MuLLLti. Beleidsaanbevelingen voor de uitbouw van Multicampusonderwijs in de Associatie KU Leuven. OOF MuLLLti

Transcriptie

1 MuLLLti Beleidsaanbevelingen voor de uitbouw van Multicampusonderwijs in de Associatie KU Leuven. MuLLLti Beleidsaanbevelingen voor de uitbouw van Multicampusonderwijs in de Associatie KU Leuven. 1

2 Inhoud A. Multicampusonderwijs aansturen: gelijktijdige aandacht voor bottom-up en top down benadering...4 B. Multicampusonderwijs realiseren: een projectmatige en gefaseerde aanpak...5 I. Plan: de fase van exploratie en voorbereiding Realiseer een besef van noodzaak ( Sense of urgency ) en ontwikkel een visie, Stel een stuurgroep/projectgroep met voldoende draagkracht en slagkracht samen Communiceer de visie II. Do: naar de implementatie van Multicampusonderwijs Realiseer Empowerment bij medewerkers werk ondersteunend en faciliterend Realiseer successen neem mogelijke belemmeringen weg III. Check/Act: de kwaliteitscirkel sluiten, evalueer Multicampusonderwijs en veranker realisaties Consolideer verbeteringen, blijf veranderen en zorg dat gerealiseerde veranderingen structureel worden ingebed C. Multicampusonderwijs verankeren: een centraal aanspreekpunt voor Multicampusonderwijs katalysator voor onderwijskwaliteit MuLLLti Beleidsaanbevelingen voor de uitbouw van Multicampusonderwijs in de Associatie KU Leuven. 2

3 Iedereen die bijdroeg aan dit document deed dat vanuit eigen expertise, opgedane ervaringen en inzichten doorheen de twee jaren dat het MuLLLti-project liep. In deze tekst beantwoorden we de vraag welke de belangrijke aandachtspunten, knelpunten en aanbevelingen rond de uitbouw van Multicampusonderwijs zijn. De Associatie KU Leuven is een Multicampusorganisatie waarbij sommige opleidingen of opleidingsonderdelen gemeenschappelijk worden aangeboden. Binnen de Associatie KU Leuven werden inspanningen geleverd om het concept Multicampusonderwijs te omschrijven en er een model voor uit te werken. Multicampusonderwijs wordt omschreven als: Onderwijs dat ontworpen, aangeboden, ondersteund en/of geëvalueerd wordt tussen twee of meer geografische sites. Een duidelijke afbakening van het concept Multicampusonderwijs is essentieel. Het kan helpen om een onderscheid te maken tussen wat beschouwd mag worden als een voorbeeld van Multicampusonderwijs. Uit de lijst inspirerende initiatieven op de associatie website: associatie.kuleuven.be mag blijken dat in de praktijk Multicampusonderwijs verschillende invullingen krijgt. Daarom is het zinvoller om zich te bezinnen over de noodzaak van Multicampusonderwijs, wat bindt genomen initiatieven? Binnen de Associatie KU Leuven wordt Multicampusonderwijs beschouwd als mogelijkheid om kwaliteitsvolle samenwerking tussen instellingen, opleidingen én vakgroepen te realiseren. Dit uitgangspunt is de rationale voor het engagement om samen te werken op Multicampusniveau terwijl bovengenoemde omschrijving aangeeft dat de draagwijdte van het aangegane engagement kan variëren. Het aftoetsen van toekomstige projecten en initiatieven op Multicampusniveau aan onderstaande inzichten en aanbevelingen vergroot wellicht de succesgraad ervan. MuLLLti Beleidsaanbevelingen voor de uitbouw van Multicampusonderwijs in de Associatie KU Leuven. 3

4 A. Multicampusonderwijs aansturen: gelijktijdige aandacht voor bottom- up en top down benadering Op basis van onderstaande wordt gelijktijdige aandacht voor een bottom-up en top down benadering aangestuurd vanaf het beleidsniveau aanbevolen. Het initiatief voor Multicampusonderwijs kan genomen worden door het beleidsniveau maar kan eveneens ontstaan vanuit het lectoren- of docentenkorps. Consultatie en inbreng van het beleid is wenselijk vanaf het conceptueel niveau om een succesvolle implementatie mogelijk te maken. Inbreng vanuit het beleid is ook belangrijk om betrokkenheid en eigenaarschap te realiseren bij de betrokkenen. Op basis van eigen onderzoek formuleert Kotter (1995 en 2007) een aantal aandachtspunten bij veranderingsprocessen: (1) realiseer een besef van noodzaak ( Sense of urgency ), (2) een stuurgroep samenstellen met voldoende draagkracht en slagkracht, (3) ontwikkelen van een visie, (4) communiceren van de visie, (5) realiseren van Empowerment bij medewerkers, (6) realiseren van successen op korte termijn, (7) verbeteringen consolideren en blijven veranderen, (8) gerealiseerde veranderingen structureel inbedden. Er wordt aanbevolen om te bewaken dat de docent voldoende eigenaarschap heeft over het opleidingsonderdeel (OPO) dat via Multicampusonderwijs (her)ontworpen wordt. Als er onvoldoende eigenaarschap bestaat is een docent gebonden aan de huidige praktijk binnen de eigen onderwijscontext. Hij/zij is bijgevolg niet gemachtigd om zonder consultatie van collega s het OPO te (her)ontwerpen in functie van de MCO-context. Eigenaarschap respecteren is ook belangrijk indien men verschillende opleidingsonderdelen (bijvoorbeeld een curriculum) wil inzetten in het kader van Multicampusonderwijs. Hier is het belangrijk om het individuele eigenaarschap te respecteren van al wie bijgedragen heeft tot de realisatie van de afzonderlijke OPO s. Eigenaarschap of zo men wil auteursrecht maakt Multicampusonderwijs niet onmogelijk maar kan belemmerend zijn. Creative Commons licenties, Open Educational Resources en Repositories bieden hier uitkomst. Het antwoord op de vraag of (her)gebruik van materialen is toegestaan is complex. Volgens het auteursrecht ligt de zeggenschap van creatieve werken bij de maker ervan of degenen aan wie hij zijn rechten heeft overgedragen. Het is m.a.w. niet toegestaan dat derden bestaande werken zomaar mogen hergebruiken tenzij de rechthebbende daar uitdrukkelijk toestemming toe verleent. Open licenties zijn ontstaan met als doel auteursrechten te beschermen en bieden een gestructureerd en juridisch kader waarbinnen materiaal gekopieerd en gedeeld kan worden met respect voor het auteursrecht. Indien men Multicampusonderwijs wil inzetten als katalysator voor de onderwijskwaliteit kan gepleit worden om wat ontwikkeld wordt in het kader daarvan, van afzonderlijke leermaterialen tot eventueel trajecten toe, te ontsluiten, binnen de Associatie KU Leuven of eventueel daarbuiten, met een gepaste open licentie. Dit kan ertoe bijdragen dat Multicampusonderwijs bijdraagt tot de brede gemeenschap. Aanbevelingen: 1) Consultatie en inbreng van het beleid is wenselijk vanaf het conceptueel niveau voor een succesvolle implementatie en het realiseren van betrokkenheid. Aanbevelingen om dit te realiseren zijn (Kotter, 1995 en 2007): (1) realiseer een besef van noodzaak ( Sense of urgency ), (2) stel een stuurgroep met voldoende draagkracht en slagkracht samen, (3) ontwikkel een visie, (4) communiceer deze visie, (5) realiseer Empowerment bij medewerkers (werk ondersteunend en faciliterend bij implementatie), (6) realiseer successen op korte termijn (maak hiervoor voldoende middelen vrij voor personeel en infrastructuur), (7) consolideer verbeteringen en blijf veranderen, (8) zorg dat gerealiseerde veranderingen structureel worden ingebed. 2) Waak erover dat er voldoende eigenaarschap bestaat over de OPO s die men wil inzetten in het kader van Multicampusonderwijs (OPO/de OPO s, afdeling of departement). 3) Er wordt aanbevolen om in overweging te nemen om wat ontwikkeld wordt in het kader van Multicampusonderwijs te ontsluiten voor een breed publiek via een gepaste open licentie. Het is wenselijk om de output ter beschikking te stellen in een repository. Het beheer van deze repository kan ter harte genomen worden door een centraal bureau of dienst binnen de Associatie KU Leuven. MuLLLti Beleidsaanbevelingen voor de uitbouw van Multicampusonderwijs in de Associatie KU Leuven. 4

