Golfclub Anderstein Rapportage Kwaliteitsbeoordeling 2013

Transcriptie

1 Golfclub Anderstein Rapportage Kwaliteitsbeoordeling 2013 Naarden, oktober 2013 Pagina 1 van 24

2 Naarden : oktober 2013 Opname en advies : C.J.M. Paulussen NiB ScanPro : Naarden, oktober 2013 Pagina 2 van 24

3 Inhoudsopgave Samenvatting 1 Inleiding Resultaten Algemene indruk Greens Aprons Herentees Fairways Resultaten kwaliteitsbeoordeling greens Vegetatiebezetting Conditie Ontwatering Onkruiden Ziekten Plagen Ongewenste grassoorten Schaduw Indringingsweerstand Bewortelingsdiepte Sponsvilt Vezelvilt Resultaten kwaliteitsbeoordeling voorgreens Vegetatiebezetting Conditie Ontwatering Onkruiden Ziekten Plagen Ongewenste grassoorten Schaduw Indringingsweerstand (als 2.2.9) Bewortelingsdiepte Sponsvilt Vezelvilt Resultaten kwaliteitsbeoordeling tees Vegetatiebezetting Conditie Ontwatering Onkruiden Ziekten Plagen Ongewenste grassoorten Schaduw Indringingsweerstand Bewortelingsdiepte Sponsvilt Vezelvilt Resultaten kwaliteitsbeoordeling fairways Vegetatiebezetting Naarden, oktober 2013 Pagina 3 van 24

4 2.5.2 Conditie Ontwatering Onkruiden Ziekten Plagen Ongewenste grassoorten Schaduw Indringingsweerstand Beworteling Sponsvilt Vezelvilt Bijlagen gegevenstabellen Naarden, oktober 2013 Pagina 4 van 24

5 Samenvatting Greens De greens liggen er zeer netjes en verzorgt bij. Belangrijk aandachtspunt bij het beheer blijft het verder reduceren van het aandeel straatgras op de verschillende greens om daarmee (de kans op) schade als gevolg van schimmelaantasting te reduceren én om de uniformiteit van de grasmat tussen de greens te blijven optimaliseren. Zeker in het licht van het mogelijk totale verbod op het gebruik van gewasbeschermingproducten vanaf 2017 vraagt de grassoorten samenstelling en daarmee de vitaliteit van de grasmat dan ook bijzonder de aandacht. Een vitale grasmat bestaande uit de gewenste grassoorten struis- en mogelijk roodzwenkgras (Agrostis en Festuca sp.) biedt daarbij de beste kansen om de beoogde kwaliteit van de greens duurzaam te kunnen blijven realiseren. Voorgreens Ook de voorgreens liggen er netjes en verzorgt bij. De groeiomstandigheden van de voorgreens variëren met uitersten van zeer droog tot zeer nat. De condities worden bepaald door de toplaag samenstelling en constructie alsmede de ligging (schaduw) en deze hebben tezamen grote invloed op de water- en luchthuishouding. Het verder verbeteren van de uniformiteit van voorgreens en het verkrijgen van de meest optimale groeiomstandigheden vraagt gerichte maatregelen bij het beheer en zal in geval van bijvoorbeeld de voorgreen C2 betekenen het aanbrengen van adequate drainage om de ontwatering in het gebied daar structureel te verbeteren. Tees De tees liggen er algemeen netjes en verzorgt bij en met name de spelschade (divotschade) beïnvloed momenteel de algehele uniformiteit van de grasmat. De tees vragen wel specifiek en gericht beheer vanwege de wisselende groeiomstandigheden. Een inventarisatie van de tees zal daarom een goed totaaloverzicht verschaffen over de mate van schaduw als gevolg van de omliggende beplanting. Tees die op minder gunstige en beschaduwde plaatsen liggen hebben doorgaans een groter aandeel ongewenste grassen in het bestand en zijn hierdoor meer ziekte gevoelig. Daarnaast heeft een grasmat op beschaduwde plaatsen vaak een zeer beperkt wortelstelsel en leidt het herstel van de grasmat hier tot de vestiging van ongewenste grassen. Naast het regulier onderhoud aan de tees zal gericht bosbeheer dan ook grote invloed hebben op de lokale groeiomstandigheden en daarmee op de kwaliteit van de grasmat. Fairways De fairways zien er mooi uit - de bosholes (B1, A9) wel met een wat dunnere grasbezetting als gevolg van schimmelactiviteit. De heersende groeiomstandigheden zijn op deze holes verschillend met die van de meer open gesitueerde holes. Een verschuiving in de samenstelling van het grasbestand naar een beperkter aandeel straatgras zal de kwaliteit van de grasmat van de bosholes ten goede komen en de uniformiteit met de overige fairways daarbij verder helpen verbeteren. Naast het regulier onderhoud en het gericht bosonderhoud zal ook de in- en doorzaai met de gewenste grassoorten en -rassen kunnen bijdragen aan een geleidelijke verbetering van de grassamenstelling en de uniformiteit tussen de verschillende holes. Naarden, oktober 2013 Pagina 5 van 24

