REGIONAAL LANDSCHAP RIVIERENLAND VZW JAARVERSLAG 2017

Transcriptie

1 REGIONAAL LANDSCHAP RIVIERENLAND VZW JAARVERSLAG 2017 JAARPLANNING 2018

2 Jaarverslag Jaarprogramma 2018 Regionaal Landschap Rivierenland vzw 2

3 Regionaal Landschap Rivierenland vzw JAARVERSLAG JAARPROGRAMMA 2018 INHOUD 1 Werkingsgebied Regionaal Landschap Rivierenland Situering werkingsgebied Administratieve afbakening en oppervlakte van RLRL Geografisch onderscheiden van de omliggende streken Organisatie en structuur Oprichting en erkenning Bestuursorganen Algemene vergadering Raad van Bestuur Dagelijks Bestuur Personeel Personeelsbestand RLRL Deelname aan studiedagen en vormingen Huisvesting Professionalisering van de organisatie Personeelsbeleid Administratief beleid Financieel beheer Werking 2017 in het kort Planning 2018 in het kort Actiefiches I. Natuurbehoud en landschapszorg II. Recreatief medegebruik en natuurrecreatie III. Natuureducatie en draagvlakvorming Relatie activiteiten en geografische spreiding Financieel verslag Balans en resultatenrekening Begroting Interne staatshervorming doorbraak Financieel verslag Landschapszorg LIJST VAN TABELLEN Tabel 1-1 Gemeenten aangesloten bij RLRL, hun absolute en relatieve oppervlakte en aantal inwoners... 6 Tabel 2-1 Huidige samenstelling Dagelijks Bestuur RLRL (sinds 19/02/2017) Tabel 2-2 Personeel en taakomschrijving RLRL Tabel 2-3 Geplande taakomschrijving teamleden in Tabel 2-4 Overzicht studiedagen en vormingen

4 Tabel 3-1 Aantal nestkasten opgehangen in 2017 per gemeente Tabel 3-2 Aantal workshops en standplaats zwaluwtentoonstelling in Tabel 3-3 Overzicht aanplantingen hagen, heggen en houtkanten in Tabel 3-4. Overzicht van behandelde aanvragen van 2017, uitgevoerde en geplande terreinwerken van 2017 en monitoring in Tabel 3-5. Overzicht aanplantingen hoogstamboomgaarden in Tabel 3-6. Overzicht landschapsherstelprojecten langsheen recreatieve routes Tabel 3-7 Overzicht beheerovereenkomsten in RL Rivierenland Tabel 3-8 Overzicht publieksactiviteiten Tabel 3-9 Overzicht vormingsactiviteiten Tabel 5-1 Balans Tabel 5-2 Begroting Tabel 5-3 Financieel verslag werking landschapszorg 2017: overzicht Tabel 5-4 Financieel verslag werking landschapsanimator 2017: Personeelskosten Tabel 5-6 Financieel verslag werking landschapsanimator 2017: Projectkosten LIJST VAN FIGUREN Figuur 1-1 RLRL omvat 14 gemeenten in het zuidwesten van de provincie Antwerpen... 6 Figuur 1-2 RLRL ligt rondom de benedenlopen van de zoetwatergetijdenrivieren Nete, Dijle, Zenne en Rupel... 7 Figuur 1-3 Enkele typische streekbeelden uit het Rivierenland... 8 Figuur 3-1 Locaties projecten soortbescherming Figuur 3-2 Controle nestvoorziening Predikherenklooster; nestophanging campus Caputsteen; zwaluwworkshop Figuur 3-3 Aanplant speelbos Duffel; aanplant speelbos Heffen Figuur 3-4 Overzicht aantal planten per aanplantlocatie voor hagen, heggen en houtkanten in Figuur 3-5 Aanplant gemengde haag langs toegang historische hoeve; levering nieuwe lading plantgoed; aanplant gemengde haag langs ruiterpad; aanplant gemengde haag rondom historische fruitboomgaard; sorteren en inkuilen plantgoed Figuur 3-6 Locaties poelprojecten Figuur 3-7 Poel na graafwerken Duffel; poelencursus praktijk en theorie; graafwerken poel Bonheiden; plaatsing ponton poel Sint-Michielspark Figuur 3-8 Locaties aanplantingen hoogstamboomgaarden met het aantal aangeplante bomen Figuur 3-9 Boomgaard langs Zennedijk; nieuwe openbare boomgaard in kasteelpark Bel-Air; historische perelaars bij Zennegat; perzik Vaes Oogst in bloei; snoeicursus gemeenteboomgaard HodB Figuur Locaties geknotte bomen tijdens winterseizoen , en aanvragen winterseizoen Figuur 3-11 Knotwerken Kelderijlei Figuur 3-12 Locaties en boomsoorten dreven en monumentale bomen Figuur 3-13 Aanplant dreef ruiterpad; beluchtingsbuizen en compostmengsel; monumentale stam dorpslinde Itegem; snoei Nazarethdreef; uitstap monumentale bomen; wegenwerken dorpslinde Figuur 3-14 Gebruik landschapsbeelden; Ferrariskaart Bogaertsheide Figuur broden in bakoven; inbakfeest Leeuwerekhoeve; vrijgemaakte tunnel Paardenstal Figuur 3-16 Slotmoment Paard en Landschap; integratie ambassadeurs Figuur 3-17 Locatie landschapsherstelprojecten in 2017 in de omgeving van recreatieve trajecten Figuur 3-18 Werkingsgebied bedrijfsplanners provincie Antwerpen vanaf 01/01/ Figuur 3-19 Locaties beheerovereenkomsten in werkingsgebied RLRL anno 1/1/ Figuur 3-20 Stand van zaken beheerovereenkomsten provincie Antwerpen op 1/1/ Figuur 3-21 Beheerovereenkomsten (gemengde grasstrook voedselvogelgewas - gemengde grasstrook) Figuur 3-22 Prioritaire gebieden Figuur 3-23 Fauna-akkers en akkerranden ingezaaid in Rivierenland in Figuur 3-24 Akkerranden Heist-op-den-Berg en Kessel Figuur 3-25 Cursus hakhoutbeheer; oude perelaar in historische fruitboomgaard; monumentale eik als restant van laanbeplanting Figuur 3-26 Locaties projecten Vergroening op school, speelbossen en speelgroen in Figuur 3-27 Opening speelbos Boom; plantdag speelbos Heffen, plantdag speelbos Duffel Figuur 3-28 Mevr. Goveartsinstituut uitbreken speelplaats; Heilig Hartcollege plaatsen bomen en wilgenhutten Figuur 3-29 Uitgewerkt voorstel voor samenwerking MOS en RL voor een goede begeleiding en ondersteuning van de scholen Figuur 3-30 Gebiedsgerichte werking in Rivierenland in Figuur 3-31 Ideeën inrichting Valleiroute: faciliteren lineaire beleving van de Grote Nete t.h.v. duiker onder Netekanaal te Lier; trekveer op historische locatie (bad-, aanlegplaats en veerpont) Pinzieleke te Heist-op-den-Berg; rust- en informatiepunt t.h.v. overg

5 Figuur 3-32 Vervanging infoborden Wandelgebied en Wandelnetwerk Rivierenland; herdruk wandelkaart; installatie wandelbrug Mosterdpot; vogelkijkwand; ontsluiting Wandelnetwerk Rivierenland Figuur 3-33 Boomplantactie Kauwendaal; fietstocht werkgroep Zenne-Barebeek; resultaten Thomas More Figuur 3-34 Opleiding padvinders; bespreking trage wegen; trage wegen in Rivierenland; DIPLA app inventarisatie trage wegen Figuur 3-35 website Figuur 3-39 percentage lezers nieuwsbrief die doorklikken naar website Figuur 3-37 Lay-out en redactie infoborden Figuur 3-38 Brochures Figuur 3-39 Flyers publieksactiviteiten Figuur 3-40 Promofilmpjes Figuur 3-41 Gebruik sociale media Figuur 3-42 Promomateriaal Figuur 3-43 Persartikels Figuur 3-44 Publieksactiviteiten Figuur 3-45 Vormingsactiviteiten Figuur 3-46 Erfgoeddag Figuur 3-47 Trefdag Figuur 3-48 Landschapsfeest Curieuzeneuzemosterdpot Figuur 3-49 Lezing heidefauna- en flora; toelichting schapenbegrazing op excursie Strabrechtse Heide; een Heidekenner-in-spe; groepsfoto deelnemers; Heikikker; excursie najaarsflora- en fauna op de Kesselse Heide Figuur 3-50 Erfgoedwandeling; wandeling langs kleine landschapselementen; paddenstoelenwandeling Figuur 3-51 Plant aan infomarkt; Vergroen je voortuin inspiratie-uitstap; Vergroen je voortuin startevent; Vergroen je voortuin voorstelling ontwerpen Figuur 3-52 Bezoek Biodivers; Cursus kruidenrijke graslanden; Zaad van Hier hooioverdracht Figuur 4-1 Geografische spreiding van de activiteiten en projecten van RLRL in LIJST VAN BIJLAGEN Bijlage 1 Verslagen Algemene Vergadering en Raad van Bestuur Bijlage 2 Ledenlijsten Algemene Vergadering en Raad van Bestuur Bijlage 3 Landschapskranten Bijlage 4 Illustratiemateriaal publieksactiviteiten Bijlage 5 Publicaties Bijlage 6 Persartikels Bijlage 7 Financiële documenten 5

6 1 Werkingsgebied Regionaal Landschap Rivierenland 1.1 Situering werkingsgebied Het werkingsgebied van Regionaal Landschap Rivierenland (RLRL) ligt in het zuidwesten van de provincie Antwerpen, en strekt zich uit over het grondgebied van 14 gemeenten: Berlaar, Bonheiden, Boom, Duffel, Heist-op-den-Berg, Hemiksem, Lier, Mechelen, Niel, Nijlen, Rumst, Schelle, Sint-Katelijne-Waver en Willebroek (Figuur 1-1). Figuur 1-1 RLRL omvat 14 gemeenten in het zuidwesten van de provincie Antwerpen 1.2 Administratieve afbakening en oppervlakte van RLRL Het werkingsgebied van RLRL is volledig gelegen in de provincie Antwerpen (Tabel 1 1 en Figuur 1-2) Boom, Hemiksem, Niel, Rumst en Schelle behoren tot het arrondissement Antwerpen; de overige gemeenten tot het arrondissement Mechelen. De totale oppervlakte van het werkingsgebied RLRL bedraagt ,63 ha. De oppervlakte per gemeente, evenals het aantal inwoners wordt weergegeven in Tabel 1 1. Tabel 1-1 Gemeenten aangesloten bij RLRL, hun absolute en relatieve oppervlakte en aantal inwoners gemeente oppervlakte (ha) % oppervlakte aantal inwoners (01/01/2018) 1 Berlaar 2.452,46 5, ,36 2 Bonheiden 2.912,32 6, ,38 3 Boom 737,32 1, ,26 4 Duffel 2.264,63 5, ,09 5 Heist-op-den-berg 8.665,95 20, ,44 % aantal inwoners 6

7 6 Hemiksem 552,13 1, ,33 7 Lier 4.978,85 11, ,45 8 Mechelen 6.574,43 15, ,24 9 Niel 530,97 1, ,05 10 Nijlen 3.915,68 9, ,68 12 Rumst 2.021,87 4, ,43 13 Schelle 765,21 1, ,47 14 Sint-Katelijne-Waver 3.622,10 8, ,11 15 Willebroek 2.741,70 6, ,69 Totaal , Geografisch onderscheiden van de omliggende streken Het werkingsgebied van Regionaal Landschap Rivierenland is opgebouwd rond de benedenlopen van de grote getijdegebonden zoetwaterrivieren Nete, Dijle, Zenne en Rupel. Het typische zoetwatergetijdenrivierenlandschap, met haar valleien en interfluvia, vormt de blauwe draad doorheen het landschap (Figuur 1-2) en de daarmee geassocieerde geografische, landschappelijke en ecologische kenmerken (geïllustreerd in Figuur 1-3). De getijdewerking beïnvloedt de gehele loop van de Rupel, en de benedenlopen van de Dijle, Zenne en Nete. Verder stroomopwaarts stopt deze invloed en krijgt het landschap ook andere dominerende kenmerken. Zo gaat het landschap rondom RL Rivierenland naar het noorden en het noordoosten toe over in de echte Kempen met haar typische zandgronden (RL de Voorkempen en RL Kleine en Grote Nete), terwijl in het zuiden de overgang gevormd wordt naar de iets zwaardere bodemtexturen en een andere geomorfologie met een meer geaccidenteerd reliëf (RL Groene Corridor, RL Dijleland, RL Noord-Hageland). Figuur 1-2 RLRL ligt rondom de benedenlopen van de zoetwatergetijdenrivieren Nete, Dijle, Zenne en Rupel 7

8 Figuur 1-3 Enkele typische streekbeelden uit het Rivierenland Van boven links naar onder rechts: Zenne, kleiput, trage weg met kleine landschapselementen, schrale graslanden op rivierdonk met hoeve, broekbos, natte ruigte met dotterbloem, vochtige hooilanden met echte koekoeksbloem, Zennegat met riviergehuchtje, vollegrondgroententeelt. 2 Organisatie en structuur 2.1 Oprichting en erkenning In de zitting van 28/02/08 besliste de deputatie van de provincie Antwerpen om een regionaal landschap op te richten in de regio Mechelen-Lier (toen nog met werknaam Regionaal Landschap Nete-Dijle-Rupel ). Gegroeid uit de twee gebiedsgerichte projecten Natuurproject Beneden-Dijle en Itterbeekvalleiproject en uitgebreid met de gemeente Nijlen en de Rupelgemeenten Rumst, Boom en Niel werd op 03/07/08 Regionaal Landschap Rivierenland opgericht tijdens de officiële oprichtingsvergadering in het Provinciaal Instituut voor Milieueducatie in Lier (PIME). De oprichtingsakte met statuten, het verslag van de oprichtingsvergadering, het ledenregister, de lijst van bestuurders en volmachthouders werden neergelegd bij de Griffie van de Rechtbank van Koophandel te Mechelen op 09/07/08. De oprichtingsakte verscheen in het Belgisch Staatsblad op 18/07/08. Op voordracht van de provincie Antwerpen werd op 03/06/10 het dossier ter aanvraag van een voorlopige erkenning door de Vlaamse Regering, ingediend bij het kabinet van de minister bevoegd voor leefmilieu. Op 30/11/10 keurde minister Schauvliege de voorlopige erkenning van Regionaal Landschap Rivierenland goed, met ingang van 01/12/10. Op 08/05/11 diende RLRL een dossier in ter aanvraag van een erkenning door de Vlaams minister van Onroerend Erfgoed. Dit dossier werd door minister Bourgeois goedgekeurd op 18/07/11. De werking van een landschapsanimator startte officieel vanaf 01/01/12. 8

9 Op 23/05/13 werd door de Bestendige Deputatie van de provincie Antwerpen beslist om Regionaal Landschap Rivierenland voor de te dragen voor definitieve erkenning. Op 30/05/13 diende RLRL een aanvraag in tot definitieve erkenning bij het kabinet van de minister bevoegd voor leefmilieu. Op 21/10/13 keurde minister Schauvliege de definitieve erkenning van het Regionaal Landschap Rivierenland goed, met ingang van 01/12/13. Sinds 01/01/2014 zijn regionale landschappen en bosgroepen in Vlaanderen onder de bevoegdheid van de provincies. Voor RLRL is dit Provincie Antwerpen. Dit betekent dat vanaf dan niet Vlaanderen, maar de provincie verantwoordelijk is voor de erkenning, subsidiëring, opvolging en evaluatie van de regionale landschappen en bosgroepen. Deze verschuiving vindt plaats in het kader van de interne staatshervorming. Regionaal Landschap Rivierenland werkt aan de uitbouw van de streek op vlak van natuur, landschap, erfgoed en recreatie. Het regionaal landschap streeft naar een grote betrokkenheid van de participerende doelgroepen. We werken samen met overheden, verschillende sectoren (natuur, landbouw, toerisme, jacht, erfgoed, ) en de gebruikers van de open ruimte. Als bruggenbouwer zorgen we voor een platform voor overleg en gebundelde krachten en zoeken we naar gemeentegrensoverschrijdende samenwerking. Regionale landschappen werken intersectoraal en via een bottom-up-benadering spelen we in op lokale behoeften. Naast overleg in het kader van de lopende acties, neemt RLRL ook deel aan werkgroepen en vergaderingen van derden. Doelstelling is om de verschillende visies in de regio maximaal op elkaar af te stemmen. Streekidentiteit wordt gebruikt als kracht: verbondenheid van inwoners met hun streek verhogen, die er eventueel toe kan leiden dat de bereidheid bij inwoners toeneemt om ook effectief iets te ondernemen. Een regionaal landschap richt zich op natuur en landschap in de brede zin, waarbij we drempelverlagend werken. Als organisatie maken we natuur en landschappelijk erfgoed fysiek en mentaal toegankelijk: groepen die traditioneel minder positief of onwetend staan tegenover natuur- en landschapsbeleid toch betrekken bij natuur- en landschapsontwikkeling. Concrete realisaties worden op een duidelijke manier gecommuniceerd. Daarnaast behoort adviesverlening (telefonisch, via mail, op terrein) aan de inwoners van het werkingsgebied ook tot het takenpakket van het regionaal landschap. 2.2 Bestuursorganen Algemene vergadering De Algemene Vergadering van Regionaal Landschap Rivierenland is samengesteld uit de Provincie Antwerpen, alle aangesloten gemeenten en de erkende verenigingen voor natuur, landbouw, recreatie en wildbeheer, en uit een aantal adviserende instanties, conform het Besluit van de Vlaamse Regering tot vaststelling van de regelen voor de voorlopige en definitieve erkenning van regionale landschappen van 08/12/98. In de statuten is er voorzien dat de Algemene Vergadering kan worden uitgebreid met geassocieerde leden, die zonder stemrecht de vergaderingen kunnen bijwonen. De Algemene Vergadering kwam één maal bijeen in 2017 en werd gewijzigd tijdens de Algemene Vergadering van 15/02/2017 (ledenlijst 2017 in Bijlage 2). Conform de statuten dienden de mandaten van de bestuurders hernieuwd te worden. Het verslag van de Algemene Vergadering van 15/02/2017 is te vinden in Bijlage 1. Van de 100 vertegenwoordigers van de 52 vaste leden van de Algemene Vergadering zijn er 69 mannen (69%) en 31 vrouwen (31%), bij de 12 vertegenwoordigers van de 6 adviserende leden zijn er 7 mannen (58%) en 5 vrouwen (42%), en bij de 22 vertegenwoordigers van de 12 geassocieerde leden zijn er 20 mannen (91%) en 2 vrouwen (9%) Raad van Bestuur De Raad van Bestuur van Regionaal Landschap Rivierenland is samengesteld uit de Provincie Antwerpen, alle aangesloten gemeenten en de erkende verenigingen voor natuur, landbouw en recreatie en de wildbeheereenheden. De 1/3-regel uit het Besluit over de regionale landschappen werd geëerbiedigd: precies 1/3 van de bestuurders komt uit de groep van overheden, precies 1/3 uit de groep van erkende natuur- en milieuverenigingen, en precies 1/3 uit de groep van erkende landbouwverenigingen, erkende toerismeverenigingen en erkende wildbeheereenheden. 9

10 De Raad van Bestuur werd gewijzigd tijdens de Algemene Vergadering van 15/02/2017. De verslagen van de Raad van Bestuur en de huidige samenstelling zijn te vinden in Bijlage 1 en Bijlage 2. Van de 39 bestuurders zijn 25 mannen (64%) en 14 vrouwen (36%). De Raad van Bestuur kwam in 2017 vier maal samen op 15/02/2017, 13/06/2017, 19/09/2017 en 19/12/ Dagelijks Bestuur De Raad van Bestuur verdeelt onder haar leden de functies van voorzitter, ondervoorzitter, secretaris en penningmeester. Het dagelijks bestuur bestaat uit 4 personen plus de coördinator van het regionaal landschap. Naar aanleiding van hernieuwde samenstelling van de Raad van Bestuur tijdens de Algemene Vergadering van 19/2 diende ook de vertegenwoordiging in het Dagelijks Bestuur voor elke groep geactualiseerd te worden. Bij rondvraag bleken dezelfde kandidaten voorgedragen te worden. De hersamenstelling van het Dagelijks Bestuur werd goedgekeurd door de Algemene Vergadering op 19/2/2017. In Tabel 2 1 is de huidige samenstelling van het Dagelijks Bestuur weergegeven. Van de 4 dagelijks bestuurders zijn er 3 mannen en 1 vrouw. RLRL heeft een vrouwelijke coördinator. Het Dagelijks Bestuur kwam in 2017 vijf maal samen: op 01/02/2017, 19/4/2017, 13/06/2017, 14/09/2017 en 20/11/2017. De vaste agendapunten zijn: algemene zaken, personeel, projecten en samenwerkingen, voorbereiding bestuursvergaderingen.. Tabel 2-1 Huidige samenstelling Dagelijks Bestuur RLRL (sinds 19/02/2017) Doelgroep provincie en/of gemeenten Rik Röttger, vertegenwoordiger Provincie Antwerpen (voorzitter) Griet Van Olmen, schepen gemeente Nijlen (secretaris) Doelgroep erkende milieu- en natuurverenigingen Bert Delanoeije, vertegenwoordiger Natuurpunt Mechels Rivierengebied (ondervoorzitter) Doelgroep erkende verenigingen voor toerisme, landbouw en wildbeheer Marc Van Praet, consulent Landelijke Gilden (penningmeester) 2.3 Personeel Personeelsbestand RLRL In 2017 bleef het personeelsbestand hetzelfde. Elly Vaes werkte opnieuw 4/5 de in Het contract van Veerle Herssens werd verlengd ter ondersteuning van de projecten landschap en beleving maar ook voor het goedgekeurde PDPO-project Vergroen je voortuin. Janne Van Camp werkte in 2017 ook in opdracht van verschillende gemeenten aan hun Tragewegenplan, financieel ondersteund door het nieuw subsidiesysteem van provincie Antwerpen. De waarnemend coördinator blijft de coördinator vervangen (wegens tijdskrediet). Dit zal ook zijn voor Op 1 juli 2017 startte Wim Debaene als overkoepelende medewerker Landschapsbeelden voor Provincie Antwerpen. Hij werkt 60% als overkoepelende medewerker (restfinanciering evenredig betaald door elk Antwerps regionaal landschap) en kan voor de overige 40% ingeschakeld worden als projectmedewerker voor een specifiek project bij een regionaal landschap. In 2017 was dit bij RLKGN. De personeelsbezetting in 2017 is weergegeven in Tabel 2 2 (9,06 VTE op de loonrol van RLRL). De geplande taakverdeling voor 2018 is opgenomen in Tabel 2 3. Tabel 2-2 Personeel en taakomschrijving RLRL 2017 Functie Naam Regime loonrol j f m a m j j a s o n d coördinator (beleid, projectvoorbereiding, projectinitiator, overleg partners, projectopvolging ) Ankatrien Boulanger 100% RLRL x x x x x x x x x x x x medewerker landschap en erfgoed (KLE, landschapszorg houtig erfgoed, landschapsontwerpen, klein bouwkundig erfgoed, groen op school) Charlotte Wit De 100% RLRL x x x x x x x x x x x x 10

11 medewerker landschap en erfgoed (KLE, poelen, speelbossen, groene straat...) Veerle Herssens 100% RLRL + PDPO + gemeente x x x x x x x x x x x x projectmedewerker biodiversiteit en platteland (agrarisch natuurbeheer, paard en landschap, soortgerichte maatregelen in het landschap, landschapsbeelden) Foeke Van Weverberg 100% RLRL + PDPO + LNE x x x x x x x x x x x x projectmedewerker (knotbomen, IHD projecten, bos, rivierprojecten en streekidentiteit ) Elly Vaes 80% RLRL + RV + ANB x x x x x x x x x x x x recreatiemederwerker (wandelregio Rivierenland, trage wegen, beleving) Janne Camp Van 80% RLRL + provincie + gemeenten x x x x x x x x x x x x communicatiemedia en pers, communicatieprojecten (redactie, lay-out), sensibilisatie, vormingen, natuurmilieueducatie projecten, publieksactiviteiten en evenementen Bart Vermylen 100% RLRL x x x x x x x x x x x x boekhouding, project- en personeelsadministratie, loonadministratie, kaartverkoop, algemene ondersteuning werking vzw Els Peeters 58% Sociale Maribel en RLRL x x x x x x x x x x x x coördinator strategisch project Natuur in en rond Mechelen Myrtle Verhaeven 100% RV x x x x x x x x x x x x bedrijfsplanner (agrarisch natuurbeheer, beheerovereenkomsten, akkerranden, fauna-akkers ) Katrien Proost 50% vanuit VLM in RLRL VLM x x x x x x x x x x x x stafmedewerker Antwerpse regionale landschappen (VIA) start op 1/7/2017) Wim Debaene 100% ** x x x x x x Martine coördinator (afwezig) 100% RLRL Couvreur RLRL: basisfinanciering provincie en gemeenten (+ ANB en OE via samenwerkingsovereenkomst met provincie) - tijdskrediet * moederschapsverlof + ouderschapsverlof ** met VIA-subsidies van de Vlaamse overheid en 4 Antwerpse Regionale Landschappen (60%) + projectmatige inzet en financiering voor/van 1 Regionaal Landschap (40%) Tabel 2-3 Geplande taakomschrijving teamleden in 2018 functie naam regime Taakomschrijving coördinator medewerker landschap en erfgoed medewerker landschap en beleving + vervanging Charlotte tijdens zwangerschapsrust medewerker natuur en landschap Ankatrien Boulanger Charlotte De Wit 100% Veerle Herssens 100% Elly Vaes 80% 100% (moederschapsrust 15/5-15/11) Algemene coördinatie team, projectvoorbereiding, projectinitiator, overleg partners, projectopvolging, eindverantwoordelijkheid financiën, programmatie en werking, contacten bestuur en leden, overkoepelende projecten, beleid Landschapszorg houtig erfgoed, kleine landschapselementen (hagen, heggen en houtkanten, hoogstamboomgaarden ), klein bouwkundig erfgoed, landschapsontwerpen, PDPO ILandschap... Landschapszorg poelen, speelbossen, groen op school, PDPO Vergroen je voortuin, groen in de stad... Gebiedsgerichte projecten: (be)leefbaar landschap Grote Nete, Landschapspark Pallieterland, IHD projecten (Europese soorten), boscompensatie,... 11

