Effectbepaling UV-licht behandeling golfbanen. Clean Greens

Transcriptie

1 SHEET

2 Effectbepaling UV-licht behandeling golfbanen Clean Greens

3 HAS KennisTransfer Onderwijsboulevard 221 Postbus MA s-hertogenbosch Telefoon: (073) Documenttitel: Effectbepaling UV-licht behandeling golfbanen Opdrachtgever: Contactpersoon: Clean Greens Marcel Hoekstra Projectleider: Projectuitvoerder: Rob Kerkmeester Dennis Timmermans Plaats: s-hertogenbosch Datum: november 2009 Effectbepaling UV-licht behandeling golfbanen i

4 Samenvatting De schimmelziekten Dollarspot en Microdochium/ Fusarium zijn een groot probleem op golfbanen. De bestaande beheer- en/ of behandelingsmethode voor Dollarspot en Microdochium/ Fusarium zijn: Rollen/ sweepen (verwijderen van dauw en bladnat periode verkorten); Zorgen voor voldoende luchtcirculatie rondom de green (o.a. snoeien van bomen en struiken); Goed opgesteld bemestingsplan (met name stikstof); Greens niet te kort maaien tijdens risicovolle omstandigheden; Regelmatig beluchten van de greens; Een chemisch middel tegen Dollarspot is IJzersulfaat. Azoxystrobine is een middel om Microdochium/ Fusarium tegen te gaan. Deze standaard beheer- en/ of behandelingsmethoden werken niet afdoende om Dollarspot en Microdochium/ Fusarium tegen te gaan. Dit was voor Marcel Hoekstra aanleiding om een nieuwe methode te ontwikkelen om dit probleem op golfbanen tegen te gaan. Marcel Hoekstra is eigenaar van het bedrijf Clean Greens en heeft in 2007 een methode ontwikkeld om met behulp van UV- licht (UV-gewasbescherming) schimmels in en op grassen te doden. Vanaf de ontwikkeling van de techniek zijn er allerlei kleine onderzoeken uitgevoerd om de effectiviteit van deze methode te bestuderen en te meten, m.n. tegen Dollarspot (en sneeuwschimmel). In het voorjaar van 2009 is in samenwerking met golfbaan de Batouwe besloten om een onderzoek op te zetten waarin op grote schaal naar het effect van de UV-gewasbeschermingstechniek wordt gekeken. HAS KennisTransfer heeft de waarnemingen verricht en verwerkt. Half juni is op golfbaan de Batouwe gestart met het behandelen van verschillende greens door middel van de UV-gewasbeschermingstechniek. Begin augustus werd een slechtere grasgroei en verdichting van de grond geconstateerd op de greens die behandeld werden met de UV-gewasbeschermingstechniek. De bodemdruk van de grote UV machine bleek niet optimaal. Hierom is in overleg tussen Marcel Hoekstra (Clean Greens) en Frans Kind (hoofd greenkeeper de Batouwe) besloten om op 11 augustus de proef af te breken. Er is wel waargenomen tot half oktober. Uit de uitgevoerde waarnemingen kan het volgende worden geconcludeerd: Er zijn geen significante verschillen in aantastingsniveau gevonden; o Veel spreiding tussen greens met dezelfde behandeling; o UV-methode heeft even goed gewerkt als standaard behandeling; Standaard behandeling (Perengaard) ± zelfde verloop als UV-behandelingen (Appel- en Kersengaard) Bij alle behandelingen treedt van half tot eind augustus een piek op in het aantastingsniveau; Na afbreken van de proef blijft deze piek enkele weken bestaan; Op een onbehandelde oefengreen werd (+/- een maand) eerder een zware aantasting door Dollarspot geconstateerd., Dit aantastingsniveau daalt ongeveer tegelijk met piek op behandelde greens; Effectbepaling UV-licht behandeling golfbanen ii

5 Zowel de standaard beheer- en/ of behandelingsmethode als de UVgewasbeschermingstechniek werken beide onvoldoende om schimmelziekten helemaal te voorkomen, maar zorgen er vaak wel voor dat de kwaliteit van de green op een acceptabel niveau blijft. Dit onderzoek geeft aanleiding voor discussie over: Ligging van de greens en onderzoeksopzet in relatie tot spreiding in resultaten; Leefomstandigheden voor schimmels (o.a. afhankelijk van het weer); Invloed weer op verspreiding sporen; Invloed UV apparatuur op gewasconditie; het gewicht zal omlaag moeten; Verspreiding sporen fairway green na UV. Effectbepaling UV-licht behandeling golfbanen iii

6 Inhoudsopgave Samenvatting... ii 1. Inleiding Clean Greens Onderzoeksvraag Onderzoeksopzet Leeswijzer Dollarspot en Winter Fusarium Dollarspot Winter Fusarium (Sneeuwschimmel) Resultaten Oefengreen Perengaard Appelgaard Kersengaard Gemiddelde score Conclusie Discussie Vroegtijdig afbreken van de proef Spreiding Ligging greens Leefomstandigheden Dollarspot Effect op overleving en verspreiding sporen Dollarspot fairway green na UV Aanbevelingen Literatuurlijst Bijlage 1: Uitkomsten waarneming Bijlage 2: Verdichtingcijfers Effectbepaling UV-licht behandeling golfbanen iv

7 1. Inleiding In dit hoofdstuk worden de achtergronden van het onderzoek besproken. Allereerst wordt in paragraaf 1. de opdrachtgever geïntroduceerd, het bedrijf Clean Greens. Vervolgens komt in paragraaf 1.2 de onderzoeksvraag en doelstelling aan de orde. Paragraaf 1.3 beschrijft de onderzoeksopzet en tot slot wordt in paragraaf 1.4 de opbouw van het onderzoeksrapport besproken. 1.1 Clean Greens Clean Greens is een bedrijf gevestigd in Wageningen en is officieel van start gegaan in het najaar van 2007 met als doel: het realiseren van een nieuwe en effectieve toepassing van UV-gewasbeschermings techniek om daarmee schimmels op en in grassen te bestrijden. Marcel Hoekstra is eigenaar van het bedrijf. De UV-gewasbescherming wordt in de glastuinbouw en in de landbouw al succesvol ingezet. Het idee van Marcel Hoekstra, om met behulp van UV schimmels in en op grassen te doden, is ontstaan tijdens een afstudeeronderzoek naar de adoptatie van UVgewasbescherming in de tomatenteelt. Vervolgens is een onderzoekstraject in gang gezet, waarbij de praktijk direct werd betrokken. Uit de praktijk bleek dat er een grote behoefte bestond aan een oplossing voor o.a. Dollarspot bestrijding op golfbanen. Deze schimmel kan grote schade aanrichten op de zogenaamde green, het belangrijkste stukje gras op de golfbaan waar geput wordt. Dollarspot is een probleem dat speelt op golfbanen omdat er geen goede beheersing van deze ziekte is. Vanuit de golfwereld is er behoefte aan een betere en niet chemische methode om deze schimmel te bestrijden. In hoofdstuk 2 wordt dieper ingegaan op deze parasitaire schimmel. In samenwerking met het bedrijf Barenbrug heeft Clean Greens een laboratoriumproef opgezet en daarnaast zijn er enkele prototypes gerealiseerd. Deze prototypes zijn vervolgens getest op Golf Horst, Golf & Countryclub Geijsteren en Golfbaan Spaarnwoude. De testen met de prototypes waren op verschillende vlakken succesvol. Mede door deze goede samenwerking heeft Clean Greens B.V. in het voorjaar van 2008 een nieuw model afgerond, dat zorgvuldig is ingezet door Golfbaan de Batouwe. De resultaten waren boven verwachting en Golfbaan de Batouwe heeft ervoor gekozen om in samenwerking met Clean Greens in 2009 een groter project op te zetten. Tijdens dit project is gekeken naar het effect van UV-gewasbescherming op Dollarspot en aanvullend op Microdochium. Clean Greens heeft HAS KennisTransfer gevraagd het effect te monitoren. 1.2 Onderzoeksvraag HAS KennisTransfer heeft voor het monitoren van het effect van de UVgewasbescherming techniek vooraf de volgende onderzoeksvraag opgesteld: Is UV-gewasbeschermings techniek in staat de hoeveelheid Dollarspot beter, even goed of minder goed te beperken dan de gangbare beheer- en behandelingsmethode (zie hoofdstuk 2.1 voor de gangbare beheer- en behandelingsmethode)? Effectbepaling UV-licht behandeling golfbanen 5