5 B. Multicampusonderwijs realiseren: een projectmatige en gefaseerde aanpak Enthousiasme ligt niet zelden aan de basis wanneer samenwerking en vernieuwing geïnitieerd worden. Volgens Rogers (2003) verloopt een innovatie en verspreiding van nieuwe ideeën of producten volgens tamelijk vaste en voorspelbare patronen. Als er zich nieuwe mogelijkheden aandienen, is er een kleine groep die vaak al vooraf op de hoogte is of erg snel volgt (innovators en early adopters). De grote massa volgt soms gretig (early majority), soms schoorvoetend (late majority). Ook al is er op een gegeven moment geen keuze meer, een beperkte groep blijft erg moeilijk te overtuigen (laggards). Om te vermijden dat externe belemmeringen o.m. weerstand voor verandering, gebrek aan financiële middelen, weinig tijd, de realisatie van zinvolle initiatieven verhinderen is een doordachte opvolging wenselijk. Uit voorgaande mag blijken dat een beleidsmatige opvolging aanbevolen wordt met een evenwicht tussen aansturen en ondersteunen. Er doordachte en systematische aanpak valt eveneens aan te bevelen. Daarvoor is een projectmatige werkwijze uitermate zinvol. Een mogelijke indeling in projectfasen kan zijn: (1) Plan Fase van exploratie en voorbereiding, (2) Do fase van implementatie (3) Check controleer en volg op of alles volgens plan loopt en (4) Act stuur bij (figuur 3). Act Check Plan Do Figuur 3: PDCA cyclus. Deze fasen kunnen verder ingevuld worden aan de hand van de aanbevelingen die Kotter (1995 en 2007) vooropstelt. Figuur 4 (implementatiecyclus voor Multicampusonderwijs) is daar een uitwerking van, het is opgebouwd volgens de PDCA-cyclus met verwerking van de aanbevelingen van Kotter (1995 en 2007). Aanbevelingen: 4) Streef naar een werkklimaat waarin ruimte is voor innovatie en de verspreiding van nieuwe ideeën of producten. 5) Ga planmatig te werk om te vermijden dat externe belemmeringen innovatie verhinderen. (De kijkwijzer Multicampusonderwijs kan gebruikt worden om zicht te krijgen op mogelijke belemmeringen). 6) Volg Multicampusonderwijs beleidsmatig op en werk bij voorkeur projectmatig (formuleer projectdoelen, concretiseer de aanpak, stel een timing op en bepaal de output) met frequente terugkoppeling naar het beleidsniveau. 7) Werk vanuit de centrale vraag op welke manier MCO optimaal kan worden gerealiseerd. 8) Werk bij voorkeur gefaseerd. MuLLLti Beleidsaanbevelingen voor de uitbouw van Multicampusonderwijs in de Associatie KU Leuven. 5

6 Zorg dat gerealiseerde veranderingen structureel worden ingebed. Realiseer een besef van noodzaak ( ssense of urgency ) en ontwikkel een visie, Stel een stuurgroep met voldoende draagkracht en slagkracht samen, Communiceer de visie, 4 Act 1 Plan Consolideer verbeteringen en blijf veranderen. 3 Check 2 Do Realiseer Empowerment bij medewerkers (werk ondersteunend en faciliterend bij implementatie), Realiseer successen op korte termijn - neem belemmeringen weg, Figuur 4: Een implementatiecyclus voor Multicampusonderwijs. MuLLLti Beleidsaanbevelingen voor de uitbouw van Multicampusonderwijs in de Associatie KU Leuven. 6