12 medewerker biodiversiteit en platteland medewerker recreatie en beleving Foeke Weverberg Van 100% Janne Van Camp 80% communicatiemedewerker Bart Vermylen 100% coördinator Strategisch Project Natuur in en rond Mechelen Myrtle Verhaeven 100% administratief medewerker Els Peeters 58% bedrijfsplanner Katrien Proost 50% (VLM) projectmedewerker Antwerpse regionale landschappen Wim Debaene 100% Projecten biodiversiteit o.a. knotbomen (landschapsbeelden) en soortgerichte maatregelen (PPS en Europese doelsoorten), agrarisch natuurbeheer (fauna-akkers akkerranden PDPO Paard en Landschap) + PDPO ILandschap (vanaf mei) Recreatief medegebruik en natuurrecreatie (wandelregio Rivierenland, themalussen wandelen en fietsen ), trage wegen, natuurbeleving... Communicatiemedia en pers, communicatieprojecten (redactie, lay-out), sensibilisatie, vormingen, natuurmilieueducatie projecten, publieksactiviteiten en evenementen Projectcoördinatie, opmaak gedragen en geïntegreerd actieprogramma op basis van de ontwikkelingen en uitdagingen in de regio, ontwikkeling open ruimte visie op basis van interbestuurlijke samenwerking + stakeholder participatie Boekhouding, project- en personeelsadministratie, loonadministratie, kaartverkoop, algemene ondersteuning werking vzw Promotie en opvolgen van beheerovereenkomsten met landbouwers voor agromilieumaatregelen op landbouwbedrijven; participatie in RLRL-projecten met landbouwraakvlakken 60%: gemeenschappelijke projectaanvragen Antwerpse RL en, afstemmen onderlinge werking en potentiële synergiën 40%: projectmedewerker voor een specifiek project voor 1 Antwerps RL Deelname aan studiedagen en vormingen Het personeel van RLRL neemt deel aan relevante studiedagen en/of opleidingen in het kader van projecten of specifieke taken (Tabel 2 4). Tabel 2-4 Overzicht studiedagen en vormingen 2017 deelnemer datum plaats titel organisator RLRL 1/ Niel en Vogelcursus Natuurpunt Rupelstreek Natuurpunt Rupelstreek Foeke 6/2017 omgeving 6/02/2017 Berchem Efficiënt vergaderen Syntra Myrtle 17/02/2017 Borgloon Studiedag Oude Bomen Inverde Charlotte 17/02/2017 Brussel Voorstelling Natuurrapport INBO Ankatrien 25/02/2017 Turnhout Cursus Fruitbiologie Nationale Boomgaardenstichting/ Charlotte RLKGN 22/03/2017 Westerlo Cursus Amfibieën en reptielen: deel 1 Natuurpunt Westerlo Veerle 29/03/2017 Westerlo Cursus Amfibieën en reptielen: deel 2 Natuurpunt Westerlo Veerle 30/03/2017 Mechelen Congres Publieke Open Ruimte Infopunt Publieke Ruimte Ankatrien 21/04/2017 Willebroek Trefdag Antwerpse Bosgroepen en Regionale Landschappen en Provincie Antwerpen Regionaal Rivierenland 24/04/2017 Turnhout Studiedag groen speelweefsel Provincie Antwerpen 24/04/2017 Gent 28/04/2017 Mechelen Ecosysteemdiensten: groene oplossingen voor maatschappelijke uitdagingen Opleiding Regionale Gebiedsontwikkeling: Introductiedag Landschap Departement Omgeving, ANB, INBO, OVAM, VLM en VMM Vlaamse Vereniging voor Ruimte en Planning (VRP) Iedereen Veerle, Janne 5/05/2017 Kapellen Studiedag dreven Onroerend Erfgoed/RLDV Charlotte Elly Elly 19/05/2017 Mechelen Opleiding Gebiedsontwikkeling: verhalen Regionale Gebiedsgerichte Vlaamse Vereniging voor Ruimte en Planning (VRP) Elly 12

13 19/05/2017 Leuven Studiedag speelweefsel Departement Omgeving Myrtle 30/05/2017 Zele Excursie grasland inventarisatie RL Schelde-Durme Foeke 7/06/2017 Brussel Socius Communicatiekliniek Socius Bart 9/06/2017 Waarschoot Dag van de Regionale Landschappen RL Meetjesland Iedereen 14/06/2017 Leuven Gierzwaluwprojecten Leuven Gierzwaluwwerkgroep Foeke 16/06/2017 Mechelen Opleiding Regionale Gebiedsontwikkeling: Procesmanagement en instrumenten 21/06/2017 Hingene Zomerhappening TPA 8/09/2017 Mechelen Opleiding Regionale Gebiedsontwikkeling: Financiering en beheer Vlaamse Vereniging voor Ruimte en Planning (VRP) Toerisme Antwerpen Provincie Vlaamse Vereniging voor Ruimte en Planning (VRP) 8/09/2017 Zemst Demo houtkantenbeheer Agro aanneming 20/09/2017 Gent 21/09/2017 Gontrode 22/09/2017 Leuven 27/09/2017 Nieuwe Hollandse Waterlinie 29/09/2017 Drogenbos 5/10/2017 Hasselt Symposium VVOG - Natuurvoordelen van openbaar groen Excursie Aelmoeseneiebos: online pratend bos Lerend Netwerk 'werkbaar leidinggeven doe je niet alleen' Opleiding Gebiedsontwikkeling: Excursie Regionale Studie- en netwerkdag strategische projecten Vlaams-Brabant Studienamiddag 'Stadsrand in verandering' VVOG Inverde VIVO vzw Vlaamse Vereniging voor Ruimte en Planning (VRP) Provinciegouverneur Vlaams-Brabant Infopunt Publieke Ruimte Myrtle Bart Elly, Myrtle Charlotte De Wit Foeke, Ankatrien Charlotte Ankatrien Elly Myrtle, Elly Myrtle 12/10/2017 Antwerpen Basisopleiding CRM Provincie Antwerpen Els 20/10/2017 Tienen Lerend Netwerk 'werkbaar leidinggeven doe je niet alleen' VIVO vzw Ankatrien 25/10/2017 Antwerpen Key-useropleiding CRM Provincie Antwerpen Els 24/10/2017 Antwerpen Workshop kadastrale legger Provincie Antwerpen 26/10/2017 Antwerpen Infosessie EU-fondsen 26/10/2017 Gent 17/11/2017 Brussel 24/11/2017 Antwerpen 24/11/2017 Brussel 9/12/2017 Zele 15/12/2017 Mechelen Studiedag: duurzaam ontwerpen van groene ruimten Lerend Netwerk 'werkbaar leidinggeven doe je niet alleen' Netwerkmoment strategische projecten Antwerpen Netwerkmoment IOED's en OE gemeenten Studiemoment 'Kruidenrijke graslanden' RLSD Lerend Netwerk 'werkbaar leidinggeven doe je niet alleen' Dienst Europa, provincie Antwerpen Inverde/Hogent VIVO vzw Provincie Antwerpen Onroerend Erfgoed RL Schelde-Durme VIVO vzw Charlotte, Foeke, Janne, Myrtle Myrtle Charlotte Ankatrien Myrtle Charlotte Foeke Ankatrien 13

14 2.4 Huisvesting Sinds maart 2015 is RLRL gehuisvest in het pand De Gulden Arent in de Hallestraat 6 te Mechelen. Dit is een provinciaal gebouw en wordt gedeeld met de dienst Toerisme van stad Mechelen (tot eind 2018). Provincie Antwerpen ontving de opzeg van de stad Mechelen en legt dit voor aan deputatie in voorjaar RLRL zal via Team Vastgoed op de hoogte gehouden worden. RLRL huurt een klein kantoor op de 2de verdieping en een groot kantoor op de 3de verdieping. Ook de grote en kleine vergaderzaal kunnen vrij gebruikt worden in afspraak met Toerisme Mechelen. Sinds 2015 is het regionaal landschap ingekoppeld op het provinciale netwerk (ICT en telefonie). 2.5 Professionalisering van de organisatie Personeelsbeleid Regionaal Landschap Rivierenland streeft naar een efficiënt, duurzaam en personeelsvriendelijk personeelsbeleid. In dat kader wordt volgende werkwijze gehanteerd: Elektronische prestatie-ingaven en agendabeheer Prestatiestaten en verlofplanning worden dagelijks digitaal ingevoerd door alle medewerkers. Elke maand wordt een foto genomen van de voorbije maand. Afspraken worden door ieder teamlid ingevoerd op een gedeelde online agenda. Personeelsvriendelijk en duurzaam vervoersbeleid Woonwerkvervoer met openbaar vervoer wordt volledig terugbetaald via een derde betalersovereenkomst ; woonwerkvervoer per fiets wordt vergoed via een fietsvergoeding, woonwerkverkeer per auto wordt vergoed volgens de bepalingen van het paritair comité Voor de dienstverplaatsingen is een contract met Cambio autodelen, zodat medewerkers zonder eigen wagen of medewerkers die ver van de werkplek wonen vlakbij de kantoren van RLRL een wagen kunnen reserveren. Om dienstverplaatsingen met de trein en per fiets efficiënter te maken beschikt RLRL over een plooifiets. Gunstig personeelsbeleid Medewerkers van RLRL beschikken over een gunstige verlofregeling, gratis woon-werkverkeer met het openbaar vervoer, fietsvergoeding, een hospitalisatieverzekering en maaltijdcheques (7 ). Het wordt aangeraden om elke 5 jaar het arbeidsreglement te updaten. In 2015 werd het arbeidsreglement aangepast naar het model voor het PC in samenspraak met Sociare (werkgeversfederatie). Vanaf dat jaar voorziet RLRL ook voor de medewerkers, die regelmatig op terrein werken, werkkledij (regenbroek, werkbroek, fleece RLRL, laarzen) en de optie om een smartphone (incl. abonnement) te ontvangen voor het werk. Regelmatig teamoverleg Tweewekelijks worden praktische afspraken, overlegmomenten, lopende en komende projecten en projectcommunicatie besproken tijdens het teamoverleg. Hiervan wordt een verslag bijgehouden. Sinds de tweede helft van 2017 is er op regelmatige basis een landschapsoverleg met de landschapsmedewerkers om de lopende en (mogelijke) nieuwe projecten te bespreken. Daarnaast is er frequent informeel overleg en uitwisseling over de dagdagelijkse werking en projectopvolging per medewerker. Ruimte voor vorming en bijscholing Medewerkers krijgen de kans om hun kennis en vaardigheden uit te breiden door deelname aan studiedagen, workshops, vormingen en bijscholing. Medewerkers kunnen erg zelfstandig werken en krijgen ruimte voor eigen inbreng. Jaarlijkse functioneringsgesprekken Jaarlijks is er een functioneringsgesprek tussen de coördinator en elke medewerker. Een verslag hiervan wordt door beiden ondertekend en gebruikt als insteek voor het volgende jaar. Medewerkers kunnen doorheen het jaar beroep doen op de coördinator om persoonlijke verwachtingen, problemen e.d. te bespreken. Bij zaken die binnen het team niet kunnen opgelost worden, wordt het Dagelijks Bestuur betrokken. Transparante aanwervingsprocedure Aanwerving van personeel gebeurt volgens een vaste procedure (inzake publicatie van de vacature, behandeling van de kandidaturen, communicatie, sollicitatieproef en beslissingsprocedure). 14

15 2.5.2 Administratief beleid Ter ondersteuning van het administratief beleid werden volgende stappen ondernomen: Opvolgen van het huishoudelijk reglement In het huishoudelijk reglement, goedgekeurd door de Raad van Bestuur in 2008, staat geschreven hoe de dagelijkse werking van RLRL verloopt (verantwoordelijkheden coördinator, teamwerking en teamoverleg, organisatie en opvolging van Algemene Vergadering, Raad van Bestuur, Dagelijks Bestuur, werkgroepen). Dit reglement wordt sindsdien nageleefd. Ondersteunend personeel Sinds 2012 is er een communicatiemedewerker in dienst. Tot het takenpakket behoren onder meer professionalisering van het communicatiebeleid (website, elektronische nieuwsbrief, perscontacten, persmomenten, landschapsflits, Facebook ), het uitwerken van een communicatieplan en communicatieprojecten, het ondersteunen van projectmedewerkers bij hun communicatie, en de redactie van de landschapskrant in samenwerking met het team. Sinds 2013 werkt er een halftijds vaste administratieve medewerker bij RLRL voor de boekhouding, administratie en algehele ondersteuning. Ondersteuning projectwerking Aankoop van specifieke software ten bate van een efficiënte projectwerking: ESRI-software voor GIStoepassingen (ArcGIS) sinds de inkoppeling bij Provincie Antwerpen deelt RLRL de licentie met hen, software grafische vormgeving (Adobe Design-pakketten), een CAD-plug-in voor ontwerpen op schaal (HotDoor CAD-tools), De interne bibliotheek wordt op regelmatige basis aangevuld om de interne kennis te vergroten. Een overzicht wordt digitaal opgemaakt en bewaard. Voor specifieke projecten is er een basisuitrusting voorzien (bv. toestel om omtrek bomen te meten, laarzen, Ferraris-atlas, educatief materiaal, GPS-toestellen, geluidsrecorder, uitrusting poelenmonitoring, beamer, eigen RLRL-tent ). In samenspraak met Provincie Antwerpen werden gesprekken gevoerd om een database te maken voor realisaties, afgestemd op de provincie en andere regionale landschappen. In 2016 koos Provincie Antwerpen voor DIPLA. Onder meer in het kader van het PDPO-dossier ilandschap (in samenwerking met de Antwerpse regionale landschappen) werd er in 2017 verder aan de afstemming gewerkt Financieel beheer Automatisering van de financiële verrichtingen en keuze voor duurzaam sparen Betalingen worden online uitgevoerd. De waarnemend coördinator en de administratieve medewerker zijn gemachtigd betalingen uit te voeren binnen de perken van de goedgekeurde begroting (cf. huishoudelijk reglement, door Raad van Bestuur bekrachtigd). Uitbetalingen van bezoldigingen en patronale RSZ-bijdragen gebeuren via een automatische betalingsopdracht. RLRL beschikt over een bankkaart voor elektronische betalingen op verplaatsing en een mastercardkaart voor online-aankopen. De spaarrekening van RLRL is ondergebracht bij Triodos Bank, die veruit het hoogst scoort qua duurzaamheid (investeringen in ethisch verantwoorde projecten). In 2014 opende RLRL ook een termijnrekening bij Triodos Bank in kader van betere rentevoeten. In 2016 werd omwille van de lage rentevoet beslist om de termijnrekeningen niet te verlengen. Professionalisering van de boekhouding Vanaf de opstart van RLRL werd een dubbele boekhouding gevoerd. Hiertoe huren we het professioneel boekhoudpakket Venice. De dagdagelijkse invoer van boekhoudkundige documenten in het softwareprogramma gebeurt door de administratieve medewerker. Op elk document komt een stempel waarin volgende gegevens worden aangevuld: bevestiging van controle door de betrokken medewerker, akkoord voor betaling door coördinator, betalingsdatum, projectcode en onderwerp. Investeringen worden afgeschreven conform de waarderingsregels vastgelegd door de Raad van Bestuur. Een erkend accountant volgt de boekhouding op en doet jaarlijks de controle van de jaarrekening. Ook tijdens het jaar wordt er indien nodig beroep gedaan op de externe boekhouder voor advies. Navolging van de wet op de overheidsopdrachten Als vzw die het grootse aandeel van haar inkomsten haalt uit overheidssubsidies, is RL Rivierenland gebonden aan de wetgeving op de overheidsopdrachten. Bij elke zoektocht naar een dienstverlener, leverancier of aannemer volgt onze organisatie de nieuwe Belgische wetgeving overheidsopdrachten van 17 juni 2016, in werking getreden op 30 juni Hierbij garanderen wij mededinging op een objectieve en transparante wijze. Na het opmaken van een behoeftebepaling maken we een raming van de opdracht. De hoogte van deze raming bepaalt welke procedure wij volgen: 15

16 Voor aankopen onder (excl. BTW) volgen we een onderhandelingsprocedure via aanvaarde factuur. In samenspraak met de coördinator worden de gunningscriteria bepaald per aankoop. Na goedkeuring wordt er minimum drie offertes gevraagd waarbij er wordt op gelet dat we ons niet altijd op dezelfde deelnemer richten en de mededinging in de tijd spreiden op basis van kwalitatieve selectie. Voor opdrachten onder beslist de coördinator over de aankoop. Voor opdrachten tussen en dient het Dagelijks Bestuur de gunning te bekrachtigen. Voor opdrachten tussen en (excl. BTW) volgt een onderhandelingsprocedure zonder bekendmaking. Er worden minstens 5 marktspelers uitgenodigd om een offerte in te dienen aan de hand van een bestek. Gunningen worden voorbereid door een jury en bekrachtigd door de Raad van Bestuur of door het Dagelijks Bestuur indien deze het mandaat hiervoor heeft van de Raad van Bestuur (standaard bij niet overeenkomende timing van de Raad van Bestuur vergaderingen). Voor aankopen of opdrachten voor een bedrag > (excl. BTW) wordt een bestek uitgeschreven dat wordt goedgekeurd door de Raad van Bestuur en gepubliceerd op Gunningen worden voorbereid door een jury en bekrachtigd door de Raad van Bestuur. Steeds worden alle bewijsstukken (offerteaanvragen, offertes, prijsvergelijkingen, gunningsverslagen, overeenkomsten met opdrachthouders ) bijgehouden en gearchiveerd. 2.6 Werking 2017 in het kort Regionaal Landschap Rivierenland is een streek met een identiteit en met belangrijke natuur- en landschapswaarden. Het is één van de kerntaken van het regionaal landschap om dit landschap te behouden en te versterken. We willen samen met onze partners mensen overtuigen dat natuur en landschap een meerwaarde voor de regio zijn. Behoud, herstel en aanleg van kleine landschapselementen in functie van natuurbehoud en - verbindingen, landschapsherstel en -beleving. Dat zijn de opdrachten voor de medewerkers landschap en het landschapsteam. In 2017 adviseerde of begeleidde RLRL opnieuw heel wat particulieren, verenigingen en gemeenten bij de uitvoering van acties. Op verschillende locaties verspreid over ons werkingsgebied realiseerden we projecten rond landschapsherstel, kleinschalig erfgoed en kleine landschapselementen. Zo werden er opnieuw verschillende boomgaarden aangeplant, goed voor 95 bomen (streekeigen) hoogstamfruit. In 2017 plantten we stuks autochtoon plantgoed, inclusief 50 hoogstammige bomen, en dit op 32 locaties. Omgerekend is dit 4.500m nieuwe hagen en heggen en 3.700m² houtkanten. In kader van een PDPO project focuste RLRL samen met de Antwerpse Regionale Landschappen op de landschappelijke inpassing van paardenhouderijen. In totaal werden meer dan 125 adviezen opgesteld en voerden we bij 24 paardenhouders landschapswerken, waarvan 6 in Rivierenland. RLRL zette de samenwerking met een professionele boomverzorger verder in kader van beheerwerken bij 4 historische dreven. Daarnaast hield de boomverzorger toezicht op de dorpslinde in Itegem tijdens de wegenwerken in het voorjaar van Het beheer van deze boom wordt nu verder opgevolgd door de gemeente zelf. In de omgeving van de beschermde Zwarte populier te Muizen staat een tweede exemplaar die vorig jaar ook een professionele snoei onderging. In 2017 legde RLRL 2 nieuwe lindedreven aan op 2 verschillende locaties. RLRL beschikt over een knotteam bestaande uit vrijwilligers die worden opgeleid en ingezet om bomen te knotten in ruil voor brandhout. In het winterseizoen hebben ze samen 195 bomen geknot in ons werkingsgebied op 12 verschillende locaties (154 wilgen en 41 eiken). In 2017 ontwikkelden verschillende Regionale Landschappen samen een knotwebapplicatie om de koppeling tussen vraag en aanbod meer te automatiseren. In 2017 startte het PDPO project ilandschap waarbij RLRL 2 gemeenten zal ondersteunen op maat omtrent het regulier onderhoud van kleine landschapselementen in het buitengebied. De inventarisatie en digitale verwerking ervan in de geselecteerde gebieden is gestart. RLRL herstelde in poel en legde 1 poel aan. In totaal ontvingen we 15 aanvragen maar om diverse redenen ging de meerderheid van de projecten niet in uitvoering. In 2017 vond er geen poelenmonitoring plaats. De herstelde poel in 2014 zal mee gemonitord worden in In 2017 werd het bakhuis in Mispeldonk feestelijk ingebakken met een 40-tal deelnemers uit de buurt. Daarnaast nam RLRL samen met het Strategisch Project Rupelstreek en de gemeente Niel de tunnel aan de Paardenstal onder handen om tot een haalbare en gedragen toekomstvisie te komen. Het project fauna-akkers werd omwille van tekort in financiering voor gratis zaadmengels omgezet naar de organisatie van een groepsaankoop. Dit werd beslist na bevraging van de Antwerpse WBE s over de 16

17 toekomstige financiering voor het aanbieden van gratis zaad. In 2017 werd er 23 locaties bij landbouwers akkerranden aangelegd tegen een vergoeding van 0,12 /m². De vergoeding werd in dit project gefinancierd door de respectievelijke gemeente. RLRL zorgt voor de promotie, realisatie op terrein, uitvoering en nazorg. RLRL wenst het belang van kruidenrijk grasland onder de aandacht te brengen en eigenaars met weiden aanzetten tot duurzaam maaibeheer. Gefinancierd door LNE organiseerde RLRL i.s.m. Inverde een bedrijfsbezoek aan Biodivers en een cursus aanleg en beheer kruidenrijke graslanden. In ons werkingsgebied lopen er dankzij de inzet van de bedrijfsplanner van VLM 305 beheerovereenkomsten bij 78 landbouwers in de streek. Van alle landschapsprojecten die RLRL uitvoerde in 2017 bevond 40,5% zich in een straal van 100m rondom een recreatief traject. Door opknappen en vergroenen van verschillende locaties in Rivierenland transformeren we plekken tot beleefbare speelnatuur. Met een participatieve benadering speelt het brede publiek een centrale rol. Zij zorgen mee voor de ontwerpideeën en kunnen ook ingeschakeld worden bij de opknapwerken. Gemeenten vragen om oude en klassieke speelterreinen op te knappen en te vergroenen: gemeentelijk park aan 1 kasteeldomein, een technologisch doe-park, een buurtparken en speelterrein aan lokalen van Chiro en Scouts en 4 speelbossen. Natuurbeleving staat centraal om kinderen in contact te brengen met biodiversiteit. Via milieuzorg op school werken we samen aan vergroeningacties op scholen. Denk hierbij aan het inrichten van een buitenklas, aanplantacties, speelgroen, nestkasten. Zo werden er realisaties uitgevoerd op 2 basisscholen in Heist-op-den-Berg en Lier. 6 andere scholen kregen advies op maat. De voordelen van groen in stedelijke woon- en werkomgeving is gekend via heel wat onderzoeken. Via enkele nieuwe projecten trachten we buurtbewoners op het belang van groen in eigen straat en/of tuin te wijzen. RLRL zette opnieuw samen met gemeente Hemiksem een communicatie- en informatiecampagne op rond bomen en planten in je (kleine) tuin. Verder is RLRL partner in het PDPO project Vergroen je voortuin samen met het Innovatiesteunpunt. In dit project worden de bewoners van Heist-op-den-Berg, Willebroek, Boechout en Putte gestimuleerd om hun eigen voortuin te vergroenen, zodat deze bijdraagt aan een groener straatbeeld. Er loopt een individueel traject waarbij elke inwoner kan deelnemen om zijn tuin te vergroenen. Daarnaast wordt ook met de hele straat of buurt een project uitgewerkt, met als doel de hele straat te vergroenen in zijn geheel en gezamenlijke ontmoetingsplekken te creëren waar de buurt met elkaar kan vertoeven RLRL herstelt niet zo maar willekeurig kleine landschapselementen, maar linkt deze kleine landschapselementen in gebiedsgerichte projecten. Samen met Natuurpunt en Agentschap voor Natuur en Bos willen we het groenblauwe netwerk in en rond Mechelen verankeren, verbinden en ontsluiten dankzij het strategisch project gefinancierd door Ruimte Vlaanderen. De projectcoördinator bracht in 2017 de stuurgroep bijeen en de vele partners worden betrokken in de 4 actieve werkgroepen: Kauwendaal, Zenne- en Barebeekvallei, Communicatie en Otter. In 2017 werd een verwervingsdossier ingediend voor Prinsenveld en Kauwendaal. Daarnaast lopen er volgende deelprojecten met oog op concrete realisaties op terrein: kinderlussen in en rond Mechelen, bossen en bebossing en tot slot de studie natuurbelevingscentra (i.s.m. Thomas More). RLRL maakt deel uit van de planbegeleidingscommissie van het Strategisch Project Gebiedsprogramma Rupelstreek (Provincie Antwerpen) en Landinrichting Rupel (VLM). Op die manier kunnen lokale en bovenlokale initiatieven en terreinrealisaties meegenomen worden in het groot streekverhaal Rupel. RLRL inventariseerde Trage Wegen in de Rupelstreek, Duffel, Nijlen en Heist-op-den-Berg. Om het baksteenerfgoed in de kijker te zetten focust RLRL zich mee met Provincie Antwerpen op de eventuele recreatieve of ecologische inrichting van de tunnels in de Rupelstreek. Samen met de stad Lier en ANB vormt RLRL het Dagelijks Bestuur voor Landschapspark Pallieterland. In 2017 schreef RLRL mee aan de strategische projectaanvraag Veerkrachtige Kleine Netevallei (RLKGN is trekker in samenwerking met de Antwerpse gouverneur). Dit dossier werd eind 2017 goedgekeurd door Ruimte Vlaanderen. Ondertussen won Landschapspark Pallieterland de Vlaamse laureaat subsidies in kader van Natuur in je buurt. Naast dit dossier haalde RLRL ook middelen binnen via VLM voor de stad Lier voor de volkstuinen. Samen met WenZ en ANB gaat RLRL met haar partners op zoek naar een maximale belevingswaarde van de toekomstige vallei in afstemming met alle lokale stakeholders. In de vallei van de Grote Nete zullen immers i.k.v. het geactualiseerd Sigmaplan ingrijpende wijzigingen plaatsvinden. In 2017 schreven de initiatiefnemers een strategisch projectaanvraag PlanNete ter ondersteuning van de geplande metamorfose en de effecten op de regio. Dit werd echter niet goedgekeurd. 17