8 De doelstelling van dit onderzoek is door middel van een praktijkproef de effectiviteit van de UV-gewasbeschermingtechniek te bepalen op basis van een behandeling van greens die dagelijks of op basis van gegevens van een weerstation plaats vindt. 1.3 Onderzoeksopzet In deze paragraaf wordt de onderzoeksopzet voor het bepalen van het effect van UVgewasbescherming op de golfbaan besproken. Golfbaan de Batouwe telt 27 holes verdeeld over 3 lussen: Appelgaard 9 holes (blauwe stippen in afbeelding 1.1); Perengaard 9 holes (rode stippen in afbeelding 1.1); Kersengaard 9 holes (oranje stippen in afbeelding 1.1). Daarnaast bezit golfbaan de Batouwe nog een aantal oefenholes. Afbeelding 1.1 De verschillende lussen golfbaan de Batouwe Effectbepaling UV-licht behandeling golfbanen 6

9 Gedurende het onderzoek worden de greens van de verschillende lussen op de volgende wijze tegen Dollarspot behandeld: Perengaard: gangbare beheer-/ behandelingsmethode (beschrijving van deze methode is terug te vinden in hoofdstuk 2.1); Appelgaard: UV-C volgens waarnemingen weerstation; Kersengaard: dagelijks UV-C; Oefengreen: geen behandeling. Gedurende het onderzoek zijn in totaal op 9 verschillende data waarnemingen verricht met een tweewekelijkse waarnemingsfrequentie. De 0-meting is uitgevoerd op woensdagochtend 17 juni en donderdagochtend 18 juni. Gezien de drukte op de baan zijn de daarop volgende waarnemingen verricht op donderdagochtend 2 juli, 16 juli, 30 juli,13 augustus, 27 augustus, 10 september, 24 september en 8 oktober. Gedurende de waarnemingen zijn er foto s gemaakt van greens waarop sprake was van Dollarspot aantasting. Met behulp van een grit van 1 bij 1 meter is de grootte van de aantasting zichtbaar gemaakt. Vervolgens is de ontwikkelingsfase van de aantasting op elke green volgens de volgende schaalverdeling bepaald: 0 = geen aantasting; 1 = enkele beginnende plekken op de green: zeer kleine bleke plekjes gras; 2 = ook ronde, strokleurige plekken van 5 tot 7,5 cm en enkele beginnende plekjes, in totaal minder dan 10 op de green; 3 = 10 tot 50 oudere en nieuwere plekken verspreid over de green; myceliumgroei zichtbaar bij vocht in de ochtend; 4 = plekken vloeien in elkaar over tot onregelmatige strokleurige plekken / gebieden; niet meer dan 10 % van de baan aangetast; 5 = als 4, meer dan 10 % van de baan aangetast. Vanaf de waarneming van 24 september is er ook aandacht besteed aan de aantaster met Microdochium/ Fusarium (Sneeuwschimmel). De staat van de ontwikkeling van deze aantaster is volgens de volgende schaalverdeling bepaald: 1 = gras ziet er donker en waterig uit. 2 = plekken worden groter; zalmroze tot oranjebruine kringen rond de aantasting. 3 = wit tot roze mycelium op de aantasting 4 = schadeplekken zijn donker als ze nat zijn en licht als ze droog zijn; aangetaste blad kleurt grijs, schimmel wordt minder actief. 5 = Straatgras keert veelal als eerste grassoort terug op de schadeplek. 1.4 Leeswijzer Het onderzoeksrapport begint met een beschrijving van de schimmelziekten Dollarspot en Winter Fusarium, ook wel Sneeuwschimmel genoemd. Onderwerpen die in dit hoofdstuk aan bod komen zijn o.a. symptomen en herkenning van de schimmels, risicovolle omstandigheden waarin beide schimmels zich het best ontwikkelen en de beheer-/ behandelingsmethode van beide schimmels. In hoofdstuk 3 worden de resultaten van de uitgevoerde waarnemingen besproken. In het totaal zijn er 9 waarnemingen uitgevoerd in een periode van 18 weken. De resultaten worden per lus (Peren-, Appel-, of Kersengaard) grafisch weergeven. Effectbepaling UV-licht behandeling golfbanen 7

10 Naar de resultaten komt in hoofdstuk 4 de conclusie van het onderzoek ter sprake.. Hoofdstuk 5 bespreekt de discussiepunten n.a.v. de resultaten en hun betekenis. Tot slot worden er in hoofdstuk 6 een aantal aanbevelingen gedaan. Effectbepaling UV-licht behandeling golfbanen 8

