Open Educational Resources in Vlaanderen anno 2013 Resultaten van een bevraging in het Vlaamse hoger onderwijs

Transcriptie

1 Open Educational Resources in Vlaanderen anno 2013 Resultaten van een bevraging in het Vlaamse hoger onderwijs OOF 2011/01 Multicampus, blended learning en werktrajecten Open Educational Resources in het Vlaamse hoger onderwijs anno 2013 Luc Vandeput, KHLeuven Samenvatting Uit een bevraging van de Associatie KU Leuven in het kader van het project MuLLLTi (Multicampusonderwijs) blijkt dat de meerderheid van de aangeschreven instellingen aangeven dat ze momenteel op de een of andere manier een opstart maken met OER. De meerderheid ervan heeft echter momenteel geen beleid rond OER en het belangrijkste accent ligt dan ook momenteel op het vergroten van de awareness in de instellingen, gevolgd door didactische ondersteuning van docenten en vakgroepen bij het ontwikkelen van OER. Niet onbelangrijk blijft immers de steeds terugkomende vaststelling dat bij de docenten heel wat scepsis omtrent OER blijft bestaan. Het zijn vooral individuele docenten die leermaterialen publiekelijk toegankelijk maken en OER gaan gebruiken in de eigen cursussen. Er is m.a.w. vooral sprake van een bottom up benadering rond OER en OER is momenteel nog niet geïntegreerd in het kwaliteitszorgsysteem van de instellingen. 1 Aanleiding en situering Bijna een decennium geleden startte het Massachusetts Institute of Technology (MIT) met het online beschikbaar stellen van het onderwijsmateriaal dat in het eigen onderwijs aan de eigen studenten beschikbaar werd gesteld. Dit project heeft wereldwijd navolging gehad en heeft geleid tot een ontwikkeling waarvan het einde nog niet in zicht is. Leermaterialen die op deze wijze beschikbaar komen, worden open leermiddelen of, in het Engels, Open Educational Resources (afgekort tot OER) genoemd.

2 Aanleiding en situering In Nederland waren het de Open Universiteit in 2006 en de Technische universiteit Delft in 2007 die als eerste instituten voor Hoger Onderwijs startten met het online beschikbaar stellen van open leermiddelen. Het lijkt erop dat in Nederland Open educational resources hoger op de beleidsagenda staat dan in Vlaanderen. Prof. Fred Mulder vanuit de OU was de ontwikkeling van Open Education sterk genegen en werd al gauw de believer van OER, die zowel in Nederland als op internationale fora het concept toelichtte en verdedigde. Zijn aanwezigheid was niet onopgemerkt, en Mulder kreeg de Unesco Chair Open Educational Resources Momenteel maakt een ganse groep intensief werk om OER maar ook Open CourseWare verder uit te trollen en de verdienmodellen die hiermee gepaard gaan, uit te werken. Anja Mulder (Nederland) coördineert dit geheel. In de Trendrapportage Open educational resources 2013 wordt het hele concept en de daarbijhorende ontwikkelingen beschreven en gedocumenteerd. De rapportering van de vragenlijst die daarbij werd gebruikt, belichtte de stand van zaken in Nederland. Het leek interessant diezelfde vragenlijst te gebruiken om de situatie in het Hoger onderwijs van Vlaanderen in kaart te brengen. N.a.v. een vergadering in juni 2012 op het Ministerie van Onderwijs onder voorzitterschap van N. Vercruysse, werd duidelijk dat er meerdere instellingen voor HO bezig zijn met introductie van OER. De initiatieven variëren van informeren over tot het formuleren van een beleid rond OER. Om deze beweging te ondersteunen werd in de vergadering de idee geopperd om een werkgroep op te starten. De oprichtingsbijeenkomst liet echter op zich wachten. In het OOF project MuLLLTi (Multicampusonderwijs) van de Associatie KU Leuven, dat Multicampusonderwijs, werktrajecten en blended learning tracht te verbinden is een van de componenten Open Educational Resources en Open CourseWare. Het projectteam is van mening dat OER de processen m.b.t. multicampusonderwijs, blended learning en levenslang leren kan faciliteren en ondersteunen. Naast het documenteren van het wat en hoe van Open ER in het project, wensten we in dit project ook een beeld te krijgen hoe hoger onderwijs in de Associatie KU Leuven, maar ook in het hoger onderwijslandschap Vlaanderen hiernaar kijkt en welke initiatieven hieromtrent reeds ontplooid zijn. Aan de instellingen, zowel hogescholen als universiteiten werden een aantal vragen gesteld. Bedoeling was een overzicht te krijgen of en in welke mate MuLLLTi Open educational resources: Bevraging HO 2