6 1 Inleiding In het kader van de adviesovereenkomst tussen NiB ScanPro en B.V. Golfstein is op 10 oktober 2013 een controlemeting voor B.V. Golfstein uitgevoerd op Golfclub Anderstein, als onderdeel van de kwaliteitsmonitoring. Het doel van deze beoordeling is om te volgen of het onderhoud van de baan door aannemersbedrijf J. de Ridder B.V. uit Soesterberg afgelopen jaar op voldoende niveau is uitgevoerd. De vervolgopname is uitgevoerd om de kwaliteit en de conditie van de baan ten aanzien van de genomen beheermaatregelen van het afgelopen seizoen te evalueren. De beoordeling is opgenomen onder droge en zonnige weersomstandigheden. Met deze beoordeling is op grond van visuele waarnemingen en eenvoudige metingen in het veld de toestand van de grasmat en de toplaag van het speeloppervlak beoordeeld. Bij de opname is gebruik gemaakt van de volgende criteria: Kwaliteit van de grasmat schatting totale vegetatiebezetting van het speeloppervlak conditie grasmat percentage ongewenste grassoorten subjectieve beoordeling onkruiden schaduw ontwatering Kwaliteit van de toplaag meting sponsvilt meting vezelvilt meting bewortelingsdiepte meting indringingsweerstand Ziekten en plagen indicatie voorkomen beoordeling schade Ten aanzien van deze criteria is op het moment van de opname door NiB ScanPro een deskundig oordeel gegeven op basis van ervaring. In dit oordeel zit behalve de vaststelling van de actuele toestand ook een inschatting van de mogelijke problemen die hiermee samenhangen. Voor bijvoorbeeld onkruiden, ziekten en plagen is onder andere rekening gehouden met de soort (en de soort eigenschappen), het seizoen, het stadium van de ontwikkeling en de verwachte toe- of afname van het probleem. Ten aanzien van de conditie wordt bijvoorbeeld beoordeeld op stevigheid en de vitaliteit van het gras en de bespeelbaarheid (vlakheid en uniformiteit binnen het speloppervlak). Voor de criteria ontwatering en schaduw is een inschatting gemaakt of er sprake is van een (mogelijke) probleemsituatie. Hierbij is ook gekeken naar samenhangende factoren als samenstelling en vitaliteit van de grasmat. De genoemde referentiewaarden zijn van toepassing op alle kort gemaaide speeloppervlakken en dienen als basis voor de kleurcodering in de schematische overzichten (bijlagen). De waarden voor de indringingsweerstand, beworteling en vilt worden door NiB ScanPro als vaste waarde gehanteerd. Naarden, oktober 2013 Pagina 6 van 24

7 2 Resultaten Dit hoofdstuk bevat de resultaten en adviezen naar aanleiding van de kwaliteitsbeoordeling. In paragraaf 2.1 is de algemene indruk weergegeven In paragraaf worden de greens besproken In paragraaf worden de voorgreens besproken In paragraaf worden de herentees besproken In paragraaf worden de fairways besproken. Een overzicht van de resultaten van de kwaliteitsbeoordeling per onderdeel zijn opgenomen als bijlagen. 2.1 Algemene indruk De golfbaan ligt er in het geheel zeer netjes en verzorgt bij en er word zichtbaar veel aandacht besteed aan de algehele presentatie van de golfbaan. Zowel de speltechnische elementen als de natuurelementen in de baan krijgen daarbij de aandacht. Enkele opmerkingen tijdens het baanbezoek zijn (bij A7) : Werkzaamheden met betrekking tot het schonen van watergangen en transport waren in volle gang. Zwaar transport zal daarbij zo ver mogelijk van de spelonderdelen weghouden worden. Hier rechts vindt transport plaats bij de aansluiting van de fairway met de apron. Op dezelfde locatie is rondom de bunkers schade ontstaan als gevolg van de droogte. Werkzaamheden voor herstel zijn reeds ingezet echter de schade aan de grasmat verloopt traag. Maatregelen om het herstel te bevorderen en om nieuwe schade te voorkomen dienen dan ook in gang gezet te worden. Naarden, oktober 2013 Pagina 7 van 24

8 2.1.1 Greens De greens liggen er netje bij. In de periode voorafgaand en rondom het veldbezoek hebben (landelijk) dollar spot(sclerotinia homeocarpa) en vervolgens ook winterfusarium(microdochium nivale) in wisselende mate druk op de grasmat van de golfbaan uitgeoefend. Met name de greens met wat meer straatgras(poa annua) in het bestand én die daarbij tevens ook ongunstig gesitueerd zijn lijken doorgaans ook het meest gevoeligheid te vertonen. Belangrijk is dat bij eventuele aantasting en uitval van straatgras(poa annua) als gevolg van een schimmelaantasting de dan ontstane open plek wordt ingevuld door vestiging van struisgras (Agrostis capillaris). De groeiomstandigheden dienen hiervoor dan ook voldoende gunstig te zijn en daar waar de condities gunstiger zijn verloopt dit proces dan ook sneller. Regulier doorzaaien van de grasmat helpt daarnaast om de gewenste uniformiteit op de green zelf en tussen de greens onderling zoveel mogelijk te bevorderen en te ondersteunen. Op de onderzochte greens zijn gemiddeld genomen met name de struisgrassen (Agrostis sp.) in aantal aan het toenemen en samen met een beperkt percentage roodzwenkgras vormen deze zogenaamde gewenste grassen tezamen dan ook een aanzienlijk deel van het totale grasbestand. Het aandeel schimmelgevoelig straatgras(poa annua) in de grasmat neemt gemiddeld geleidelijk af en ook dat is een belangrijke en gunstige ontwikkeling zeker gezien de ophanden zijnde beperkingen op het gebruik van gewasbeschermingsmiddelen. Gunstige condities om de gewenste grassen te (her)introduceren en om de ongewenste grassen geleidelijk en uniform verder terug te dringen. Voldoende licht, lucht en ventilatie! Een vitale grasmat, goed bestand tegen ziekten en aantastingen én tevens een betere mogelijkheid tot herstel. Minder gunstige condities - daar waar de omliggende bomen en struiken schaduw werpen op de greens en waar licht, lucht en de nodige ventilatie wordt beperkt. Hier zal de(her)introductie van in de 1e plaats struisgrassen (Agrostis sp.) en tevens het reduceren van het straatgras (Poa annua) dan ook moeizamer en trager verlopen. Naarden, oktober 2013 Pagina 8 van 24