7 I. Plan: de fase van exploratie en voorbereiding Plan Realiseer een besef van noodzaak ( Sense of urgency ) en ontwikkel een visie, Stel een stuurgroep met voldoende draagkracht en slagkracht samen, Communiceer de visie. 1. Realiseer een besef van noodzaak ( Sense of urgency ) en ontwikkel een visie, Multicampusonderwijs wordt binnen de Associatie KU Leuven beschouwd als mogelijkheid om kwaliteitsvolle samenwerking tussen instellingen, opleidingen én vakgroepen te realiseren. Deze insteek blijft echter conceptueel van aard. Een vertaling (hertaling) naar de dagelijkse (onderwijs)praktijk is aangewezen: voor welke doelgroepen is MCO wenselijk/nodig?, voor welke doeleinden kan MCO ingezet worden?, hoe kan samenwerking (tussen instellingen, opleidingen of vakgroepen) bijdragen tot een verhoging van de kwaliteit?, zijn maar enkele mogelijke vragen die vanuit het werkveld (lector/docent(en) of beleid) gesteld kunnen worden. Voor een verdere concretisering van de wenselijkheid van Multicampusonderwijs en de ontwikkeling van een visie terzake moet onderstaande beschouwd als een aanzet om een breder debat te starten. Opgedane ervaringen en inzichten doorheen genomen initiatieven om met Multicampusonderwijs aan de slag te gaan kunnen dit debat voeden. We initiëren het dat op basis van opgedane ervaringen en inzichten doorheen het MuLLLti-project dat liep over twee academiejaren en waarbij verschillende Associatiepartners in participeerden (KHLeuven, KU Leuven, Katho en HUB). Multicampusonderwijs werd gezien als: een engagement tussen verschillende partners ten aanzien van onderwijs. Het initiatief voor dat engagement werd genomen door mensen maar overstijgt het individuele niveau. Het engagement werd aangegaan namens instellingen, opleidingen of vakgroepen ten aanzien van het ontwerp, het aanbod, de ondersteuning en/of de evaluatie van het aangeboden onderwijs. De draagwijdte van dat engagement op het continuüm kon variëren. MCO, flexibele trajecten en kansengroepen? - Kan MCO een antwoord bieden voor de noden van kansengroepen o.m. werkstudenten, studenten met functiebeperkingen of internationale studenten? - Is het mogelijk om flexibele trajecten te ontwerpen via Multicampusonderwijs? - Kan via MCO de nodige schaalvergroting gerealiseerd worden om tegemoet te komen aan de noden van specifieke doelgroepen? Het project MuLLLti Multicampusonderwijs voor Life long learners had tot doel opleidingsonderdelen voor werkstudenten uit te werken vanuit het perspectief van Blended learning 1 1 Blended learning wordt binnen MuLLLti omschreven als: De systematische geïntegreerde combinatie van online en off-line onderwijs- en leeractiviteiten (of de systematische integratie van online en off line onderwijs- en leeractiviteiten). De Blend moet maximaal bijdragen aan de realisatie van de doelstellingen, waarbij de studenten gemotiveerd worden en uitgedaagd zijn om het beste van zichzelf te laten zien. MuLLLti aanbevelingen implementatie Multicampusonderwijs. 7

8 Aandacht voor deze doelgroep binnen Associatie instellingen is wenselijk. Het blijft echter nog een doelgroep die ondervertegenwoordigd is binnen de studentenpopulatie. Omdat kwaliteitsvol onderwijs vereist dat het aanbod is afgestemd op de noden van de beoogde doelgroep is het ook wenselijk om attent te zijn voor de (leer)noden van werkstudenten. Blended learning kan overwogen worden om verschillende redenen (Graham en Robison, 2007). De inzet van Blended learning in een Multicampuscontext zou kunnen toelaten om via schaalvergroting tegemoet te komen aan de nood voor flexibele trajecten bij deze groep. Het kan o.m. toelaten om onderwijstrajecten toegankelijker en flexibeler te maken door bijvoorbeeld contacturen te vervangen door online tijd waardoor aanwezigheid voor studenten niet meer gebonden is aan een vastliggend tijdstip en locatie. Op basis van de projectervaringen wordt vastgesteld dat de groep werkstudenten heterogeen van samenstelling is. Of voor deze groep een verschillend leertraject ontwikkeld moet worden naast het bestaande aanbod voor generatiestudenten wordt vanuit projectervaringen in vraag gesteld. De vraag of dit anders kan zijn voor andere kansengroepen 2 kan niet beantwoord worden vanuit het MuLLLtiproject. Het onderscheid tussen werkstudenten en reguliere studenten, en misschien ook tussen andere kansengroepen, lijkt niet relevant om vanuit onderwijskundig standpunt de noodzaak van Multicampusonderwijs te onderbouwen om trajecten op maat van kansengroepen uit te werken en aan te bieden. Het onderscheid tussen werkstudenten en reguliere studenten helpt ook niet om beslissingen te nemen over de wijze waarop onderwijs moet uitgebouwd worden. Er kan vanuit de projectervaringen wel gesuggereerd worden om aandacht te hebben voor de noden van de werkstudenten, en bij uitbreiding ook andere kansengroepen, en daar gerichte oplossingen voor aan te bieden (bijvoorbeeld via het opnemen van de lessen en deze beschikbaar te stellen via de elektronische leeromgeving). Uit het project blijkt dat aanpassingen die voor werkstudenten geïmplementeerd werden ook voor reguliere studenten relevant waren. Deze laatste groep maakte ook gebruik van de faciliteiten die werden aangeboden. Dat neemt niet weg dat aandacht voor deze, en andere kansengroepen, binnen instellingen van de Associatie KU Leuven noodzakelijk is en dat ook moet blijven. Het kan wenselijk zijn om afzonderlijke trajecten uit te werken voor kansengroepen, eventueel via Multicampusonderwijs, men mag echter niet aannemen dat dit per definitie een goede keuze is. Bepaal de visie Waarom is Multicampusonderwijs zinvol? Een visie helpt bij het verduidelijken van de richting die men wil gaan. Naar Kotter (1995 en 2007) Op basis van projectervaringen en inzichten worden onderstaande redenen legitiem bevonden om Multicampusonderwijs te overwegen. De lijst is niet limitatief. Hoever het engagement moet of kan gaan (samen de leeromgeving ontwerpen en les-, leer- en toetsmaterialen ontwikkelen, aanbieden (synchroon en asynchroon), opvolgen ondersteunen tot gezamenlijke evaluatie) en op welk niveau Multicampusniveau wordt ingezet (OPO, een cluster van OPO s, delen of hele opleidingen) moet in onderlinge dialoog worden uitgeklaard. De visie is daarbij richtinggevend. Multicampusonderwijs is zinvol bij: 1. Uitwisselen van ervaringen, expertise en kennis. Mensen hiertoe de mogelijkheid bieden kan verrijkend zijn om te leren van elkaars aanpak ten aanzien van actuele thema s en uitdagingen. Kennis- en expertisedeling is mogelijk vanaf het niveau van een afzonderlijk OPO maar ook op andere niveaus o.m. opleidingen of deeltrajecten. 2 VLOR. Handleiding registratie van kansengroepen. MuLLLti aanbevelingen implementatie Multicampusonderwijs. 8