11 2. Dollarspot en Winter Fusarium Uit een in 2003 gehouden enquête blijkt dat Microdochium/ Fusarium (Sneeuwschimmel) en Dollarspot (Mann Newell, 2005) tot de meest voorkomende ziekten op de golfbanen in Nederland behoren. De ziekten zijn door respectievelijk 65% en 59% van de banen gemeld en waar het fusarium betreft, heeft 17% van de clubs ernstige tot zeer ernstige aantastingen waargenomen. Andere ziekten die regelmatig werden aangetroffen zijn Anthracnose, Rondeplekkenziekte (Take-all patch), Rooddraad en Heksenkringen. De schade was hier echter minder groot dan bij Fusarium en Dollarspot. Brown patch (Rhizoctonia spp.) werd in een enkel geval geconstateerd, namelijk bij 3% van alle banen. 2.1 Dollarspot Dollarspot wordt veroorzaakt door de schimmel Rustroemeria floccosum (ex-sclerotinia homeocarpa). Deze schimmel heeft een voorkeur voor warme, vochtige omstandigheden en tast voornamelijk roodzwenk en struisgras aan, maar kan ook straatgras aantasten. Volgens de literatuur wordt Dollarspot het meeste waargenomen tijdens het najaar. De schimmel is goed bestand tegen ongunstige weersomstandigheden zoals koude en droogte. Hierdoor is de schimmel in staat zich gedurende een langere tijd in de bodem of plantenresten te handhaven. Levenswijze: deze schimmel overleeft in een aangetaste grasplant en in stroma (schimmelweefsel dieper tussen gras). Er zijn 2 stadia: eerst trage groei vanuit stroma / plantweefsel, dan snelle groei met agressieve aantasting. Daarvoor zijn wel gunstige omstandigheden voor de schimmel en relatief zwakke afweer van het gras nodig. Er worden op het gras pycniden met conidiën (ongeslachtelijke luchtsporen) en geslachtelijke ascosporen gevormd; het stroma lijkt de belangrijkste rol te spelen bij de overleving. De symptomen van Dollarspot zijn als volgt: individuele bladeren vertonen geelgroene plekken, die een waterig uiterlijk krijgen en tenslotte een bleke strokleur met een roodbruine rand. Gewoonlijk worden uiteindelijk hele bladeren aangetast, maar ook kunnen alleen delen van bladeren afsterven ofwel necrotisch worden. Er verschijnen kleine plekken gebleekt gras (ter grootte van een dollar) op de green. In afbeelding 2.1 en 2.2 zijn Dollarspot aantastingen waar te nemen. Het patroon van Dollarspot schade hangt ook af van het beheer. Bij kort en frequent maaien, dus op de green, is de ziekte het eerst te zien als zeer kleine bleke plekjes gras. Deze ontwikkelen zich tot ronde, strokleurige plekken van 5 tot 7,5 cm diameter. De geïnfecteerde plekken zijn doorgaans scherp begrensd. In de vroege ochtend, als er nog dauw is, is soms een wit schimmelpluis (mycelium) te zien dat over de aangetaste bladeren groeit. Zonder bestrijding kunnen de losse plekken samenvloeien en een grotere onregelmatige plek vormen. Effectbepaling UV-licht behandeling golfbanen 9

12 Afbeelding 2.1 Dollarspot aantasting op de green Afbeelding 2.2 Dollarspot is te herkennen aan de bleke strokleurige kleur Risicovolle omstandigheden die het ontstaan van Dollarspot in de hand kunnen werken zijn hevige ochtenddauw, plekken die geen ochtendzon krijgen of met een gebrek aan luchtcirculatie als gevolg van omliggende belemmeringen waardoor het oppervlak langer vochtig blijft, dagtemperaturen van 15-25ºC, achterblijvende groei en uitzonderlijk kort maaien. Standaard beheer-/ behandelingsmethode Cultuurtechnische maatregelen die het ontstaan van Dollarspot op de green zo veel mogelijk kunnen beperken zijn: Zoals het bij de meeste ziekteverwekkers het geval is, speelt een natte grasmat een belangrijke rol bij de infectie van het gras. De kans op infectie wordt verkleind als de periode dat het gras nat is, wordt verkort. Het is daarom belangrijk dat tijdens ongunstige omstandigheden beregening zo vroeg mogelijk in de ochtend plaats vindt. Vroeg in de morgen kunnen de greens dan eerst worden gesweept/ gerold om overtollig water te verwijderen, waarmee de periode dat het gras nat is wordt bekort. Er dient minder vaak maar langer beregend te worden in plaats van vaker en korter; Effectbepaling UV-licht behandeling golfbanen 10

13 De luchtcirculatie kan verbeterd worden door lage takken van bomen en struiken te snoeien. De ochtendzon helpt ook de grasmat drogen. Men dient te overwegen bomen die de ochtendzon tegenhouden te snoeien en/of te verwijderen; Dollarspot krijgt veel meer kans bij weinig voeding, met name minder stikstof is van belang. Voldoende kunstmest op momenten met een verhoogd risico om een constante maar niet overmatige groei te bevorderen, zal de kans op Dollarspot verminderen; Zeer kort gemaaide (korter dan 6mm) greens kunnen een Dollarspot infectie stimuleren. Tijdens ongunstige omstandigheden dient te worden gedacht aan minder kort maaien om zodoende de grasgroei te bevorderen; Grondverdichting en de aanwezigheid van vilt kunnen eveneens Dollarspot bevorderen. Regelmatig beluchten vermindert de grondverdichting en bevordert de afbraak van een eventuele viltlaag waarmee de kans op een eventuele ernstige uitbraak van Dollarspot kan worden verlaagd. Een chemische maatregel tegen Dollarspot is de greens behandelen met IJzersulfaat. Verder heeft Signum een effect op Dollarspot. Bron: Handleiding opleiding Hoofdgreenkeeper , HAS KennisTransfer, blz. 12 en 13 Handboek Greenonderhoud, uitgave Nederlandse Golf Federatie (NGF), ( 2.2 Winter Fusarium (Sneeuwschimmel) Fusarium wordt veroorzaakt door de schimmel Microdochium nivale en is waarschijnlijk de meest schadelijke ziekte die op een green voor kan komen. Naast struisgras en roodzwenk tast Fusarium voornamelijk straatgras aan. De meeste aantastingen komen in het late najaar en in de winter voor. De naam Sneeuwschimmel komt voort uit het feit dat het gras vooral gevoelig is tijdens en na bedekking met een sneeuwdek. In deze periode vindt er geen fotosynthese plaats en raakt het gras verzwakt. Ook is het gras gedurende een langere tijd nat. Dankzij de lage minimum groeitemperatuur kan de schimmel Microdochium nivale dan toch het gras aantasten. De eerste zichtbare symptomen zijn dat gras er donker en waterig uitziet, zie hiervoor afbeelding 2.3. De plekken worden groter en kunnen zalmroze tot oranjebruine kringen rond de aantasting ontwikkelen. Onder voor Fusarium gunstige omstandigheden groeit er wit tot roze mycelium op de aantasting, zie afbeelding 2.4. Als de omstandigheden minder gunstig worden, of als de ziekteverwekker onder controle is, blijven er schadeplekken zichtbaar. Deze plekken zijn donker als ze nat zijn en licht als ze droog zijn. Afhankelijk van de weersomstandigheden kunnen de schadeplekken maandenlang zichtbaar blijven. Als het aangetaste blad grijs kleurt, geeft dat aan dat de schimmel minder actief aan het worden is. Straatgras keert veelal als eerste grassoort terug op de schadeplek. Effectbepaling UV-licht behandeling golfbanen 11