18 RLRL ondersteunt in nauwe samenwerking met partners lokale biodiversiteit door zowel concrete acties voor het verbeteren van het leefgebied voor bepaalde soorten als het inzetten op sensibilisatie en educatie door het organiseren van workshops, infomomenten, etc. In totaal werden in kunstnesten ter beschikking gesteld en opgehangen door RLRL in Boom, Mechelen, Niel, Nijlen en Rumst in combinatie met 3 zwaluwworkshops. Mensen laten genieten van natuur en landschap levert heel wat op. Bewoners en toeristen die de streek beleven krijgen meer waardering. Genieten van het landschap heeft ook economische effecten. Uiteindelijk willen we mensen trots maken op de streek waarin ze wonen, werken en recreëren. Bestaande en nieuwe wandelroutes van verschillende partners binnen het werkingsgebied (gemeenten, toeristische verenigingen, Natuurpunt, lokale werkgroepen) worden samengebracht, op elkaar afgestemd en verfijnd tot een coherent wandelaanbod, afgestemd op de criteria van Toerisme Vlaanderen. RLRL ondersteunt lokale verenigingen en gemeenten bij de uitwerking en publicatie van themalussen waarbij streekidentiteit, cultuurhistorie en landschap centraal staan. In 2017 gingen een aantal projecten in uitvoering ter verbetering van de wandelinfrastructuur van Wandelnetwerk Rivierenland. We vernieuwden 19 startborden en staken de wandelkaart van Wandelgebied Rivierenland in een nieuw jasje. Ook de wandellussen 'De Rupelkleiroute' en de 'Groene longen wandeling' kregen een herdruk. Tot slot verkochten we 624 betalende wandelkaarten, verspreidden we ongeveer 3500 gratis wandel- en fietsbrochures en organiseerden we 12 wandelactiviteiten. Samen met 60 vrijwilligers inventariseerden we 407 km trage wegen. Daarna organiseerden we 10 overlegmomenten samen met lokale besturen en buurtbewoners om de actuele toestand te bespreken, adviezen in te winnen en na te gaan of openstelling en herstel van de geïnventariseerde trage wegen wenselijk is. Vervolgens maakten we voor 7 projectgebieden een evaluatiekaart op. Vorig jaar busten we landschapskranten. We stuurden 12 nieuwsbrieven uit met gemiddeld 1004 respondenten. We verspreidden 17 flyers met een oplage van 5000 stuks, brachten 6 nieuwe publicaties uit en maakten 4 projectfilmpjes. De website telde 9500 unieke bezoekers met een totaal van paginaweergaven. Er verschenen 144 persartikels en er werden 3 RTV-reportages gedraaid. Verder publiceerden we regelmatig artikels in gemeentebladeren en vaktijdtijdschriften. Onze Facebookpagina telde op 31 december 762 fans. Rivierenland was organisator van 13 publieksactiviteiten en was te gast op 10 andere evenementen. In totaal telden we 9418 bezoekers. Het landschapsfeest Curieuzeneuzemosterdpot lokte 1500 nieuwsgierigen naar Duffel. Aan onze 52 vormingsmomenten namen 1421 geïnteresseerden deel. Projecten geschreven en ingediend in 2017: - IHD ADAGIO-GIDS ANB-Provincie Antwerpen: samen met Bosgroep Antwerpen Zuid/Zuiderkempen Hellebrug-Herenbossen / Landschapspark Pallieterland / Meer leefgebied voor Europese doelsoorten in de Zennevallei en Rupelstreek / Bos en bebossen (deadline 1 mei 2017) = GOEDGEKEURD - Oproep ANB Investeringssubsidies: dossier Natuur: Rugstreeppad Niel-Boom Krekelenberg deadline 21/4/2017 = GOEDGEKEURD - Oproep ANB Groenjobs: deadline 1 juni 2017 = GOEDGEKEURD - Oproep ANB Natuur in je Buurt (RLRL geschreven, door Lier ingediend) = GOEDGEKEURD - Oproep DMN Provincie Antwerpen: SAMENWERKEN AAN HET RIVIERENLAND (KLE + soorten) (deadline 31 maart 2017) = GOEDGEKEURD - Oproep MOS Provincie Antwerpen: Vergroening op school (deadline 1 april 2017) = GOEDGEKEURD - Oproep projectidee PDPO III: - Streek met pit partners: RLDV RLKGN Rurant = NIET GOEDGEKEURD - Oproep PDPO III: De korf Heist op den Berg (RLRL is partner deadline 28/4 = GOEDGEKEURD - Oproep PDPO III: LOCO (trekker = proefstation RLRL is copromotor) - deadline 28/4 = GOEDGEKEURD - OE Subsidiedossier IOED Berg en NEte deadline 1 juli 2017 = GOEDEGEKEURD - VLM Volkstuinen (RLRL geschreven, door Lier ingediend) = GOEDGEKEURD - Ruimte Vlaanderen Strategische Projecten - Veerkrachtige Kleine Netevallei RLRL partner deadline 15 augustus 2017 = GOEDGEKEURD - Plan Nete RLRL trekker ism ANB en W&Z deadline 15 augustus 2017 = NIET GOEDGEKEURD 18

19 - Departement Landbouw en Visserij: Aanvraag subsidie operationele groep 2017 rond onkruidbeheersing in akkerranden i.s.m. ILVO, Landbouwers Nijlen, Hulshout, Wingene en Ruiselede. deadline 15 mei 2017 = NIET GOEDGEKEURD - Trage Wegen subsidiesysteem Provincie Antwerpen opmaak trage wegenplan voor 4 deelgebieden in werkingsgebied RLRL deadline 1 december 2017 verplaatst naar Planning 2018 in het kort De missie van een regionaal landschap ligt decretaal vast en omvat: het bevorderen en promoten van streekeigen karakter en natuurbehoud; beheer, herstel, aanleg en ontwikkeling van kleine landschapselementen; natuurrecreatie en recreatief medegebruik en natuureducatie en sensibilisatie. Deze actiedomeinen staan niet op zich. Een regionaal landschap streeft via deze missie naar het verkrijgen en/of het vergroten van een maatschappelijk draagvlak voor natuur en landschap in eigen streek. Vanuit deze missie bepaalde RLRL een visie als leidraad en kader voor het uitwerken van de jaarplanning en uitwerken van nieuwe projecten voor de volgende jaren. De visie bestaat uit 2 pijlers: lokale en integrale gebiedsgerichte acties en projecten van A tot Z met focus op landschapszorg - erfgoed en streekidentiteit (be)leefbaar buitengebied. Aflopende projecten: - Zaad van Hier: dit was een draagvlakverbredingsproject van LNE, ANB en VLM. RLRL wenste het belang van kruidenrijk grasland onder de aandacht te brengen en eigenaars met weiden aanzetten tot duurzaam maaibeheer. RLRL organiseerde i.s.m. Inverde een bedrijfsbezoek aan Biodivers en een cursus aanleg en beheer kruidenrijke graslanden. - IMAGO project (in samenwerking met Ugent en ILVO): Uittesten tools door middel van sessies met drie gemeentebesturen om hierop door te werken (over het eigen open ruimte beleid; de bestuurskracht van gemeenten; eventuele mogelijkheden tot samenwerking, ). In 2017 verscheen de finale versie en betekent dit dus ook het einde van het project. De inzichten en aanzet tot opmaak van een open ruimte visie werd gebruikt in het verder uitwerken van (nieuwe) projecten in de regio van de Grote Nete. - De middelen van het subsidiedossier Wandelregio Rivierenland zijn na bijna 10 jaar volledig opgebruikt voor de aanleg en promotie van het wandelaanbod in Rivierenland. Concreet betekent dit dat RLRL vanaf 2018 geen investeringen meer kan doen in de wandelinfrastructuur in de regio. In de toekomst zullen er nieuwe financieringskanalen gezocht worden. Nieuwe accenten: - Hellebrug-Herenbossen: In de vallei van de Grote Nete zullen i.k.v. het geactualiseerd Sigmaplan ingrijpende wijzigingen plaatsvinden. Samen met W&Z en ANB gaat RLRL met haar partners op zoek naar een maximale belevingswaarde van de toekomstige vallei in afstemming met alle lokale stakeholders. In 2018 zullen middelen gezocht worden om een bovenlokale studie m.b.t ecosysteemdiensten van de vallei door het INBO te financiering nu het strategisch project niet is goedgekeurd. - Knotboom zoekt kachel wordt goedgeknot: eind 2017 lanceerde verschillende regionale landschappen samen de knotwebapplicatie goedgeknot met als doel het automatiseren van het aanbod en de vraag voor en door het knotteam. - Landschapsonderhoud: RLRL zal naast het PDPO project ilandschap een case in Niel uitrollen. De uitdaging is het beheer van verschillende faunatunnels in eigendom van verschillende bedrijven en particulieren op een zo efficiënte mogelijke manier. Projecten in de maak - Steenuilen: RLRL bekijkt de mogelijkheden om vanaf 2018 steenuilnestkasten te verdelen in de regio. - In 2017 werd de Werkgroep Kamsalamander opgestart. RLRL bekijkt mee om proactief enkele eigenaars te sensibiliseren en stimuleren tot het aanleggen van poelen ter ondersteuning van het habitat van de kamsalamander. - In 2018 staat de opstart van de monitoring van de houtige lineaire elementen aangeplant sinds de opstart van het regionaal landschap. Een stagiair zal ons hierbij helpen. - Eind 2017 bleek het knotteam te klein te zijn om alle aangevraagde bomen te knotten in het seizoen. In 2018 zal er opnieuw een oproep en een knotcursus georganiseerd worden. 19

20 - IOED Berg en Nete: in het voorjaar van 2018 wordt er opnieuw een vacature gelanceerd voor de functie projectcoördinator van de IOED Berg en Nete. Sowieso start RLRL al met enkele landschappelijke erfgoedprojecten in de betrokken gemeenten (thema: dreven en hun beheer). - In samenwerking met en financiering van Provincie Antwerpen zal RLRL onderzoeken wat er technisch en financieel mogelijk is voor een eco-recreatieve invulling van Tunnel 38 te Niel onder de spoorweg. Oprichting werkgroep en overleg zal van start gaan. - Logo RLRL: in kader van 10 jaar RLRL in 2018 is er nieuw logo in de maak.het beeld blijft hetzelfde maar de vogels worden opgenomen in de bruine haken die de uniforme werking van alle regionale landschappen in Vlaanderen benadrukken. 20

21 3 Actiefiches In dit hoofdstuk wordt de projectwerking van Regionaal Landschap Rivierenland in 2017 toegelicht, evenals de planning voor 2018, via actiefiches voor alle projecten. De inhoudstafel hieronder geeft een overzicht weer van de actiefiches In Bijlage 3, Bijlage 4, Bijlage 5 en Bijlage 6 zijn artikels, illustratiemateriaal en persartikels over de acties en projecten opgenomen. OVERZICHT ACTIEFICHES RLRL (realisaties 2017 en planning 2018) I. Natuurbehoud en landschapszorg Actie 1. Soortbescherming en soortgerichte maatregelen Actie 2. Bossen en bebossen Actie 3. Hagen en houtkanten Actie 4. Poelen Actie 5. Hoogstamboomgaarden Actie 6. Goedgeknot Actie 7. Dreven en monumentale bomen Actie 8. Landschappelijk erfgoed Actie 9. Herstel klein bouwkundig erfgoed Actie 10. Paard en Landschap Actie 11. Landschapsherstel omgeving recreatieve trajecten Actie 12. Bedrijfsplanner en beheerovereenkomsten Actie 13. Fauna-akkers en akkerranden Actie 14. Landschapsonderhoud Actie 15. Landschappelijke inrichting volkstuinen Actie 16. Speelnatuur Actie 17. Vergroening op school Actie 18. Gebiedsgerichte werking in Rivierenland II. Recreatief medegebruik en natuurrecreatie Actie 19. Optimalisatie wandelaanbod in Rivierenland Actie 20. Open Ruimte in en om Mechelen Actie 21. Trage Wegen III. Natuureducatie en draagvlakvorming Actie 22. Communicatie Actie 23. Rivierenland in de kijker Actie 24. Lokale Compost (LOCO) Actie 25. Wandelactiviteiten in Rivierenland Actie 26. Groen in de stad Actie 27. Zaad van Hier

22 I. Natuurbehoud en landschapszorg Actie 1. Soortbescherming en soortgerichte maatregelen Initiatiefnemer/trekker Initieel Natuurpunt; nadien ook RLRL Contactpersoon RLRL Foeke Van Weverberg Partners Provincie Antwerpen, Natuurpunt (lokale afdelingen en werkgroepen), gemeenten, bosgroepen... Doelgroepen Landbouwers, particulieren, gemeenten, scholen Doelstelling Algemeen In nauwe samenwerking met partners lokale biodiversiteit ondersteunen door zowel concrete acties voor het verbeteren van het leefgebied voor bepaalde soorten als het inzetten op sensibilisatie en educatie door het organiseren van workshops, infomomenten, etc. Europese, Vlaamse en Provinciale doelstellingen GIDS ADAGIO IHD: SBZ-gebied en habitat(s): Schelde- en Durmeëstuarium van de Nederlandse grens tot Gent, soorten: visdieven vleermuizen BO / agromilieumaatregelen stimuleren Landschapszorg en streekidentiteit binnen ankerplaats, relictzone of beschermd landschap: Vallei van de Grote Nete rond de Herenbossen; Dijle-vallei stroomafwaarts Leuven Provinciale Prioritaire soorten: Bruine Vuurvlinder Landschapsbeelden biodiversiteit: Land van Boom, Zandig Klein Brabant, Zandig Zenne-Dijle interfluvium, Land van Keerbergen, Zuid-Kempisch heuvelland, Landschap van Rupel, Zenne en Dijle Omschrijving Landschap en biodiversiteit zijn onlosmakelijk met elkaar verbonden. Versterking van de groene en blauwe infrastructuur verbetert voor vele soorten het leefgebied en/of de migratiemogelijkheden. Amfibieën, vlinders, bijen, zwaluwen, steenuilen, kleine zoogdieren, etc. liften mee met de meeste van onze terreinwerken (hagen en houtkanten, knotbomen, akkerranden en fauna-akkers, poelen, etc.). Soms worden in overleg met onze partners gerichte acties ondernomen. Op basis van (vroegere) waarnemingen en het huidige landschap worden soort-specifieke verbeteringen aan de inrichting en/of beheer van het landschap uitgevoerd. Als extra ondersteuning kan ook gekozen worden om kunstnestgelegenheden te voorzien. Scholen, gemeentebesturen, projectontwikkelaars en landbouwers zijn belangrijke actoren binnen de soortbescherming. Hun terreinen en eigendommen bieden een enorm potentieel aan leefgebied voor dier- en plantensoorten. Sensibiliseren en informeren blijft daarom van groot belang. Via scholen kunnen we bovendien de toekomstige beleidsmakers, ontwikkelaars, onderzoeker, etc. bereiken. Daarom ondersteunt RLRL activiteiten die deze doelgroepen bereiken en hen informeren over de mogelijkheden voor soortbescherming en zet de link met het omliggende landschap extra in de kijker. Uitgevoerd 2017 Zwaluwen In bepaalde buurten waar zwaluwkolonies sterk bedreigd worden, werd een gerichte campagne opgestart om particulieren, gemeente en bedrijven te engageren voor het ophangen van zwaluwkunstnesten en mestplankjes i.s.m. de lokale natuurverenigingen en/of gemeentes (Figuur 3-1 en Figuur 3-2). De 22

23 kunstnesten werden gratis geleverd door RLRL en de plaatsing gebeurde door de lokale Natuurpuntafdeling, gemeentearbeiders, de plaatselijke brandweer en/of het RLRL-landschapsteam. - Verdeling van kunstnesten en mestplanken aan particulieren in het werkingsgebied van RLRL (op aanvraag). - Opvolging en advies bij de renovatie van het dorpshuis in Hombeek. - Overleg Atheneum Busleyden, Campus Caputsteen Mechelen i.v.m. gierzwaluwen i.s.m. Natuurpunt en Swifts Without Frontiers project. Plaatsen van 5 grote gierzwaluwkasten aan het schoolgebouw. - Zwaluwtentoonstelling plaatsen op Campus Caputsteen, Mechelen - Boerenzwaluwnesten leveren bij paardenhouders in Hombeek - Installeren tentoonstelling in etalages onder de kade in Boom i.s.m. NP Rupelstreek - Opvolgen werkzaamheden gebouw Groene Hofstraat te Boom + bezorgen van kunstnesten - De bestaande huiszwaluwkolonie in Rumst werd versterk met nieuwe nesten, bestaande mestplanken werden gereinigd i.s.m. gemeente Rumst. - Overleg gemeente Boom i.v.m. het plaatsen van een zwaluwtil langs de Rupel. Aanvraag W&Z indienen + verzamelen van bouwplannen + scholen contacteren. Project i.s.m. gemeente Boom, NP Rupelstreek, PTS. Uitvoering staat gepland voor voorjaar Leveren kunstnesten en mestplanken gemeente Bonheiden. Samen met RLRL lanceerde de gemeente Bonheiden een oproep voor mestplanken en kunstnesten. Mestplanken en kunstnesten worden opgehangen door gemeentearbeiders. - Bezoek voorbeeldproject voor gierzwaluwen in Leuven, georganiseerd door gierzwaluwwerkgroep. - Opvolging nestplaatsing Predikherenklooster, Mechelen Figuur 3-1 Locaties projecten soortbescherming 2017 In 2017 gaf RLRL verschillende zwaluwworkshops. Deze bestaan uit een 50 minuten durende interactieve lezing die geschikt is voor verschillende leeftijden van de lagere school. Deze workshop wordt vaak gecombineerd met een bezoek aan de zwaluwtentoonstelling van RLRL en een korte uitstap naar zwaluwkolonies in de buurt onder begeleiding van de lokale Natuurpuntvereniging. In de etalageruimtes aan de kade in de gemeente Boom werden de zwaluwacties, werking NP Rupelstreek en RLRL in de kijker gezet. In juni is daarom ook een zwaluwwandeling georganiseerd (10 aanwezigen) die 23

24 vertrok aan de tentoonstelling, dit was i.s.m. NP Rupelstreek. Een samenvatting van de georganiseerde zwaluwworkshops en de standplaatsen van de tentoonstelling vind je in Tabel 3 2. Figuur 3-2 Controle nestvoorziening Predikherenklooster; nestophanging campus Caputsteen; zwaluwworkshop Tabel 3-1 Aantal nestkasten opgehangen in 2017 per gemeente Gemeente Aantal kunstnesten Aantal Mestplanken Huiszwaluw Boerenzwaluw Gierzwaluw Oeverzwaluw Totaal aantal Totaal Berlaar Bonheiden Boom Heist-op-den-Berg Hemiksem Lier Niel Nijlen Mechelen Rumst Sint-Katelijne-Waver Schelle Willebroek Totaal Tabel 3-2 Aantal workshops en standplaats zwaluwtentoonstelling in 2017 ZWALUWTENTOONSTELLING: WORKSHOP: Van tot Plaats Gemeente Aantal workshops Datum workshop? Correspondent Busleyden Atheneum 6/03/ /06/2017 Campus Camputsteen Mechelen 1/06/ /06/2017 Etalageruimtes kade Boom Boom 1 15/06/2017 RLRL/ NP Rupelstreek 12/06/ /06/2017 Basisschool De Kade Boom Boom 1 19/06/2017 Geert de Neef Basisschool De Kade Boom Boom 1 26/06/2017 Geert de Neef Wilde Bijen De bloeiende hagen, akkerranden en fauna-akkers die i.s.m. RLRL worden aangelegd zijn een goede voedselbron voor de (wilde)bijen. - Brainstorm overleg met de imkersector, bijenwerkgroep om toekomstige projecten te bespreken en ideeën, noden, aandachtspunten te overlopen met de sector. Op het overleg waren 15 deelnemers aanwezig. - Testproject Imkers: Opvolging van de ingezaaide bloemenweides in LAB Zorro Mechelen: In afwachting van het bouwproces heeft projectontwikkelaar Re-Vive nv beslist om tijdelijke projecten toe te laten op de site. Zo is er een zomerbar open gehouden, heeft VELT er moestuintjes en zijn er terreinen ingericht om de sport Padel te beoefenen. RLRL heeft zich ingezet voor de groeninfrastructuur van dit terrein. Opvolging ontwikkeling bloemenweide op de site. Wegens miscommunicatie zijn er graafwerken, rijsporen etc. gebeurd op de locatie waar de 24

25 bloemenweide was ingezaaid. Hierdoor is de bloemenweide niet volledig tot zijn recht gekomen op de site. - Overleg met gemeente Duffel om de acties van bij-vriendelijke gemeente te overlopen en mogelijkheden tot samenwerking te bekijken. - In de groepsaankoop Fauna-akkerzaad is ook een bijenmengsel opgenomen. Dit éénjarig mengsel is geschikt om op tijdelijke locaties een voedselbron te voorzien voor insecten, wilde- en honingbijen (zie ook actie fauna-akkers). Door de tijdelijkheid van bloemenmengsels stimuleren we met RLRL meer duurzamere oplossingen zoals het duurzaam beheren van bermen, gazons en weides. Daarom werd ook het project Zaad van Hier uitgeschreven. Dit project kadert binnen de projectoproep van departement LNE (omgeving). In 2017 werd hier dan ook veel aandacht gegeven aan meer duurzame oplossingen (zie ook actie 27 Zaad van Hier). Vleermuizen In 2017 heeft een stagiair bij de provincie Antwerpen een studie uitgevoerd i.v.m. landschapsverbindingen voor vleermuizen. Deze studie is gebeurt in het werkingsgebied van RLRL. We hebben de studie dan ook nauwgezet opgevolgd en advies gegeven. Het is de bedoeling om de resultaten uit het stagerapport te kaderen binnen een groter project. Zo hebben we een project in kader van de LEADER-oproep uitgeschreven i.s.m. ABC Eco² (project vliegende bondgenoten). Na een rondvraag bij landbouwers blijkt hier weinig interesse voor te zijn en is er besloten om het project niet verder uit te werken. De vleermuisstudie is ook mee opgenomen bij het uitschrijven van het strategisch project PLAN Nete (zie ook actie 18 gebiedsgerichte projecten). Zot van patrijs Het PDPO-project Zot van patrijs creëert in een samenwerking met partners uit jachtsector, landbouwsector en natuur- en landschapssector een meerwaarde voor patrijs en andere akkerfauna. Het project ondersteunt een patrijzengroep met lokale actoren (7 WBE s, lokale landbouwers en eigenaars en betrokken regionale landschappen) die acties neemt op het terrein. Het project omvat diverse acties om de kennis en het draagvlak rond faunavriendelijk beheer te verhogen bij jagers en landbouwers. Een faunavriendelijke vergroening en faunavriendelijke maaimethodes vormen twee specifieke focuspunten. Via het communicatieve luik wordt het bewustzijn van burgers rond agrobiodiversiteit verhoogd. - Begeleiding WBE Antwerpen-Zuid & Rupelstreek om i.s.m. de gemeente Rumst te bekijken welke acties er kunnen ondernomen worden naar habitatverbetering van wildsoorten, met als kapstoksoort de patrijs. - Gebiedsanalyse gemeente Rumst i.s.m. WBE Antwerpen-Zuid & Rupelstreek + knelpunten in kaart brengen. - Deelname projectvergaderingen met partners - Input leveren voor communicatieacties - Verspreiden van de brochure Fauna vriendelijk maaien Varia - Deelname Werkgroep Biodiversiteit Bonheiden: samenwerking en advies lopende projecten in gemeente - I.s.m. Sport Vlaanderen Willebroek en Natuurpunt werd in 2016 een steiger ingericht voor de herlokalisatie van de populatie visdiefjes (Sterna hirundo) op het domein Hazewinkel. In 2017 werd samen met de partners besproken hoe we de steiger aantrekkelijker kunnen maken; andere materialen/constructies werden vergeleken. Uitvoering zal gebeuren door de vrijwilligers. - Deelname en medeorganisatie werkgroep Kamsalamander i.s.m. RL Groene Corridor + bezoek voorbeeldprojecten in de Getevallei. - Organisatie inventarisatie Sint-Romboutstoren Mechelen op aanwezige planten-en diersoorten i.s.m. plantwerkgroep NP, Vleermuiswerkgroep NP en Toerisme Mechelen. 25

26 - Eerste vergadering voor het project Steenuilen in 2018 regio Hombeek en Leest i.s.m. Vogelwerkgroep en steenuil werkgroep. - Presentatie biodiversiteit in rivierenland op de biodiversiteitdag van het Atheneum Boom. - Sectoroverleg met erkende natuurverenigingen die lid zijn van RLRL vzw over natuur en landschapsprojecten: een terug- en vooruitblik. - Bruine vuurvlinder: Naar aanleiding van het aflopen van de beheerovereenkomsten eind 2013 werd er opnieuw contact opgenomen met de betrokken partners. In samenwerking met VLM wordt er een oplossing gezocht voor landbouwers. Voor particulieren was bij de start van 2017 nog geen alternatief. - Adviezen opstellen met habitatversterkende maatregelen in een jachtrevier op vraag van betrokken jager. Gepland 2018 Zwaluwen - Inrichting zwaluwtentoonstelling kade in Boom juni organisatie zwaluwmoment i.s.m. Natuurpunt Rupelstreek. - Voorbereiden en mogelijkheden nagaan m.b.t. het installeren van huis- en gierzwaluwnesten op een gebouw van OLVI Boom. - Voorbereiden en mogelijkheden nagaan m.b.t. het plaatsen van een zwaluwtil langs de Rupel in Boom, indien goedkeuring van De Vlaamse Waterweg + overeenstemming planning school voor de constructie. - Verwerking en samenvatting van de waarnemingen van de zwaluwinventarisatie - Onderzoek mogelijke verplaatsing van de oeverzwaluwbak te Willebroek ter optimalisatie. - Behandelen resterende aanvragen van particulieren a.d.h.v. het invulformulier op de website. RLRL biedt nestkasten aan maar particulieren hangen deze zelf op. Wanneer dit niet zelf gerealiseerd kan worden, worden de aanvragen gebundeld en eventueel een ophangdag georganiseerd binnen één gemeente. - Onderzoek naar nieuwe zwaluwprojecten op basis van hun ecologische en educatieve waarde Bijen - Organisatie en aanbieden van bijenmengsel in de groepsaankoop Fauna-akkerzaad. - Akkerranden inzaaien i.s.m. met landbouwers uit de gemeenten Berlaar, Heist-op-den-Berg en Nijlen. - Advies naar gemeenten, particulieren, imkers, i.v.m. inzaai bloemenmengsels, plaatsen insectenhotels, graslandbeheer Vleermuizen Algemeen: In kader van onze landschapswerking houden we rekening met de aanwezige fauna- en florasoorten. Indien er zich concrete oproepen/acties/projecten/vragen/opportuniteiten voordoen in het werkingsgebied van RLRL zullen de bestaande studies voor het Rivierenland als leidraad/insteek gebruikt worden. Steenuilen - Voorbereiding en organisatie ondersteunende maatregelen op terrein voor de steenuil (optie: maken van steenuil nestkasten in samenwerking met scholen) - Sensibilisatie door organisatie van een startmoment van het project bijvoorbeeld tijdens Nacht van de Steenuil + toevoegen informatie steenuilen op website RLRL + communicatie via RLRL nieuwsbrief Zot van patrijs - I.s.m. gemeente Rumst, WBE Antwerpen-Zuid Rupelstreek en NP Rupelstreek wordt er bekeken of een tunnel onder de E19 kan omgevormd worden tot ecotunnel. Toestemming AWV en eventuele uitvoering staan gepland in Projectopvolging door deelname stuurgroep en regelmatig overleg met projectpartners. 26

