Houthandel in Groningen in de 16de en 17de eeuw

Transcriptie

1 Houthandel in Groningen in de 16de en 17de eeuw Marta Domínguez Delmás Stichting Ring Nederlands Centrum voor Dendrochronologie Jeroen F. Benders, Rijksuniversiteit Groningen, faculteit der letteren Gert L.G.A. Kortekaas, ROAZ gemeente Groningen Restauratiebeurs Den Bosch, 14 april 2011

2 Dendrochronologie dendron=boom chronos=tijd logos=wetenschap Absolute dateringsmethode

3 Opbouwen van referentiekalenders Eckstein en Wrobel, 2008

4 Houthandelsroutes vanaf de Vroege Nieuwe Tijd Wagenschotten gevonden in het Copper Wreck, Maritime Museum Gdansk (foto: Ian Tyers) Vlotten in Pforzheim ca uit Scheifele (1996)

5 Groningen in de 16de eeuw Zacharias Heyns, Spieghel der Werelt, Groninga 1598 AD

6 Doelstellingen dendrochronologisch en historisch onderzoek : opgraving in het oostelijke deel van de stad (uitgebreid in de 16de en 17de eeuw), langs het voormalige Damsterdiep kanaal, leverde goede kans om inzicht te krijgen in de houthandel van Groningen vanuit een dendrochronologisch en een historisch perspectief Wat werd geïmporteerd (vorm, houtsoorten)? Herkomst? In welke (relatieve) hoeveelheden? Kaart van Groningen van Egbert Haubois ca AD

7 Opgegraven structuren ) Beschoeiing Damsterdiep 2) Kadeanker-constructies Damsterdiep 3) Nieuwe Steentilpoort 4) Beschoeiing gracht Schuitenschuiverskwartier 5) Sluis 6) Diversen 1 5

8 Resultaten dendrochronologisch onderzoek Totaal houtmonsters: eiken (Quercus sp.) 21 fijnsparren (Picea abies) 9 grove dennen (Pinus sylverstris) Totaal bomen: eikenmonsters 9 individuele bomen 4 monsters grove den 2 individuele bomen 74 gedateerde bomen (85 monsters) en twee voornaamste herkomsten: Noorwegen (21 eiken, 20 fijnsparren, 1 grove den) Duitsland (30 eiken)

9 Tijdspanne en herkomst gedateerde bomen In AD In/kort na AD 1. Beschoeiing Damsterdiep 2. Kadeanker-constructies 3. Nieuwe Steentilpoort 4. Beschoeiing Schuitenschuiverskwartier 5. Sluis 6. Diversen Noorse fijnspar In/kort na AD Na 1578 AD Noorse grove den Noorse eik Duitse eik

10 Resultaten historisch onderzoek 1565 AD Datum (maand) Vorm/Gebruik hout Herkomst/Markt Aantal Prijs (mei) balken Noors 3 72½ juni balken+sulen Farmsum augustus 11 ankerhout (vierkant) Brookmerland 39 12¾ augustus 22 planken Emden voet augustus 28 planken Groningen voet sept. 12 planken Groningen 606 voet sept. 23 barkoeners Groningen 30 3 sept. 28 spars+kapraven Groningen oktober 2 planken Emden? voet oktober 21 planken Emden? voet oktober 25 ankerhout Brookmerland 142 9¾,10½ november 7 ankerhout (stocken) Noors ½ (november) barkoeners+kapraven Groningen ½ (november) stocken 196 9¾ Stadsrekening met betrekking tot bouwhout gekocht in 1565

11 Herkomst van het hout Noors hout Sogner, 2004 Houtuitvoer tot de late 17de eeuw Houtuitvoer na de late 17de eeuw

12 Herkomst van het hout Historische gegevens A. Drenterwolde en Wolfsbarge B. Roden C. Noord-Rijn Westfalen D. Noords hout Dendrochronologische resultaten SMC1 Noors hout SMC2a/b Duits hout

13 Conclusies Wat werd geïmporteerd? Balken van eiken en naaldhout (fijnspar en grove den) Herkomst? Noordwest Duitsland en Zuiden van Noorwegen In welk hoeveelheden? Er was geen voorkeur voor de herkomst van het hout (vergelijkbare prijs en kwaliteit) Snel gegroeid ondateerbaar hout: lokaal hout?

14 Dank u! Ook met dank aan: Archeologische dienst gemeente Groningen Ian Tyers, Dendrochronological Consultancy Ltd., Sheffield (UK) Referenties: Domínguez-Delmás, M., Benders, J.F. & Kortekaas, G.L.G.A., in print. Timber supply in Groningen (north-east Netherlands) during the early modern period (16th-17th centuries AD). In Fraiture, P. (ed.), Tree Rings, Art, Archaeology, proceedings, Royal Institute for Cultural Heritage Collection Scientia Artis, Brussels. Eckstein, D. en Wrobel, S., 2008: Dendrochronologie. In: Andreas Hauptmann, Volker Pingel (ed.), Archäometrie, E. Schweizerbart sche Verlagsbuchhandlung, Stuttgart, Scheifele, M., Als die Wälder auf Reisen gingen: Wald, Holz, Flösserei in der Wirtschaftsgeschichte des Enz-Nagold-Gebiets. G. Bruin Druckerei GmbH & Co. KG, Karlsruhe. Sogner, S., Norwegian-Dutch migrant relations in the seventeenth century, in Sicking L., De Bles H. & Des Bouvrie, E. (eds), Dutch light in the Norwegian night. Maritime relations and migration across the North Sea in Early Modern times, Hilversum, p