3 instellingen zich voorbereiden op het Open ER bewegingen. Het is m.a.w. geen bevraging van een grote groep respondenten om items willen scoren. 2 Resultaten De vragen werden aan elke instelling hoger onderwijs van Vlaanderen bezorgd met de vraag om vanuit instellingsniveau aan te geven wat de stand van zaken is wat betreft Open Educational Resources. De grafieken zijn opgebouwd op basis van 15 antwoorden. Volgende instellingen beantwoordden de vragenlijst vanuit instellingsbrede invalshoek: KHLeuven, KHBO, GroepT, KU Leuven, ENW AUgent, Hogeschool Gent, HUB-KAHO, Thomas More, Karel de Grote Hogeschool, KU Leuven, Katho-Vives, Xios Hogeschool Limburg en KHLim. Bestaat er binnen uw onderwijsinstelling een gemeenschappelijke visie op Open Educational Resources? % 1.Neen, er is geen sprake van een gedeelde visie 63 2.Ja, er begint een gedeelde visie te ontstaan 40 3.Ja, er is een heldere en gedeelde visie 7 4.Weet ik niet 0 Is er binnen uw onderwijsinstelling sprake van beleid m.b.t. Open ER met concrete activiteiten om de visie op open leermaterialen te realiseren? % 1.Neen, maar er wordt momenteel een beleid ontwikkeld op instellingsniveau 53 2.Nee, maar er wordt wel een beleid ontwikkeling op niveau van het departement of faculteit 13 MuLLLTi Open educational resources: Bevraging HO 3

4 Is er binnen uw onderwijsinstelling sprake van beleid m.b.t. Open ER met concrete activiteiten om de visie op open leermaterialen te realiseren? % 3.Ja, er is een beleid, maar dat wordt nog niet daadwerkelijk uitgevoerd door departement of faculteit 7 4.Ja, er is een beleid dat wordt instellingsbreed uitgevoerd 7 5.Weet ik niet 20 Motieven van (onderdelen van) uw instelling om beleid te ontwikkelen voor Open leermaterialen % 1.Om de drempel voor de toegang tot het HO te verlagen 11 2.Om het onderwijs efficiënter in te richten 15 3.Om het studiesucces te verhogen 9 4.Om de kwaliteit van de leermaterialen te verbeteren 21 5.om kosten te besparen 8 6.Om de instelling internationaal te profileren 9 7.Om de juiste studenten aan te trekken met de juiste studiekeuze 4 8.Bereiken van nieuwe doelgroepen 19 9.Anders, namelijk 4 MuLLLTi Open educational resources: Bevraging HO 4

5 Waarop richt het beleid zich? % 1.financiële ondersteuning bij ontwikkeling van open leermaterialen 0 2.Inhoudelijk didactische ondersteuning bij de ontwikkeling van Open ER 17 3.Juridische ondersteuning rondom Open ER 2 4.Ontwikkelen van heldere richtlijnen ons gebruik van Creative Commons licenties 7 5.Technische ondersteuning bij de productie van Open ER 10 6.Tools voor het maken van Open ER 12 7.Vergroten van awareness over Open ER binnen de instelling 24 8.Delen van Open leermaterialen binnen de instelling 21 9.Anders 7 MuLLLTi Open educational resources: Bevraging HO 5

6 Waarom ontwikkelt uw instelling geen visie of beleid over Open Educational resources? % 1.Twijfel over kosten- baten/ verdienmodel 9 2.Beleidsmakers zien er de meerwaarde niet van in 0 3.Beleidsmakers vinden het nog te vroeg om hierover al een beleid te ontwikkelen 6 4.Scepsis bij de docenten 12 5.Onderwijsinstelling wenst geen voorloper te zijn op dit gebied 3 6.Expertise op gebied van Open ER ontbreekt binnen de instelling 12 7.Is nog onbekende materie 15 8.De aard van de opleiding geeft vooralsnog geen directe noodzaak voor Open Educational Resources 9.Wordt niet als een issue gezien binnen de ontwikkelingen om de kwaliteit van het onderwijs te verbeteren 10.Heeft deels ook te maken met informatie die niet met iedereen kan gedeeld worden Het onderwerp staat op de agenda Weet het niet 0 13.Anders, namelijk 12 MuLLLTi Open educational resources: Bevraging HO 6