14 Afbeelding 2.3 Beginfase van de schimmel Microdochium (Fusarium) Afbeelding 2.4 de schimmel Microdochium in een gevorderd stadium Fusarium-gevoelige omstandigheden zijn greens die voornamelijk uit straatgras bestaan, extreem natte weersomstandigheden (voortdurende motregen of mist), een slecht drogende grasmat als gevolg van schaduw en gebrek aan luchtcirculatie, geel groeiend gras door een te veel aan kunstmest, basische omstandigheden, een te dikke viltlaag en veel dressen onder ongunstige groeiomstandigheden. De schimmel groeit door tussen 0 en 16 C. Standaard beheer-/ behandelingsmethode Cultuurtechnische maatregelen die het ontstaan van de schimmel Microdochium nivale op de green zo veel mogelijk kunnen beperken zijn: Natte greens bevorderen infectie. Een manier om natte plekken en dus infectiehaarden in het gras tegen te gaan is goed werkende drainage en een goed grasbeheer. Vilt moet tot een minimum beperkt worden aangezien het een voedselbron voor Microdochium nivale is en water vasthoudt. Lichtopname (met name ochtendzonlicht) en luchtcirculatie moeten worden bevorderd zodat het gras snel opdroogt. Beregen het gras zo vroeg mogelijk in de ochtend en verwijder overtollig water (sweepen). Dit helpt primaire infecties tegengaan; Gebruik de aanbevolen hoeveelheid kunstmest op het juiste tijdstip. Dit voorkomt gele groei op het moment dat de omstandigheden voor de ziekteverwekker gunstig zijn; Waar de ph van de wortelzone voor struisgras of roodzwenk bovengemiddeld is (5,0-6,0), kan worden gedacht aan een verlaging van de ph door middel van zwavel of een verzurende kunstmest. Als de ph binnen deze gemiddelde waarden ligt, kunnen verzurende meststoffen gebruikt worden om de ph van het bladoppervlak te verlagen. Een neutrale topdressing kan er voor zorgen dat de ph van de wortelzone nog verder zakt. Effectbepaling UV-licht behandeling golfbanen 12

15 Een gelijktijdig gebruik van al deze maatregelen zal ook het binnendringen van straatgras tegengaan; Pas de dressing toe als de omstandigheden gunstig zijn; Geef ijzersulfaat om de plant te sterken tegen infecties voordat de omstandigheden voor Microdochium nivale gunstig worden. Wanneer er sprake is van Microdochium nivale (sneeuwschimmel) zijn er ook een aantal chemische maatregelen toe te passen. Op dit moment is azoxystrobine (Heritage) het enige chemische middel in Nederland dat beschikbaar is om Microdochium tegen te gaan. Azoxystrobine mag niet vaker dan twee keer per jaar worden toegepast. De eerste behandeling dient te worden toegediend als de ziekte eind september of begin oktober verwacht wordt of op het moment dat de eerste ziekteverschijnselen zich voordoen. Een tweede behandeling kan zes weken later worden gegeven als het weer zacht en vochtig is en het gevaar voor de ziekte groot is. Om schimmelresistentie te voorkomen moet bij voorkeur een tweede behandeling worden overgeslagen. Bron: Handleiding opleiding Hoofdgreenkeeper , HAS KennisTransfer, blz. 19 t/m 21 Handboek Greenonderhoud, uitgave Nederlandse Golf Federatie (NGF), ( Effectbepaling UV-licht behandeling golfbanen 13

16 3. Resultaten Om het effect van de UV-gewasbeschermings techniek op Dollarspot te bepalen, zijn er gedurende een periode van 18 weken 9 waarnemingen uitgevoerd. Dit komt neer op 1 waarneming per 2 weken. Gezien de drukte op Golfbaan de Batouwe is ervoor gekozen om de waarnemingen op de donderdagochtenden voor 10.00uur uit te voeren. Voor 10.00uur was er vaak nog sprake van dauw en is er soms mycelium zichtbaar, wat een goed beeld geeft van de schimmeldruk. In bijlage 1 zijn de uitkomsten van de waarnemingen terug te vinden. In dit hoofdstuk worden deze uitkomsten nader toegelicht en besproken. 3.1 Oefengreen Op de oefenholes van golfbaan de Batouwe is er één hole beoordeeld waarvan de green niet behandeld wordt tegen ziekten en plagen. Wel wordt hier gesweept/gerold. Dit is de green van hole 1. Bij elke waarneming, alleen niet tijdens waarneming 1, is deze green als eerse bezocht. Met het waarnemen van deze green werd een goed inzicht verkregen van de schimmeldruk op dat moment. Deze green is dus een beperkte onbehandelde controle. In afbeelding 3.1 zijn de uitkomsten van de waarnemingen op de oefengreen grafisch weergegeven. Omdat gedurende het onderzoek maar 1 oefengreen is waargenomen en de waarnemingsmethode dus niet overeenstemt met die van de 9 greens van de Peren-, Appel- en Kersengaard, zijn deze resultaten niet geschikt voor de statistische analyse. Afbeelding 3.1 Ontwikkeling aantasting Dollarspot op de oefengreen Zoals afbeelding 3.1 laat zien, is het waarnemen van Dollarspot op de oefengreen gestart op 1 juli Tijdens deze eerste waarneming waren er veel oude en nieuwe plekken Effectbepaling UV-licht behandeling golfbanen 14

17 met Dollarspot op de green zichtbaar. Vanaf de waarneming van 29 juli werd de aantasting wat minder, in een deel van de plekken kwam al jong gras te voorschijn, maar was ondanks dat nog altijd op niveau 3. Vanaf de waarneming op 26 augustus is de aantasting met Dollarspot op de oefengreen meetbaar afgenomen. 3.2 Perengaard Gedurende het onderzoek voor het bepalen van het effect van UV-belichting op Dollarspot zijn de 9 greens op de Perengaard volgens de standaard beheer- en/ of behandelingsmethode behandeld. De uitkomsten uit het onderzoek zijn grafisch weergegeven in afbeelding 3.2. Sweepen ipv rollen doorzaaien Signum Kunstmest Caramba Doorzaaien Afbeelding 3.2 Ontwikkeling aantasting Dollarspot op de greens van de Perengaard Bovenstaande afbeelding 3.2 laat vooral in de tweede helft van augustus een grote spreiding zien, van 0 tot 4, tussen de 9 greens op de Perengaard. Zichtbaar is dat de piek van de Dollarspot aantasting in dezelfde periode valt. Tijdens waarneming 6 (27 augustus) was goed te zien dat de Dollarspot zich niet meer uitbreidde, maar dat er in veel oude plekken al nieuw jong gras te voorschijn kwam. Vanaf waarneming 7 (10 september) werd de aantasting zichtbaar minder er waren de meeste oude plekken ook niet meer zichtbaar. 3.3 Appelgaard De behandeling van de greens op de Appelgaard wijkt af van de standaard methode. De greens werden gedurende het onderzoek (t/m 11 augustus) op basis van het weerstation behandeld met de UV-gewasbeschermings techniek. Wanneer het weerstation aangeeft Effectbepaling UV-licht behandeling golfbanen 15

