft lage landbouwkundige waarde en wordt gebruikt in sportvelden; lage kunstmest en water behoefte 2. Soorten van het geslacht Festuca, o.a. rood zwenkgras, Festuca rubra heeft lage landbouwkundige waarde en wordt gebruikt in sportvelden; lage kunstmest en water behoefte 3. Soorten van het geslacht Lolium, o.a. Engels raaigras, Lolium perenne, heeft hoge landbouwkundige waarde, niet wintervast, vatbaar voor ziekten; niet erg geschikt voor sportvelden; hoge kunstmest en water behoefte 4. Soorten van het geslacht Poa, o.a. straatgras, Poa annua heeft lage landbouwkundige waarde en produceert het hele jaar zaad; vatbaar voor ziekten; niet gewenst in sportvelden/golfbanen, maar dominant bij slecht beheer vanwege snelle zaadvorming en kieming In rassenlijst staat bij de eigenschappen van de verschillende grassen vaak weinig beschreven over resistentie tegen ziekten; rood zwenkgras en gewoon struisgras zijn redelijk ziektetolerant en het meest geschikt

22 Veel voorkomende schimmelziekten op golfbanen Compendium of turfgrass diseases vermeldt 45 schimmels die ziekten in grassen van golfbanen kunnen veroorzaken, waarvan 29 bladschimmels, 10 blad-/wortelschimmels en 6 wortelschimmels; de meeste schimmels kunnen overzomeren/overwinteren m.b.v. speciale overlevingstructuren (sclerotia, chlamydosporen, mycelium, sporen) Hiervan is maar een klein aantal schimmels van belang op onze golfbanen Sneeuwschimmel (Microdochium nivale) Dollarspot (Sclerotinia homoeocarpa) Rooddraadschimmel (Laetisaria fuciformis) Anthracnose (Colletotrichum graminicola) Brownpatch (Rhizoctonia solani) Roesten (Puccinia soorten) Elke schimmel heeft zijn karakteristieke levenscyclus

23 De levenscyclus van Microdochium nivale, de sneeuwschimmel Rustsporen/structuren

24 De levenscyclus van Sclerotinia homoeocarpa, dollar spot

25 Levenscyclus van Rhizoctonia solani (brown patch)

26 Levenscyclus van anthracnose (Colletotrichum graminicola) (vooral op straatgras)

27 Levencyclus van roesten

28 Microdochium nivale (sneeuwschimmel) De sneeuwschimmel staat ook bekend als: roze sneeuwschimmel (pink patch); Microdochium patch Fusarium patch ( cirkels van cm in diameter) Op hoger gras zijn de cirkels minder duidelijk Microdochium nivale veroorzaakt aantasting van blad tijdens afwisselende koele en koude periodes (zoals) de kwakkelwinter van (tussen 0 en 10 C) De groei van de plant staat stil en de schimmel kan nog groeien bij temperaturen net boven 0 C Wanneer gras niet voorbereid is op de winter (plotselinge koude periode na warme periode)

29 Microdochium nivale: ziektecyclus M. nivale overzomert (overleeft in de zomer) als mycelium of sporen In najaar en winter (>1 en <10 0 C) groeit schimmel en tast blad aan Vele roze sporen worden gevormd op de randen van de cirkels De sporen infecteren blad en bladschede vlak bij de grond Wind en oppervlaktewater zorgen voor verspreiding van sporen Bij aantasting van de kroon van het gras wordt de ziekte een probleem (sneeuw op onbevroren grond)

30 Microdochium nivale: preventie Greens voorbereiden op de winter; in het najaar weinig stikstof geven waardoor de groei van het gras langzaam afneemt en winterhard wordt Preventief gebruik van fungiciden wordt wel toegepast maar is niet milieuvriendelijk en meestal ook niet nodig (kwakkelwinters komen niet elk jaar voor) Green Deal staat binnenkort het gebruik van fungiciden niet meer toe en gebruik van fungiciden leidt tot resistentieproblemen Fungiciden doden ook andere nuttige bodemschimmels (antagonisten) die in competitie leven met de sneeuwschimmel Bij het stijgen van de temperatuur komt het gras er meestal weer bovenop Gebruik van resistente rassen; rood zwenkgras is redelijk tolerant

31 Dollar spot (Sclerotinia homoeocarpa) Bleke lesies die uitbreiden vanaf de top of rand van het blad Lesies vaak omgeven met een bruin-rode rand Lesies kunnen samenvloeien en aangetaste blaadjes vormen ronde aggregaten met een diameter van 1 tot 10 cm Op greens lijken de vlekken op een zilverkleurige dollar (dollar spot) Alleen blad, niet de kroon of wortel wordt aangetast

32 Dollar spot (Sclerotinia homoeocarpa) Aantasting treedt op bij aanhoudende periodes van hoge relatieve luchtvochtigheid Kan het hele jaar optreden bij temperaturen tussen 15 and 30 C. Schimmel houdt van hoge temperaturen overdag en koele nachten (dauwvorming is nodig om blad te infecteren) Komt meer voor op zand- dan op kleigrond. Te lage stikstofvoorziening kan dollarspot in de hand werken Bij extra stikstofgift herstelt de green