9 2.1.2 Aprons Ook de aprons liggen er in de regel netjes en verzorgt bij. De verschillen in de constructie en de samenstelling van de toplaag met daarnaast de ligging (expositie) van de verschillende voorgreens hebben effect op de groeiomstandigheden van de grasmat en daarmee ook hun weerslag op het beheer. Daar waar de voorgreens gunstiger liggen ten opzichte van licht, lucht en ventilatie én daar waar de constructie beter functioneert is de grasmat doorgaans meer vitaal en zijn er meer gewenste grassen gevestigd. Daar waar de constructie de nodige beperkingen geeft (bijvoorbeeld C2) betekend dit dat bodemprocessen minder goed verlopen en dit minder gunstige condities geeft voor de grasmat. Specifieke en gerichte maatregelen zijn nodig om de uniformiteit van de voorgreens verder te optimaliseren - zowel voor het spel alsmede voor het beheer. Op nattere voorgreens zoals C2 zal drainage nodig zijn om een betere drooglegging van het gebied te realiseren en om gedurende natte perioden in het seizoe verzadiging van de toplaag te voorkomen. Op drogere voorgreens zoals C7 kan een verminderde mineralisatiesnelheid leiden tot de aanwas van vilt. Voor beide situaties - zowel nat als droog - gelden specifieke en gerichte beheermaatregelen. Gunstige condities voor de vestiging van struis- en roodzwenk grassen (B4,C7). Drogere condities met als gevolg kans op een verminderde mineralisatie en dan geleidelijke viltaanwas. Viltreductie door het optimaliseren van de groeiomstandigheden om daarmee de benodigde mineralisatie te verbeteren zal volstaan. Ongunstige condities(c2) leiden hier tot stagnatie in de water- en luchthuishouding. Het verbeteren van de ontwatering door drainage zal gaan leiden tot een betere inzijging van het water. De water- en luchthuishouding optimaliseren met als gevolg een betere omzetting van de organische stof, afbraak van vilt en tevens nalevering van voeding (* nlv). (* stikstof leverend vermogen - nlv) Naarden, oktober 2013 Pagina 9 van 24

10 2.1.3 Herentees Zoals de onderstaande foto's duidelijk maken speelt de lichtbeneming en concurrentie met de omliggende beplanting een belangrijke rol bij het in stand houden van een grasmat voor kwalitatief goede tees. Op tees waar de schaduwwerking groot is is hier ook vaak een groter percentage ongewenste grassen aanwezig in het grasbestand en ook het wortelstelsel is op deze tees doorgaans minder goed ontwikkeld. Behalve de ziektegevoeligheid van een grasmat met straatgras in het bestand zorgt een beperkt wortelstelsel ook voor een minder sterke en instabiele toplaag. Spelschade kan daarbij zeker op de kleinere (par. 3) tee oppervlakken aanzienlijk zijn en het herstel vindt daar vervolgens moeizaam plaats. Desondanks liggen de tees er netjes bij. Om de tees echter ook op termijn kwalitatief op een gewenst niveau te behouden en uniformiteit te verkrijgen - met ook een redelijk aandeel gewenste grassen - is het noodzakelijk om de onderhoudsmaatregelen behalve op de tees ook te richten op het bosonderhoud rond de betreffende tee locaties. Een inventarisatie van de huidige situatie van alle tees kan daarbij inzicht verschaffen op de huidige status van alle tees en maatregelen die nodig zijn voor de individuele tees. Het gaat er bij een inventarisatie van alle tees om de volgende aspecten : Onderhoudsstatus m.b.t. grasbezetting, grassoort en vegetatieve bezetting Schaduw c.q. effect van de omliggende beplanting, concurrentie Vlakteligging (groot effect) Op basis van de gegevens kunnen maatregelen worden gepland en (gefaseerd) uitgevoerd om de individuele kwaliteit van de tees te verbeteren en de mate van uniformiteit van de tees verder te verhogen. Tees op dergelijke locaties worden in de regel met name bezet door een hoog percentage ongewenste grassen. Om de kwaliteit van de grasmat duurzaam te verbeteren zullen maatregelen dan ook moeten plaatsvinden om de algehele groeiomstandigheden ter plaatse verbeteren. Door gericht bosbeheer kunnen de lokale groeiomstandigheden voor de grasmat worden verbeterd en zullen de reguliere onderhoudsmaatregelen op de tees daarnaast ook meer effect blijkt te hebben. Inventarisatie van de tees geeft een beter beeld van de huidige situatie met betrekking tot schaduw en invloed van de omliggende beplanting bij de tees. Ook de vlakteligging 'groot effect' kan daarbij direct in kaart worden gebracht. Naarden, oktober 2013 Pagina 10 van 24