9 2. Het ontwikkelen van (nieuwe) opleidingen. Multicampusonderwijs kan overwogen worden bij zowel basisopleidingen als vervolg- of specialisatie opleidingen. Samenwerking kan wenselijk zijn om (regionale) lacunes in het onderwijsaanbod weg te werken. Maar het kan ook wenselijk zijn om samen te werken omdat men het nodig acht om bestaande expertise te bundelen. 3. Het ontsluiten van bestaande opleidingen. Wanneer wenselijk o.m. het wegwerken van regionale lacunes, kan overwogen worden om een opleiding die wordt aangeboden in een partnerinstelling ook aan te bieden in een andere regio. Het kan volstaan dat locatie en infrastructuur opengesteld wordt voor elkaar. Maar samenwerking kan ook verder gaan door plaatselijke expertise uit te wisselen bijvoorbeeld voor de organisatie en opvolging van stages. 4. Ontwikkelen van materialen. Nieuwe leermaterialen ontwerpen, of verfijnen wat bestaat, en dat beschikbaar stellen als Open Educational Resources binnen de Associatie. 5. Essentiële voorwaarden voor Multicampusonderwijs waar consensus wenselijk kan zijn. Waar de samenwerking het uitwisselen van ervaringen, expertise en kennis overstijgt wordt aanbevolen om tijdens de exploratieve fase onderstaande thema s aan te snijden. Elkaars standpunt daaromtrent te horen en tot consensus te komen indien wenselijk. Deze lijst is niet limitatief: - Opvattingen over leren en onderwijzen: deze bepalen in sterke mate op welke manier onderwijs ingericht en vorm gegeven wordt. Vaak is men zich slechts ten dele bewust van deze opvattingen. Indien de visie onderling sterk verschilt kan dat belemmerend werken in een latere fase. - Visie op ondersteuning van studenten (m.i.v. kansengroepen). - Visie op eigenaarschap ten aanzien van ontwikkelde materialen. - Visie op de inzet van onderwijstechnologie (o.m. afstandsleren, Blended learning e-leren). Blended learning kan overwogen worden om verschillende redenen: o Didactiek in hoger onderwijs te transformeren (door te evolueren van een onderwijsmodel waarin transmissie van kennis centraal staat naar een onderwijsmodel dat gericht is op het faciliteren van actief leren) o Onderwijs toegankelijker en flexibeler te maken (bijvoorbeeld: door contacturen, of klastijd, te vervangen door online tijd wordt een grotere toegankelijkheid gerealiseerd, en is aanwezigheid (contacttijd) voor studenten niet meer gebonden aan een vastliggend tijdstip en locatie). o Beschikbare middelen beter aan te wenden is sprake van een. (Bijvoorbeeld: door eerder ontwikkelde materialen te hergebruiken, door het vervangen van contacttijd door online tijd kan een lagere bezetting van de infrastructuur i.c. lokalen). - Aanbevelingen: 9) Kom tot een visie voor Multicampusonderwijs en denk al na over een mogelijke aanpak. 10) Neem de nodige tijd voor de voorbereidende fase (afstemming omtrent beoogde competenties en doelstellingen voor de inzet van Multicampusonderwijs, en in het verlengde daarvan de verschillende opleidingsonderdelen). 11) Stel faciliteiten en aangepaste curricula voor werkstudenten ook open voor reguliere studenten. MuLLLti aanbevelingen implementatie Multicampusonderwijs. 9