18 dat er een verhoogd risico is op Dollarspot, dan worden de greens behandeld door middel van de UV-gewasbeschermings techniek. Wanneer er volgens het station geen dreiging voor Dollarspot is, worden de greens niet behandeld. In afbeelding 3.3 is het weerstation te zien. Afbeelding 3.3 Weerstation geplaatst op de green van Appelgaard 1 en 4 De uitkomsten uit de waarnemingen op de greens van de Appelgaard zijn grafisch weergegeven in afbeelding 3.4. Hierbij dient opgemerkt te worden dat de behandeling met de UV-gewasbeschermings techniek is stop gezet vanaf 11 augustus Naar oordeel van de belanghebbenden binnen golfbaan de Batouwe ging op dat moment de grasconditie te hard achteruit (er ontstonden kale plekken) en in enkele greens werd extra verdichting van de grond gemeten. Effectbepaling UV-licht behandeling golfbanen 16

19 UV-behandeling stop gezet Voorgreen sweepen v.a. nu Kunstmest Caramba Afbeelding 3.4 Ontwikkeling aantasting Dollarspot op de greens van de Appelgaard Uit figuur 3.4 blijkt ook tussen de greens van de Appelgaard een grote spreiding in de score: tijdens de piek in augustus van 0 tot 3. Deze aantasting is niet duidelijk zwaarder dan die van de standaard behandeling op de Perengaard. (zie hiervoor afbeelding 3.2 en 3.5). Ook op de Appelgaard lag de piek voor de aantasting door Dollarspot in de maand augustus lag. Wel is deze piek breder en duurt langer dan op de Perengaard. 3.3 Kersengaard De greens op de Kersengaard werden gedurende het onderzoek dagelijks door middel van de UV-gewasbeschermings techniek behandeld. Ook deze proef is afgebroken op 11 augustus 2009 omdat dat er teveel kale plekken op de greens ontstonden en in enkele greens extra sterke verdichting werd gemeten. De resultaten zijn terug te vinden in afbeelding 3.5. Effectbepaling UV-licht behandeling golfbanen 17

20 UV-behandeling stop gezet Afbeelding 3.5 Ontwikkeling aantasting Dollarspot op de greens van de Kersengaard Ook op de greens van de Kersengaard was de aantasting door Dollarspot het grootst in de maand augustus. Dit komt overeen met de greens op de lussen van Perengaard en Appelgaard. Ook op de oefengreen was er gedurende die tijd sprake van een flinke aantasting met Dollarspot. Ook tussen de greens van de Kersengaard is er sprake van een grote spreiding tussen de greens onderling. De spreiding tijdens de piek is zelfs groter dan die tussen de greens op de Appel- en Perengaard: van 0 tot 5 direct na het stopzetten van de UV behandeling. Voor de piek wordt hier weinig aantasting gevonden. 3.4 Gemiddelde score In afbeelding 3.6 is de gemiddelde score van Dollarspot aantastingen op de Peren-, Appel-, en Kersengaard in kaart gebracht. Bij elke waarneming is het gemiddelde genomen van de in het totaal 9 greens per lus. Feitelijk is het gemiddelde niet geheel betrouwbaar omdat een discontinue schaal is gebruikt; beter zou zijn een histogram te gebruiken. Niettemin geeft deze afbeelding 3.6 een helder beeld van de situatie. Effectbepaling UV-licht behandeling golfbanen 18

21 UV-behandeling stop gezet Afbeelding 3.6 Gemiddelde score Dollarspot aantasting over de verschillende lussen op golfbaan de Batouwe Bovenstaande afbeelding toont nogmaals duidelijk de toename van de aantasting door Dollarspot in de maand augustus. Gedurende deze periode is men ook gestopt met de UV- behandeling. De Perengaard werd gedurende de proef met de standaard beheer- en/ of behandelingsmethode behandeld. De toename van de Dollarspot aantasting verliep daar gemiddeld wat trager dan op de greens op de Appel- en Kersengaard, maar gezien de grote spreiding is dat geen significant verschil. Na het staken van de UV-behandeling nam de gemiddelde aantasting van de greens op de Perengaard toe tot het niveau van de greens op de Appel- en Kersengaard. Effectbepaling UV-licht behandeling golfbanen 19

22 4. Conclusie Uit het onderzoek voor het bepalen van het effect van de UVgewasbeschermingtechniek op schimmelziekten valt te concluderen dat er geen significant verschil gevonden is in het ziekteniveau tussen de greens behandeld volgens de standaard methode en die met UV-behandeling (dagelijks of volgens weerstation). Er is ook veel spreiding tussen de greens met dezelfde behandelingsmethode. De gebruikte UV apparatuur, de CGC 4.0, veroorzaakte slijtage aan de grasmat door het gewicht en het frequente gebruik. De greens van de Perengaard zijn door middel van de standaard beheer- en behandelingsmethode behandeld. De resultaten van de waarnemingen van deze greens kennen nagenoeg hetzelfde verloop als de resultaten van de waarnemingen op Appel- en Kersengaard, die door middel van de UV- gewasbeschermingtechniek zijn behandeld. Zo is er in de resultaten van de waarnemingen op zowel de Peren-, Appel- en Kersengaard een piek zichtbaar. Deze piek ligt voor zowel de Peren-, Appel- en Kersengaard rond dezelfde periode, namelijk van half tot eind augustus. Ook na het afbreken van de proef blijft deze piek nog enkele weken bestaan. Op de oefengreen was de Dollarspot veel eerder (+/- een maand) zichtbaar dan op de greens van Peren-, Appel- en Kersengaard. Deze bleef lange tijd op hetzelfde niveau en daalde tegelijk met de aantasting op de greens van Peren-, Appel- en Kersengaard die wel werden behandeld. De conclusie is dat de UV- gewasbeschermingtechniek niet significant beter of slechter heeft gewerkt tegen Dollarspot dan de standaard beheer- en behandelingsmethode. Zowel de standaard beheer- en behandelingsmethode als de UVgewasbeschermingtechniek werken niet afdoende om Dollarspot schade helemaal te voorkomen/ bestrijden, maar zorgen er wel voor dat kwaliteit van de green op een acceptabel niveau blijft. Effectbepaling UV-licht behandeling golfbanen 20