11 2.1.4 Fairways De fairways zijn in een goede conditie waarbij de bosholes B1, A9 in verhouding wel een wat meer open mat vertonen - wat meer last hebben van de schimmeldruk. Ook hier geldt weer dat de specifieke heersende groeiomstandigheden sterk bepalend zijn voor de grassamenstelling (soorten) en de algehele conditie van de grasmat. De grasmat van de fairways heeft doorgaans een zeer goede grasbezetting en onkruiden komen daarin zeer beperkt voor. In de meest open gebieden in de baan is een dichtere grasbezetting aanwezig dan doorgaans bij de onderzochte meer beschutte locaties, de bosholes. De onderhoudsmaatregelen voor de lange termijn moeten bij de bosholes gaan zorgen voor een verschuiving in het grasbestand met een reductie van het aandeel ongewenste grassen (met name straatgras) ten behoeve van de vestiging en herintroductie van de gewenste grassen. Daarmee zal de ziektegevoeligheid van de grasmat ook kunnen gaan afnemen en de kwaliteit van de grasmat structureel verder verbeteren. Behalve de regulier uitgevoerde onderhoudsmaatregelen kan het actief doorzaaien met de gewenste grassen bijdragen tot de geleidelijke (her)introductie van de gewenste grassoorten en een gunstig effect hebben aan de uniformiteit van de fairways. Op fairway B7 is een deel van de fairway ingezaaid als onderdeel van renovatiewerkzaamheden. De voorkeur gaat er naar uit die grassoorten te kiezen voor de in- en doorzaai die zoveel mogelijk gebiedseigen zijn. Beheertechnisch zullen gebiedseigen soorten naar verwachting de minste inspanningen vragen om te laten vestigen en vervolgens duurzaam in stand te houden. De bosholes B1, A9 tonen een wat dunnere grasmat met tevens lichte schimmeldruk. Deze specifieke bosomgeving met meer schaduw en een langere bladnatheid en minder ventilatie geeft groeiomstandigheden die verschillend zijn met die bij het meer open gebied bij de andere holes. Terugdringen van ongewenste grassen en (her)introductie van de gewenste grassen is ook voor de gewenste uniformiteit gewenst. De grasmat is hier duidelijk voller, vitaler en steviger dan de bosholes. Voortzetten van de huidige onderhouds maatregelen is gewenst. Nieuwe of gerenoveerde delen van fairways inzaaien met grassen die zoveel mogelijk aansluiten bij het huidige grasbestand en die bij voorkeur gebiedseigen zijn. Naarden, oktober 2013 Pagina 11 van 24

12 2.2 Resultaten kwaliteitsbeoordeling greens Vegetatiebezetting De bezetting van de greens is goed en uniform. Daar waar de grasmat enigszins onder druk komt te staan is dit op plaatsen waar winterfusarium (Microdochium nivale) activiteit is geconstateerd. Deze zeer lokale schimmelactiviteit beïnvloed daarmee nog niet de beoordeling met betrekking tot de totale bezettingsgraad maar schimmelactiviteit kan uiteraard wel leiden tot aanzienlijke schade aan de grasmat. Met name het reduceren van het percentage straatgras(poa annua) op verschillende greens zal de kans op schade als gevolg van aantasting door winterfusarium (Microdochium nivale) kunnen doen afnemen Conditie De conditie (vitaliteit) van de greens wordt licht beïnvloed door de lokale schimmelactiviteit die op enkele greens is waargenomen. Het voorkomen of beperken van schade veroorzaakt door schimmelaantasting is belangrijk om de kwaliteit van de grasmat speltechnisch/visueel te borgen en ook om hernieuwde vestiging van het straatgras te voorkomen. Met name op de beschutte greens is de schimmeldruk dan ook sterker - dus maatregelen die leiden naar meer licht, lucht en ventilatie van de grasmat zullen dan ook kunnen bijdragen aan een uiteindelijk meer vitale grasmat Ontwatering Alle onderzochte greens tonen een goede water- en luchthuishouding Onkruiden Onkruiden zijn algemeen en in zeer lichte mate waargenomen. Het betreft hier voornamelijk klaver(trifolium sp.) en hoornbloem(cersatium sp.). Een dicht gesloten grasmat is in de regel het beste wapen in de strijd om vestiging van onkruiden in de grasmat te voorkomen. o De diverse geconstateerde niet herstelde pitchmarks kunnen bijdragen aan de vestiging/toename van onkruiden. De oefengreen 2 heeft wat meer onkruid en deze onkruiden (madeliefjes(bellis perrenis)) dienen met name handmatig bij de reguliere maaibeurten verwijdert te worden. Naarden, oktober 2013 Pagina 12 van 24