10 2. Stel een stuurgroep/projectgroep met voldoende draagkracht en slagkracht samen. Er wordt aanbevolen dat vooraf nagedacht wordt, en vanuit het beleidsniveau bepaald wordt wie betrokken moet worden. Immers, beslissingen omtrent de wijze waarop middelen worden aangewend binnen de organisatie worden door beleidsmakers genomen. Mogelijke actoren binnen een projectgroep/stuurgroep zijn: 1) Beleidsmakers Alhoewel Multicampusonderwijs niet geïnitieerd hoeft te worden door beleidsverantwoordelijken wordt aanbevolen om de opvolging wel door hen te laten opnemen. 2) Lectoren/docenten Multicampusonderwijs gaat vanzelfsprekend niet voorbij aan de docent. 3) Onderwijsondersteuners en ICTO-medewerkers Onder hun verantwoordelijkheid valt het ondersteunen en begeleiden van gebruikers in de diverse onderdelen van de leeromgeving. Zij kunnen zowel technologische ondersteuning als onderwijskundige ondersteuning bieden. 4) Kwaliteitsbewakers Kwaliteitsborging is relevant waar sprake is van onderwijs, en onderwijshervorming. De kwaliteit van bestaand onderwijs moet bewaakt worden, de kwaliteit van onderwijs moet na hervorming gewaarborgd zijn. Wanneer herdefiniëring of herontwerp van het bestaande onderwijs noodzakelijk geacht is kwaliteitsbewaking belangrijk. 5) Studentenbeleid/studentenvoorzieningen In het hoger onderwijs krijgt de vraag om tegemoet te komen aan de noden van kansengroepen een centrale plaats toegewezen. Zo houden instellingen in toenemende mate rekening met de behoefte van studenten om tijd- en plaatsonafhankelijk te studeren, vooral wanneer studenten een studieloopbaan moet combineren met een werktraject. De instellingen voor hoger onderwijs trachten hun onderwijsaanbod te vaak te optimaliseren met E-leren, Blended learning en afstandsonderwijs voor andere kansengroepen. 6) Onderwijsadministratie Waar de samenwerking het uitwisselen van ervaringen, expertise en kennis overstijgt wordt aanbevolen om verantwoordelijken voor de onderwijsadministratie te betrekken. Het stroomlijnen van administratieve processen zal nodig zijn mogelijk voor o.m. inschrijving van studenten, lokaalreservatie, opstellen van lesroosters. 7) Studenten zij zijn immers direct betrokken. Aanbevelingen 12) Stel een projectgroep/stuurgroep samen met de nodige belanghebbenden. 13) Bouw in de opdracht van de projectgroep/stuurgroepleden ruimte in. 14) Baken de looptijd af. 3. Communiceer de visie. Studenten moeten een open mind hebben t.o.v. Multicampusonderwijs. De Associatie KU Leuven beoogt kwaliteitsvol onderwijs. Om deze ambitie te realiseren kan het aangewezen zijn om dat via Multicampusonderwijs te doen. Om ervoor te zorgen dat betrokkenen de noodzaak of meerwaarde daar van inzien is communicatie belangrijk. Aanbevelingen: 15) Informeer en sensibiliseer omtrent de visie op Multicampusonderwijs. 16) Doe dat bij verschillende belanghebbenden. Daarbij kan gedacht worden aan studenten, lectoren/docenten, onderwijsondersteuners en ICTO-medewerkers, kwaliteitsbewakers en medewerkers in de onderwijsadministratie. MuLLLti aanbevelingen implementatie Multicampusonderwijs. 10

11 II. Do: naar de implementatie van Multicampusonderwijs Do Realiseer Empowerment bij medewerkers (werk ondersteunend en faciliterend bij implementatie), Realiseer successen op korte termijn - neem belemmeringen weg, 4. Realiseer Empowerment bij medewerkers werk ondersteunend en faciliterend. Als startpunt voor de uitbouw van Multicampusonderwijs werd binnen het MuLLLti-project gekozen voor het niveau van opleidingsonderdelen. Dit gebeurde in de overtuiging dat een manier van werken die vertrekt vanuit de basis essentieel is bij (her)ontwerp van onderwijs. Het aanpassen van het reguliere contactonderwijs naar een Multicampusverhaal is zeer arbeidsintensief. Er wordt dan ook vanuit de betrokken docenten een relatief groot engagement, maar ook veel deskundigheid verwacht. Omdat binnen MuLLLti gekozen werd voor Blended learning impliceerde het voor docenten dat zij naast een inhoudelijke rol (als vak-expert) en didactische rol ook andere rollen dienden op te nemen o.m. ook een technische rol (het beheren en ondersteunen van het OPO binnen de elektronische leeromgeving). Docenten uit twee partnerinstellingen, verantwoordelijk voor gelijkaardige opleidingsonderdelen, bundelden de krachten. De aansturing gebeurde niet centraal vanuit het projectmanagement. Immers, om geleverde inspanningen van docenten te honoreren, en betrokkenheid te verhogen, werd ervoor gekozen om een deel van de financiële middelen hiervoor aan te wenden. Hierdoor werd het mogelijk om voor elke docent medewerking aan het project in te bouwen in de opdracht. Centrale aansturing vanuit het projectmanagement werd beschouwd als niet wenselijk vanuit de overtuiging dat die verantwoordelijkheid ter harte moet genomen worden binnen de partnerinstellingen, het is beleidsmaterie. Deze werkwijze had gevolgen voor de werking binnen de teams. De betrokkenheid binnen de teams varieerde met soms een beperkte output tot gevolg. Aanbevelingen: 17) Gedragenheid en engagement vanuit het beleid van de instelling of departement is noodzakelijk om de betrokkenheid evenals de werkbaarheid te realiseren en te behouden. Hiervoor is op beleidsniveau overleg wenselijk binnen en/of in overleg tussen partnerinstellingen: o Afstemming omtrent beoogde competenties en doelstellingen voor de inzet van Multicampusonderwijs, en in het verlengde daarvan de verschillende opleidingsonderdelen. o Aandacht voor de taakstelling en professionalisering van betrokkenen (o.m. docenten, onderwijsondersteuners, onderwijstechnologen). o Inbouwen van de taak binnen de opdracht. o Ter beschikking stellen van geavanceerde technologische infrastructuur wat ter realisatie van MCO nodig is. o Het installeren van professionele ontwerpteams kan helpen om de taakverhoging op te vangen en de vertaalslag vlot te laten verlopen. MuLLLti aanbevelingen implementatie Multicampusonderwijs. 11