27 Varia - De herlokalisatie van de visdiefpopulatie op het domein Hazewinkel van Sport Vlaanderen opvolgen en eventuele aanpassingen doorvoeren aan het vlot in overleg met vrijwilligers van Natuurpunt. - Opvolging werkgroep Kamsalamander. - Opvolging Bruine Vuurvlinder: mogelijkheden bekijken om beheerwerken te laten uitvoeren via de aangevraagde groenjobs. Samenwerking en financiering Projectkosten: projectsubsidies DMN landschapsbeelden biodiversiteit, LNE-draagvlakverbreding, cofinanciering gemeenten en natuurverenigingen... Loon- en werkingskost: RLRL via basissubsidies gemeenten en provincie Gelinkte acties Actie 3. Hagen en houtkanten Actie 12. Bedrijfsplanner en beheerovereenkomsten Actie 13. Fauna-akkers en akkerranden Actie 22 Communicatie Actie 2. Bossen en bebossen Initiatiefnemer/trekker RLRL, Bosgroep Antwerpen-Zuid Contactpersoon RLRL Myrtle Verhaeven, Elly Vaes, Veerle Herssens, Ankatrien Boulanger Partners Vlaams overleg Regionale Landschappen (VORL), Koepel van Vlaamse Bosgroepen, Antwerpse Bosgroepen, Vereniging Vlaamse Provincies (VVP), Instituut voor Natuur- en Bosonderzoek (INBO), Agentschap Voor Natuur en Bos (ANB) Doelgroepen Diverse grondeigenaars: particulieren, natuurverenigingen, landbouwers, gemeentebesturen Doelstelling Algemeen Voor de opdracht bosuitbreiding binnen de samenwerkingsovereenkomst tussen de Vlaamse overheid en de Vlaamse provincies (Regionale Landschappen en Bosgroepen) wordt de realisatie van een concreet doel vooropgesteld: 150 hectare (30 ha per provincie) nieuw bos tegen Europese, Vlaamse en Provinciale doelstellingen GIDS ADAGIO IHD, m.n. SBZ-gebied en habitat(s): Schelde- en Durmeëstuarium van de Nederlandse grens tot Gent BO / agromilieumaatregelen stimuleren Landschapszorg en streekidentiteit binnen ankerplaats, relictzone of beschermd landschap Provinciale Prioritaire soorten: Schaafstro, Hengel, Nachtegaal Landschapsbeelden biodiversiteit: Landschap van Rupel, Zenne en Dijle, Klein-Brabant, Land van Bonheiden, Kempen van Waver Heist Omschrijving In het kader van de Samenwerkingsovereenkomst tussen de Vlaamse overheid en de Vlaamse provincies (regionale landschappen en bosgroepen) wordt bebossing, zowel in het kader van boscompensatie als in het ruimere kader rond bosuitbreiding, als één van de vijf centrale thema s naar voor geschoven. Binnen het thema bebossing voorziet deze overeenkomst in de realisatie van een concreet doel: 150 hectare (30 ha per provincie) nieuw bos tegen De realisatie ervan wordt 27

28 gekoppeld aan een projectplan met potentiële locatie voor bebossing en aan de ontwikkeling van een lokaal draagvlak. Als expliciete opdracht werd gesteld dat tegen 1 november 2017 een concreet voorstel van werkwijze moet voorgesteld worden aan het Agentschap Natuur en Bos. Het opgeleverd projectplan bestond uit volgende onderdelen: 1. Beschrijving van methodiek om te komen tot potentiële zones voor bebossing (GIS-studie, afbakening zoekzones op basis van terreinkennis, bilateraal aftoetsen met stakeholders ). In deze zones zullen prioritair inspanningen worden gedaan om bij de maatschappelijke partners een draagvlak voor bosuitbreiding in het betreffende gebied te creëren. Vervolgens wordt in deze gebieden bosuitbreiding gepromoot en ondersteund. De voorgestelde potentiële locaties sluiten allerminst bebossing uit. 2. Oplijsten van potentiële locaties voor bebossing met beschrijving van ligging, prioriteit, argumentatie, potentieel te bebossen oppervlakte 3. Overzicht met quick win-zones: met beschrijving van ligging, eigenaarschap (privaat of openbaar), argumentatie, te bebossen oppervlakte 4. Kantlijnen voor de realisatie van het project Ook werden afspraken gemaakt over gezamenlijke communicatie rond bebossing en boscompensatie vanuit de betrokken partners. Twee bebossings-quick wins werden in 2017 gerealiseerd. Uitgevoerd 2017 Opstellen projectplan - Overlegmomenten projectpartners o Maart-april 2017: verkennende overlegmomenten met de Koepel van Vlaamse Bosgroepen, het VORL en de VVP voor uitstippelen globale werkwijze, de opmaak van de GIS-studie en de timing. o 28/6/2017: Overleg met delegatie van de Regionale Landschappen, Bosgroepen en de VVP over de resultaten van de GIS-studie, de verdere werkwijze voor de afbakening van de zoekzones en het contacteren van de stakeholders + tussentijdse rapportage Bosopdracht Vlaanderen o 21/8/2017: Intern overleg met RLRL en Bosgroep Antwerpen-Zuid (AZ): analyse van de resultaten van de GIS-studie en aftoetsen aan de realiteit en bijkomende criteria. De zones werden gebundeld in clusters en voor verdere verkenning toebedeeld aan de medewerkers en coördinatoren van het Regionaal Landschap en de Bosgroep. o o 21/9/2017: Overleg voor tussentijdse stand van zaken met RLRL en Bosgroep AZ. 27/9/2017: Overleg met delegatie van de Regionale Landschappen, Bosgroepen en de VVP omtrent aanpak van uitschrijven projectplan. - Contacteren stakeholders rond bebossingspotenties o 22/8/2017: Lokaal overleg bebossingspotenties Mechels Rivierengebied o 7/9/2017: Overleg bebossingspotenties in de Rupelstreek o 11/9/2017: Provinciaal overleg bebossingspotenties o 13/9:2017: Lokaal overleg bebossingspotenties Nijlen o 28/9/2017: Overleg bebossingspotenties in en rond Landschapspark Pallieterland Lier/duffel o 2/10/2019: Overleg bebossingspotenties in Heist-o/d-Berg met Bosgroep Zuiderkempen. o Bilaterale bevragingen van Vlaamse en provinciale administraties, gemeenten, Natuurpuntafdelingen (periode juli-oktober 2017) - Screenen van ruimtelijke uitvoeringsplannen en beheerplannen op bebossingspotenties - Uitschrijven en indienen projectplan met werkwijze, potentiële locaties, quick wins en aandachtspunten Terreinacties: - Aanplant straatjesbossen Duffel (in totaal 2,5 ha (2,4571 ha) - Aanplant domein Chiro Heffen (in totaal 0,211 ha bebost) - Terreinbezoek bij particulier Rehaegenstraat, Bonheiden voor perceel (landbouw) te bebossen Communicatie - Uitwerken plan van aanpak voor communicatie rond bebossing, gericht naar de stakeholders: overleg op 21/12/

29 Figuur 3-3 Aanplant speelbos Duffel; aanplant speelbos Heffen Gepland Opmaak website met informatie voor eigenaars die willen bebossen ( - Promotie en communicatie website - Behandelen en advisering van bebossingsaanvragen - Uitwerken plan van aanpak omtrent vervolgtraject bebossing. - Afspraak met BGAZ omtrent focusgebieden en detailplanning acties in Opvolgen en uitvoeren projecten in Heist-op-den-Berg i.s.m. BG Zuiderkempen - Bijhouden van nieuwe beboste oppervlaktes. Nazorg en opvolging De opvolging en verdere acties rond bebossing en communicatie worden vanuit de samenwerkingsovereenkomst georganiseerd. Samenwerking en financiering Personeel RLRL via subsidies i.k.v. Samenwerkingsovereenkomst ANB-VVP-Provincie Antwerpen voor projecten rond GIDS, ADAGIO en IHD. Gelinkte acties Actie 1. Soortbescherming en soortgerichte maatregelen Actie 3. Hagen en houtkanten Actie 7. Dreven en monumentale bomen Actie 13. Fauna-akkers en akkerranden Actie 16: Speelnatuur Actie 18: Gebiedsgerichte werking in Rivierenland Actie 20: Open ruimte in en om Mechelen Actie 22: Communicatie Actie 3. Hagen en houtkanten Initiatiefnemer/trekker RLRL Contactpersoon RLRL Charlotte De Wit, Veerle Herssens Partners Gemeenten, Natuurpunt, landbouworganisaties, wildbeheereenheden Doelgroepen Diverse grondeigenaars: landbouwers, particulieren, openbare besturen, 29

30 Doelstelling Algemeen Behoud, herstel en uitbreiding van het netwerk van hagen en houtkanten in functie van landschapsherstel, landschapsbeleving, natuurbehoud, versterking van ecologische corridors en behoud van autochtone bomen en struiken. Voor het aanplanten van nieuwe hagen en houtkanten gebruikt RLRL autochtoon en inheems plantgoed. Het grootste deel van het plantgoed draagt het label Plant van Hier. Autochtone bomen en struiken bezitten het oorspronkelijk genetisch materiaal van de streek en zijn dus een belangrijk aspect van het landschappelijk erfgoed. Door een veranderd landgebruik zijn de meeste groeiplaatsen van autochtone bomen en struiken, zoals bossen, hagen en houtkanten, verdwenen uit het landschap. Bovendien wordt tegenwoordig bij grondeigenaars vaak aangeplant met plantmateriaal uit andere delen van Europa of andere werelddelen. Deze soorten horen niet thuis in Vlaanderen en kunnen problemen opleveren i.v.m. bloeitijdstip en ziekteresistentie. Om de bewaring van het genetisch erfgoed van de streek te ondersteunen werkt RLRL samen met een kwekerij die het label van Plant van Hier op een correcte wijze toepast. Europese, Vlaamse en Provinciale doelstellingen GIDS ADAGIO IHD BO / agromilieumaatregelen stimuleren Landschapszorg en streekidentiteit binnen ankerplaats, relictzone of beschermd landschap: Relictzone Kasteel- en hoevedomeinen Land van St.-Katelijne-Waver, Relictzone Dijle-vallei stroomafwaarts Leuven; Ankerplaats Dijlevallei tussen Mechelen en Rijmenam; Relictzone Bos- en valleigebied Bruine Beek, Krekelbeek, Zwartwaterbeek/Raambeek; Ankerplaats vallei van de Bruine Beek met kasteeldomeinen Berentrode en Zellaar; Relictzone Bos- en akkergebied Bogaertsheide, Kloosterheide en Kesselse Heide; Relictzone Vallei van de Kleine Nete; Ankerplaats Dal van de Kleine Nete tussen Lier en Kessel; Relictzone Vallei van de Nijlense Beek en aanpalend bosgebied; Ankerplaats Omgeving van Gestel; Relictzone Vallei van de Grote Nete; Relictzone Bos- en valleigebied Bruine Beek, Krekelbeek; Zwartwaterbeek/Raambeek Provinciale Prioritaire soorten: Boompieper, Nachtegaal, Vleermuis species, Blauwborst, Wielewaal Landschapsbeelden biodiversiteit: Land van Bonheiden; Landschap van Rupel, Zenne en Dijle; Land van Kontich-Ranst; Klein-Brabant; Interfluvium Grote Nete; Interfluvium Kleine Nete; Stroomgebied Kleine Nete; Kempen Waver-Heist; Stroomgebied Grote Nete Omschrijving Met bijzondere aandacht voor het historisch voorkomen van hagen en houtkanten in het landschap willen we de missing links binnen het KLE-netwerk in kaart brengen en waar mogelijk en wenselijk herstellen. Als basis voor de selectie van missing links vergelijken we historische kaarten met actuele inventarisaties (onder meer de provinciale landschapskaart, PIH 2007). Voor de aanplant van hagen en houtkanten wordt rekening gehouden met: - Cultuurhistorisch voorkomen van hagen en houtkanten - Wenselijkheid van heraanplant, uitgaande van de huidige natuur- en landschapswaarden - Meerwaarde van de locatie voor heraanplant: voldoende landschappelijke en/of natuurwaarde in de nabijheid (liefst nabij andere KLE, bos, natuurgebieden, groenblauwe verbindingen), exacte ligging niet in vertuinde plek, voldoende ruimte voor aanplant (min. 30 meter haag /houtkant). - Overeenkomst met eigenaar: bijdrage van 30% in de kosten, akkoord over soortenkeuze (autochtoon en standplaatsgeschikt), haag/houtkant te onderhouden en te behouden voor een minimumperiode van 10 jaar, geen pesticiden te gebruiken in de aanplant, toelaten monitoring en publicatie van gegevens; RLRL levert plantschema en organiseert de eventuele aanbesteding. 30

31 Figuur 3-4 Overzicht aantal planten per aanplantlocatie voor hagen, heggen en houtkanten in 2017 Tabel 3-3 Overzicht aanplantingen hagen, heggen en houtkanten in 2017 Nr Gemeente Adres Type Aantal stuks Aard cliënt AANLEG KLEINE LANDSCHAPSELEMENTEN 1 Bonheiden Krankhoefpad Bosrand 520 particulier 2 Bonheiden Taboralaan Haag en solitaire bomen 556 landbouwer 3 Bonheiden Harentslei Haag 400 particulier 4 Bonheiden Boeimeerstraat Houtkant 125 particulier 5 Rijmenam Molenlei Haag 475 landbouwer 6 Lier Tallaart Haag 1035 landbouwer 7 Lier Heistraat Haag, dreef en solitaire bomen 970 particulier 8 Koningshooikt Schoolstraat solitair 1 school 9 Mechelen Lotelingstraat Haag 525 particulier 10 Mechelen Rijmenamsesteenweg Haag, houtkant 1270 particulier 11 Leest Kleine Heide Haag 925 landbouwer 12 Heffen Sint-Amandusstraat Speelbos 950 gemeente 13 Muizen Neerstraat Hagen, heggen 745 gemeente 14 Nijlen Bartstraat Dreef 32 landbouwer 15 Nijlen Kromme Ham Heg 75 particulier 16 Nijlen Bogaertsheide Bomenrij 15 landbouwer 17 Nijlen Achterbist Haag, houtkant 635 particulier 18 Nijlen Looystraat Haag 1300 particulier 31

32 19 Nijlen Dongelstraat bomenrij 10 particulier 20 Sint-Katelijne-Waver Ruiterpad, deel 1 Dreef, haag 1365 gemeente 21 Sint-Katelijne-Waver Ruiterpad, deel 2 Haag 1375 gemeente 22 Sint-Katelijne-Waver Geleeg Haag, heg, solitaire boom 1851 particulier 23 Willebroek Kasteelpark Bel-Air Haag 675 gemeente 24 Willebroek Kasteelpark Bel-Air Houtkant/bosrand 328 gemeente 25 Rumst Schensbossen, Clemenshoek Bosrand 500 gemeente 26 Heist-op-den-Berg Ijsvogelstraat Houtkant 400 particulier 27 Heist-op-den-Berg Schoorstraat Haag, houtkant, solitairen 955 bedrijf 28 Heist-op-den-Berg Slootstraat Haag, heg, houtkant 625 particulier 29 Itegem Rameyenstraat Haag 2725 particulier 30 Duffel Straatjesbossen Speelbos 4800 gemeente 31 Berlaar Broekweg Haag en solitaire (knot)bomen 599 particulier 32 Schelle Steenwinkelstraat Houtkant en solitaire bomen 451 particulier TOTAAL Uitgevoerd 2017 (Figuur 3-4 en Tabel 3-3) - Aanplant 4500 meter hagen en heggen en 3700 m² houtkanten ( planten in totaal) op 32 locaties in Schelle (1), Mechelen (5), Bonheiden (5), Lier (3), Sint-Katelijne-Waver (3), Duffel (1), Willebroek (2), Rumst (1), Heist-op-den-Berg (4), Berlaar (1) en Nijlen (6) met inplanting van 50 hoogstammige bomen als solitair, in bomenrij en in groepen per 3. - Aankoop van plantgoed om houtkanten op te vullen waar nodig. - Organisatie DEMO hakhoutbeheer 30/11/2017 (zie Actie 14. Landschapsonderhoud) Gepland Aanplantingen hagen en houtkanten door landschapsteam in kader van werking landschapszorg. Momenteel zijn er een 10-tal projecten waarvoor begin februari plantgoed geleverd wordt om aan te planten. - Terreinbezoeken en opmaken aanplantingsplannen voor uitvoering in plantseizoen Advies aanplant en beheer hagen, heggen, houtkanten - Opvolging en opzetten monitoring aanplantingen houtige lineaire elementen Opstellen brochure over de aanplant en het onderhoud van hagen, heggen, houtkanten, waarin de landschapsbeelden en PPS zullen opgenomen worden om de aanvragers te informeren. Nazorg en opvolging Aangelegde en herstelde hagen, heggen en houtkanten worden minstens om de drie tot vijf jaar bezocht; hierbij wordt een foto gemaakt, de evolutie van de haag of houtkant en de vegetatie beschreven. Alle informatie wordt in een GIS-gerelateerde databank bijgehouden. 32

33 Figuur 3-5 Aanplant gemengde haag langs toegang historische hoeve; levering nieuwe lading plantgoed; aanplant gemengde haag langs ruiterpad; aanplant gemengde haag rondom historische fruitboomgaard; sorteren en inkuilen plantgoed Samenwerking en financiering Projectkosten plantgoed en aanleg: 70% door RLRL via subsidies landschapszorg provincie + projectsubsidies DMN provincie, cofinanciering 30% door grondeigenaars (particulieren, verenigingen, gemeenten) Loon- en werkingskost: RLRL via subsidies landschapszorg provincie en gemeenten Gelinkte acties Actie 5. Hoogstamboomgaarden Actie 7. Dreven en monumentale bomen Actie 8. Landschappelijk erfgoed Actie 10. Paard en Landschap Actie 11. Landschapsherstel omgeving recreatieve trajecten Actie 12. Bedrijfsplanner en beheerovereenkomsten Actie 14. Landschapsonderhoud Actie 16. Speelnatuur Actie 17. Vergroening op school Actie 4. Poelen Initiatiefnemer/trekker RLRL Contactpersoon RLRL Veerle Herssens Partners Gemeenten, Natuurpunt, Hyla, landbouworganisaties, wildbeheereenheden Doelgroepen Diverse grondeigenaars: particulieren, natuurverenigingen, landbouwers, gemeentebesturen en andere openbare besturen, 33

34 Doelstelling Algemeen Het poelennetwerk in het werkingsgebied versterken en zo het leefgebied voor watergebonden planten en dieren verbeteren, verbinden en uitbreiden; via sensibilisatie en promotie verschillende doelgroepen overtuigen van de waarde van natuurlijke poelen. Europese, Vlaamse en Provinciale doelstellingen GIDS ADAGIO IHD: Bittervoorn, Franjestaart en Ruige Dwergvleermuis BO / agromilieumaatregelen stimuleren Landschapszorg en streekidentiteit binnen ankerplaats, relictzone of beschermd landschap: Relictzone: Bos- en valleigebied Bruine Beek, Krekelbeek, Zwartwaterbeek/Raambeek Provinciale Prioritaire soorten: Ijsvogel, (Blauwborst, Nachtegaal, Baardvleermuis sp., Dwergvleermuis sp., Watervleermuis, Matkop) Landschapsbeelden biodiversiteit: Land van Bonheiden, Land van kontich-ranst Omschrijving Het poelenproject omvat drie luiken: selectie, terreinwerken, en monitoring. - Selectie van potentiële locaties voor poelaanleg en herstel: Aanvragen voor poelaanleg en herstel worden eerst geëvalueerd op basis van GIS-data en een telefoongesprek met de eigenaar of beheerder. Vervolgens wordt een terreinbezoek uitgevoerd: inschatten omgeving (kolonisatiekansen voor planten en dieren, geschikt land- en waterhabitat), uitvoering boring om de grondwaterstand en bodemkenmerken te controleren, nagaan of er geen kwetsbare vegetaties kunnen vernietigd worden, verifiëren van de toegankelijkheid voor de kraan, afstemmen van de voorwaarden van RLRL (eigenaar/beheerder betaalt 30%, behoudt de poel voor min. 10 jaar, staat in voor regulier onderhoud, zet geen planten of dieren uit, gebruikt geen pesticiden in de omgeving van de poel, beschermt de poel tegen grote grazers, laat monitoring en publicatie van gegevens toe) met de verwachtingen van de eigenaar. Bij akkoord wordt een contract opgemaakt en organiseert RLRL de uitvoering van de werken. - Terreinwerken: RLRL maakt de technische plannen op en regelt de nodige vergunningsaanvragen. De aanvragen van het betreffende jaar worden gebundeld in een bestek. RLRL selecteert aannemer en geeft kostenplaatje weer aan de eigenaar. De terreinwerken worden nauwlettend opgevolgd. - Poelenmonitoring: Aangelegde en herstelde poelen worden na drie jaar gemonitord. Hierbij worden foto s gemaakt, de toestand van de poel beschreven, de waterparameters gecontroleerd en een inventaris opgesteld van de aanwezige waterdieren en amfibieën (bemonstering met netten en fuiken). Soortendata worden ingevoerd op De resultaten worden samen met een beheeradvies overgemaakt aan de poeleigenaar of beheerder. Uitgevoerd 2017 (Figuur 3-9) Selectie: - Behandeling van 15 nieuwe aanvragen tot aanleg of herstel van poelen (Tabel 3 4). - Terreinbezoeken op 15 locaties, op locatie van de 15 aanvragers en op 4 locaties waar terreinwerken in 2017 plaatsvonden. Van de 15 aanvragers zijn 5 locaties geschikt bevonden voor aanleg/herstel in Twee locaties werden ongeschikt bevonden wegens te lage grondwaterstanden. Eén eigenaar annuleerde na het terreinbezoek. Op drie locaties zullen de eigenaars zelf graven volgens de ideale afmetingen en vormen geadviseerd door RLRL. In Schelle werd de vergunning uiteindelijk afgekeurd, wegens herbevestigd agrarisch gebied. Op twee locaties was de omgeving geschikt, maar de aanvragers waren nog geen eigenaar van het perceel waarop de poel zou gegraven/hersteld worden. - Stedenbouwkundige vergunningsaanvraag opgesteld voor 1 poel (Steenwinkelstraat, Schelle). - Aanwezigheid van RLRL op de begeleidingsgroep van het Beschrijvend bodemonderzoek Grote Nete (OVAM). Er werden dosistempometingen uitgevoerd aan de oude Nete meander in Gestel (ruiming meander door RLRL in 2016), aan de beemd in Kesselhof (aangelegde poel van Natuurpunt, door RLRL) en aan de steenput in Kessel (Natuurpunt). Deze plaatsen werden meegenomen in de studie van FANC om de zware metalen en radioactieve elementen van deze locaties in kaart te brengen. Terreinwerken: (Figuur 3-7 en Figuur 3-6)) 34

35 - 4 locaties werden geselecteerd, op twee locaties zijn de grondwerken uitgevoerd, waarvan één in juni (wegens droge periode, geschikt om te graven) en één in oktober. Twee poelen werden geannuleerd. - Aanleg van 1 poel in weide (Duffel) - Ruiming en herstelwerken van 1 poel in Bonheiden. 18 hoge sparren werden gekapt om meer licht toe te laten aan de poel. Enkele eiken, berken en struiken werden behouden aan de noord- en oostzijde van de poel (als schuilplaats voor amfibieën en voor het behoud van de stevigheid van de oever). Bamboe werd verwijderd en Natuurpunt verwerkt de bamboe in insectenhotels. Het slib werd geruimd en een deel van de noord-, zuid- en westoever werden afgeschuind om migratie van amfibieën te vergemakkelijken en voor opwarming van het water in de ondiepere zones. - In Schelle werd de vergunning alsnog afgekeurd, wegens herbevestigd agrarisch gebied. Negatief advies werd gegeven door de landbouwsector. - In Lier adviseerde de aannemer om de werken niet uit te voeren wegens te moeilijke terreinsituatie (Eigenaars wilden plots een andere afwerking en de grond laten afvoeren, maar dit kost teveel). - Plaatsing van platform in St. Michielspark aan de poel die in 2016 gegraven werd + plaatsing infobordje aan de poel (geen honden of afval in de poel, geef de natuur de tijd om zich te vestigen). Figuur 3-6 Locaties poelprojecten 2017 Poelenmonitoring: - In 2017 werden er geen poelen gemonitord. Aangezien er in 2014 slechts 1 poel werd hersteld, zal de monitoring hiervan opgenomen worden in 2018, samen met de 8 poelen die in 2015 zijn aangelegd of hersteld. Poelencursus: - Op 30 september 2017 werd samen met Regionaal Landschap Groene Corridor een cursus gegeven over de aanleg en het onderhoud van poelen. In de voormiddag van de cursusdag gaf een lesgever van Inverde (Rollin Verlinde) een theoretische uiteenzetting. In de namiddag bezochten we een 5-tal poelen. Er werden twee nieuwe poelen van RLGC bezocht, één slechter voorbeeld werd getoond en enkele goede locaties bezichtigd voor de kamsalamander. Zo werd theorie en praktijk gecombineerd. 35