13 2.2.5 Ziekten Op de meeste onderzochte greens waren in zeer lichte mate oude aantastingen van dollarspot (Sclerotinia homeocarpa) aanwezig en op diverse plaatsen ook actieve winterfusarium (Microdochium nivale). Op de foto hier onder aantasting door winterfusarium (Microdochium nivale) op straatgras (Poa annua) op één van de meer beschaduwde greens. Het op cultuurtechnische wijze voorkómen van schade als gevolg van schimmelaantastingen zal zeker gezien de wijzigingen in de toelating voor het gebruik van gewasbeschermingproducten de komende jaren een steeds belangrijkere rol gaan spelen. Centraal bij het beheer staat daarin het structureel terugdringen van het meer ziektegevoelig straatgras (Poa annua). Dit zal er vervolgens dan toe moeten gaan leiden dat de grasmat van de green(s) op de green zelf en de greens onderling een uniforme bezetting krijgen van de gewenste grassen - en dan met name struisgrassen (Agrostis capillaris). Zie ook de pdf bijlage van de NGF met betrekking tot de gewasbescherming problematiek voor de komende jaren Plagen Op enkele wormen hoopje na zijn op de greens geen plagen waargenomen. Lichte activiteit van wormen kan overigens gewenst zijn voor het in stand houden van gunstige bodemprocessen. Wormen hoopjes moeten wel tijdig verwijdert worden omdat deze bijdragen aan vervetting van de toplaag en hiermee vervolgens omstandigheden creëren die kunnen leiden tot een uitbraak van winterfusarium (Microdochium nivale) Ongewenste grassoorten Het structureel terugdringen van ongewenste grassoorten - met name straatgras (Poa annua) - vraagt een centrale plaats in het beheer van de greens. Om de uniformiteit op de green zelf én tussen de greens verder te verbeteren zal gezien de lokale verschillen gericht beheer nodig zijn. In de opnametabellen zijn de verschillen in de greens met betrekking tot de grasbezetting dan ook goed zichtbaar. Het aandeel straatgras neemt momenteel gemiddeld geleidelijk reeds af ten gunste van de gewenste grassen en dat is op zich al een zeer gunstige ontwikkeling. Afhankelijk van de lokaal heersende omstandigheden zal een verdere reductie met reulier beheer kunnen blijven doorzetten. Echter daar waar licht, lucht en ventilatie onvoldoende gunstig zijn voor de(her)introductie van de gewenste grassen zal dit proces langzamer en moeizamer verlopen. Het creëren van optimale groeiomstandigheden voor de vestiging en handhaving van de gewenste grassen zullen centraal moeten blijven staan waarbij het proces verder kan worden ondersteund door regulier door te zaaien met goede rassen uit de laatste gras rassenlijst. Naarden, oktober 2013 Pagina 13 van 24

14 2.2.8 Schaduw Ten aanzien van schaduw zijn de omstandigheden niet gewijzigd. Om de uniformiteit van de grasmat tussen de greens verder te verbeteren zal ook aandacht moeten worden besteed aan gerichte bosonderhoudswerkzaamheden. Ongunstig voor de grasmat en van invloed op (de samenstelling) van het grasbestand zijn onder meer : directe schaduw veroorzaakt door omliggende beplanting en solitaire bomen verminderde ventilatie door aanwezigheid van lage beplanting of struweel een langere 'bladnatperiode' geeft een sterk verhoogde kans op schimmelinfectie minder zonlicht en lagere temperaturen resulteren in minder optimale processen voor bodem+plant Indringingsweerstand De indringingsweerstand parameter is in het nieuwe contract gewijzigd ten opzichte van de voorgaande jaren. In de opnamen tot 2012 zijn de onderstaande waarden gehanteerd : Criterium Goed Redelijk Matig Slecht Indringingsweerstand bar bar > 25 bar < 10 Vanaf 2013 wordt de indringingswaarden gemeten tot 0.10m -mv. Hierdoor vallen de meetwaarden van de meting 2013 lager uit dan de voorgaande jaren en een éénduidige vergelijking met de voorgaande jaren is dan ook niet mogelijk. Wel wordt nu bepaalt of de gemeten waarde binnen de nieuwe norm valt en dit is bij alle onderzochte greens dan ook het geval. Eventuele vervolgmetingen geven de trend dan wel weer aan Bewortelingsdiepte Ook de norm van de beworteling is bijgesteld en is nu 6 cm in plaats van 8 cm. Dat betekend waar voorheen 6 cm als rood(onvoldoende) werd weergegeven deze nu groen kleurt (voldoet aan de norm) in de tabellen. Behalve dan dat de norm is gewijzigd is ook een gemiddelde toename van het wortelpakket waargenomen. De huidige groeiomstandigheden en reguliere beheersmaatregelen lijken dus gunstig effect te hebben op de wortelontwikkeling. Een goed wortelpakket is gunstig omdat daarmee de droogtegevoeligheid van de grasmat afneemt en de beregeningsinterval gunstiger kan worden gekozen. Dit ten gunste van de gewenste grassen roodzwenk- en struisgrassen.(festuca- en Agrostis sp.) Naarden, oktober 2013 Pagina 14 van 24

15 Sponsvilt Sponsvilt is niet geconstateerd op de onderzochte greens Vezelvilt De conditie van het vezelvilt is op een goed niveau en van een goede samenstelling Het overzicht hier van een viertal toplagen geeft aan dat er zichtbaar verschillen zijn in de bodemprofielen en dus ook in de bodemeigenschappen, viltvorming en afbraak/mineralisatie. Bij zowel zeer droge als zeer vochtige condities verloopt de mineralisatie ongunstig en is in de regel meer viltaanwas dan viltafbraak. Bij de huidige profielen zijn verschillen waarneembaar echter de viltconditie valt bij allen binnen de gestelde norm. A9 A3 B4 A7 Naarden, oktober 2013 Pagina 15 van 24