7 Worden Open Educational resources in uw instelling gebruikt of hergebruikt door docenten? % 1. Nee, dat gebeurt niet 8 1.Ja, het zijn vooral individuele medewerkers die Open ER gebruiken 71 2.Ja, sommige groepen van mijn instelling gebruiken Open ER 18 3.Ja, Open ER worden (her)gebruikt in de hele instelling en zijn ingebed in de dagelijkse praktijk 0 4.Ik weet het niet 6 MuLLLTi Open educational resources: Bevraging HO 7

8 Biedt uw instelling ondersteuning bij de ontwikkeling van Open ER? % 1.Nee, Open ER wordt momenteel niet ondersteund 17 2.Ja, door het aanbieden van inhoudelijke/ didactische en onderwijstechnologische ondersteuning 3.Ja, door het aanbieden van juridische ondersteuning bij Open ER en Creative Commons 4.Ja, door de aanbieding van technische ondersteuning bij de productie van Open ER Ja, door het aanbieden van docent-professionalisering 17 6.Eigen innovatiefondsaanvragen worden op dit gebied gestimuleerd 10 7.We stimuleren wel het uitwisselen van leer- en lesmaterialen binnen onze onderwijsinstelling 21 8.Ik weet het niet 7 Worden er kwaliteitseisen gesteld aan Open ER in uw instelling? 1.Nee, er worden geen kwaliteitseisen gesteld aan Open R. Het maakt geen deel uit van het interne kwaliteitszorgsysteem 2.Ja, er worden zulke eisen gesteld aan Open ER, we maken deel uit van het interne kwaliteitszorgsysteem. Hoe dat gebeurt verschilt per groep/ opleiding 3.Ja, er worden instellingsbreed kwaliteitseisen gesteld aan Open ER. Open ER maakt deel uit van het instellingsbrede kwaliteitszorgsysteem. MuLLLTi Open educational resources: Bevraging HO 8

9 Worden er kwaliteitseisen gesteld aan Open ER in uw instelling? 4.Ik weet het niet Bestaan er binnen uw instelling (collecties) met Open educational resources? % 1.Ja 27 2.Neen 60 3.Ik weet het niet 13 Welke typen Open Educational Resources worden door de instelling aangeboden? % 1.Complete cursussen, Open Courseware 10 2.Leereenheden / modules 15 3.Hoorcolleges, presentaties en lezingen 23 4.Artikelen en boeken 15 5.Toetsen 8 6.Studieopdrachten 10 MuLLLTi Open educational resources: Bevraging HO 9

10 Welke typen Open Educational Resources worden door de instelling aangeboden? % 7.Afstudeerwerken 10 8.Anders, namelijk 3 9. Niet van toepassing 8 In welke vorm worden Open Educational Resources door uw instelling aangeboden? % 1.Word of pdf documenten 23 2.Powerpoint, Prezi, Keynote 23 3.Weblectures 18 4.Video 5 5.Vodcast/ podcasts 5 6.e-books 3 7.Games 0 8.Wiki 5 9.Blogs Niet van toepassing 8 MuLLLTi Open educational resources: Bevraging HO 10

11 Welke kanalen worden door uw instelling gebruikt om Open Educational Resources te presenteren? % 1.Eigen website 30 2.iTunesU 4 3.Open Courseware Consortium 7 4.You Tube 26 5.Slideshare 19 6.Niet van toepassing 15 MuLLLTi Open educational resources: Bevraging HO 11