12 18) Het docentniveau (of OPO-niveau) is een essentieel element in de ontwikkeling van Multicampusonderwijs. Betrokkenheid, engagement en enthousiasme realiseren op dit niveau is essentieel. Bovendien moet er door de betrokken docenten ook eigenaarschap zijn van het OPO (zie supra). 19) Zorg voor werkbaarheid m.n. dat Multicampusonderwijs minstens op middellange termijn een taakvermindering oplevert, i.p.v. een taakverhoging. 20) Zorg voor de nodige onderwijs-technologische expertise in de opleiding via onderwijsondersteuners, gerichte opleidingen, en faciliteiten in de les- en seminarielokalen (bijv. webcommunicatie, video-conferencing, automatische lesopnameapparatuur, ). 5. Realiseer successen neem mogelijke belemmeringen weg. (1) Stroomlijn administratieve processen Multicampusonderwijs is complex en moeilijk. Kleine, ogenschijnlijke praktische dingen kunnen vertragend werken; bijv. uurroosters die niet op elkaar afgestemd zijn maar ook andere vormelijke vereisten zoals het gebruik van verschillende documenten zijn conextafhankelijk. Bij Multicampusonderwijs zijn standaardformulieren en documenten vereist en moeten administratieve processen worden gestroomlijnd. Dit lijkt een evidentie, en is tegelijkertijd noodzakelijke voorwaarde om op een efficiënte manier te kunnen samenwerken. Aanbevelingen: 21) Aandacht voor het stroomlijnen van administratieve processen: opstellen van uurroosters, lokaalverdeling, concrete formulieren, studentenadministratie, verwachtingen ten aanzien van docenten 22) Er is (opnieuw) eigenaarschap nodig om beslissingen te kunnen nemen om de concrete formulieren te kunnen aanpassen. Hiertoe is ook een lange termijn visie nodig. Formulieren kunnen niet aangepast worden voor een tijdelijk project. Wel voor een engagement van lange termijn. (2) Voorzie een goed ondersteunende digitale leeromgeving en infrastructuur In het hedendaagse Hoger onderwijs wordt een digitale leeromgeving ingezet als drager van aangeboden onderwijs. Hulp bij het werken met (nieuwe) ICT-tools is essentieel. Het is belangrijk dat teams voor ondersteuning kunnen terugvallen op ICTO-medewerkers. Samenwerken over verschillende campussen is complex zowel voor studenten als personeel (docenten, ondersteuners en ook administratieve medewerkers denkt en handelen best Multicampus ). De aanwezige infrastructuur moet deze samenwerking op een eenvoudige en gebruiksvriendelijke manier ondersteunen. Wanneer men bijvoorbeeld van studenten groepswerk verwacht dan moeten daarvoor ruimtes beschikbaar zijn. Aanbevelingen: 23) Aanbieden van (gemeenschappelijke) professionalisering is essentieel. De invulling is contextgebonden en dus afhankelijk van de ervaren noden. Echter, professionalisering houdt ook in dat bestaande expertise bij de verschillende partners openlijk wordt gedeeld. 24) Professionalisering wordt dan bij voorkeur aangeboden ingebed in de werkcontext. Dit kan gebeuren door een onderwijsondersteuner/icto-medewerker op te nemen in het docententeam. 25) Professionalisering wordt bij voorkeur aangeboden op niveau van het docententeam. MuLLLti aanbevelingen implementatie Multicampusonderwijs. 12

13 26) Zorg voor de nodige infrastructuur voor docenten en studenten. Te denken valt aan vergaderlokalen, videoconferencing, webcommunicatie, een open leercentrum voor studenten met geschikte ruimten voor samenwerking, een performant WIFI-netwerk. 27) Zorg voor eenvoudige en weinig arbeidsintensieve onderwijs-technologische oplossingen. Als er nu simultaan wordt lesgegeven op verschillende campussen is er op elke campus iemand nodig om in te bellen op de brug. De betrokken docent moet daardoor een beroep doen op gespecialiseerde expertise binnen de eigen instelling of op centraal niveau. 28) Bied naast technische ondersteuning ook onderwijskundige ondersteuning gekoppeld aan een goed ondersteunde digitale leeromgeving. III. Check/Act: de kwaliteitscirkel sluiten, evalueer Multicampusonderwijs en veranker realisaties. Check/Act Consolideer verbeteringen en blijf veranderen. Zorg dat gerealiseerde veranderingen structureel worden ingebed. Onderwijsinstellingen zijn aan zichzelf verplicht om kwaliteitsvol onderwijs te verstrekken. En, ook te bewaken dat die kwaliteit niet in het gedrang komt. Indien de kwaliteit van een leeromgeving na implementatie niet gelijkwaardig is, of beter, dan de kwaliteit voordien zijn alle inspanningen een maat voor niets. Logischerwijze werd binnen het MuLLLti-project gesleuteld aan een mogelijk kwaliteitskader 3 voor Blended learning in een Multicampuscontext. Voor toekomstige initiatieven op gebied van Multicampusonderwijs kan het dit als startpunt genomen worden. Een vertaling naar de eigen context samen met de betrokken kwaliteitsafdeling is uiteraard wenselijk. Het raamwerk is in eerste instantie een model voor zelfevaluatie (per instelling, per opleidingsprogramma, per opleidingsonderdeel). Het concept voor kwaliteitsbewaking ligt volledig in de lijn van de idee van Continuous Quality Improvement (CQI) van het SLOAN Consortium. Hoofddoelstelling van CQI behelst immers: (it) helps people to set goals, identify resources and strategies, and measure progress towards the institution s ideal vision of its distinctive purpose (Moore, 2005). Het ontwikkelde kader zien we volgende elementen en invalshoeken: (1) Toegang tot het programma, (2) Onderwijs-leerprestaties, (3) Studievoortgang en drop-out, (4) OPO design, (5) Tevredenheid en (6) Co-productie (zie tabel 1). 3 De kwaliteitsbewaking op het macroniveau (onderwijs-leerbeleid internationaal, EU en Vlaams) werd vooralsnog niet opgenomen in het raamwerk. Het ware interessant om een beleidsanalyse uit te voeren m.b.t. Blended learning (in een Multicampuscontext). Dit om te streven naar een maximale afstemming tussen beleidsdoelstellingen van overheden, instellingen en studieprogramma s. Anderzijds, voorliggend concept kan een aanzet betekenen voor overheden/instellingen om een wettelijk kader op te stellen m.b.t. Blended learning in de context van Multicampusonderwijs. MuLLLti aanbevelingen implementatie Multicampusonderwijs. 13