23 5. Discussie In dit hoofdstuk wordt de betekenis van de resultaten uit dit onderzoek bediscussieerd. Van belang zijn daarbij de evaluatie van de proefopzet, de omstandigheden die de proef beïnvloed kunnen hebben en verklaringen voor gevonden effecten. 5.1 Vroegtijdig afbreken van de proef Op 11 augustus 2009 hebben Marcel Hoekstra en Frans Kind besloten om te proef met de UV- gewasbeschermingtechniek stop te zetten. De greens die door middel van het UV- apparaat werden behandeld vertoonde een slechtere grasgroei waardoor er kale plekken op de greens ontstonden. Er werd zodanige slijtage aan de grasmat vastgesteld, dat bij voortgaande UV-behandeling het golfspel te sterk nadelig zou worden beïnvloed. Hierop is waarschijnlijk niet alleen het gewicht van de hele UV-installatie van invloed geweest, maar ook een weinig flexibele rol die in bochten schuurt over de grasmat. Dat hierbij de gehanteerde UV-dosering van invloed is geweest, is niet waarschijnlijk op basis van vroeger onderzoek aan andere planten/gewassen en op basis van eerdere oriënterende proeven (Hoekstra, persoonlijke mededeling 2009). Op 3 en 4 augustus 2009 is door de Greenkeepers op golfbaan de Batouwe op enkele greens de bodemdichtheid bepaald en is daarbij verdichting van de grond vastgesteld. Zie bijlage 2. De verdichting op de met UV behandelde greens bleek (nog) groter dan op de standaard behandelde greens. Grondverdichting en de aanwezigheid van vilt kunnen eveneens Dollarspot bevorderen. Regelmatig beluchten vermindert de grondverdichting en bevordert de afbraak van een eventuele viltlaag waarmee de kans op een eventuele ernstige uitbraak van Dollarspot kan worden verlaagd. Een lichtere UV installatie kan dit verdichtingprobleem verminderen, al zal het grote aantal behandelingen in dit licht een aandachtspunt zijn. Behandeling op basis van een weermodel zal dan ook aanbeveling verdienen. Nadat op 11 augustus de UV-behandeling is stop gezet, is de aantasting door Dollarspot nog enkele weken doorgegaan, zij het in afnemende mate. Ook de standaard behandeling vraagt tijd om de ziekte onder controle te krijgen. Hierbij zijn intensieve maatregelen genomen, waaronder doorzaaien. Het spreekt vanzelf dat deze aanpak enige tijd vraagt. Omdat Dollarspot een zwakteparasiet is, is elke actie gericht op het versterken van het natuurlijke weerstandsvermogen van de grasplanten van invloed op het terugdringen van de Dollarspot aantasting. Een geïntegreerde aanpak met als onderdeel daarvan een UV-behandeling lijkt dan ook het beste perspectief te bieden. 5.2 Spreiding Op zowel de Peren-, Appel- als Kersengaard is er sprake van een grote spreiding tussen de greens met dezelfde behandeling. Het lijkt er dan ook op, dat andere factoren minstens zoveel van invloed zijn geweest als de UV-behandeling. Enkele voor de hand liggende factoren zijn de ligging van de greens en de omstandigheden die Dollarspot kunnen bevorderen. In elk geval maakt deze spreiding het onmogelijk om meer gedetailleerde uitspraken te doen over de effectiviteit van de UV behandeling. Wel zijn beide behandelingen in deze proefsituatie onvoldoende geweest om Dollarspot geheel te voorkomen. Wel is op veel Effectbepaling UV-licht behandeling golfbanen 21

24 greens de aantasting lager gescoord dan stadium 3 op de gehanteerde waarnemingsschaal. Dat is voor de praktijk een acceptabel niveau (Kind, persoonlijke mededeling 2009). Het lijkt erop dat op de greens met standaard behandeling de Dollarspot aantasting iets later is begonnen, maar dat is door de spreiding in de waarnemingen niet significant. In elk geval nam de aantasting nadien snel toe tot hetzelfde niveau als op de greens met UV- behandeling. Uit weersgegevens blijkt dat de omstandigheden niet extreem gunstig zijn geweest voor het ontwikkelen een Dollarspot aantasting. Deze omstandigheden hebben echter wel geleid tot onacceptabele schade aan de onbehandelde oefengreen. Het is zinvol om het effect onder grotere infectiedruk nogmaals vast te stellen. Met deze vervolgproef kan ook rol van het weermodel geoptimaliseerd worden. 5.3 Ligging greens Een punt van aandacht gedurende dit onderzoek is de ligging van de greens. De spreiding van de resultaten tussen greens met dezelfde behandeling kan waarschijnlijk deels verklaard worden door begroeiing bij de greens. Meer begroeiing kan leiden tot meer beschaduwing en minder luchtcirculatie op die greens, waardoor hier een langere bladnatperiode optreedt en kiemende sporen van Dollarspot meer tijd hebben het gras te infecteren. Mogelijke oorzaken zijn daarnaast verschillen in de bodem (verdichting, vochthuishouding), reliëf, verschillen in de gras vegetatie etc. 5.4 Leefomstandigheden Dollarspot Uit de resultaten van de uitgevoerde waarnemingen blijkt dat de score voor Dollarspot vanaf eind juli begint op te lopen en de schimmel echt actief werd. Dit kan komen door de weersomstandigheden die op dat moment gunstig werden voor Dollarspot. Gunstige/ risicovolle omstandigheden zijn hevige ochtenddauw, lange bladnatperiode en dagtemperaturen van 15-25ºC. Als criterium is voor deze analyse de bladnatperiode genomen volgens het geplaatste weerstation. Er wordt aangenomen dat er een verhoogd risico is als de score volgens het weerstation minimaal 12 is (Kockelkoren, persoonlijke mededeling 2009). Voor de zekerheid is ook meegewogen een scoren tussen 10 en 12, omdat die vermoedelijk hoog genoeg is voor een kiemende spore om enige tijd in leven te blijven. Wanneer een dergelijke periode meer dan 6 uur aanhield en ook nog meerdere dagen achtereen tamelijk gunstige perioden optraden, was een aantasting door Dollarspot kansrijk. Hogere temperaturen bevorderen Dollarspot; gemiddeld gesproken zijn de temperaturen in deze periode niet beperkend geweest. Op basis daarvan hebben zich gunstige periode voorgedaan in de volgende perioden: 11 tot 13 juni: 10,5 + 10,5 uur bladnat 22 juni t/m 1 juli: 6,5 + 6,5 + 6,5 + 8,5 + 9, uur 4 juli: 9 u 11/12 juli: 9,5 u 26 juli: 7 u 31 juli: 9 u 1 aug: 7 u 3 aug: 5 u Effectbepaling UV-licht behandeling golfbanen 22