16 2.3 Resultaten kwaliteitsbeoordeling voorgreens Vegetatiebezetting De vegetatieve bezetting van de voorgreens is doorgaans goed te noemen. Bij B4 is de invloed van de Eik op de grasmat zichtbaar waarbij enige droogtestress en lokale dunning van de grasmat plaatsvindt. Op termijn zal de invloed van deze boom op de (voor)green zeker verder gaan toenemen. De boom lijkt overigens schade te hebben aan de bast Conditie De conditie van de voorgreens is goed - bij C2 met de aantekening dat de ontwatering daar stagneert. Ten tijde van de opname waren de weerscondities gunstig en gaf dit geen problemen, echter in perioden met veel neerslag zal de situatie daar ter plaatse snel kunnen verslechteren Ontwatering Ten tijde van de opname waren er geen tekenen van verminderde ontwatering, behalve op de voorgreen van C2. Gezien de rijke samenstelling van sommige toplagen kan in perioden met veel neerslag een verzadiging van het bodemprofiel gaan optreden. Regulier beluchten en in combinatie met bezanden moet zorgen voor voldoende gunstige condities. Bij de voorgreen C2 zijn extra maatregelen nodig om de omstandigheden structureel te verbeteren Onkruiden Onkruiden zijn op de voorgreens sporadisch aangetroffen. Geen bijzondere maatregelen zijn hier dan ook van toepassing. Net als bij greens zal het handmatig verwijderen van onkruid bij elke maaibeurt wenselijk zijn. Naarden, oktober 2013 Pagina 16 van 24

17 2.3.5 Ziekten Ziekte (aantastingen door schimmels) komt op enkele voorgreens in beperkte mate voor. Het betreft hier de hole B1 (met schaduw), B7 en C3 (met schaduw). Voortzetten huidige beheer met daarbij aandacht voor : gericht bosbeheer om de licht, lucht en ventilatie te verbeteren beluchten om de water- en luchthuishouding te optimaliseren bezanden om de toplagen schraal/droog te houden dauwcontrole met de greens meenemen om bladnatperiode en guttatievorming te beperken terughoudend en gebalanceerd bemesten beregenen optimaliseren (afstelling sprinklers - nozzle keuze afstemmen) doorzaaien met de gewenste grassen - met de greens uit te voeren afharden van de grasmat - ijzersulfaat c.q. zwavel Plagen Wormenactiviteit is algemeen en in lichte mate geconstateerd. Wormen hebben een gunstig effect op de homogeen maken van het bodemprofiel en zijn daarmee gewenst. Vervetting van de toplaag voorkomen betekend doorgaans regulier bezanden om het organische stofgehalte te reguleren Ongewenste grassoorten Ongewenste grassoorten zijn wederom iets afgenomen. Voorzetten van onderhoudsmaatregelen zoals genoemd bij moeten zorgen voor een gewenste verschuiving binnen het grasbestand naar een uniforme toename van de gewenste grassen ten koste van met name het ongewenste straatgras(poa annua) Schaduw Ten aanzien van de schaduw is geen verandering waargenomen. Het bosbeheer zal gericht moeten zijn de omstandigheden lokaal voor de betreffende (voor)greens optimaal te maken ten opzichte van licht, lucht en ventilatie. Zie ook Indringingsweerstand (als 2.2.9) De indringingsweerstand parameter is in het nieuwe contract gewijzigd ten opzichte van de voorgaande jaren. In de opnamen tot 2012 zijn de onderstaande waarden gehanteerd : Criterium Goed Redelijk Matig Slecht Indringingsweerstand bar bar > 25 bar < 10 Vanaf 2013 wordt de indringingswaarden gemeten tot 0.10m -mv. Hierdoor vallen de meetwaarden van de meting 2013 lager uit dan de voorgaande jaren en een éénduidige vergelijking met de voorgaande jaren is dan ook niet mogelijk. Wel wordt nu bepaalt of de gemeten waarde binnen de nieuwe norm valt en dit is bij alle onderzochte voorgreens dan ook het geval. Eventuele vervolgmetingen geven de trend dan wel weer aan. Naarden, oktober 2013 Pagina 17 van 24

18 Bewortelingsdiepte Ook de norm van de beworteling is bijgesteld en is nu 6 cm in plaats van 8 cm. Dat betekend waar voorheen 6 cm als rood(onvoldoende) werd weergegeven deze nu groen kleurt (voldoet aan de norm) in de tabellen. De gemiddelde bewortelingsdiepte is iets afgenomen. Genoemde beheersaspecten van geven aan waar de aandacht voornamelijk naar uit dient te gaan om de beworteling van de grasmat positief te blijven beïnvloedden. Overigens valt de huidige wortellengte wel binnen de gestelde norm Sponsvilt Sponsvilt is niet aangetroffen Vezelvilt Het vezelvilt bevindt zich op uitzondering van voorgreen C2 op een gunstig niveau. Op C2 is de situatie echter ook gunstig gewijzigd doordat de viltsamenstelling/conditie in positieve zin is gewijzigd. Maatregelen op C2 hebben dan ook betrekking op het verder reduceren van het vilt en optimaliseren van de water- en luchthuishouding. Hier onder is een overzicht gemaakt van verschillende toplagen en viltoestand van voorgreens : De bovenste 2 profielen (A9,A3) - omzetting van organisch stof verloopt daar gunstig. Bij de onderste 2 profielen (B4,C2) zorgt een minder gunstige water- en luchthuishouding (droog resp. nat milieu) dat de omzetting minder optimaal verloopt. Deze is hier als een bruine zone zichtbaar boven in het profiel (links van de gele streep). A9 A3 B4 C2 Naarden, oktober 2013 Pagina 18 van 24