36 Tabel 3-4. Overzicht van behandelde aanvragen van 2017, uitgevoerde en geplande terreinwerken van 2017 en monitoring in Volgnr. Actie Gemeente Adres Eigenaar A107 aanvraag aanleg Duffel AANVRAGEN 2017 Wandelingstraat, 2570 Duffel particulier A109 aanvraag aanleg Heist-op-den-Berg Ijsvogelstraat, 2220 Heist-op-den-Berg particulier A112 aanvraag aanleg Schelle Steenwinkelstraat, 2627 Schelle landbouwer A113 aanvraag aanleg Sint-Katelijne-Waver Herstraat, 2860 Sint-Katelijne-Waver particulier A114 aanvraag aanleg Heist-op-den-Berg Heerweg, 2220 Wiekevorst landbouwer A115 aanvraag aanleg Mechelen Maalstraat, 2800 Mechelen landbouwer A116 aanvraag aanleg Mechelen Stuivenberglaan, 2800 Mechelen particulier A117 aanvraag aanleg Nijlen Bogaertsheide, 2560 Nijlen particulier A118 aanvraag aanleg Bonheiden Rehaegenstraat, 2820 Bonheiden landbouwer A119 aanvraag aanleg Bonheiden Oude Schrieksebaan, 2820 Rijmenam particulier A120 aanvraag aanleg Mechelen Muizenhoekstraat, 2812 Muizen particulier H61 aanvraag herstel Nijlen Zwart water, 2560 Nijlen particulier H62 aanvraag herstel Mechelen Ridder Dessainlaan, 2800 Mechelen provincie Antwerpen H63 aanvraag herstel Willebroek Vijverhof, 2830 Willebroek particulier H64 aanvraag herstel Mechelen Kleine Heide, 2811 Leest landbouwer A107 aanlegwerken Duffel TERREINWERKEN 2017 Wandelingstraat, 2570 Duffel particulier H18 herstelwerken Bonheiden Peerlaarstraat, 2820 Bonheiden particulier A112 geannuleerd Schelle Steenwinkelstraat, 2627 Schelle landbouwer H50 geannuleerd Lier Misstraat, 2500 Koningshooikt landbouwer A109 aanlegwerken Heist-op-den-Berg TERREINWERKEN GEPLAND 2018 Ijsvogelstraat, 2220 Heist-op-den-Berg particulier A117 aanlegwerken Nijlen Bogaertsheide, 2560 Nijlen particulier A118 aanlegwerken Bonheiden Rehaegenstraat, 2820 Bonheiden landbouwer A120 aanlegwerken Mechelen Muizenhoekstraat, 2812 Muizen particulier H64 herstelwerken Mechelen Kleine Heide, 2811 Leest landbouwer MONITORING 2018 H26 monitoring Heist-op-den-Berg Paardenkerkhofstraat, 2220 Heist-op-den-Berg natuurvereniging H34 monitoring Nijlen d'elzen, Kerkebroekweg, 2560 Kessel natuurvereniging H28 monitoring Heist-op-den-Berg Bernumlaakweg, 2220 Heist-op-den-Berg natuurvereniging H39 monitoring Heist-op-den-Berg Bernumlaakweg, 2220 Heist-op-den-Berg natuurvereniging H46 monitoring Heist-op-den-Berg Hollestraat, 2220 Heist-op-den-Berg natuurvereniging H47 monitoring Heist-op-den-Berg Hollestraat, 2220 Heist-op-den-Berg natuurvereniging H48 monitoring Heist-op-den-Berg Hollestraat, 2220 Heist-op-den-Berg natuurvereniging A15 monitoring Bonheiden Weynesbaan, 2820 Rijmenam particulier A90 monitoring Nijlen Herdersstraat, 2560 Bevel landbouwer Gepland Selectie en verwerking van nieuwe poelaanvragen, incl. terreinbezoeken. - Behandelen aanvragen van 2017 tot aanleg en herstel van poelen in Opmaak technische plannen en opmaak omgevingsvergunningen voor aanleg poelen, Ijsvogelstraat (Heist-op-den-Berg), Bogaertsheide (Nijlen), Rehaegenstraat (Bonheiden), Muizenhoekstraat (Mechelen) en herstel meander in Kleine Heide (Leest). - Terreinwerken gepland 2018: Op 4 locaties zouden nieuwe poelen gegraven worden. Op 1 locatie zou een grote oude meander hersteld worden. - Monitoring van 9 poelen die aangelegd werden in 2014 en 2015 (Tabel 3 4), i.s.m. met vier vrijwillige poelenmonitors (o.a. van Poelenwerkgroep Natuurpunt en Natuurpunt afd. De Wielewaal). - Aanvulling openbare Flickr-fotocollectie met foto s van de poelen, werkwijze en aangetroffen soorten ( - Invoeren van nieuwe waarnemingen van amfibieën en waterdiertjes op ( 36

37 Figuur 3-7 Poel na graafwerken Duffel; poelencursus praktijk en theorie; graafwerken poel Bonheiden; plaatsing ponton poel Sint-Michielspark Samenwerking en financiering Projectkosten: 70% door RLRL via subsidies landschapszorg provincie + projectsubsidies DMN provincie, cofinanciering 30% door grondeigenaars (particulieren, verenigingen, gemeenten) Loon- en werkingskost: RLRL via subsidies landschapszorg provincie en gemeenten Gelinkte acties Actie 1. Soortbescherming en soortgerichte maatregelen Actie 3. Hagen en houtkanten Actie 11. Landschapsherstel omgeving recreatieve trajecten Actie 12. Bedrijfsplanner en beheerovereenkomsten Actie 5. Hoogstamboomgaarden Initiatiefnemer/trekker RLRL Contactpersoon RLRL Charlotte De Wit, Veerle Herssens Partners Mechelse pomologen, Nationale Boomgaardenstichting, gemeenten Doelgroepen Diverse grondeigenaars: landbouwers, particulieren, openbare besturen, Doelstelling Algemeen Behoud, herstel en uitbreiding van de hoogstamboomgaarden binnen het werkingsgebied. Europese, Vlaamse en Provinciale doelstellingen GIDS ADAGIO IHD 37

38 BO / agromilieumaatregelen stimuleren Landschapszorg en streekidentiteit binnen ankerplaats, relictzone of beschermd landschap: Relictzone Bos- en valleigebied Bruine Beek, Krekelbeek, Zwartwaterbeek/Raambeek; Relictzone Zennevallei met haar beemden ten noorden van het Brussels Gewest, Relictzone Dijle-vallei stroomafwaarts Leuven Provinciale Prioritaire soorten: Nachtegaal, Geelsprietdikkopje, Blauwborst, Wielewaal, Dwergvleermuis species Landschapsbeelden biodiversiteit: Landschap van Rupel, Zenne en Dijle; Klein-Brabant; Kempen van Waver-Heist; Land van Bonheiden Omschrijving De regio rond Mechelen en Heist-op-den-Berg was vroeger een echte fruitstreek. De laatste decennia zijn echter heel wat hoogstamboomgaarden uit ons landschap verdwenen. Hoogstamboomgaarden hebben, naast hun landschappelijke en (beperkte) economische waarde ook een ecologische waarde, enerzijds omdat ze zonder gebruik van pesticiden geoogst kunnen worden, en anderzijds omdat ze gastheer zijn voor en voedsel bieden aan tal van insecten, vogels en kleine zoogdieren. RLRL wil hoogstamfruit opnieuw in de kijker plaatsen, de kennis erover vergroten en het herstel en de aanleg van hoogstamboomgaarden in het werkingsgebied ondersteunen, met bijzondere aandacht voor het gebruik van streekeigen variëteiten en een goed onderbouwde vorming van geïnteresseerde grondeigenaars. De voorkeur wordt gegeven aan locaties met een historische aanwezigheid van een hoogstamboomgaard op plaatsen met voldoende landschaps- en natuurwaarde. Voor hoogstamboomgaarden worden de typische streekrassen aangeraden die gepubliceerd zijn in de Fruit- Wijzer, een naslagwerk over hoogstamfruit in de provincie Antwerpen. Uitgevoerd Aanleg van 6 hoogstamboomgaarden te Mechelen (2), Bonheiden (1), Sint-Katelijne-Waver (1), Heistop-den-Berg en Willebroek (Kasteelpark Bel-Air) (in totaal 95 hoogstamfruitbomen). - Plannen van nieuwe hoogstamboomgaarden en terreinbezoeken voor aanplantingen in februari 2018 en november-december Vergaderingen en organisatie workshop snoei hoogstamboomgaard op 18/03/2017 in de openbare gemeenteboomgaard in Heist-op-den-Berg i.s.m. gemeente Heist-op-den-Berg en pomoloog Eddy Vets. Meer dan 80 deelnemers! - Communicatie PTS Mechelen onderhoud boomgaard St-Michielspark (uitspreiden stalmest) - Uitwerken werkschema onderhoud van hoogstamboomgaarden (zie verder Actie 14. Landschapsonderhoud) - Terreinbezoek bij historische boomgaard aan het Zennegat in Mechelen met enkele monumentale Perelaars. Gepland Aanplant hoogstamboomgaarden te Bonheiden, Hombeek en Heffen. - Stimuleren gemeenten bij aanplant openbare boomgaarden. - Stimuleren van aanleg van hoogstamboomgaarden, in eerste instantie in relictzones en ankerplaatsen. - Advies rond aanleg en beheer van hoogstamboomgaarden geven. - Organiseren cursus vormsnoei van hoogstamfruitbomen in één van de nieuw aangeplante openbare boomgaarden - Communicatie PTS Mechelen onderhoud boomgaard St-Michielspark (vormsnoei febr.-mrt) - Nagaan mogelijkheden opstellen van een brochure over de aanplant en onderhoud van hoogstamfruitbomen, waarbij landschapsbeelden, PPS en tips gegeven worden voor een ecologisch interessante fruitboomgaard. - Bij interesse en goedkeuring van de eigenaar worden de aangeplante fruitbomen van metalen naamkaartjes voorzien. - Onderhoud van enkele openbare boomgaarden via subsidie Groenjobs 38

39 Figuur 3-8 Locaties aanplantingen hoogstamboomgaarden met het aantal aangeplante bomen Tabel 3-5. Overzicht aanplantingen hoogstamboomgaarden in 2017 Nr Gemeente Straat Aantal stuks Oppervlakte (m²) Aard cliënt 1 Mechelen Lotelingstraat particulier 2 Mechelen Stuivenbergbaan particulier 3 Willebroek Kasteelpark Bel-Air gemeente 4 Heist-op-den-Berg Schoorstraat bedrijf 5 Rijmenam Molenlei landbouwer 6 Sint-Katelijne-Waver Geleeg particulier Nazorg en opvolging Informatie over de aangelegde en herstelde hoogstamboomgaarden wordt in een GIS-gerelateerde databank bijgehouden. Eigenaars worden op de hoogte gehouden van onze activiteiten rond hoogstamfruit en gestimuleerd om een correct beheer toe te passen. Samenwerking en financiering Projectkosten: 70% door RLRL via subsidies landschapszorg provincie + projectsubsidies DMN provincie, cofinanciering 30% door grondeigenaars (particulieren, verenigingen, gemeenten) Loon- en werkingskost, organisatie educatieve activiteiten, advies aan particulieren: RLRL via subsidies landschapszorg provincie en gemeenten Gelinkte acties Actie 3. Hagen en houtkanten Actie 8. Landschappelijk erfgoed Actie 11. Landschapsherstel omgeving recreatieve trajecten Actie 14: Landschapsonderhoud Actie 16 Speelnatuur 39

40 Figuur 3-9 Boomgaard langs Zennedijk; nieuwe openbare boomgaard in kasteelpark Bel-Air; historische perelaars bij Zennegat; perzik Vaes Oogst in bloei; snoeicursus gemeenteboomgaard HodB Actie 6. Goedgeknot Initiatiefnemer/trekker RLRL Contactpersoon RLRL Elly Vaes, Foeke Van Weverberg Doelgroepen Brandhoutliefhebbers en grondeigenaars met knotbomen: landbouwers, particulieren, natuurverenigingen, openbare besturen, wildbeheereenheden, Doelstelling Algemeen Het onderhoud van knotbomen bevorderen door vrijwilligers op te leiden als knotters. Eigenaars van knotbomen en gebruikers van hout(kachels) samen te brengen. Indirect het behoud verzekeren van de speciale boombiotopen die knotbomen kunnen zijn (broedholten, met water gevulde holten, rottingsplekken, molm, losse stukken schors, ), waarvan tal van planten- en diersoorten gebruikmaken. Europese, Vlaamse en Provinciale doelstellingen GIDS ADAGIO IHD BO / agromilieumaatregelen stimuleren Landschapszorg en streekidentiteit binnen ankerplaats, relictzone of beschermd landschap: Beschermde landschappen: Cassenbroek: fase 2; Ankerplaatsen: A Vallei van de Bruine Beek met kasteeldomeinen Berentrode en Zellaar; A Dijlevallei tussen Mechelen en Rijmenam; Relictzones: R Bos- en valleigebied Bruine Beek, Krekelbeek, Zwartwaterbeek/Raambeek; R Dijle-vallei stroomafwaarts Leuven; R Open akker- en valleigebied Land van St.-Katelijne-Waver; R Vallei van de Grote Nete Provinciale Prioritaire soorten: Gewone dwergvleermuis, Gekraagde roodstaart, Matkop, Rosse vleermuis 40

41 Landschapsbeelden biodiversiteit: Land Van Kontich-Ranst, Klein Brabant, Landschap van Rupel, Zenne en Dijle, Land van Bonheiden, Kempen van Waver-Heist, Stroomgebied Grote Nete, Interfluvium Kleine Nete Omschrijving In het werkingsgebied van Regionaal Landschap Rivierenland vormen knotwilgen een onmiskenbaar deel van het typische cultuur- en natuurhistorische riviervalleilandschap. Helaas worden veel knotbomen slecht beheerd en dreigen daardoor vroegtijdig af te sterven of zelfs geheel te verdwijnen. Toch gebruiken heel wat mensen hout als verwarmingsbron, o.a. voor de erg energie-efficiënte speksteen-, tegel- of leemkachels. Deze kansen gebruiken we om win-winsituaties te creëren onder de vorm van gratis hout in ruil voor knotwerken. Regionaal Landschap Rivierenland wil hier faciliterend optreden door beide groepen bij elkaar te brengen, knotters op te leiden en te verzekeren tijdens hun knotwerken, een basisondersteuning te bieden bij de opstart van knotteams, en op te volgen in hoeverre dit systeem tot het behoud van het karakteristieke knotwilgenlandschap kan leiden. Naast knotwilgen in de riviervalleien, komen ook heel wat waardevolle knoteiken voor in de hoger gelegen delen van het werkingsgebied. Ook deze cultuurhistorische relicten zetten we via dergelijke actie in de kijker om hun voortbestaan te helpen garanderen. Uitgevoerd Administratie knotaanvragen, beoordeling bomen en locaties o.b.v. foto s en kaartonderzoek, en verdeling aanbod bomen geknot op 12 verschillende locaties (154 wilgen, en 41 eiken) tijdens winterseizoen Via Goedgeknot ontvingen we 25 aanvragen voor het knotten van 346 bomen en het terugzetten van 20m houtkant tijdens winterseizoen Hiervan werden 3 aanvragen m.b.t. 26 bomen afgekeurd, wegens niet voldaan aan de voorwaarden; 5 aanvragen m.b.t. 67 bomen uitgesteld naar een later knotseizoen, wegens te korte knotcyclus; en 17 aanvragen m.b.t. 253 bomen en 20m houtkant geschikt bevonden. Eind januari 2017 hadden we vrijwilligers gevonden voor het knotten van 120 wilgen. Er blijkt dit winterseizoen voor het eerst een tekort aan actieve knotters om alle ontvangen aanvragen te verwerken, vooral in de regio Sint-Katelijne-Waver. Sommige knotploegen zijn ondertussen permanent actief op eenzelfde of enkele locaties met groot knotaanbod (>50 knotbomen), waar elk jaar gefaseerd een aandeel van het aanbod wordt geknot. Het aantal geknotte bomen of de knotdagen voor dergelijke locaties met gefaseerd beheer worden vaak niet meer gemeld. De cijfers van het aantal geknotte bomen is waarschijnlijk dan ook een onderrapportage. (Figuur 3-10) - Advies bij aanplant en beheer van knotbomen - Lanceren nieuwe website/webplatform Goedgeknot : Landschapskrant 19, website RLRL, nieuwsbrief november - Bedankings-, vormings-, en evaluatiemoment met vrijwillige knotters op 27/10 (20 aanwezige knotters) met (1) toelichting werking Goedgeknot, (2) techniek, demonstratie en uittesten handsnoeizagen - Promotie en knotbomenproject Gepland Verwerken nieuwe aanvragen, evt. terreinbezoeken, beoordeling locaties en verdeling aanbod - Opvolging resultaten (controle uitgevoerde werken) - Evaluatie werking webplatform Goedgeknot en implementeren nieuwe aanpassingen - Opleidingen nieuwe knotters (één of twee) - Publicatie en verspreiding digitale brochure rond verwerken van snoeihout - Sensibilisatie link knotbomen en steenuilen 41

42 Figuur Locaties geknotte bomen tijdens winterseizoen , en aanvragen winterseizoen Figuur 3-11 Knotwerken Kelderijlei Nazorg en opvolging Knotters worden door RLRL opgeleid en zijn verzekerd tijdens hun knotactiviteit. Tweejaarlijks richten we een bedankings-, vormings-, en evaluatiemoment in voor het knotteam. Samenwerking en financiering Personeel-, werkings- en projectkost via subsidies landschapszorg provincie Gelinkte acties Actie 1. Soortbescherming en soortgerichte maatregelen Actie 3. Hagen en houtkanten Actie8. Landschappelijk erfgoed Actie 11. Landschapsherstel omgeving recreatieve trajecten Actie 14. Landschapsonderhoud 42

43 Actie 7. Dreven en monumentale bomen Initiatiefnemer/trekker RLRL Contactpersoon RLRL Charlotte De Wit, Veerle Herssens Partners Gemeenten, Natuurpunt, landbouworganisaties, wildbeheereenheden Doelgroepen Diverse grondeigenaars: landbouwers, particulieren, openbare besturen, Doelstelling Algemeen Behoud en achterstallig beheer van bestaande dreven, aanplant van nieuwe dreven waar opportuun. Behoud en beheer van erfgoedbomen in al zijn facetten (hoekbomen, vrijheidsbomen, veteraanbomen, ) en de communicatie van de verhalen hierachter. Europese, Vlaamse en Provinciale doelstellingen GIDS ADAGIO IHD, m.n.: SBZ Kleine Nete BO / agromilieumaatregelen stimuleren Landschapszorg en streekidentiteit binnen ankerplaats, relictzone of beschermd landschap: Relictzone Vallei van de Kleine Nete, Relictzone Bos- en akkergebied Bogaartsheide, Kloosterheide en Kesselse Heide; Ankerplaats Dal van de Kleine Nete tussen Lier en Kessel; Beschermd Landschap Dal van de Kleine Nete; Ankerplaats Omgeving van Gestel; Relictzone Kasteel- en hoevedomeinen Land van St- Katelijne-Waver; Relictzone zijbeken van de Grote Nete; Relictzone Dijlevallei stroomafwaarts te Leuven; Relictzone Bos- en akkercomplex Zwartwater, Kruiskensberg, Herlaar en Merode bossen Provinciale Prioritaire soorten: Gekraagde Roodstaart, Baardvleermuis, Nachtegaal, Zwarte Specht, Matkop, Rosse Vleermuis, Dwergvleermuis species Landschapsbeelden biodiversiteit: Stroomgebied Kleine Nete; Interfluvium Kleine Nete; Interfluvium Grote Nete; Landschap van Rupel, Zenne en Dijle; Kempen van Waver-Heist; Land van Kontich Omschrijving De landschapsanimator besteedt grote aandacht aan opportuniteiten om het behoud van bestaande dreven en monumentale bomen te promoten. Waar nodig levert hij advies op maat en regelt eventuele achterstallige onderhoudssnoei. Ook erfgoedbomen en veteraanbomen zijn uniek wegens hun historische en ecologische waarde. Ook hun sociale waarde is niet te onderschatten, ze brengen elk een uniek verhaal. Hier wil de landschapsanimator dan ook op inspelen en verschillende partijen samen brengen om deze bomen op lange termijn te kunnen behouden. Waar nodig komt hier ook een snoeibeurt aan te pas. Uitgevoerd 2017 Dorpslinde Itegem - Naar aanleiding van de wegenwerken rond de boom zijn enkele strenge maatregelingen getroffen ter bescherming van de boom. Aangezien deze vrijheidsboom meer dan 250 jaar oud is, wil de gemeente en RLRL hun best doen de boom te begeleiden door de ingrijpende wegwerkzaamheden. - Een dendrochronologisch onderzoek door Onroerend Erfgoed en een grondig onderzoek naar de gezondheidstoestand van de boom zijn voorafgegaan in 2014 waardoor de boom aan de nodige snoeiwerken is onderworpen. - Sinds 22 december 2016 is de dorpslinde te Itegem definitief beschermd als houtig erfgoed. - In maart 2017 ging de aannemer zonder overleg aan het werk binnen de boombeschermingszone. RLRL en gemeente grepen in om een boomverzorger in te schakelen toezicht te houden op cruciale momenten. Er werd een nieuw wortelonderzoek gedaan, toezicht gehouden tijdens plaatsing van de 43

44 palissade en in een deel van de zone onder de kroonprojectie van de linde werden bodemverbeteringsmaatregelen uitgevoerd. - Gemeente Heist-op-den-Berg volgt het beheer nu zelf verder op en bekijkt met Onroerend Erfgoed de opties om beroep te kunnen doen op andere premies voor toekomstig onderhoud. Beukendreven Nazarethdreef en Beatrijslaan Lier - In februari 2016 werd in opdracht van RLRL een visuele boomveiligheidscontrole (VTA) uitgevoerd op alle dreefbomen en een beheerplan opgemaakt. Dit werd besproken met de Stad Lier om een verder actieplan uit te stippelen. - De snoeiwerkzaamheden in de Nazarethdreef worden verder opgevolgd door RLRL. Deze werken zijn in oktober 2017 uitgevoerd. - De werkzaamheden in de Beatrijslaan worden opgevolgd door Stad Lier en zijn uitgevoerd in december Het blijft te bekijken hoe het autoverkeer in deze 2 dreven zich naar de toekomst ontwikkeld. Door het tweerichtingsverkeer wordt er veel uitgeweken in de wortelzone van de bomen wat ernstige gevolgen heeft voor de ontwikkeling van de bomen. Historische dreef Rameyenstraat Berlaar en Heist-op-den-Berg. - N.a.v. de projectnota die in november 2016 door RLRL opgemaakt werd en door gemeenten Berlaar en Heist-op-den-Berg goedgekeurd werd, voerden boomverzorgers in het najaar van 2017 een boomveiligheidscontrole uit waaruit een beheerplan voor de volledig dreef (gemeenteoverschrijdend) is voortgevloeid. - Dit beheerplan werd met beide gemeente besproken. Een knelpunt is echter dat de bomen op grondgebied Heist-op-den-Berg in privaat eigendom zijn. RLRL probeert daar gesprekken met de eigenaars aan te gaan om de bomen op hun eigendom mee te laten onderhouden. - Het deel op grondgebied Berlaar is volledig in eigendom van de gemeente. Autochtone zwarte populier Muizen - In de Dijlevallei te Muizen staat de laatste autochtone zwarte populier van de provincie Antwerpen. Bovendien gaat het vermoedelijk over een mannelijk exemplaar. - Sinds 22 december 2016 is de boom definitief beschermd als houtig erfgoed. - Sinds 2012 ondergaat de boom om de 2 jaar een snoeibeurt om volledig terug op knot te komen. De laatste snoeifase zou plaatsvinden in december In de zomer 2018 moet bekeken worden of de reactiegroei van de boom op de vorige snoeifases voldoet om hem volledig terug op knot te zetten. - Op enkele meters van de bekende zwarte populier staat een tweede exemplaar. Ook hier liet RLRL in 2017 een snoei uitvoeren. Deze knotboom bevatte nog 1 uit de kluiten gewassen telg op de knot. Deze is in februari 2017 gehalveerd om in 2018 ook terug op zijn originele knot te komen. Zilveresdoorndreef Nijlen - Overleg en terreinbezoeken met gemeente Nijlen en ANB ifv toekomstbeheer dreef. - Sinds november 2017 is de dreef tijdelijk afgesloten omwille van de veiligheid. RLRL bekijkt nu met ANB welke veiligheidskap dient uitgevoerd te worden om de dreef te heropenen. - In 2018 zal een omvormingsbeheerplan opgemaakt worden. Aanplant nieuwe dreven: - Aanplant 300m lindedreef om ruiters en wandelaars te scheiden langs nieuw ruiterpad langs het Waverwoud in Sint-Katelijne-Waver - Aanplant 160m lindedreef bij toegang landbouwerf in de Bartstraat te Nijlen RLRL organiseerde op 15/09/2017 een studiedag monumentale bomen voor collega s van de Vlaamse regionale landschappen. Er namen 15 personen deel aan deze cursus. De zwarte populier in de Dijlevallei te Muizen, de dorpslinde te Itegem en de 17 e eeuwse lindedreef van de Abdij van Tongerlo werden bezocht tijdens deze studiedag. RLRL zorgde voor tekst en uitleg ter plaatse i.s.m. Bergen Boomverzorging en de Abt van Tongerlo. 44