25 4 aug: 6 u 10/11 aug: ,5 u 14 aug: 6 u 17 aug: 9,5 u 22 aug: 8,5 u 25 aug: 8 u 26 aug: 6 u 4 sept: 7 u 7/8 sept: u sept: 5,5 + 12,5 + 2,5 + 11, , u, maar met wat lagere temperaturen. Uit bovenstaand overzicht blijkt een gunstige periode eind juli, die slechts tot lichte Dollarspot aantasting op de behandelde greens heeft geleid, tot schaalniveau 1. De oplopende aantasting in augustus kan mogelijk verklaard worden uit een infectiekans eind juli, samen met een wat minder lange bladnatperiode begin augustus en vooral rond augustus. Daarbij moet wel rekening gehouden worden met een incubatieperiode. Die zou bij Dollarspot wel een relatief kort kunnen zijn, omdat het gras weinig weerstand heeft en een relatief grote hoeveelheid stroma van Dollarspot aanwezig is tussen het gras. Op de oefengreen was al vanaf eind juni sprake van een hoog niveau Dollarspot. Dit kan verklaard worden uit de gunstige bladnatperioden op 11, 13 en vanaf 22 juni. Dat dit op de behandelde greens niet voorkwam, geeft aan dat alle behandelingen in die fase effect hebben gehad. Na het staken van de UV behandeling hebben zich in de tweede helft van augustus nog infectiekansen voorgedaan. Deze hebben op alle greens niet geleid tot verdere toename van de aantasting. Vanaf de waarneming op 26 augustus is de aantasting met Dollarspot op de oefengreen afgenomen. Dit geldt overigens ook voor de aantastingen op de greens van Peren-, Appel- en Kersengaard, waar de grootste pieken eind augustus zichtbaar waren. Een mogelijke oorzaak van het afnemen van de Dollarspot is, dat het verschil tussen nacht- en dagtemperatuur in deze periode afnam, waardoor er minder dauw op de greens optrad. De greens drogen dan s ochtends wat sneller op. Tegelijkertijd neemt in die periode de bodemtemperatuur af, wat Dollarspot afremt. De extreem lange bladnatperioden in september zullen vermoedelijk niet meer tot hoge aantastingsniveaus leiden vanwege de inmiddels lagere temperaturen. Als er gekeken wordt naar de uitkomsten van de waarnemingen op de oefengreen, waar geen behandeling plaats vond, dan heeft de UV- behandeling wel degelijk effect op het ontstaan en ontwikkelen van Dollarspot. Ook de standaard beheer- en behandelingsmethode werkt net zoals de UV-gewasbeschermings techniek voorlopig niet afdoende om Dollarspot aantasting helemaal te voorkomen. Wel is de aantasting langere tijd op een acceptabel niveau gebleven (max. schaalniveau 2). 5.5 Effect op overleving en verspreiding sporen Dollarspot fairway green na UV De vraag is in hoeverre UV het ontstaan van Dollarspot op een green langdurig kan tegengaan. De methode heeft effect op sporen die op dat moment rijp c.q. actief zijn c.q.kiemen. Daarnaast bevindt zich tussen het gras een (grote) hoeveelheid stroma, schimmelweefsel waarin deze afdoende beschermd is. Er blijft dus steeds Dollarspot Effectbepaling UV-licht behandeling golfbanen 23

26 aanwezig op de green, ook na UV behandeling. De omstandigheden zullen bepalen of en wanneer hieruit weer sporen vrijkomen of mycelium wordt gevormd. Zelfs als frequente UV-behandeling op termijn een sanerend effect op de green zou hebben, kan de schimmel vanuit aangrenzende objecten weer op de green terechtkomen. De schimmel kan o.a. verspreid worden door: Plantmateriaal (clippings) met daarin mycelium; Machines (maaien, UV- apparaat, etc.) waaraan stroma of clippings meegevoerd worden; Mensen (golfers) die over de baan lopen; Wind (rel. beperkt bij stroma, maar eventuele conidiën worden met de wind verspreid)); Spatwater (over kleine afstand, dus hier minder belangrijk). Het is dan ook niet te verwachten dat een green langere tijd vrij van infectieuze eenheden van Dollarspot gehouden kan worden met behulp van UV. Effectbepaling UV-licht behandeling golfbanen 24

27 6. Aanbevelingen Uit dit onderzoek kunnen een aantal aanbeveling worden afgeleid. Deze aanbevelingen worden in dit hoofdstuk kort en puntsgewijs opgesomd. - Het lichter maken van het UV- gewasbeschermings apparaat. - Bij herhaling van deze proef voor een langere looptijd kiezen om te zien of een Dollarspot aantasting ook met UV teruggedrongen wordt. - Bij de opzet van volgend onderzoek rekening houden met de ligging van de gekozen greens. De omstandigheden op de green bepalen sterk de mate van aantasting. - Voorkom onnodig grote verdichting op de greens om het risico van Dollarspot te beperken en UV behandeling mogelijk te maken met behoud van een goede bodemstructuur. - Het gebruikte weermodel biedt veel gegevens. In dit onderzoek heeft de analyse zich noodgedwongen geconcentreerd op de bladnatperiode, die zeker het belangrijkst is om de het ziekteverloop te verklaren. Maar de nauwkeurigheid waarmee dat nu kon gebeuren, is beperkt. Uiteindelijk gaat het om het nemen van beslissingen in complexe situaties met veel onzekerheden. Een beter gevalideerd model kan meer belangrijke gegevens opleveren die kunnen helpen het baanbeheer beter op Dollarspot af te stemmen. - Het is zinvol te zoeken naar een integratie van standaard beheer en UVbehandeling. Deze combinatie zou beter in staat moeten zijn Dollarspot aantasting binnen aanvaardbare grenzen te reguleren. - In dit onderzoek is tijdens de UV behandeling geen Microdochium opgetreden. Gezien het belang van deze schimmel is het aan te bevelen een proef in een andere periode van het jaar uit te voeren, specifiek gericht op beheersing van deze schimmelziekte. Effectbepaling UV-licht behandeling golfbanen 25

28 Literatuurlijst Rapporten/ boeken Handleiding opleiding Hoofdgreenkeeper , HAS KennisTransfer Handboek Greenonderhoud, uitgave Nederlandse Golf Federatie (NGF) Internet Effectbepaling UV-licht behandeling golfbanen 26

29 Bijlagen Om onderscheid te maken tussen rapportage en bijlage dient deze pagina afgedrukt worden op een gekleurd A4-blad. Kleur: geel.

30 Bijlage 1: Uitkomsten waarneming Waarneming 1 (17 en 18 juli 2009) Green Datum Aantasting Opmerkingen Perengaard Perengaard Perengaard Zeer lichte aantasting. Perengaard Green met veel twijfel plekjes. Goed in de gaten houden. Perengaard Perengaard Perengaard Perengaard Perengaard Lichte aantasting. Appelgaard Appelgaard Green met veel twijfel plekjes. Goed in de gaten houden. Appelgaard Appelgaard Aantasting op de rand van de green bij een spoeier. Appelgaard lichten aantasting (twijfel) geen coordinaten van deze plek. Appelgaard Twijfel, maar denk dat er aantal licht aantastingen zijn. Appelgaard Appelgaard Green met veel twijfel plekjes. Goed in de gaten houden. Appelgaard Kersengaard lichte aantasting waargenomen. Ik twijfel wel. Geen coordinaten van de plek Kersengaard Een tijfelel plek op de rand van de green. Bij put waar ik de foto heb genomen. Geen coordinaten beschikbaar Kersengaard Kersengaard Kersengaard Kersengaard Aantasting (twijfel) Kersengaard Lichte plekje die in het beginstadium (twijfel Kersengaard Voor mijn gevoel zijn er op deze green verschillende lichte aantastingen. Een green in de schaduw (vochtig) Kersengaard Paar plaatsen lichte, maar voor mijn gevoel ook wat zwaardere aantastingen (wel twijfel) 14