14 Criterium Indicators Methode Doelgroep Toegang inschrijvingscijfers motivatie en verwachtingen socio-demografische kenmerken afstand/reistijd tot campus jobcondities studie-achtergrond en EVC/EVK technologiebezit, -kennis en attituden leerstrategieën Onderwijsleerprestaties Studievoortgang en drop-out participatie formele evaluatie en slaagcijfers didactisch handelen: leerinhouden, werkvormen en begeleiding studie-efficiëntie: korte, middellange en lange termijn (semester, academiejaar, opleidingsniveau) drop-out: cijfers over formele en informele uitval + motieven OPO design diversificatie aanbod i.f.v. lerenden en leersituaties mediakarakteristieken: synchroniciteit en gebruikersvriendelijkheid verhouding afstand/contactonderwijs efficiëntie en effectiviteit online leerinhouden: o informatie o communicatie o toetsing offline leerinhouden o informatie o communicatie o toetsing Tevredenheid OPO en programma: geschiktheid i.f.v. behoeften, leerdoelstellingen en competenties van studenten en lesgevers Co-productie coherentie beslissingsbevoegdheid transparantie Vragenlijst Secundaire data Secundaire data Interview / Vragenlijst Secundaire data Log data Interview / Focus groep Vragenlijst Interview Secundaire data Studenten / Organisatie Studenten / Lesgevers / Organisatie Studenten / Organisatie Studenten / Lesgevers / Organisatie Studenten / Lesgevers Studenten / Lesgevers / Organisatie Tabel 1: Sleutelelementen uit het kwaliteitskader (MuLLLti OOF 2011/1). MuLLLti aanbevelingen implementatie Multicampusonderwijs. 14

15 6. Consolideer verbeteringen, blijf veranderen en zorg dat gerealiseerde veranderingen structureel worden ingebed. We schoven de PDCA-cyclus naar voor als handvat om aan de slag te gaan met Multicampusonderwijs. De verschillende fasen maakten we concreter aan de hand van de aanbevelingen die Kotter (1995 en 2007) vooropstelt. Deze aanbevelingen kunnen ook gelezen worden als doelstellingen, datgene wat men in elke van de fasen probeert na te streven. In tabel 2 geven we een exemplarisch overzicht waaruit kan blijken dat deze doelstellingen werden gerealiseerd en structureel ingebed werden, evenals mogelijk kritieke prestatie indicatoren. MuLLLti aanbevelingen implementatie Multicampusonderwijs. 15

16 Plan Do Check/Act Doelstellingen (1) Realiseer een besef van noodzaak ( Sense of urgency ) en ontwikkel een visie, (2) Stel een stuurgroep met voldoende draagkracht en slagkracht samen, (3) Communiceer de visie, (4) Realiseer Empowerment bij medewerkers (werk ondersteunend en faciliterend bij implementatie), (5) Realiseer successen neem mogelijke belemmeringen weg, (6) Consolideer verbeteringen en blijf veranderen, zorg dat gerealiseerde veranderingen structureel worden ingebed. Dit kan blijken uit: Mogelijke Kritieke Prestatie Indicatoren MCO heeft een plaats in de beleidsplanning van de instelling/ het departement of faculteit. MCO wordt meermaals vermeld in het zelfevaluatierapport. MCO wordt weerspiegeld in het opdrachtenoverzicht van de opleiding/ docenten. MCO wordt als thema ondersteund in het professionaliseringsaanbod van de instelling/ Departement Aantal OPO s dat MCO uitgewerkt en/of aangeboden is op totaal aantal OPO s Aantal docenten dat betrokken is via opdrachten percentage bij MCO Aantal studenten dat betrokken is bij Aantal nascholingsactiviteiten, specifiek voor MCO Er worden afspraken gemaakt over het stroomlijnen van administratieve processen o.m.: - Inschrijvingen - Roostering - Lokaalreservatie - Er wordt gezorgd voor een optimaal werkende digitale leeromgeving. De nodige infrastructuur wordt voorzien o.m.: - Er zijn vergaderlokalen voorzien - Nodige voorzieningen voor studenten zijn aanwezig - Tabel 2: exemplarisch overzicht waaruit kan blijken dat de beoogde doelstellingen om Multicampusonderwijs te implementeren werden gerealiseerd en structureel ingebed werden. MuLLLti aanbevelingen implementatie Multicampusonderwijs. 16

17 C. Multicampusonderwijs verankeren: een centraal aanspreekpunt voor Multicampusonderwijs katalysator voor onderwijskwaliteit. Het concept Multicampusonderwijs vond binnen de Associatie KU Leuven nog niet lang geleden ingang. Binnen de Associatie KU Leuven werden verschillende initiatieven en inspanningen geleverd om zowel het concept te definiëren als er een model voor uit te werken genomen. In de editie van 22 september 2008 besteedde de krant De Standaard hier een artikel aan 4. De Associatie KU Leuven is de facto een Multicampusinstelling aangezien het onderwijs dat wordt gegeven verspreid is over verschillende vestigingsplaatsen. Er werden binnen de Associatie KU Leuven, in het kader van Multicampusonderwijs, reeds verschillende initiatieven genomen (associatie.kuleuven.be/onderwijs/mco). Soms met een kleinschalige insteek (bv. uitwisselen van expertise tussen docenten) maar Multicampusonderwijs werd soms ook ingezet met een ambitieuzer doel voor ogen (bv. samenwerking in het kader van het uitwerken en aanbieden van een opleiding). Multicampusonderwijs kan ingezet worden als katalysator om de onderwijskwaliteit te verhogen, en moet in dit verband vooral gezien worden als een houding en een positieve attitude eerder dan afdwingen van wat nodig of wenselijk is. Genomen initiatieven inzake Multicampusonderwijs zijn erg waardevol. Ze kunnen de expertise vergroten van de personen die erbij betrokken zijn en genereren nieuwe inzichten of plaatsen bestaande inzichten in een breder perspectief. Ze volstaan echter niet om de inzet van Multicampusonderwijs te faciliteren binnen de Associatie KU Leuven. Om dat te realiseren is het wenselijk dat medewerkers die kennis willen nemen van het concept, de mogelijkheden maar ook de beperkingen en valkuilen ervan dit op een ongedwongen wijze kunnen doen. En, dat de kennisbasis inzake Multicampusonderwijs gevoed wordt met ervaringen en inzichten uit de genomen initiatieven. Naast kennisverwerving lijkt het eveneens wenselijk dat, wie Multicampusonderwijs wil inzetten, daarbij ondersteund kan worden vanaf de conceptuele fase tot en met de implementatie en evaluatie toe. Zo kan worden vermeden dat de draagkracht overschreden wordt Deelwerkgroep Multicampusonderwijs. Van een Multicampusorganisatie naar multicampusonderwijs. Visietekst voorgesteld op de Associatieraad voor Onderwijs van (AROND67) : sn, Associatie KU Leuven. Beleidsplan Werkgroep Onderwijskundige Aspecten Digitaal Leren. Samenwerken inzake onderwijs: Multicampusonderwijs. Tekst voorgesteld op de Associatieraad voor Onderwijs van (AROND53) : sn, Elen, Jan. Het hoger onderwijs zal blended zijn of niet zijn. Vlaamse Hogescholenraad; bijdrage tot VHLORA-studiedag van [Online] [Citaat van: 7 september 2012.] way/hethogeronderwijszalblendedzijnofnietzijn1.pdf. 5. Melis, Ludo. Multi-campus-onderwijs: AVNet en de Associatie. Slideshare AVNet KU Leuven. [Online] [Citaat van: 2 augustus 2012.] 6. Ad hoc Werkgroep Multicampusonderwijs. Multicampus in de Associatie K.U.Leuven. Visietekst voorgesteld op de Associatieraad voor Onderwijs van (AROND65) : sn, Vandeput, Luc. Multicampusonderwijs. Leuven; Gastpresentatie op de Werkgroep Flexibilisering van : sn, MuLLLti aanbevelingen implementatie Multicampusonderwijs. 17