45 Figuur 3-12 Locaties en boomsoorten dreven en monumentale bomen 2017 Gepland 2018 Toegangsdreef Hof van Lachenen Lier - Naar aanleiding van een rapport van Bergen Boomverzorging omtrent de conditie van de bomen is om redenen van veiligheid gevraagd om de dreef te kappen en deze heraan te planten met jonge bomen. (Verjonging van de dreef). - Stedenbouwkundige vergunning is opgemaakt door RLRL en ingediend bij de gemeente - Na evaluatie van de bomen door ANB blijkt dat kapping niet geschikt zou zijn omwille van de aanwezigheid van vleermuizen. De dreef ligt op minder dan 100 meter van Europees habitatrichtlijngebied aan de Grote Nete. ANB geeft advies voor het terugsnoeien van de kronen. Zo wordt het grootste gevaar weggenomen en blijven deze bomen hun functie vervullen als vermoedelijk kraam- en verblijfskolonie bomen. - RLRL plant in 2018 samen met vleermuizenwerkgroep Natuurpunt, boomverzorger, ANB en eigenaar op terrein gaan kijken, om tot een nieuw voorstel te komen. Uitvoering plannen kan dan doorgaan in najaar 2018 of Historische dreef Rameyenstraat Berlaar en Heist-op-den-Berg. - In februari 2018 ronden de boomverzorgers het nader onderzoek af om in april 2018 tot snoei te kunnen overgaan. - In de toekomst wordt ook best de mobiliteit in de dreef bekeken. Er wordt veel uitgeweken en geparkeerd in de wortelzone van de bomen. Knotessen Diedonken Bonheiden - Bij een particulier wonende te Diedonken Bonheiden, werd in 2015 een rij monumentale en mogelijk autochtone knotessen ontdekt. De Ferrariskaart toont reeds relicten van een beekbegeleidende houtkant op dezelfde plaats. Dit leidde in 2016 tot opmaak van beheerplan. Dit beschrijft een kroonreductie in 4 fasen gespreid over 12 jaar. De eerste snoei werd uitgevoerd in december Belangrijk aandachtpunt bij reactie van de bomen op de snoeifases is ook de evolutie van de essenziekte. Hiervoor krijgt RLRL ondersteuning van INBO om de resultaten te bestuderen. - In de zomer van 2018 worden de bomen best opnieuw gemonitord a.d.h.v. hun bladzetting om te bekijken of in december 2018 een nieuwe snoei kan uitgevoerd worden. 45

46 - De boomverzorgers werkte ook een excel-tool uit om verdere opvolging van de bomen gestructureerd op te slaan met o.a. gedateerde foto s. - Bij de uitvoering van de eerste snoeifase werden enkele speciale technieken gebruikt zoals fracture prunning en cornet cuts die een natuurlijke takbreuk simuleren. Autochtone zwarte populier Muizen - Vermoedelijk december 2018 beide zwarte populieren terug op hun originele knot zetten. - Onderzoek integratie autochtone vrouwelijke exemplaren om generatieve vermeerdering via zaad te stimuleren. Nu enkel via pootgoed (klonen). - Onderzoek standplaatsverbetering (herinrichting toegangen naar weides rondom). Zilveresdoorndreef Nijlen - Opvolging ontwikkeling toekomstige beheerscenario s + zoektocht financiering veteraanbeheer dreefbomen in kader van vleermuizenhabitat Verder stimuleren van behoud en beheer van dreven en monumentale bomen. Figuur 3-13 Aanplant dreef ruiterpad; beluchtingsbuizen en compostmengsel; monumentale stam dorpslinde Itegem; snoei Nazarethdreef; uitstap monumentale bomen; wegenwerken dorpslinde Nazorg en opvolging Informatie over de aangelegde en herstelde dreven én de beheerde monumentale bomen wordt in een GIS-gerelateerde databank bijgehouden. Reactie op snoei wordt de eerste 5 jaren opgevolgd. Advies omtrent snoei aangeplante dreven. Samenwerking en financiering Beheerwerken: 70% door RLRL via subsidies landschapszorg provincie + projectsubsidies DMN provincie, cofinanciering 30% door grondeigenaars Loon- en werkingskost: RLRL via subsidies landschapszorg provincie en gemeenten Gelinkte acties Actie 3. Hagen en houtkanten Actie 8. Landschappelijk erfgoed Actie 11. Landschapsherstel omgeving recreatieve trajecten Actie 14. Landschapsonderhoud 46

47 Actie 8. Landschappelijk erfgoed Initiatiefnemer/trekker RLRL Contactpersoon RLRL Charlotte De Wit, Veerle Herssens Partners Provincie Antwerpen, Onroerend Erfgoed Vlaanderen en Onroerend Erfgoed Antwerpen, Doelgroepen Grondeigenaars (particulieren, verenigingen, overheden) in ankerplaatsen en relictzones (met uitzondering van beschermde landschappen, beschermde monumenten, beschermde stads- en dorpsgezichten en erfgoedlandschappen). Doelstelling Algemeen De medewerker landschap en erfgoed stimuleert en motiveert overheden, verenigingen en particulieren tot het meewerken aan of realiseren van concrete projecten en acties op het gebied van landschapszorg en landschappelijk relevant klein historisch erfgoed. Het landschapsloket is een aanspreekpunt voor iedereen die wil meewerken aan landschapszorg en levert advies op maat. Zo probeert RLRL het draagvlak voor en de kennis over landschapszorg te vergroten. Om deze projecten uit te voeren doet het landschapsloket beroep op landschapsteams. Het landschapsteam is geen vast arbeidersteam, maar een team van bij voorkeur sociale-economiebedrijven waarop de landschapsanimator kan rekenen voor een specifiek project. Gaat het om gespecialiseerde werken, dan doen we beroep op specialisten zoals erkende boomverzorgers. Europese, Vlaamse en Provinciale doelstellingen GIDS ADAGIO IHD, m.n.: SBZ-gebied en habitat(s): - SBZ-gebied en habitat(s): SBZ-BE deelgebied 11, SBZ- BE deelgebied 10 - SBZ-gebied en habitat(s): Schelde- en Durmeëstuarium van de Nederlandse grens tot Gent BO / agromilieumaatregelen stimuleren Landschapszorg en streekidentiteit binnen ankerplaats, relictzone of beschermd landschap: - Relictzone Zennevallei met haar beemden ten noorden van het Brussels Gewest - Relictzone Vallei van de Nete en kasteeldomeinen - Relictzone Kasteel- en hoevedomeinen Land van St.-Katelijne-Waver - Relictzone Dijle-vallei stroomafwaarts Leuven - Relictzone Open akkergebied Bernum - Buggeneinde Locht - Relictzone Bos- en valleigebied Bruine Beek, Krekelbeek, Zwartwaterbeek/Raambeek - Beschermd Landschap Zennegat-Battenbroek - Bescherm Landschap Het geheel der oude abdij van Rozendaal - Relictzone Bos- en valleigebied Bruine Beek, Krekelbeek, Zwartwaterbeek/Raambeek - Relictzone Bos- en akkercomplex Zwartwater, Kruiskensberg, Herlaar en Merodese Bossen - Relictzone Vallei van de Grote Nete - Relictzone Scheldevallei van Dendermonde tot Kruibeke - Relictzone Kasteel- en hoevedomeinen Land van St.-Katelijne-Waver - Ankerplaats Kruiskensberg - Ankerplaats Omgeving van Gestel - Relictzone Vallei van de Kleine Nete - Relictzone Bos- en akkergebied Bogaartsheide, Kloosterheide en Kesselse Heide, Ankerplaats Omgeving van Gestel - Beschermd landschap: Zennegat-Battenbroek - 4de fase 47

48 - Relictzone Vallei van de Bruine Beek met kasteeldomeinen Berentrode en Zellaar, Zennegat en Battenbroek, Kruiskensberg, Domeinen Klaverblad en Cleydael en kasteel van Hemiksem, Langdonken - Relictzone Kleiontginningsgebied Niel, Boom en Rumst - Relictzone Zijbeken van de Grote Nete - Relictzone Akker- en valleigebied Vaartland - Relictzone Open akker- en valleigebied Land van St.-Katelijne-Waver, Leefdaalbos - Impde Molenbeek, Bos- en akkergebied Itegemse Heide en Averechten - Relictzone Vallei van de Grote Nete, Bos- en beemdencomplex Houtvenne, Herselt en Veerle, Kasteeldomeinen Z-ZO Antwerpen en randgemeenten - Beschermd landschap Kesselse Heide Het Goor Provinciale Prioritaire soorten: Nachtegaal, Blauwborst, Ijsvogel, Vleermuis species, Dwergvleermuis species, Boompieper, Wielewaal, Geelsprietdikkopje, Gekraagde Roodstaart, Zwarte Specht, Matkop, Rosse Vleermuis, Bruine Vuurvlinder, Boomleeuwerik, Bont dikkopje, Borstelgras, Buntgras, Fijnschubbige ridderzwam, Gewone dophei, Groentje, Grote moeraszwavelkop, Heideknotszwam, Hengel, Klein tasjeskruid, Noordse witsnuitlibel, Ronde zonnedauw, Rossige elzenmelkzwam, Ruige dwergvleermuis, Ruwe russula, Stekelbrem, Veenmosgrauwkop, Veenmycena, Veenpluis, Veenvlamhoed, Vlokkig veenmuisklokje, Watervleermuis, Wilde gagel Landschapsbeelden biodiversiteit - Rupel, Zenne- en Dijlealluvium - Land Van Boom - Zandig Klein Brabant - Landschap van Rupel, Zenne en Dijle - Zandig Zenne-Dijle Interfluvium - Middenloop Grote Nete - Kempen van Waver-Heist - Zuid-Kempisch Heuvelland - Interfluvium van de Grote Nete - Beschermd Landschap Dal van de Kleine Nete - Land van Keerbergen - Alluvium stroomgebied Kleine Nete - Interfluvium stroomgebied Kleine Nete Omschrijving De voornaamste acties en projecten rond landschap en erfgoed zitten vervat in gerelateerde projecten (zie Gelinkte acties onderaan deze fiche). Andere zaken worden hier vermeld. Uitgevoerd terreinprojecten in ankerplaatsen en relictzones (zie ook andere actiefiches): o aanleg en herstel van poelen en waterplassen o promotie en herstel autochtone bomen en struiken o promotie en herstel streekeigen hoogstamboomgaarden o faciliteren knotbomenbeheer o promotie en herstel dreven en erfgoedbomen - sensibiliserende acties (zie ook andere actiefiches): o verspreiding autochtoon plantgoed o project Goedgeknot (knotbeheer door knotteams in ruil voor brandhout) o publieke aanplant van een streekeigen openbare gemeentehoogstamboomgaard (door gratis aanplant en snoeicursus). o inbreng erfgoedluik in diverse RLRL-projecten: wandelbrochures, Opleiding Heidekenner o sensibilisering via landschapskrant, e-nieuwsbrief, website, gemeentebladen, - prospectie, vertaling en promotie bestaand instrumentarium landschapsbeleid o beschermd landschap en erfgoedlandschap: Beschermd Landschap De Kesselse Heide Het Goor: opvolging beheercommissie Organisatie cursus Heidekenner (zie ook Actie 23) Erfgoedlandschap Dijlemonding: inbreng historische informatie in kader van werkgroep Zennevallei (zie Actie 20). 48

49 o o o Beschermd Landschap Dal van de Kleine Nete (ook te Nijlen en Ranst): Beukendreef Beatrijslaan Lier beschermd houtig erfgoed: Sinds december 2016 zijn 2 monumentale bomen waar RLRL mee het beheer voor opstelde definitief beschermd in het werkingsgebied van RLRL: Zwarte Populier Muizen: opvolging beheerplan Dorpslinde te Itegem: opvolging beheer en controle werkzaamheden heraanleg dorpskern in directe omgeving beschermd dorps- en stadsgezicht: Beschermd Dorpsgezicht Sint-Michielskasteel, SKW: opvolging herstelde historische waterpartij, aangeplante hoogstamfruitboomgaard en advisering restauratiedossier beschermde muur Beschermd dorpsgezicht: Rameyendreef Berlaar: Kasteel de Cock de Rameyen met neerhoeve en dorpskern Gestel promotie en realisatie van beheerovereenkomsten i.s.m. bedrijfsplanner Figuur 3-14 Gebruik landschapsbeelden; Ferrariskaart Bogaertsheide Gepland terreinprojecten in ankerplaatsen en relictzones (zie ook andere actiefiches): o aanleg en herstel van poelen en waterplassen o promotie en herstel autochtone bomen en struiken o promotie en herstel streekeigen hoogstamboomgaarden o faciliteren knotbomenbeheer o promotie en herstel dreven en erfgoedbomen - sensibiliserende acties (zie ook andere actiefiches): o verspreiding autochtoon plantgoed o project Goedgeknot (knotbeheer door knotteams in ruil voor brandhout) o sensibilisering via landschapskrant, e-nieuwsbrief, website, gemeentebladen, - prospectie, vertaling en promotie bestaand instrumentarium landschapsbeleid o beschermd landschap en erfgoedlandschap o beschermd dorps- en stadsgezicht o beschermd monument o promotie en realisatie van beheerovereenkomsten i.s.m. bedrijfsplanner - Intergemeentelijke Erfgoeddienst (IOED) Berg en Nete: RLRL neemt het luik Landschappelijk Erfgoed voor haar rekening in samenwerking met IOED Berg en Nete voor de gemeenten Berlaar, Heist-opden-Berg en Nijlen. Voor de Rupelstreek is geen erkende IOED. De overige gemeenten van Rivierenland zijn aangesloten bij IOED Igemo. Hiermee is (tot op heden) nog geen samenwerkingsovereenkomst in kader van de inzet van onze expertise op vlak van landschappelijk erfgoed in regio Rivierenland. Nazorg en opvolging De gerealiseerde projecten in het kader van landschapszorg worden na uitvoering op regelmatige tijdstippen bezocht en opgevolgd (zie ook gelinkte acties). 49

50 Samenwerking en financiering Loon-, werkings- en projectkosten landschapsmedewerker: RLRL via subsidies landschapszorg provincie + IOED Berg en Nete projectsubsidies DMN provincie, cofinanciering 30% door grondeigenaars (particulieren, verenigingen, gemeenten) Gelinkte acties Actie 3. Hagen en houtkanten Actie 4. Poelen Actie 5 Hoogstamboomgaarden Actie 6. Goedgeknot Actie 7. Dreven en monumentale bomen Actie 9 Herstel klein bouwkundig erfgoed Actie 11. Landschapsherstel omgeving recreatieve trajecten Actie 12. Bedrijfsplanner en beheerovereenkomsten Actie 23. Rivierenland in de kijker Actie 25. Wandelactiviteiten in Rivierenland Actie 9. Herstel klein bouwkundig erfgoed Initiatiefnemer/trekker RLRL Contactpersoon RLRL Charlotte De Wit, Veerle Herssens Partners Monumentenwacht, Provincie Antwerpen, Onroerend Erfgoed, gemeente Doelgroepen Eigenaars van klein bouwkundig erfgoed (gemeenten, inwoners, particulieren), brede publiek Doelstelling Algemeen Klein bouwkundig erfgoed in relictzones en ankerplaatsen in het werkingsgebied van RLRL herstellen. Europese, Vlaamse en Provinciale doelstellingen GIDS ADAGIO IHD BO / agromilieumaatregelen stimuleren Landschapszorg en streekidentiteit binnen ankerplaats, relictzone of beschermd landschap: Relictzone Akker- en valleigebied Vaartland; Ankerplaats Blaasveldbroek met omgeving; Relictzone Kleiontginningsgebied Niel, Boom en Rumst; Relictzone Dijle-vallei stroomafwaarts Leuven Provinciale Prioritaire soorten: Rosse vleermuis Landschapsbeelden biodiversiteit: Landschap van Rupel, Zenne- en Dijle; Klein-Brabant Omschrijving Klein bouwkundig erfgoed (kapelletjes, ijskelders, veldkruisen, grenspalen, ) bepaalt mee het uitzicht en het specifieke karakter van een streek. Vele van deze - vaak niet beschermde - bouwwerkjes hebben nood aan (beperkte) verfraaiingswerken om verder verval tegen te gaan. RLRL voert daarom i.k.v. de werking van de landschapsanimator herstel en landschappelijke herwaardering uit van klein bouwkundig erfgoed in relictzones en ankerplaatsen in haar werkingsgebied. Uitgevoerd 2017 Inbakfeest Bakhuis Mispeldonk 50

51 Het bakhuis situeert zich in Bonheiden in de relictzone Dijle-vallei stroomafwaarts te Leuven. RLRL restaureerde de eigenlijk oven (ovenvloer, schoorsteen, ovendeur, gewelf en dak) in 2016 i.s.m. Het Reizend Bakhuis. De eigenaars werkte de rest van het huisje zelf af. Wanneer de oven voldoende uitgedroogd was, organiseerde RLRL een inbakfeest met bakdemonstratie op 17/06/2017. Gezien de bakoven langs een oude veldweg ligt en dus vermoedelijk vroeger ook gedeeld werd door naburige hoeves besliste RLRL de omliggende buurt uit te nodigen. Er waren ca. 40 deelnemers. Allerhande ambachtelijk gebak werd gemaakt zoals broden, pizza s en ovenkoeken. RLRL maakte een digitale publicatie met verslag en foto s van de restauratie. Tunnelboog en site Paardenstal Niel: - Uitvoering Quick-win project Visualisatie tunnelboog - Verwijderen grond tegen talud om tunnelboog vrij te maken - Overleg studiebureau s Omgeving en Erfgoed en Visie ikv studie rond alle tunnels onder de Boomsestraat in de Rupelstreek - Tunnelboog Paardenstal als testcase om kostenraming en stabiliteitsonderzoek te laten uitvoeren - Uitvoering sonderingen tunnelboog - Formuleren toekomstvisie en mogelijke verfraaiingsingrepen Sint-Franciscus kapel Blaasveld: - Kapel is beschermd erfgoed, RLRL gaf eigenaar advies omtrent mogelijke premies bij OE - RLRL plaatste zitbank bij kapel Stagiair 2 e bachelor Geschiedenis ging op onderzoek naar de schansen in onze regio (inventarisatie, verhalen, publieksactiviteit uitwerken). De schansen in Rivierenland situeren zich vooral in het noord oosten van het werkingsgebied. De reden hiervoor is waarschijnlijk omdat het op de as ligt van de versterkte stad Lier naar Antwerpen. Over het algemeen is er over de schansen in het gebied weinig bekend. Zo zijn er in de rijksarchieven geen documenten te vinden over vroegere schansgemeenschappen. Wel zien we dat bijna alle schansen in het gebied, na hun gebruiksperiode, omgebouwd werden tot omwalde hoeves. Daarna zijn sommige gewoon verlaten en ingenomen door landbouw, industrie of verkaveling. Andere hebben de gracht en hoeve gebouwen nog steeds intact. Gepland 2018 Tunnelboog en site Paardenstal Niel: - Overleg met werkgroep - Opmaak bestek voor restauratiedossier tunnelboog en talud - Ondersteunen KTA bij opmetsen muurtje Boomsestraat en plaatsing Leuzze - Coördinatie restauratiewerken - Opvolgen plannen en lopende processen in de omgeving (LIP Rupelstreek, ) - Inhuldiging tunnels Walenhoek Tunnel nr. 38 onder spoorweg door Walenhoek: - Terreinbezoek en overleg met werkgroep voor plan van aanpak - Formuleren inrichtingsvoorstellen - Opmaak bestek voor restauratiedossier en coördinatie uitvoering werken - Inhuldiging tunnels Walenhoek Bakhuizen - Onderzoek inventaris bakhuizen om draagvlak naar project rond mutsaarden te peilen (gebruik fijn hout van eventueel knotproject bij aanmaak bakovens) Muur Sint-Michielspark Elzenstraat - Ondersteuning gemeente Sint-Katelijne-Waver bij opmaak restauratiedossier beschermde muur naast nieuwe boomgaard in Sint-Michielspark. Veldkapel op oude grens Leest-Hombeek: - Terreinbezoek en bekijken mogelijke ondersteuning voor herstel door RLRL 51

52 Figuur broden in bakoven; inbakfeest Leeuwerekhoeve; vrijgemaakte tunnel Paardenstal Nazorg en opvolging De bedoeling is dat de gerestaureerde bouwwerken ook een meerwaarde vormen voor het brede publiek. RLRL zal daarom de openstelling of wandelingen langsheen de bouwwerkjes mee ondersteunen en stimuleren. Samenwerking en financiering Projectkosten: 70% door RLRL via subsidies landschapszorg provincie, cofinanciering 30% door eigenaar Loon- en werkingskost: RLRL via subsidies landschapszorg provincie Gelinkte acties Actie 9. Landschappelijk erfgoed Actie 11. Landschapsherstel in omgeving recreatieve trajecten Actie 23. Rivierenland in de kijker Actie 25. Wandelactvititeiten in Rivierenland Actie 10. Paard en Landschap Initiatiefnemer/trekker Antwerpse Regionale Landschappen, Hooibeekhoeve Contactpersoon RLRL Foeke Van Weverberg, Charlotte De Wit Partners Paardenpunt Vlaanderen, Boerenbond, VLM, Hooibeekhoeve, Merodegebied, Dienst Landbouw en Plattelandsbeleid Provincie Antwerpen, LRV (Landelijke Rijvereniging Vlaanderen), Dienst Ruimtelijke Planning Provincie Antwerpen, Doelgroepen Grote en kleine paardenhouderijen, paardenliefhebbers, hobbyruiters Doelstelling Algemeen Terreinacties en sensibilisatie gericht op Landschappelijke inpassing van erf en weilanden. Europese, Vlaamse en Provinciale doelstellingen: GIDS ADAGIO IHD, m.n. BO / agromilieumaatregelen stimuleren Landschapszorg en streekidentiteit binnen ankerplaats, relictzone of beschermd landschap: relictzone Dijle-vallei stroomafwaarts Leuven; Kasteel- en hoevedomeinen Land van St.-Katelijne-Waver; Bos- en akkergebied Itegemse Heide en Averechten; Bos- en valleigebied Bruine Beek, Krekelbeek, Zwartwaterbeek/Raambeek, Vallei van de Nijlense Beek en aanpalend bosgebied; Ankerplaats: Dijlevallei tussen Mechelen en Rijmenam 52

53 Provinciale Prioritaire soorten Landschapsbeelden biodiversiteit: Klein-Brabant, Land van Bonheiden, Kempen van Waver-Heist, Land van Kontich-Ranst, Interfluvium Kleine Nete Omschrijving Land- en tuinbouwgronden worden steeds meer ingenomen door recreatieve en professionele paardenhouderijen. Het project Paard(en)Landschap wil de ruimtelijke verrommeling die daar vaak mee gepaard gaat, ombuigen tot een positieve trend. Door provinciebreed te informeren, inspireren en sensibiliseren tonen we de meerwaarde van landschappelijke inpassing van paardenhouderijen voor de paardensector, maar ook voor de landbouw- en natuursector. We zorgen voor de omslag op terrein via 20 pilootcases. De opgedane kennis en best practices worden doorgegeven via een draaiboek. Zo vormt dit project de hefboom om paardenhouders als nieuwe doelgroep in te schakelen in natuur- en landschapszorg. Uitgevoerd 2017 Goedkeuring van het PDPOIII project Paard en Landschap ; op 1 oktober 2015 is het project Paard & Landschap officieel van start gegaan. - Algemene coördinatie (o.a. declaratiedossiers opstellen, vergaderingen plannen ) + regelmatig overleg met alle (Antwerpse en Vlaamse) projectmedewerkers - Terreinbezoeken paardenhouders Rivierenland (adviezen & inrichtingsvoorstellen opstellen) + potentiele ambassadeurs bezoeken. In totaal werden meer dan 125 adviezen opgesteld in de provincie Antwerpen en werden bij 24 paardenhouders landschapswerken uitgevoerd. - Overleg inrichting ruiterpad Sint-Katelijne-Waver - Opstellen beplantingsplannen + uitvoeren plantwerken 6 ambassadeurs Lier, Bonheiden, Schelle, Berlaar, Nijlen en Sint-Katelijne-Waver (case Schelle i.s.m. Viva-concept). - Aanvraag vergunning veedrinkpoel case Schelle - Overleg en afstemming bedrijf Viva-concept i.v.m. landschapsintegratie en informatie uitwisseling over het Paddock Paradise principe - Opstellen infobrochure Inspiratie voor paard & Landschap - Winnaars bepalen fotowedstrijd, de tien beste beelden werden verwerkt in een tentoonstelling. Hieruit werden drie winnaars geselecteerd de prijzen werden uitgereikt in volgende volgorde 1) een overnachting, 2) een huifkartocht en 3) gratis toegang tickets voor de kerstjumping in Mechelen De prijzen werden overhandigd op het slotmoment (zie verder). - Opstart werkgroep slotmoment paard & landschap (10/09) + organisatie slotmoment Paard & Landschap te Geel i.s.m. Antwerpse regionale landschappen, de Hooibeekhoeve en Paardenpunt Vlaanderen. Doel: project onder de aandacht brengen en paardenhouders informeren en sensibiliseren. Er waren 150 bezoekers. De verschillende activiteiten waren: geleide wandelingen graslandbeheer, rondleiding op het domein (stappenplan overlopen), huifkartocht naar het nabijgelegen natuurgebied (De Zegge) en een vliegend tapijt voor de kinderen. Gedeputeerde Peter Bellens (Plattelandsbeleid) kwam in de namiddag het project voorstellen. Jan De Boitselier (Paardenpunt Vlaanderen) gaf een toelichting over de paardensector in Vlaanderen. De lokale afdeling van de Landelijke Gilde zorgde voor het hoeveterras met een pannenkoek, streekbiertje of iets fris. Op het terrein was een landschapsloket opgericht, waar projectmedewerkers klaarstonden om vragen van paardenhouders te behandelen. - Organisatie infoavond Duffel & Zoersel rond thema s weidebeheer en landschapsintegratie (totaal 55 deelnemers) - Overleg Inverde i.v.m. opleiding ontworming bij paarden - Overleg CVBB en DLV i.v.m. weidebeheer voor paarden - Opname + montage inspiratiefilmpje Paard & Landschap - Organiseren Vlaams overleg Paard & Landschap met de regionale landschappen, gastspreker: Jan Deboitselier (Paardenpunt Vlaanderen). Doel: ervaringen, toekomstige projecten, noden in de sector, informatie te overlopen en verder af te stemmen binnen de regionale landschappen. Het project is met een half jaar verlengd (tot juni 2018) zodat het volledige plantseizoen gebruikt kan worden om de voorbeeldterreinen in te richten. Daarnaast zal er ingezet worden op kennisverspreiding. 53