31 Waarneming 2 (1 en 2 juli 2009) Green Datum Aantasting Opmerkingen Perengaard Perengaard Perengaard Perengaard Perengaard Perengaard Perengaard Perengaard Perengaard Appelgaard Zeer lichte plekken. Twijfel Appelgaard Appelgaard Appelgaard Zeer lichte plekken. Twijfel Appelgaard Appelgaard Appelgaard Appelgaard Appelgaard Kersengaard Kersengaard Kersengaard Kersengaard Kersengaard Kersengaard Kersengaard Twijfel, zien paar kleine plekjes op de green Kersengaard Twijfel, zien paar kleine plekjes op de green Kersengaard Oefengreen

32 Waarneming 3 (16 juli 2009) Green Datum Aantasting Opmerkingen Perengaard Perengaard Perengaard Perengaard Perengaard Perengaard Perengaard Perengaard Perengaard Appelgaard Zeer lichte dreiging Appelgaard Appelgaard / 1 Lichte dreiging, verder nog geen actie vereist Appelgaard Zeer lichte dreiging Appelgaard / 1 Lichte dreiging, verder nog geen actie vereist Appelgaard Appelgaard Appelgaard Appelgaard Kersengaard Kersengaard Kersengaard Kersengaard Kersengaard Kersengaard Kersengaard Kersengaard Kersengaard Oefengreen Zeer duidelijk aanwezig. Ook op de voor green is dit goed zichtbaar. Rollen heeft effect op het ontstaan van Dollarspot. Op de voor green werd niet gerold en hier is de Dollarspot meer aanwezig. 16

33 Waarneming 4 (30 juli 2009) Green Datum Aantasting Opmerkingen Perengaard Perengaard Perengaard Perengaard De greenkeepers hadden aangegeven dat er op deze green sprake was van dollarspot. Na controle samen met Frans zijn wij tot de conclusie gekomen dat deze schimmel er hoogst waarschijnlijk is uitgegroeid. Perengaard Perengaard Perengaard Perengaard Perengaard Appelgaard (lichte) dreiging. Appelgaard Appelgaard Appelgaard (lichte) dreiging. Appelgaard Appelgaard Appelgaard Appelgaard Appelgaard Kersengaard Kersengaard Mogelijk op de voor green. Kersengaard Kersengaard Kersengaard (lichte dreiging). Kersengaard Kersengaard Kersengaard Kersengaard Mogelijk twijfelgeval. Oefengreen De Dollarspot lijkt minder te worden op de oefengreen. Score was vorige keer een ruime drie (tegen 4 aan) en deze week was het meer richting 2. 17

34 Waarneming 5 (13 augustus 2009) Green Datum Aantasting Opmerkingen Perengaard Perengaard Perengaard Paar kleine/ lichte bleke plekjes. Het zijn twijfel gevallen die wellicht uit kunnen groeien tot grotere plekken. Perengaard ½ Aantasting tussen schaal 1 en 2 in. Ook kleine stroplekjes. Deze zijn alleen kleiner als 5 cm doorsnee. Perengaard Perengaard Perengaard Perengaard Perengaard Appelgaard Enkele kleine bleke plekjes Appelgaard ½ Ongeveer 3 wat oudere strokleurige plekken. Appelgaard Appelgaard Appelgaard Wat oudere strokleurige plekken. Niet meer dan 10 op de green. Komt al wat jong/ nieuw gras in terug. Appelgaard ½ Enkele kleine strokleurige plekjes. Appelgaard Appelgaard ½ Enkele kleine strokleurige plekjes. Niet ernstig Appelgaard ½ Wat oudere strokleurige plekken. Niet meer dan 10 op de green. Plekjes zijn niet groter als 2 cm. Kersengaard Kersengaard Strokleurige plekken tot 2,5cm en een paar bleke plekken in het gras. Dollarspot is in de voor green goed zichtbaar. Daar zijn de plekken ook groter. Kersengaard Enkele bleke plekken. Op de voor green zitten grote plekken dollarspot. Kersengaard Kersengaard Kersengaard Kersengaard Veel plekken met dollarspot op deze green. Plekken zijn vaak groter dan 2,5 cm. Kersengaard Dollarspotplekken vooral net buiten de green. Kersengaard Een green met veel dollarspot. Plekken zitten dicht bij elkaar en zijn zeer goed zichtbaar. Oefengreen Omvang van de Dollarspot aantastingen zijn gelijk aan de vorige waarnemingen. In de plekken komt zo nu en dan jong/ nieuw gras tevoorschijn. 18

35 Waarneming 6 (27 augustus 2009) Green Datum Aantasting Opmerkingen Perengaard Perengaard Enkele bleke/ strokleurige plekjes. Vorige waarneming had deze green geen aantasting. Perengaard Er zijn op de green enkele plekken aanwezig. Bij de vorige waarneming waren het nog licht bleke plekken. Dollarsport toegenomen ten opzichte van vorige waarneming. Perengaard Perengaard Deze green heeft veel Dollarspot. Deze gaan op sommige plaatsen in elkaar over. Bij de vorige waarneming was er nog sprake van matige aantasting. Perengaard Aan de bovenkant van de green (richting het hek) zit veel dollarspot. Aan de onderkant niet of nauwelijks. Bij de vorige waarneming was er nog geen Dollarspot te bekennen. Perengaard Ongeveer 5 plekken met Dollarspot op deze green. Bij de vorige waarneming was er nog geen Dollarsport aanwezig. Perengaard Perengaard Appelgaard Vorige waarneming score 1. Appelgaard Een paar (ongeveer 3) wat oudere plekken met Dollarspot. Score gelijk gebleven ten opzichte van vorige waarneming. Appelgaard Score van de aantasting gelijk gebleven ten opzichte van vorige waarneming. Appelgaard Vorige waarneming score 1. Appelgaard Vorige waarneming score 2. Nu geen Dollarspot waar te nemen. Appelgaard Vorige waarneming score ½. Nu geen Dollarspot waar te nemen. Appelgaard Appelgaard Aantasting gelijk aan vorige waarneming. Heel de green zag er slecht uit. Veel bruine plekken (maar of dit Dollarsport is?) Appelgaard Een enkele oude plek waar te nemen (ongeveer 2 tot 5 plekjes). Aantasting gelijk aan vorige waarneming. Kersengaard Een enkel licht/ bleek plekje Kersengaard Vorige waarneming nog een score 2. Kersengaard Vorige waarneming een score van 1. Blijkbaar heeft deze aantasting zich niet verder ontwikkeld. Kersengaard Kersengaard Twijfel. Er zitten wat plekken, waarschijnlijk zijn dit putten van het golfspel. Kersengaard Enkele lichte/ bleke plekjes Kersengaard Enkele wat oudere plekken (hooguit 3). Vorige keer kende deze green nog een score van 3. Aantasting is fors afgenomen. 19