18 Een centraal bureau of dienst binnen de Associatie KU Leuven kan deze taken ter harte kunnen nemen. Dergelijk orgaan kan Multicampusonderwijs en haar mogelijkheden (blijvend) onder de aandacht brengen zowel op associatieniveau als in afzonderlijke instellingen. Te denken valt aan het geregeld organiseren van studiedagen of het ontwikkelen van een website. Daartoe werd recent het initiatief genomen (associatie.kuleuven.be/onderwijs/mco). Belanghebbenden kunnen er via ankerfiguren of ambassadeurs een aanspreekpunt voor Multicampusonderwijs. Deze personen kunnen de nodige processen initiëren voor de opstart of uitwerking van Multicampusonderwijs. Het centrale bureau of dienst kan indien gewenst de nodige ondersteuning bieden. Het verdient aanbeveling om het geïnstalleerde netwerk verder uit te bouwen zodat binnen de verschillende partnerinstellingen en/of departementen contactpersonen aanwezig zijn. Het is wenselijk dat de ankerfiguren of ambassadeurs het concept Multicampusonderwijs genegen zijn. Ze zijn gemakkelijk aanspreekbaar en zichtbaar binnen de eigen instelling. Doorheen hun loopbaan hebben zij binnen de Associatie KU Leuven een breed netwerk opgebouwd. Aanbevelingen: 29) Stel mensen die dat wensen in staat om zich op een ongedwongen manier te informeren over Multicampusonderwijs, de mogelijkheden maar ook de beperkingen en valkuilen. Onderhoud de website (associatie.kuleuven.be/onderwijs/mco) waar dit sinds kort mogelijk is. 30) Dit kan gerealiseerd worden door het installeren van een netwerk Multicampusonderwijs. Dat wordt opgevolgd door een centraal bureau of dienst binnen de Associatie KU Leuven die enkele opdrachten ter harte neemt o.m.: a. Sensibilisering. Door Multicampusonderwijs bekend te maken bij een breed publiek. Hierbij kan o.m. gedacht worden aan een website, disseminatie van good practices presentaties op studiedagen. b. Een aanspreekpunt zijn voor partners op associatieniveau (te denken valt aan een centraal bureau of dienst die het netwerk aanstuurt, opvolgt). c. Werving. Door ankerfiguren of ambassadeurs, binnen de partnerinstellingen te zoeken. Deze ankerfiguren of ambassadeurs zijn het concept Multicampusonderwijs genegen. Ze zijn gemakkelijk aanspreekbaar en zichtbaar binnen de eigen instelling. Doorheen hun loopbaan hebben zij binnen de Associatie KU Leuven een breed netwerk opgebouwd. d. Ondersteuning. Voorzie ondersteuning voor wie aan de slag wil gaan met Multicampusonderwijs vanuit het netwerk. Te denken valt aan ondersteuning bij e. Verbreed de kennisbasis. Door ervaringen en inzichten uit genomen initiatieven toe te voegen aan de kennisbasis. Dat gebeurt momenteel door wat ontwikkeld wordt in het kader van Multicampusonderwijs centraal beschikbaar te stellen met een gepaste open licentie in een repository (associatie.kuleuven.be/onderwijs/mco). MuLLLti aanbevelingen implementatie Multicampusonderwijs. 18

19 Tot de totstandkoming van dit document droegen verschillende personen bij. Dat deden zij vanuit de rol die zij opnamen in de stuurgroep of als lid van één van de Multicampusonderwijsteams (MCOteam) binnen het MuLLLti-project: Yves Blieck (KHLeuven projectmedewerker MuLLLti) Luc Vandeput (KHLeuven projectverantwoordelijke MuLLLti) Bregt Henkens (KU Leuven lid stuurgroep) Stijn Van Laer (KU Leuven lid stuurgroep) Kristof De Witte (KU Leuven lid stuurgroep en MCO SLO) Jan Elen (KU Leuven lid stuurgroep en MCO SLO) Veerle Mommaerts (HU Brussel MCO SLO) Katie Goeman (HU Brussel lid stuurgroep) Oliver Holz (HU Brussel MCO SLO) Guy Walraevens (HU Brussel MCO HW) Daisy Bulckmans (HU Brussel MCO HW) Siem De Ruyter (KHLeuven MCO HW) Referenties Graham, C. & Robison, R. (2007). Realizing the Transformational Potential of Blended Learning. In A. Picciano, & C. Dziuban, (EDs.) Blended Learning: Research Perspectives (pp ). United States of America: the Sloan Consortium. Kotter, John, P. (2007). Leading Change: Why Transformation Efforts Fail. Harvard Business Review reprint 95204, pp , online bron 24 mei 2013 Moore, C. J. (2005). The SLOAN consortium quality framework and the five pillars. Sloan Consortium. Rogers, E, M. (2003) Diffusion of Innovations, Fifth Edition 2003, Free Press, New York. MuLLLti aanbevelingen implementatie Multicampusonderwijs. 19