54 Figuur 3-16 Slotmoment Paard en Landschap; integratie ambassadeurs Plannen Inrichting voorbeeldbedrijven - Verspreiden van praktische infobrochure en draaiboek. - Tentoonstelling foto s fotowedstrijd Paard & Landschap in het gemeentehuis van Sint-Katelijne- Waver. - Uitrollen communicatieacties - Overleg en projectevaluatie met de projectpartners. - Vlaams overleg Paard & Landschap met de regionale landschappen. - Organisatie zitdagen voor paardenhouders in Rivierenland voor advies op maat Nazorg en opvolging Samenwerkingen die leiden tot terreinrealisaties worden minstens om de drie tot vijf jaar bezocht. Hierbij wordt een foto gemaakt, de evolutie van de eventuele aanplanting en de vegetatie beschreven. Alle informatie wordt in een GIS-gerelateerde databank bijgehouden. Samenwerking en financiering Personeelskost en overige projectkost via PDPO + RLRL via basissubsidies provincie + gemeenten Financiering landschappelijke inpassing: 65% door PDPO en 35% door eigenaar Gelinkte acties Actie 3. Hagen en houtkanten Actie 4. Poelen Actie 11. Landschapsherstel omgeving recreatieve trajecten Actie 12. Bedrijfsplanner en beheerovereenkomsten Actie 11. Landschapsherstel omgeving recreatieve trajecten Initiatiefnemer/trekker RLRL Contactpersoon RLRL Elly Vaes, Charlotte De Wit, Veerle Herssens, Foeke Van Weverberg, Janne Van Camp Partners Gemeenten, Provincie Antwerpen, Natuurpunt, ANB landbouwers, jagers, particulieren... Doelgroepen Openbare en particuliere grondeigenaars, recreanten Doelstelling Algemeen 54

55 Vanuit natuurrecreatie draagvlakverbreding voor landschapsherstel creëren en in de omgeving van de wandeltrajecten (o.a. Wandelnetwerk Rivierenland, Wandelgebied Rivierenland, Wandelgebied Pallieterland en Wandelnetwerk Kempense Netevallei) het landschap herstellen. Europese, Vlaamse en Provinciale doelstellingen: GIDS ADAGIO IHD BO / agromilieumaatregelen stimuleren Landschapszorg en streekidentiteit binnen ankerplaats, relictzone of beschermd landschap: zie Gelinkte acties Provinciale Prioritaire soorten: zie Gelinkte acties Landschapsbeelden biodiversiteit: zie Gelinkte acties Omschrijving Regionaal Landschap Rivierenland coördineerde in de periode de realisatie en publicatie van de recreatieve wandelstructuren Wandelnetwerk Rivierenland, Wandelgebied Rivierenland, Wandelgebied Pallieterland en de recreatieve fietstrajecten Landschapsbelevenissen in Rivierenland. Vanaf de start was het de bedoeling om de inzet van RLRL rond natuurrecreatie te koppelen aan landschapsherstel, m.a.w. de routestructuren in te zetten als hefboom voor landschapsherstel in de omgeving van de trajecten. Hierbij is het de bedoeling om kleine landschapselementen (poelen, hagen en houtkanten, knotbomen, hoogstamboomgaarden) te herstellen, eventueel landschap verstorende elementen te saneren, en hierover te communiceren naar de recreanten. Als basis voor de landschapsherstelprojecten kunnen o.a. de inventarisaties van kleine landschapselementen die voor sommige gemeenten reeds beschikbaar zijn, gebruikt worden. Uitgevoerd 2017 Van alle landschapsherstelprojecten uitgevoerd door RLRL in 2017 (Figuur 3-17), bevond 40.5 % zich in een straal van 100m rondom een recreatief traject (81 op 200): Figuur 3-17 Locatie landschapsherstelprojecten in 2017 in de omgeving van recreatieve trajecten 55

56 Tabel 3-6. Overzicht landschapsherstelprojecten langsheen recreatieve routes Project Actie Aantal (m², stuks) Aantal Locaties Hagen/Heggen/Houtkanten Aanplanting stuks 16 Dreven en Monumentale Bomen Herstel 459 stuks 8 Zwaluwworkshops Educatie 3 stuks 2 Knotbomen Beheer 156 stuks 11 Klein bouwkundig erfgoed Herstel 2 stuks 2 Poelen Herstel 2 stuks 2 Zwaluwen Kunstnesten huiszwaluw 14 stuks 6 Akkerranden Inzaaien m² 34 Gepland Verderzetting selectie landschapsherstel langsheen wandel- en fietspaden - Communicatie naar recreanten, gemeentebesturen, toeristische verenigingen - Ontwerp tijdelijke werfborden die langs de recreatieve routes geplaatst worden met uitleg over het project (bv. aanplant haag, aanleg fauna-akker, ) Nazorg en opvolging De herstelacties worden nauwlettend opgevolgd en gecommuniceerd naar de recreanten. Samenwerking en financiering Uitvoeringskosten: 70% of 65% door RLRL via projectsubsidies DMN provincie PDPO projecten LNE draagvlakverbreding SO ANB-VVP - Toerisme Vlaanderen gemeenten, cofinanciering 30% door grondeigenaars (particulieren, verenigingen, gemeenten) Loon- en werkingskost: RLRL via subsidies provincie en gemeenten, PDPO, LNE, ANB Gelinkte acties Actie 1. Soortbescherming en soortgerichte maatregelen Actie 2. Bossen en bebossen Actie 3. Hagen en houtkanten Actie 4. Poelen Actie 5. Hoogstamboomgaarden Actie 6. Goedgeknot Actie 7. Dreven en monumentale bomen Actie 10. Landschappelijk erfgoed Actie 11. Herstel Klein Bouwkundig Erfgoed Actie 12. Bedrijfsplanner en beheerovereenkomsten Actie 13. Fauna-akkers en akkerranden Actie 14. Landschapsonderhoud Actie 16. Speelnatuur Actie 18. Gebiedsgerichte projecten Actie 19. Optimalisatie wandelaanbod in Rivierenland Actie 21. Trage Wegen Actie 23. Rivierenland in de kijker Actie 12. Bedrijfsplanner en beheerovereenkomsten Initiatiefnemer/trekker VLM Contactpersoon RLRL Katrien Proost Partners 56

57 Landbouwverenigingen, VLM Doelgroepen Landbouwers Doelstelling Algemeen Via het afsluiten van beheerovereenkomsten agromilieumaatregelen op landbouwbedrijven stimuleren, dit met de focus op aandachtsgebieden, waar de inzet van beheerovereenkomsten een duidelijke meerwaarde heeft voor het landschap. Europese, Vlaamse en Provinciale doelstellingen: GIDS ADAGIO IHD BO / agromilieumaatregelen stimuleren Landschapszorg en streekidentiteit binnen ankerplaats, relictzone of beschermd landschap: zie Gelinkte acties Provinciale Prioritaire soorten Landschapsbeelden biodiversiteit Omschrijving Regionale landschappen werken traditioneel samen met een bedrijfsplanner van de Vlaamse Landmaatschappij, die zich toelegt op het afsluiten van beheerovereenkomsten met landbouwers. In RLRL startte deze samenwerking in april Door het aanduiden van aandachtsgebieden, waar de bedrijfsplanner zich prioritair op richt, willen we de beheerovereenkomsten zo doelgericht mogelijk inzetten, namelijk waar een duidelijke meerwaarde voor bijvoorbeeld aanpalende waterlopen of landschapselementen kan gehaald worden. Situering Figuur 3-18 Werkingsgebied bedrijfsplanners provincie Antwerpen vanaf 01/01/16 57

58 Figuur 3-19 Locaties beheerovereenkomsten in werkingsgebied RLRL anno 1/1/2018 Figuur 3-20 Stand van zaken beheerovereenkomsten provincie Antwerpen op 1/1/2018 Uitgevoerd In 2007 keurde de Europese Commissie het Vlaamse Programmadocument voor Plattelandsontwikkeling (PDPO II) definitief goed. Dit vormde het kader voor het Vlaamse plattelandsbeleid voor de programmaperiode PDPOII liep af in Op 1 januari 2014 ging de derde programmaperiode voor plattelandsontwikkeling van start PDPOIII ( ). Het ontwerp van het Vlaams programmadocument voor plattelandsontwikkeling werd goedgekeurd door de Vlaamse Regering op 24 januari In de loop van april 2014 diende de Vlaamse overheid het ontwerpdocument in bij de Europese Unie. In het PDPO III staan onder meer de beheerovereenkomsten van de VLM voor de periode beschreven was een overgangsjaar waarin vooral gefocust werd op de aflopende contracten. In 2015 werden de geïnteresseerde landbouwers met aflopende contracten bezocht en werd er samen met hun op terrein 58

59 bekeken in welke mate deze aflopende contracten konden hernieuwd worden en vervangen door het nieuwe aanbod van pakketten. Verder werden er landbouwers met lopende contracten begeleid, geadviseerd en opgevolgd. Landbouwers die interesse hadden in het afsluiten van nieuwe beheerovereenkomsten werden bezocht en voor deze mensen werd er een voorstel uitgewerkt aangepast aan hun bedrijfsvoering. De VLM biedt tijdens de derde programmaperiode een aantal nieuwe pakketten aan. Zo zullen landbouwers voortaan een beheerovereenkomst kunnen sluiten voor het onderhoud van knotbomenrijen en voor de aanleg en het beheer van bloemenstroken. Een aantal beheerpakketten werd speciaal ontworpen met het oog op de realisatie van de instandhoudingsdoelstellingen in en rond Natura gebieden. Daarnaast zijn er heel wat pakketten voorzien die gelijkaardig zijn aan pakketten uit de voorbije programmaperiode (PDPO II: ). Een aantal beheerpakketten uit PDPO II wordt niet langer aangeboden. Voor subsidies voor de aanleg van kleine landschapselementen kunnen landbouwers voortaan terecht bij het Vlaams Landbouwinvesteringsfonds (VLIF). In de folder investeren in het platteland met beheerovereenkomsten vindt u een overzicht van de verschillende beheerpakketten binnen PDPO III. Een overzicht van de aangeboden pakketten vind je op volgende website: In het nieuwe Vlaams programma voor plattelandsontwikkeling (PDPO III) zijn subsidies voorzien voor de toepassing van verschillende agromilieu-klimaatmaatregelen. Er zijn 2 types van agromilieuklimaatmaatregelen : de agromilieumaatregelen van het Departement Landbouw & Visserij en de beheerovereenkomsten van de Vlaamse Landmaatschappij. Nieuwe pakketten vanaf 1 januari 2017 Het soortenbeschermingsplan grauwe kiekendief en hamster zijn goedgekeurd door de Minister eind 2015, hiervoor zijn nieuwe pakketten ontwikkeld zowel voor de hamster als voor de grauwe kiekendief, deze zijn niet van toepassing binnen de regio RLRL. In verband met de pakketten houtkanten is er het nieuwe pakket houtsingel. Een houtsingel is een lijnvormig landschapselement bestaande uit één of meerdere bomenrijen met aan weerszijden één of meerdere rijen struik- en struweelsoorten. Het bestaande pakket onderhoud houtkanten is verder uitgebreid naar percentages afzetmogelijkheden. Zo is er de mogelijkheid van ofwel naast minstens 75% (huidig pakket onderhoud houtkanten) ook minstens 50% afzetten of minstens 25% afzetten. De vergoedingen verschillen naar percentage afzet van de houtkant. Figuur 3-21 Beheerovereenkomsten (gemengde grasstrook voedselvogelgewas - gemengde grasstrook) We zien in het overzicht dat het aantal landbouwers met beheerovereenkomsten lichtjes gedaald is (van 81 naar 78 landbouwers). Deze daling geldt eveneens voor het aantal objecten die lopende zijn vanaf 1 januari 2017 (van 323 objecten naar 305 objecten). Het beheerpakket houtkanten is in oppervlakte weer enorm verminderd t.o.v. vorig jaar, dit is grotendeels te wijten aan het feit dat het pakket onderhoud houtkanten vereist dat de houtkanten gedurende de eerste 4 jaar van het contract voor 75% dient afgezet te worden. Heel veel houtkanten komen voor dit 59

60 hakhoutbeheer niet in aanmerking. De contracten aanplant houtkant die eind 2016 eindigden, kunnen meestal ook nog niet hernieuwd worden naar het pakket onderhoud houtkanten. De stijging bij perceelsrandenbeheer is duidelijk zichtbaar. De mogelijkheden van perceelsrandenbeheer zijn iets gewijzigd t.o.v. de vorige programmaperiode. De maaidatum is opgesplitst naar 15 juni en 15 juli. Verder is er ook de mogelijkheid bijgekomen van te klepelen i.p.v. enkel te maaien. Voor sommige landbouwers geeft dit iets meer ruimte naar beheer toe. Het jammere is dan wel dat de perceelsranden minder in hooilandbeheer komen wat de biodiversiteit meer ten goede zou komen. Voor wat betreft botanisch beheer is het pakket instandhouding samengevoegd met het pakket ontwikkeling in het overzicht. Het pakket instandhouding kan overal afgesloten worden van zodra het grasland in een bepaalde fase zit. Het pakket ontwikkeling daarentegen kan enkel afgesloten worden binnen afgebakende zones. Het totaal van het pakket botanisch beheer is afgenomen omdat het pakket botanisch beheer akkerland niet meer hernieuwbaar is. Sinds het nieuwe GLB van kracht is zijn de landbouwers verplicht van de vergroeningsmaatregelen te implementeren op hun bedrijf. Dit is voor de landbouwers een hele klus om uit te zoeken op welke manier dit het beste uitgevoerd kan worden. Beheerovereenkomsten kunnen indien gewenst ook mee ingebracht worden als vergroeningsmaatregel. 60

61 Tabel 3-7 Overzicht beheerovereenkomsten in RL Rivierenland 61

62 Planning 2018 Gebiedsgericht initiatief binnen Rivierenland: - Er zal door de bedrijfsplanner verder intensief samengewerkt worden met de medewerker van het RLRL aan het project Akkerranden (zie Actie 13) in de gemeenten Nijlen, Berlaar en Heist-op-den- Berg. De deelnemende landbouwers sluiten een eenjarig overeenkomst af met RLRL. Wanneer de 62

63 landbouwers kennis gemaakt hebben met de agro-milieumaatregelen is het de bedoeling van deze akkerranden nadien om te zetten naar beheerovereenkomsten. Er zullen heel wat landbouwers bezocht worden om zowel de akkerranden te promoten als info te geven over beheerovereenkomsten indien daar interesse voor is. Het afgelopen jaar werden er samen met de medewerker van het RLRL heel wat geïnteresseerde landbouwers bezocht. Na het project is er 1 landbouwer effectief ingestapt op beheerovereenkomsten verspreid over zijn bedrijf. - Met de sterke inzet op een gebiedsgerichte aanpak onder meer voor landbouwgebonden soorten, streeft de VLM naar meer resultaten van de maatregelen uitgevoerd via een beheerovereenkomst. In Rivierenland gaat dit over 3 akkervogelgebieden in Mechelen, Berlaar en Heist-op-den-Berg. Hier zetten RLRL en de bedrijfsplanner zich blijvend in om landbouwers te stimuleren om de geschikte leefgebieden nog beter in te richten. - De bedrijfsplanner kan proactief landbouwers consulteren in zorgvuldig geselecteerde gebieden waar gewerkt wordt aan concrete doelstellingen rond landschap, natuur of milieu. RLRL blijft afstemmen met VLM om Rivierenland mee op de kaart te zetten. De open ruimte ondervindt dagelijks druk van verschillende functies, gebruiken, bestemmingen, plannen etc. en het is dan ook net hier belangrijk om de resterende corridors (landbouw en natuur) te beschermen en goed in te richten (zie ook actie 20). Daarnaast is er een duidelijke nood aan meer ruimte langs de waterlopen vanuit de Provincie Antwerpen (onder meer knelpunten op terrein i.v.m. gewassen zoals maïs). Goed zou zijn om samen met VLM en DIW (provincie Antwerpen) te bekijken welke waterlopen (zoals Bruine Beek, Rehaegenbeek in het Dijlebekken) naar voor te schuiven voor een focus op bufferstroken langs de waterlopen. Enerzijds heeft dit als nut meer ruimte voor beheer maar anderzijds ook de optie om een bomenrij langs de gracht aan te planten. Minder zon op de gracht, minder plantengroei in de gracht en dus ook een effect op de ruiming van de waterloop. RLRL tracht dit project bij VLM te bespreken en mogelijks in te plannen. Beste gebieden VLM: In 2018 gaan de bedrijfsplanners van de VLM in eerste instantie actief de boer op in een beperkt aantal gebieden waar beheerovereenkomsten de meeste kans op impact hebben. De focus ligt op de gebieden voor soortenbescherming, de beste gebieden. Figuur 3-22 Prioritaire gebieden 63

64 De keuze van VLM om beheerovereenkomsten gerichter in te zetten, is ingegeven door haar streven naar meer impact van de maatregelen. Vooral voor akker- en weidevogels zijn extra inspanningen nodig om de geschikte leefgebieden beter in te richten. Denk daarbij onder meer aan de aanleg voedselgewassen, vogelakkers of perceelranden. De bedrijfsplanners van de VLM zullen daarom gericht contact opnemen met landbouwers en hen trachten te overtuigen van het belang van de maatregelen. Tegelijk wil de VLM met deze aanpak de beschikbare Vlaamse middelen voor beheerovereenkomsten zo optimaal mogelijk benutten. In ruil voor hun inspanningen krijgen landbouwers die vrijwillig een beheerovereenkomst sluiten immers een compenserende vergoeding. Landbouwers buiten deze beste gebieden zullen nog steeds spontaan een beheerovereenkomst kunnen aanvragen. Ze zullen hierbij echter niet meer onmiddellijk bijgestaan worden door de bedrijfsplanner en nemen bij interesse dus best zo snel mogelijk contact op. Nazorg en opvolging Gedurende het jaar zullen de lopende beheerovereenkomsten bezocht worden en zien of deze in aanmerking komen voor hernieuwing. De bedrijfsplanner staat in voor de opvolging van de correcte uitvoering en evaluatie van de beheerovereenkomsten gedurende de contractperiode (5 jaar). Dit gebeurt door individuele bedrijfsbezoeken, al dan niet met opmaak van een bedrijfsplan. De bedrijfsplanner organiseert mee communicatie- en vormingsmomenten i.s.m. andere partners, gericht op de doelgroep landbouwers en in functie van een ruimer maatschappelijk draagvlak (bv. een stand op evenementen, plaatsing SAM-borden op aantal locaties met beheerovereenkomsten). Samenwerking en financiering Personeels- en werkingskost VLM: via VLM Personeels- en werkingskost RLRL via basissubsidies RLRL. Gelinkte acties Actie 1. Soortbescherming en soortgerichte maatregelen Actie 3. Hagen en houtkanten Actie 4. Poelen Actie 6. Goedgeknot Actie 7. Dreven en monumentale bomen Actie 13. Fauna-akkers en akkerranden Actie 18. Gebiedsgerichte projecten Actie 21. Trage Wegen Actie 13. Fauna-akkers en akkerranden Initiatiefnemer/trekker RLRL Contactpersoon RLRL Elly Vaes, Foeke Van Weverberg, Katrien Proost (VLM) Partners Wildbeheereenheden, Boerenbond, Kringwerking Boerenbond, Landelijke Gilden, VLM, Agrobeheercentrum Eco², Natuurpunt en haar lokale afdelingen, gemeenten, ANB, Provincie Antwerpen, gemeentelijke diensten voor landbouw Doelgroepen Landbouwers met en zonder ervaring met agrarisch natuurbeheer, jagers, particulieren, gemeentebesturen, recreanten, natuurverenigingen, proefcentra, provinciale tuinbouwscholen. Doelstelling Algemeen 64

65 De natuurwaarde van maïs- en monocultuurakkers of -akkerranden (tijdelijk) verhogen door het inzaaien van zaadmengsels met diverse nectar-, blad-, zaad- en knolgewassen die het jaar rond voedsel of schuilplaats bieden aan een brede groep van insecten, vogels en zoogdieren (onder meer heel wat rode lijstsoorten zoals patrijzen, veldleeuweriken ). Creëren van (tijdelijke) KLE s en natuurverbindingen waardoor natuurlijke akkerkruiden een kans krijgen. Het maatschappelijk draagvlak en de kennis vergroten van de verschillende functies van fauna-akkers en akkerranden en in het bijzonder jacht en landbouw betrekken bij de thema s biodiversiteit en natuur. Europese, Vlaamse en Provinciale doelstellingen GIDS ADAGIO IHD BO / agromilieumaatregelen stimuleren Landschapszorg en streekidentiteit binnen ankerplaats, relictzone of beschermd landschap: Ankerplaatsen: Omgeving van Gestel, Kruiskensberg; Relictzones: Open akker- en valleigebied Land van St.-Katelijne-Waver, Vallei van de Grote Nete, Bos- en akkercomplex Zwartwater, Kruiskensberg, Herlaar en Merodese Bossen, Bos- en valleigebied Bruine Beek, Krekelbeek, Zwartwaterbeek/Raambeek Provinciale Prioritaire soorten; Bruine Vuurvlinder, Boomleeuwerik, Blauwborst, Matkop, Wielewaal, Boompieper, Nachtegaal Landschapsbeelden biodiversiteit: Kempen van Waver-Heist, Land van Bonheiden, Land van Kontich- Ranst, Stroomgebied Grote Nete, Interfluvium van de Grote Nete, Interfluvium Kleine Nete Omschrijving Met het deelproject fauna-akkers willen we, door het inspelen op gemeenschappelijke belangen, de doelgroepen jacht en landbouw betrekken bij de thema s biodiversiteit en natuur: jagers zien hun jachtkansen toenemen bij een stijging van de biodiversiteit en ook landbouwers hebben baat bij een toegenomen aantal bestuivers in de omgeving van hun landbouwgewassen. Zij krijgen via dit project de kans om braakliggende monocultuurakkers in te zaaien met mengsels van diverse nectar-, blad-, zaad- en knolgewassen die jaarrond voedsel of schuilplaats bieden aan een brede groep van insecten, vogels en zoogdieren. Het project voorziet ook de nodige kennisverspreiding over de inhoud van de zaadmengsels, de ideale zaaidiepte en -dichtheid, het beheer, de te verwachten diersoorten, en kennis relevant voor landbouwers inzake aangifte bij de mestbank e.d. Daarnaast voorzien we ervaring-uitwisselingskansen en een systeem om de resultaten te monitoren. Met het deelproject akkerranden spelen we in op de baten die zij kunnen creëren voor zowel omgeving, landbouwer als passant/recreant. Enerzijds zijn akkerranden een potentiële bron van wilde biodiversiteit. Daarnaast kunnen ze ook economisch waardevol zijn voor de landbouwer. Dit noemt men functionele agrobiodiversiteit (FAB). Zo worden er akkerranden aangelegd om het gebruik van chemische bestrijdingsmiddelen in de landbouw te verminderen en de kwaliteit van het oppervlaktewater te verbeteren. Akkerranden vormen immers een biotoop voor natuurlijke vijanden van organismen die schadelijk zijn voor teeltgewassen. Deze functie is vaak niet gekend bij de betrokken landbouwer, maar ook niet bij de toevallige passant/recreant. Daarnaast hebben heel wat natuurverenigingen geen weet van lokale inspanningen van landbouwers omtrent het verhogen van de biodiversiteit. Daarom wil RLRL enerzijds kennis over akkerranden vergroten zowel bij de landbouwers als bij de recreanten, en anderzijds natuurverenigingen tonen hoe landbouwers zich via akkerranden inzetten voor meer biodiversiteit. Door een reeks kleinschalige projecten wordt het netwerk tussen de verschillende partijen versterkt. Landbouwers kunnen hun akkerranden ter beschikking stellen aan technische of wetenschappelijke scholen of proefcentra voor studieprojecten rond FAB, bijvoorbeeld de monitoring van belangrijke soorten voor gewasbescherming. Dergelijke projecten kunnen vervolgens toegelicht worden op infoborden en in wandelbrochures, maar ook via andere mediakanalen kenbaar gemaakt worden aan het brede publiek. 65

66 Figuur 3-23 Fauna-akkers en akkerranden ingezaaid in Rivierenland in 2017 Uitgevoerd 2017 Deelproject fauna-akkers: Na een bevraging van de WBE s m.b.t. visie op toekomstige samenwerking met regionale landschappen rond fauna-akkers (nov/dec 2016) is er besloten om vanaf 2017 enkel nog een groepsaankoop van faunaakkerzaad te organiseren. - Registratie bestellingen, adviesverlening en beoordeling inzaailocaties - Levering van 3ha fauna-akker bij 2 deelnemers (Figuur 3-23) - Overleg met de regionale landschappen van de provincie Antwerpen over de toekomstige visie en financiering van het fauna-akkerproject in herdruk faunabrochure. - LNE draagvlakverbredingsproject Zaad van Hier (Actie 27), waarbij we i.s.m. de natuur- en landbouwsector op zoek gaan naar duurzame alternatieven om tegemoet te komen aan de vraag naar zaaigoed door niet-wbe s. Met deze doelgroepen (particulieren, gemeenten, imkers, ) willen we streven naar duurzame, met autochtoon zaaigoed opgestarte of verrijkte bloemrijke graslanden, waarbij het zaaigoed afkomstig is van goed ontwikkelde bronpercelen uit natuurterreinen. - Opvolging van PDPO project Zot van patrijs dat wordt getrokken door Hubertusvereniging Vlaanderen (Actie 1). Deelname partneroverleg (HVV, Hooibeekhoeve, RLKGN, RLDV, ABS, Boerenbond ) op de Hooibeekhoeve - Begeleiding WBE Antwerpen-Zuid & Rupelstreek om i.s.m. de gemeente Rumst te bekijken welke acties er kunnen ondernomen worden naar habitatverbetering van wildsoorten, met als kapstoksoort de patrijs. - In 2017 werd een sectoroverleg landbouw-jacht (landbouwverenigingen en WBE-verenigingen die lid zijn van de Algemene Vergadering van RLRL werden apart uitgenodigd) georganiseerd om huidige projecten te bespreken en nieuwe ideeën te verzamelen in de verschillende sectoren. 66