19 2.4 Resultaten kwaliteitsbeoordeling tees Vegetatiebezetting De vegetatieve bezetting is iets toegenomen en is goed. De factor die momenteel invloed heeft op de bezetting en de uniformiteit is de spelschade (divots). Het voldoende frequent verplaatsen van de markers kan zorgen voor een meer uniforme belasting van het speloppervlak om de spelschade daarmee beter te verdelen. Voor kleinere (par. 3) tees met een klein tee oppervlak kan het benodigde herstel als gevolg van spelschade wel enigszins achterblijven Conditie De conditie is verbeterd en de tees verkeren dan ook doorgaans in een goede conditie. De tee van B7 vraagt daarnaast wel in het bijzonder de aandacht. (foto links bij ) Ontwatering De ontwatering is verbeterd en is goed te noemen Onkruiden Onkruiden zijn zeer beperkt geconstateerd. Voldoende groei houden gedurende het groeiseizoen voor het in stand houden van een dichte grasmat volstaat. Handmatig onkruid verwijderen bij elke maaironde verdient de voorkeur Ziekten De tees ondervinden in wisselende mate lichte aantastingen van dollarspot (Sclerotinia homeocarpa) = oude aantasting en winterfusarium (Microdochium nivale) = recente aantasting. Met name het gevoelige straatgras (Poa annua) groeiend onder minder gunstige omstandigheden (schaduw van de aanwezige houtopstand) kan dan snel aangetast worden door schimmels. Naarden, oktober 2013 Pagina 19 van 24

20 Voortzetten van het huidige beheer met daarbij speciaal de aandacht voor : gericht bosbeheer om de licht, lucht en ventilatie te verbeteren beluchten om de water- en luchthuishouding te optimaliseren bezanden om de toplagen schraler/droger te houden dauwcontrole om bladnatperiode en guttatievorming te beperken terughoudend en gebalanceerd bemesten beregenen (afstelling sprinklers - nozzle ) doorzaaien met de gewenste grassen afharden van de grasmat - ijzersulfaat c.q. zwavel Plagen Plagen (wormenactiviteit) was gedurende de veldopname zeer beperkt. Enige activiteit van wormen is gewenst om de toplagen homogeen te vermengen maar vervetting dient te worden voorkomen Ongewenste grassoorten Het aandeel ongewenste grassoorten is gelijk gebleven. Met name de meer ongunstige locaties vragen extra de aandacht - hier zal het reduceren van het aandeel straatgras (Poa annua) onder de huidige omstandigheden moeizaam blijken te zijn. Te weinig licht, lucht en ventilatie en daarnaast een moeizaam herstel van spelschade werken allen in het voordeel voor vestiging en handhaven van het straatgras(poa annua) Schaduw De omstandigheden voor de vestiging van de gewenste grassoorten ten koste van het straatgras(poa annua) op de locaties waar tees opgesloten liggen tussen bomen zijn beperkt. Daarnaast zorgt schaduw voor een beperking in de wortelontwikkeling. FOTO links 2012 <> rechts 2013 Naarden, oktober 2013 Pagina 20 van 24

21 2.4.9 Indringingsweerstand De indringingsweerstand parameter is in het nieuwe contract gewijzigd ten opzichte van de voorgaande jaren. In de opnamen tot 2012 zijn de onderstaande waarden gehanteerd : Criterium Goed Redelijk Matig Slecht Indringingsweerstand bar bar > 25 bar < 10 Vanaf 2013 wordt de indringingswaarden gemeten tot 0.10m -mv. Hierdoor vallen de meetwaarden van de meting 2013 lager uit dan de voorgaande jaren en een éénduidige vergelijking met de voorgaande jaren is dan ook niet mogelijk. Wel wordt nu bepaalt of de gemeten waarde binnen de nieuwe norm valt en dit is bij alle onderzochte tees het geval. Eventuele vervolgmetingen geven de trend dan wel weer aan Bewortelingsdiepte De bewortelingsdiepte is toegenomen en dit is gunstig en hiermee neemt ook de droogtegevoeligheid van de grasmat af. Schaduw zorgt daarnaast wel voor een beperkte wortelontwikkeling. Gericht beheer is nodig om ongunstige omstandigheden zoals op A9, C2 en C3 op te heffen of te verbeteren. Ook gedurende het seizoen zijn er schommelingen in de wortel : spruit verhoudingen Sponsvilt Sponsvilt is op de tees niet waargenomen Vezelvilt Het humus/organisch vilt is op een goed niveau en zorgt voor voldoende buffer en stabiliteit van de toplaag. Monitoren van de samenstelling van het vilt geeft verder informatie over het organische stof gehalte, de vervetting, de voedingsbuffer en ook over de water- en luchthuishouding. Naarden, oktober 2013 Pagina 21 van 24

22 2.5 Resultaten kwaliteitsbeoordeling fairways Vegetatiebezetting De algemene grasbezetting wordt beïnvloed door de grasbezetting van de bosholes. Hier is de concurrentie van de houtopstand voor licht en lucht dan ook duidelijk merkbaar. Om de omstandigheden voor de grasmat gunstiger te maken - en daarmee gelijk ook de uniformiteit met de overige fairways te verbeteren - zal gericht bosbeheer moeten zorgen voor het verder optimaliseren van de licht- en luchttoetreding Conditie De conditie van de grasmat is doorgaans uitstekend met daarbij de opmerking dat de bosholes minder vitaal lijken getuige de vegetatiebezetting en invloed van schimmels (foto). Desondanks is de conditie daar redelijk en daarmee dus voldoende. Ten aanzien van onderhoudsmaatregelen voor verbeteringen zie Ontwatering De ontwatering is op de onderzochte holes goed. Uiteraard zijn de weersomstandigheden door het seizoen sterk bepalend voor de lucht- en waterhuishouding van de toplagen. Regulier (diep) beluchten en bezanden moet zorgen voor een structurele goede water- en luchthuishouding, dus ook onder minder gunstige weersomstandigheden Onkruiden Onkruiden zijn algemeen waargenomen maar zijn er in zeer beperkte mate. Belangrijk wapen in de strijd tegen de vestiging van onkruiden is een goed gesloten grasmat in stand te houden met voldoende actieve groei van de grasmat gedurende het groeiseizoen. Geen bijzondere maatregelen zijn van kracht. Naarden, oktober 2013 Pagina 22 van 24