33 Dollar spot (Sclerotinia homoeocarpa); overwintering De schimmel overwintert en overleeft ongunstige periodes als slapend mycelium op geïnfecteerde planten en grasafval (thatch) Soms in de vorm van myceliumklompjes (stroma) op aangetast blad Verspreiding vindt plaats door wind, water, mens, dier, machines Bij gunstige omstandigheden (warm en nat weer met hoge relatieve luchtvochtigheid in de graszode), begint de schimmel weer te groeien en gezond blad te infecteren

34 Rooddraad (Laetisaria fuciforme) Rooddraad geeft rode-roze gelei-achtige strepen (sporulerende schimmel) op het blad; de groei van het gras wordt geremd Gras gaat meestal niet dood en wortels worden niet aangetast Treedt op bij warm en nat weer in voor- en najaar Aantasting begint met kleine geel-bruine plekjes in de grasmat waarna de rode-roze schimmelstructuren ontstaan

35 Bestrijding van rooddraadschimmel Goede beluchting Extra stikstofgift geeft gras weer groeikracht Maar extra stikstofgift in najaar geeft weer verhoogde kans op sneeuwschimmel

36 Roesten op grassen Gele roest (Puccinia striiformis) Bruine roest (Puccinia recondita) Zwarte roest (Puccinia graminis) Kroonroest (Puccinia coronata) Veel grassen zijn veredeld op resistentie tegen roesten

37 Hoe worden plantenziekten bestreden (algemeen)? 1. Resistente rassen 2. Cultuurmaatregelen 3. Chemische bestrijding 4. Biologische bestrijding Met de Green deal mogen geen of maar weinig chemische middelen meer gebruikt worden Vanaf 2020 mogen geen chemische middelen meer gebruikt worden Hoe nu verder: 1. Gebruik van rassen die redelijk bestand zijn tegen ziektedruk 2. Cultuurmaatregelen en bemesting die planten weerbaarder maken 3. Verschillende ziekten vragen verschillende maatregelen (vgl het effect van stikstof op sneeuwschimmel en dollarspot 4. Biologische bestrijding: Er zijn veel Schimmel/bacterie-preparaten, maar hun werking is zeer variabel (Trichoderma sp., Coniothyrium sp., Gliocladium sp., Bacillus sp., Pseudomonas sp.

38 Nieuwe ontwikkelingen voor preventie van (schimmel)ziekten in golfbanen; de komst van de Green Deal Behoud van gezond bodemleven. Bevordering van anatagonisten op fairways en kwetsbare greens Keuze van resistente/tolerante grasvarieteiten Gebruik weinig of geen fungiciden: Fungiciden verstoren bodemleven (goedaardige antagonistische schimmels worden ook gedood) Fungiciden helpen slechts voor korte tijd en er kan resistentie optreden Gebruik van groeistimulatoren: Zeewierextracten worden regelmatig gebruikt Zeewierextracten bevatten macro- (P, K, Ca, Mg), micronutriënten (Mn, Zn, I) en hormonen (cytokininen en auxinen) Vaak worden andere micronutriënten zoals Fe, Cu toevoegd Antischimmelwerking berust vaak op deze toevoegingen Zijn ze milieuvriendelijk of krijgen we op termijn ophoping van zware metalen in onze greens? (neem bodemmonsters) Conclusie: er is nog veel onderzoek nodig

39 Schimmels op de golfbaan in het gras (weinig schade); (vaak goede indicator van actief bodemleven) Weidekringzwam (Marasmius oreades) Komt meestal in the rough voor Vormt heksenkring; soms schadelijk

40 Schimmels op de golfbaan in het gras (weinig schade) Loodgrijze bovist; Bovista plumbea Vaak veel kleiner op de golfbaan omdat jonge exemplaren worden weggemaaid Komt vooral voor op tee-boxes en fairways

41 Schimmels op de golfbaan in het gras (weinig schade) Gewone beurszwam (Volvariella gloiocephala) Saprofiet, leeft van organisch material Komt meestal voor op rijkere delen van de baan (solitair)

42 Schimmels op de golfbaan in het gras (weinig schade) Bruine satijnzwam (Entoloma sericeum) Vooral op de fairways

43 Schimmels op de golfbaan in het gras (weinig schade) Isabelkleurig breeksteeltje (Conocybe albipes) Verschijnt vaak overnacht

44 Op golfbanen die ecologisch beheerd worden komen veel verschillende paddenstoelen voor (bij bomen en hei)

45 Zouden we de paddenstoelen op de golfbanen in Nederland kunnen inventariseren? Dat zou een mooie indicator zijn voor ecologisch beheer van golfbanen in Nederland Zijn er hoofdgreenkeepers die interesse hebben om mee te werken aan dergelijke inventarisaties?

46 Dank voor uw aandacht Vragen.