12 Conclusies 3 Conclusies De meerderheid van de aangeschreven instellingen geven aan dat ze op de een of andere manier een opstart maken met Open educational resources. Wanneer we kijken naar de voordelen van Open educational resources, wordt de kwaliteit om les en leermateriaal te verbeteren meest aangegeven. Ook het bereiken van nieuwe doelgroepen scoort, evenals de wens om het onderwijs efficiënter te organiseren. De meerderheid heeft momenteel geen beleid wat OER betreft, maar OER is blijkbaar wel een topic op de beleidsagenda in de helft van de instellingen die de vragenlijst beantwoordden. Het belangrijkste accent ligt momenteel op het vergroten van de awareness in de instellingen, gevolgd door didactische ondersteuning van docenten en vakgroepen bij het ontwikkelen van OER. Juridische ondersteuning is momenteel geen issue voor de respondenten. Het delen van de leermaterialen in de instellingen daarentegen wel. Op de vraag waarom een instelling geen beleid ontwikkelt, springt de onbekendheid van OER in het oog. De meerderheid geeft tegelijkertijd aan dat het op de beleidsagenda is geplaatst. Niet onbelangrijk is de steeds terugkomende vaststelling ook in deze vragenlijst de scepsis van de docenten omtrent OER. Het zijn vooral individuele docenten die leermaterialen publiekelijk toegankelijk maken en OER gaan gebruiken in de eigen cursussen. Er is m.a.w. een bottom up benadering. OER is momenteel nog niet geïntegreerd in het kwaliteitszorgsysteem van de instellingen. 4 Aanbevelingen Welke aanbevelingen kunnen we uit deze rapportering van het Vlaamse hoger onderwijs formuleren? Niveau onderwijs Vlaanderen 1 Het is wenselijk op niveau van het Vlaamse hoger onderwijs een Special interest group op te starten om de aan de gang zijnde ontwikkelingen rond OER concreet op te volgen, maar ook om een actieplan uit te werken voor het Vlaamse Hoger onderwijs. Op deze wijze kunnen zowel belangstellenden als experten worden bereikt. 2 Het is o.i. duidelijk dat er nog grote behoefte is aan informatie over OER (artikelen, good practices,...) en het uitwisselen van ervaringen tussen MuLLLTi Open educational resources: Bevraging HO 12

13 Bronnen instellingen, maar ook tussen vakgroepen. Het zijn immers believers die momenteel op de boot van OER zijn gestapt. Een studiedag zou m.a.w. een eerste initiatief kunnen zijn. 3 Het is o.i. hoog tijd dat ook Vlaanderen contacten onderhoudt met de internationale consortia, maar ook gaandeweg participeert aan deze consortia. 4 Het breder delen van en bij te dragen aan OER vanuiut de instellingebn hoger onderwijs lijkt ons een maatschappelijke verplichting. Niveau instellingen 1 Verkennen van en experimenteren met 'open education ecosystems' (waaronder Open Study, P2P, edx, ) 2 Sterker segmenteren naar doelgroepen (waaronder ontwikkelen van OCW voor studenten hoger onderwijs en het ontwikkelen van materiaal over 'how MIT teaches', bestemd voor docenten). 3 Aangezien er in de instellingen geen kwaliteitseisen gesteld worden aan OER (vraag op p.9) is het wenselijk de kwaliteit te monitoren via bijv. review groups. 4 Financiële ondersteuning is een noodzaak voor zowel didactische als onderwijstechnologische kwaliteitsvereisten. 5 Bronnen Jacobi, R. (2013). "Trendrapportage Open Educational Resources 2013." trendrapportage-open-educational-resources-2013/. Surf Foundation. (2012). Open Educational resources.voortgangsrapportage programma Open Educational Resources: terugblik 2011 en vooruitblik Bijlage Uit onderstaande vragen moge het duidelijk zijn dat er heel wat vragen rond OER slechts ten dele, maar meestal onbeantwoord blijven, wat een belangrijk argument is voor de opstart van een werkgroep. Is OER het instrument voor marketing, dan wel om innovatie en kwaliteit te realiseren en verhogen? Of is OER eerder om nieuwe doelgroepen aan te spreken? MuLLLTi Open educational resources: Bevraging HO 13

14 Bijlage Gebeurt OER initiëren best eerst vanuit een beleid dan wel eerst experimenteren? Wat zijn mogelijkheden en kansen om te exploreren? Welke delen van leermateriaal krijgen het predicaat Open ER? Met welke diensten wordt Open ER aangeboden? Hoe wordt begeleiding, ondersteuning en examinering uitwerkt in een OER setting? Wat met de inkomsten? Wat doen instellingen binnen de Associaties/ in Nederland op het gebied van Open ER? Hoe doen ze dat en waarom? Zijn ze succesvol? In welke opzichten? Worden er contacten onderhouden met klanten Hoe worden OER beoordeeld? Wat is rol en positie van OER in instelling? Wordt samengewerkt met partners? Wat zijn de inkomsten? Vindt er monitoring plaats?... MuLLLTi Open educational resources: Bevraging HO 14