23 2.5.5 Ziekten Ziektedruk door schimmels is doorgaans beperkt en bij de bosholes vanwege de specifieke groeiomstandigheden wel iets meer van invloed. De belangrijkste schimmelactiviteit op de grasmat die is waargenomen : dollarspot (oude aantasting Sclerotinia homeocarpa) algemeen en zeer beperkt winterfusarium (recente aantasting Microdochium nivale) algemeen en zeer beperkt rooddraad (actuele aantasting Laetisaria fuciformes) algemeen zeer beperkt Belangrijk is om de grasmat vitaal te houden, aantasting te beperken en herstel te bevorderen. Het verder terugdringen van het zeer schimmelgevoelig straatgras (Poa annua) speelt daarbij een belangrijke rol. Voor de beheerstrategie hier ter illustratie de 'disease triangle' : 1) Host > Vatbare plant (betekend straatgras terugdringen) 2) Pathogen > Ziekteverwekker 3) Environment > Omstandigheden (maatregelen bosbeheer) 'Disease management' is invloed uitoefenen op 1 of meer van de 3 genoemde factoren Plagen Plagen zijn op de onderzochte fairways niet waargenomen Ongewenste grassoorten Het aandeel ongewenste grassen lijkt stabiel te zijn, niet af of toe te nemen. Wel is bij de bosholes de situatie iets minder gunstig voor de gewenste grassen om zich daar ten koste van straatgras (Poa annua) te gaan vestigen. Genoemde maatregelen bij en moeten zorgen voor het scheppen van gunstige condities voor een toename en (her)introductie van de gewenste grassen om daarmee de uniformiteit van de fairways verder te optimaliseren Schaduw Omstandigheden zijn niet veranderd. Daar waar bomen concurreren met de grasmat zal de grasmat in kwaliteit achterblijven ten opzichte van de 'open holes'. Gericht bosbeheer moet de omstandigheden voor de grasmat optimaliseren. Het terugdringen van de ongewenste grassen staat daarbij centraal. Naarden, oktober 2013 Pagina 23 van 24

24 2.5.9 Indringingsweerstand De indringingsweerstand parameter is in het nieuwe contract gewijzigd ten opzichte van de voorgaande jaren. In de opnamen tot 2012 zijn de onderstaande waarden gehanteerd : Criterium Goed Redelijk Matig Slecht Indringingsweerstand bar bar > 25 bar < 10 Vanaf 2013 wordt de indringingswaarden gemeten tot 0.10m -mv. Hierdoor vallen de meetwaarden van de meting 2013 lager uit dan de voorgaande jaren en een éénduidige vergelijking met de voorgaande jaren is dan ook niet mogelijk. Wel wordt nu bepaalt of de gemeten waarde binnen de nieuwe norm valt en dit is bij alle onderzochte fairways dan ook het geval. Eventuele vervolgmetingen geven de trend dan wel weer aan Beworteling Ook de norm van de beworteling is bijgesteld en is nu 6 cm in plaats van 8 cm. Dat betekend waar voorheen 6 cm als rood(onvoldoende) werd weergegeven deze nu groen kleurt (voldoet aan de norm) in de tabellen. De gemiddelde bewortelingsdiepte is iets afgenomen - de wortellengte kan gedurende het seizoen overigens wel fluctueren. De huidige wortellengte valt binnen de gestelde norm. Een overzicht van enkele fairway profielen : A3 A3 B4 B4 C7 C7 Naarden, oktober 2013 Pagina 24 van 24

25 Sponsvilt Op geen enkele fairway is sponsvilt aangetroffen Vezelvilt De viltconditie op de gecontroleerde fairways is goed. Monitoren van de viltconditie en reguleren van organische stof in de toplaag is nodig om een gunstige water- en luchthuishouding te creëren. Maatregelen om het organische stofgehalte te reguleren zijn onder meer : verticaal maaien en verticuteren (afvoeren organisch materiaal) beluchten > mineralisatie bevorderen (omzetting organisch naar mineraal) bezanden (toevoegen minerale delen - verdunnen organische stof ) Naarden, oktober 2013 Pagina 25 van 24

26 Bijlagen gegevenstabellen Naarden, oktober 2013 Pagina 26 van 24

27 Naarden, oktober 2013 Pagina 27 van 24

28 Naarden, oktober 2013 Pagina 28 van 24

29 Naarden, oktober 2013 Pagina 29 van 24

30 Naarden, oktober 2013 Pagina 30 van 24

31 Naarden, oktober 2013 Pagina 31 van 24

32 Naarden, oktober 2013 Pagina 32 van 24

33 Naarden, oktober 2013 Pagina 33 van 24

34 Naarden, oktober 2013 Pagina 34 van 24