67 Figuur 3-24 Akkerranden Heist-op-den-Berg en Kessel Deelproject akkerranden: De afgelopen jaren is het akkerrandenproject steeds gefinancierd met éénjarige projectsubsidies. Om het project meer zekerheid te geven en het verder te kunnen uitbouwen, is het idee ontstaan om een samenwerking aan te gaan met de betreffende gemeente of stad. Aan de gemeente of stad wordt voor drie jaar een budget gevraagd waarmee RLRL de vergoeding van de landbouwers (0.12 euro/m²) kan uitbetalen en de zaadmengsels mee kan aankopen. In ruil voor hun bijdrage zorgt RLRL voor de realisatie van X-aantal m² akkerrand, contacteert landbouwers, regelt de aankoop en verdeling van het zaad, educatie. Zo proberen de gemeente, VLM en RLRL de biodiversiteit in en rond de gemeente te versterken. In 2016 hebben we ons toegespitst op de gemeente Nijlen, Berlaar en Heist-op-den-Berg, het project werd positief onthaald bij de drie gemeenten. De gemeenten hebben een budget voorzien om 2,75 ha akkerrand te realiseren in 2017 verspreid over de drie gemeenten. In 2017 werden volgende taken uitgevoerd: - Gebiedsanalyse van potentiële locaties akkerranden - Opstellen brief landbouwers + verspreiding via VLM, aanschrijven en opbellen van landbouwers in de gemeente Berlaar, Nijlen en Heist-op-den-Berg - Terreinbezoeken nieuwe landbouwers i.s.m. de bedrijfsplanner van VLM + overeenkomsten bespreken en ondertekenen - Opmaken brochure bloemrijke akkerranden - Akkerrandenmengsel samenstellen, aanvragen en prijsvergelijking opstellen, juryverslag + bestellen - Zaad verdelen onder de landbouwers - Controle akkerranden - Overleg ILVO i.v.m. projectindiening operationele groep + project uitschrijven i.v.m. opstart operationele groep rond onkruidbeheersing in akkerranden (ingediend mei 17) i.s.m. ILVO, Landbouwers Nijlen, Hulshout, Wingene en Ruiselede. Project is niet goedgekeurd. - Overleg PSKW, ILVO, landbouwer Hulshout i.v.m. opvolging FAB van akkerranden in prei - Overleg onderzoekers KU Leuven i.v.m. onderzoek nuttige insecten in akkerranden + opstart proef in september bij deelnemende landbouwer Heist-op-den-Berg/Hulshout. - Infostand RLRL ter promotie van het project op Kesselse Hoevefeesten en op de Dag van de Landbouw - Samen met een landbouwer is een najaar mengsel ingezaaid, bedoeling is in het voorjaar van 2018 de opkomst van akkeronkruiden en de ontwikkeling van het akkerrandenmengsel te monitoren. Gepland 2018 Deelproject fauna-akkers: - Oproep groepsaankoop en verspreiding zaadmengsels (in samenwerking met de Antwerpse regionale landschappen). - Opvolging PDPO project Zot van patrijs - Begeleiding WBE Antwerpen-Zuid & Rupelstreek bij habitatverbetering langs trage wegen en mogelijks inrichting ecotunnel. Deelproject akkerranden: - Aanschrijven en opbellen van landbouwers in de gemeente Berlaar, Nijlen en Heist-op-den-Berg - Terreinbezoeken nieuwe landbouwers i.s.m. de bedrijfsplanner van VLM. 67

68 - Aanschrijven nieuwe gemeente om het akkerrandenproject stelselmatig uit te breiden over het werkingsgebied van RLRL. - Aankoop en verdelen van de zaadmengsels. - Controles van de akkerranden. - Inventarisatie van enkele akkerranden. - Overleg met landbouwers om de zaadmengsel optimaal aan te passen voor zowel natuur als landbouw. - Mogelijks een nieuwe inventarisatie van de akkerranden door de KU Leuven, maar tijdens de zomermaanden op dezelfde locatie. - Verbreden van algemene kennis over agrobiodiversiteit en afhankelijk van de gewassen die geteeld worden- het aanreiken van specifieke informatie over mogelijk toepasbare functionele agrobiodiversiteit bij de landbouwer. - Informeren en sensibiliseren van (functionele) agrobiodiversiteit bij alle betrokken partners Nazorg en opvolging Samen met de andere Antwerpse regionale landschappen volgt RLRL de monitoringresultaten van de actie op. Zo kunnen we evalueren in hoeverre de fauna-akkers tot meer biodiversiteit en een grotere betrokkenheid van de sectoren jacht en landbouw bij de thematiek leiden. Op interessante locaties zullen we de grondeigenaars stimuleren om fauna-akkers te blijven inzaaien. Via terreinbezoeken zal er gezocht worden naar aansluiting met andere KLE. RLRL stimuleert duurzame samenwerkingsverbanden die in de toekomst een meerwaarde kunnen zijn voor de ontwikkeling van nieuwe projecten: - Samenwerking tussen proefcentra/onderzoeksinstituten/provinciale scholen en landbouwers i.k.v. onderzoek naar het ecologisch en economisch belang van functionele agrobiodiversiteit van akkerranden. - Samenwerking tussen natuurverenigingen en landbouwers voor het verbreden van het draagvlak tussen beiden door kennismaking met elkaars inspanningen omtrent biodiversiteit. - Samenwerking tussen toeristische verenigingen en landbouwers i.k.v. bekendmaking inspanningen landbouw voor natuur en landschap. - Samenwerking tussen landbouwers en VLM voor mogelijke Beheerovereenkomsten. Samenwerking en financiering Personeels- en werkingskost via basissubsidies RLRL, deels gefinancierd door Departement LNE, Departement Landbouw en Visserij, VLM en ANB. Vergoeding en aankoop zaadmengsels via deelnemende gemeenten Aankoop zaadmengsels: via projectsubsidies aan WBE s door ANB Gelinkte acties Actie 1. Soortbescherming en soortgerichte maatregelen Actie 11. Landschapsherstel omgeving recreatieve trajecten Actie 12. Bedrijfsplanner en beheerovereenkomsten Actie 14. Landschapsonderhoud Initiatiefnemer/trekker Antwerpse regionale landschappen / Vlaamse Regionale Landschappen Contactpersoon RLRL Charlotte De Wit, Ankatrien Boulanger Partners Provincie Antwerpen, voornamelijk Antwerpse regionale landschappen maar ook overleg op Vlaams niveau met alle Regionale Landschappen, Antwerpse pilootgemeenten, uitvoerders beheerwerken Doelgroepen 68

69 Gemeenten Doelstellingen Algemeen We staan in Vlaanderen voor grote uitdagingen m.b.t. regulier landschapsonderhoud van kleine landschapselementen zoals o.a. houtkanten, hagen en boomgaarden, klein historisch erfgoed en recreatieve randinfrastructuur. Gemeenten hebben nood aan ondersteuning. Bij een bevraging in 2016 door de regionale landschappen en de provincie Antwerpen kwamen gebrek aan tijd, expertise en mankracht als grootste knelpunten naar boven. De regionale landschappen willen de gemeenten ondersteunen bij hun landschapsonderhoud. Door dit tijds- en kostenefficiënt op bovenlokale schaal te reorganiseren en automatiseren, wordt gestreefd naar een kwaliteitsvol en duurzaam beheer. Europese, Vlaamse en Provinciale doelstellingen GIDS ADAGIO IHD: Bossen van het Zuidoosten van de Zandleemstreek BO / agromilieumaatregelen stimuleren Landschapszorg en streekidentiteit binnen ankerplaats, relictzone of beschermd landschap: Ankerplaats Dijlevallei tussen Mechelen en Rijmenam, Ankerplaats Vallei van de Bruine Beek met kasteeldomeinen Berentrode en Zellaar, Relictzone Dijle-vallei stroomafwaarts Leuven, Relictzone Bos- en valleigebied Bruine Beek, Krekelbeek, Zwartwaterbeek/Raambeek, Relictzone Kasteel- en hoevedomeinen Land van St-Katelijne-Waver, Ankerplaats Omgeving van Gestel, Relictzone Vallei van de Grote Nete, Relictzone zijbeken van de Grote Nete Provinciale Prioritaire soorten: Boompieper, Nachtegaal, Vleermuis Landschapsbeelden biodiversiteit: Land van Kontich Ranst, Stroomgebied Grote Nete, Kempen Waver Heist, Land van Bonheiden, Landschap van Rupel, Zenne, Dijle Omschrijving Gemeenten zijn bevoegd voor verschillende taken m.b.t. landschapsonderhoud in het buitengebied. Dit stelt hen voor grote uitdagingen. Er is bovendien duidelijk sprake van achterstallig beheer op het terrein die de nood aan een oplossing benadrukt. Door dit gebrekkig beheer kunnen landschapselementen hun functie niet langer naar behoren vervullen en gaat de landschappelijke waarde van het platteland verder achteruit en verdwijnen waardevolle elementen uit ons landschap. Er is duidelijk nood aan een hefboomproject om een nieuwe aanpak te ontwikkelen. Bij het uitwerken van nieuwe beheertrajecten bouwen we verder op ervaring van o.a. de Vlaamse regionale landschappen die reeds gelijkaardige projecten uitwerkte en hiervoor een digitale beheertool ontwikkelde. Het verder uittesten en optimaliseren van deze tool en de implementatie binnen de werking van een gemeente vormt de hoofdtaak. Uitgevoerd 2017 De Antwerpse regionale landschappen vroeg in 2016 een subsidie aan in het kader van de Platteland Plus projecten (RLKGN is hoofdpromotor). Het project ilandschap naar een duurzaam landschapsonderhoud behandelt bovenstaande doelstellingen en vormt een opstap naar de verdere uitbouw van een beter landschapsonderhoud. Binnen het werkingsgebied van RLRL nemen de gemeenten Berlaar en Bonheiden actief deel aan het project. Volgende activiteiten werden in 2017 uitgevoerd: 1. Samenwerking ontwikkelen: - Samenwerking met gemeenten: ondertekening van de engagementsverklaringen bij de 2 pilootgemeenten binnen RLRL, nl Berlaar en Bonheiden. 2. Pilootstudies ontwikkelen: - Selectie en quickscan pilootgebieden: binnen de deelnemende gemeenten werden testgebieden afgebakend. Voor de gemeente Bonheiden is dit de Vallei van de Bruinbeek alsook de omgeving rond de openbare boomgaard in de pastorijtuin in Rijmenam. In de gemeente Berlaar bleken weinig KLE s op gemeentelijk eigendom te liggen dus werd een inventarisatie van de hele gemeente uitgevoerd. - Selectie types landschapselementen waar focus op zal liggen voor uitbouwen efficiënt landschapsonderhoud binnen de pilootgebieden. Voor de gemeente Bonheiden zijn dit de 2 69

70 openbare boomgaarden (Krankhoeve en pastorijtuin Rijmenam) en voor de gemeente Berlaar werd niet toegespitst op louter 1 KLE. - Detailinventarisatie van geselecteerde landschapselementen in elk pilootgebied via digitaal platform. In de gemeente Berlaar ging een jobstudent tijdens de maanden augustus en september op pad om alle openbare KLE s in kaart te brengen. In de gemeente Bonheiden voert de provincie Antwerpen momenteel een groeninventaris uit waar RLRL verder mee aan de slag zal gaan. 3. Optimaliseren en automatiseren van kwaliteitsvol onderhoud: - Richtlijnen kwaliteitsvol beheer: opstellen randvoorwaarden - Ontwikkeling beheertrajecten: omzetten in reeks beheernormen om in te geven in digitaal platform. RLRL werkte een beheerschema uit voor onderhoud van hoogstamboomgaarden. De focus hierbij ligt op een haalbaar scenario voor gemeenten en niet hoofdzakelijk op een maximale productie van de fruitbomen. - RLRL organiseerde op 30/11/2017 een cursus hakhoutbeheer in Berlaar Heikant. Er was instroom vanuit verschillende doelgroepen zoals gemeenten, particulieren, landbouwers, natuurverenigingen en knotters. In totaal namen er ca 20 deelnemers deel. Een lesgever van Inverde leidde de dag in goede banen met in de voormiddag een theoriegedeelte en in de namiddag een demo op locatie langs een schapenweide in Berlaar-Heikant. IPO overleg samenwerking VVP-VVSG-VORL financiering beheer open ruimte Achtergrond: Sinds 2009 beschikken we in Vlaanderen over een Vlaams Plattelandsbeleidsplan, dat belichaamd wordt door een Vlaamse minister bevoegd voor plattelandsbeleid. De Vlaamse Landmaatschappij (VLM) neemt een centrale rol op in het voorbereiden, uitvoeren en evalueren van dit Vlaamse plattelandsbeleid. Het actieprogramma dat eind 2015 afliep, werd ondertussen niet hernieuwd. De VVSG is vragende partij om in onderling overleg verder werk te maken van de prioriteiten zoals naar voor geschoven door de Commissie Landelijke Gemeenten: financiering beheer open ruimte, bestuurskrachtige gemeenten, duurzame mobiliteit, kwaliteitsvol ondernemerschap, wonen op het platteland met respect voor de streekidentiteit, armoede en leefbaarheid. De VVSG nam samen met het Vlaams Overlegplatform van Regionale Landschappen (VORL) het initiatief om in maart 2017 een nieuw thema op te starten 'financiering beheer open ruimte' in de schoot van het IPO. Met het aansnijden van dit thema wenst de VVSG samen met betrokken actoren te komen tot nieuwe financieringsmodellen voor het beheer van de open ruimte. Het beheer van die open ruimte steunt vandaag in grote mate op de landelijke gemeenten. De afgelopen jaren werd geëxperimenteerd met de werking van 'loketten onderhoud buitengebied'. Dit moet nu worden geëvalueerd met het oog op een structurele verankering. Acties in 2017: - Bevraging gemeenten - 14/12 bijeenkomst expertengroep. Samenstelling van deze expertengroep: provincie Antwerpen (DMN), VMM (Barbara Vael); 3/4 gemeenten, RLIJP, RLH&V, RLVK of RLGKN, ILVO. Met de expertengroep van 14/12 werd de eerste terugkoppeling van het proces georganiseerd en een SWOT analyse vervolledigd over de financiering en organisatie van het beheer Figuur 3-25 Cursus hakhoutbeheer; oude perelaar in historische fruitboomgaard; monumentale eik als restant van laanbeplanting Gepland 2018 Voor het project ilandschap: 1. Samenwerking ontwikkelen: - Samenwerking met uitvoerders: er worden samenwerkingsovereenkomsten gesloten met pilootuitvoerders op het terrein die mee beheertrajecten en het automatiseren van de aansturing 70

71 zullen testen in de pilootgebieden. (Gemeentelijke diensten die zelf onderhoudstaken opnemen worden eveneens ingeschakeld.) - Disseminatie: organisatie infomoment binnen RLRL met uiteenzetting van de resultaten en sensibilisatie voor landschapsonderhoud (op het einde van het project). 3. Optimaliseren en automatiseren van kwaliteitsvol onderhoud: - Richtlijnen kwaliteitsvol beheer: opstellen randvoorwaarden - Ontwikkeling beheertrajecten: omzetten in reeks beheernormen om in te geven in digitaal platform - Test in pilootgebieden: theorie wordt in praktijk uitgetest 4. ilandschap-tool als duurzaam systeem voor landschapsonderhoud - Ontwikkeling ilandschap-tool en opmaak business model dat zelfbedruipend kan zijn binnen gemeenten. Testcase faunatunnels Niel: In Niel ten Westen van het natuurgebied Walenhoek werd een reeks faunatunnels aangelegd richting Rupel met de Otter als kapstoksoort (betrokken partner POM Antwerpen). De tunnels lopen over verschillende private eigendommen en bedrijventerreinen. De Gemeente Niel en Provincie Antwerpen riepen de hulp in van RLRL om mee na te denken over een duurzaam beheer van de nieuwe infrastructuur en groene omgeving in samenwerking met alle eigenaars. In 2018 wordt onderzocht of het gebied als bijkomende testcase in het digitaal platform DIPLA kan ingevoerd worden. IPO overleg samenwerking VVP-VVSG-VORL financiering beheer open ruimte 25 januari wordt de expertengroep uitgebreid naar een expertengroep plus, met een uitnodiging naar volgende actoren: 2-3 sociale economie actoren, Kempens Landschap, Natuurpunt beheer, Eco², enkele Vlaamse agentschappen en een afvaardiging van provinciale toeristische agentschappen. De expertengroep plus bespreekt het inventarisatierapport en het vervolgtraject. RLRL volgt dit mee op. Nazorg en opvolging Het project ilandschap vormt een hefboomproject als opstap naar structureel landschapsonderhoud. Bedoeling is dat de resultaten bij pilootgemeenten verder verspreid raken en andere gemeenten ertoe aanzetten hun eigen beheertrajecten aan te pakken. Regionale landschappen kunnen hun ervaringen hierbij delen en gemeenten stimuleren. Samenwerking en financiering Loon-, werkings- en projectkosten: Financiering door Vlaamse en Provinciale middelen uit Platteland Plus via project ilandschap, cofinanciering subsidies gemeenten Gelinkte acties Actie 3. Hagen en houtkanten Actie 5 Hoogstamboomgaarden. Actie 6. Goedgeknot Actie 8. Landschappelijk Erfgoed Actie 11. Landschapsherstel omgeving recreatieve trajecten Actie 15. Landschappelijke inrichting volkstuinen Initiatiefnemer/trekker Stad, gemeente Contactpersoon RLRL Charlotte De Wit Partners Volkstuinen vzw, Velt, OCMW, Doelgroepen Inwoners stad, gemeente 71

72 Doelstellingen Algemeen - Advies bij gemeenten voor landschappelijk inkleding van volkstuinen - Mogelijkheid tot ecologisch tuinieren voor inwoners die geen of weinig tuin hebben - Versterken van het sociaal weefsel met kansen voor iedereen Europese, Vlaamse en Provinciale doelstellingen GIDS ADAGIO IHD BO / agromilieumaatregelen stimuleren Landschapszorg en streekidentiteit binnen ankerplaats, relictzone of beschermd landschap: / Provinciale Prioritaire soorten: Blauwborst, Bruine Vuurvlinder, Matkop, Nachtegaal, Wielewaal, Vleermuis species Landschapsbeelden biodiversiteit: Land Van Boom, Rupel, Zenne- en Dijlealluvium Omschrijving Volkstuinen kennen een heel lange geschiedenis. Zij spelen een belangrijke rol in het leven van mensen die over weinig buitenruimte beschikken, maar toch interesse hebben in het zelf telen van groenten en (klein)fruit. Daarnaast functioneren ze ook als ontmoetingsplaats, en dus mag hun sociale rol niet onderschat worden. Volkstuinen van vandaag staan dan ook voor ontmoetingen, gezelligheid, recreatie, en een stuk natuurbeleving in de stad. Bovendien stimuleren volkstuinen ook tot meer bewegen en tot het bewuster worden van een gezonde voeding. Uitgevoerd 2017 In 2017 diende RLRL samen met de stad Lier een subsidiedossier in voor Den hof van Pallieter. De nieuwe volkstuinen in Den Hof van Pallieter zijn een onderdeel van het nieuwe landschapspark Pallieterland, een nieuwe achtertuin ten zuidoosten van de stad Lier en een nieuwe groene long langs de Netevallei. De inrichting en benadering van de volkstuinen zal verdergaan verder dan de klassieke invulling. Het is vooral een sociaal en creatief project, met een flexibele invulling, samen of individueel, ecologisch tuinieren, een gemeenschappelijke zone voor cursussen, delen of ruilen van oogst en overschotten. Eind 2017 werd dit dossier goedgekeurd. Gepland 2018 Opvolging dossiers. Voorbereiding dossier en opstart participatie/opmaak inrichtingsplan Volkstuin in Landschapspark Pallieterland (Lier) in samenwerking met stad Lier en vzw Tuinhier. Nazorg en opvolging De door RLRL gerealiseerde aanplantingen bij de volkstuinprojecten worden na uitvoering op regelmatige basis gemonitord. Samenwerking en financiering Aanplantingen: 70% door RLRL via subsidies gemeenten, provincie en Vlaanderen Gelinkte acties Actie 2. Bossen en bebossen Actie 4. Hagen en houtkanten Actie 14. Fauna-akkers en akkerranden Actie 16 Speelnatuur Actie 18. Gebiedsgerichte werking in Rivierenland 72

73 Actie 16. Speelnatuur Speelgroen Initiatiefnemer/trekker RLRL Contactpersoon RLRL Charlotte De Wit, Veerle Herssens Partners Gemeenten Doelgroepen Jeugd, recreanten, inwoners betreffende gemeenten Doelstelling Algemeen - Een rechtstreekse kwaliteitsverbetering van de leefomgeving - Een verhoging van de beleefbaarheid van woon- en werkomgeving - Een verhoogde betrokkenheid van de gebruiker - Draagvlakvergroting voor het belang van groen Europese, Vlaamse en Provinciale doelstellingen GIDS ADAGIO IHD BO / agromilieumaatregelen stimuleren Landschapszorg en streekidentiteit binnen ankerplaats, relictzone of beschermd landschap: Ankerplaats Zennegat en Battenbroek, Relictzone Gemeentepark Boom en kasteeldomeinen Boom Rumst, Relictzone Kleiontginningsgebied Niel, Boom en Rumst, Relictzone Vallei van de Nete en kasteeldomeinen, Relictzone Dijle-vallei stroomafwaarts Leuven Provinciale Prioritaire soorten: Baardvleermuis, Gewone dwergvleermuis, Grootoorvleermuis species, Nachtegaal, Wielewaal, Zwarte Specht Landschapsbeelden biodiversiteit: Land Van Boom, Zuid-Kempisch heuvelland, Rupel, Zenne- en Dijlealluvium, Stroomgebied Grote Nete, Land van Kontich-Ranst, Land van Bonheiden, Klein Brabant, Landschap van Rupel, Zenne en Dijle Omschrijving RLRL tekent in overleg met gemeenten en betrokken partners het ontwerp uit voor een natuurlijke speelzone en/of beleefbaar (stuk) landschap i.s.m. met de gemeente en de jeugddienst. Er wordt nagegaan of er vergunningen nodig zijn (bv. voor speelheuvel). RLRL zal ondersteunen in de aankoop van plantgoed volgens de regel. Bij speelnatuur wordt er benadrukt dat er niet met speeltoestellen gewerkt wordt maar louter met natuurlijke elementen zoals wilgenhutten, boomstammen, aanplantingen, heuvels, etc. Uitgevoerd 2017 Gemeentelijk park: Bel-Air Willebroek: - Opmaak inrichtingsplan voor speelzone/bos en boomgaard - Aanplant van bosrand in bestaand speelbos - Verzamelen van hout (kappen van Acacia, volgens parkbeheerplan) voor het maken van houten spelaanleidingen Speelweefsel Schelle: Een stagiair (bachelor landschapsontwikkeling) bestudeerde de gemeente Schelle als case voor het creëren een groen speelweefsel. Een groen speelweefsel combineert trage, veilige (en groene) wegen en (groene) speelplekken, zodat kinderen op een veilige manier (te voet, fiets) kunnen gaan spelen. De stagiair combineerde verschillende wegen en openbaren speelplekjes en maakte hier een kaartje van. RLRL plande met de gemeente een overleg. Bestaande speelnatuur werd bekeken voor beheer. De kaart en het speelweefsel moet nog verder uitgewerkt worden. 73

74 Inrichting Chiro gronden Biekorfstraat Heist-op-den-Berg: - Overleg met gemeente voor opmaak Platteland Plus dossier voor extra subsidies. Dit werd goedgekeurd onder de naam De Korf. - Bespreking en opstart participatietraject met werkgroep - Voorbereiding en organisatie startmoment op 23/11/2017 (ca 100 deelnemers). Toelichting participatietraject en voorstellen flyer met eerste bevraging. Deze bevraging kon door het brede publiek ingevuld worden tot begin februari Technopolis Mechelen: - Overleg met werkgroep ifv inrichting Natuur Doe-bos in historisch park met Geerdegemkasteel (Vastgesteld bouwkundig erfgoed) - Terreinbezoek met boomverzorgers ifv beheer monumentaal bomenbestand in het park - Deelname en toelichting erfgoedluik aan deelnemers tijdens brunch 29/03/2017 om netwerk aan partners rond het Doe-bos uit te breiden en sponsors te zoeken Figuur 3-26 Locaties projecten Vergroening op school, speelbossen en speelgroen in

75 Figuur 3-27 Opening speelbos Boom; plantdag speelbos Heffen, plantdag speelbos Duffel Gepland 2018 Gemeentelijk park: Bel-Air Willebroek: - Aanplant van speelbos (1 maart 2018) door leerlingen van het zesde leerjaar van de Sint-Jorisschool (Blaasveld). Deze dag zal er ook in het park een educatieve activiteit voor de leerlingen plaatsvinden omtrent natuur en bos. - Inrichtingswerken: spelaanleidingen met hout zullen geconstrueerd worden in het bestaand speelbos, om spelprikkels aan te wakkeren. - Opening van het park op 10 juni 2018, waarop het speelbos, de boomgaard, kunst in het park in de kijker gezet zullen worden. Inrichting Chiro gronden Biekorfstraat Heist-op-den-Berg: - Overleg werkgroep - Planning volgende fase met workshops en inspiratiedag - Organisatie toonmoment mei 2018 met presentatie eerste inrichtingsplan op basis van input tijdens workshops. - Herwerken inrichtingsplan en inplannen eerste realisaties op terrein met partners - Thema klimaat verwerken in buurtpark ism met universiteit Nazorg en opvolging De door RLRL gerealiseerde werken worden na uitvoering op regelmatige basis bezocht en waar nodig geadviseerd het beheer bij te sturen. Samenwerking en financiering Projectkosten: 70% door RLRL via subsidies landschapszorg provincie + projectsubsidies provincie/ Vlaanderen, cofinanciering 30% door grondeigenaars / gemeenten Loon- en werkingskost: RLRL via subsidies provincie en gemeenten Gelinkte acties Actie 4. Hagen en houtkanten Actie 6 Hoogstamboomgaarden Actie 7. Knotboom zoekt kachel Actie 12. Landschapsherstel omgeving recreatieve trajecten Actie 23 Communicatie Speelbossen en speelzones, toegankelijke bossen Initiatiefnemer/trekker RLRL 75

76 Contactpersoon RLRL Veerle Herssens Partners Gemeente, jeugdbewegingen, Natuurpunt, ANB, JNM, Vereniging voor Bos in Vlaanderen Doelgroepen Jeugdbewegingen, kinderen en jeugd, recreanten Doelstelling Voorbeeldprojecten uitbouwen rond de inrichting van speelbossen; de speelzones en -bossen in kaart brengen voor het werkingsgebied van RLRL; kinderen en jeugd in contact brengen met bos en natuur; de toegankelijkheid van de bossen in RLRL promoten Omschrijving Uitwerken van voorbeeldprojecten, waarbij volgende elementen belangrijk zijn: veiligheid (oude bomen, vallende takken, spelen nabij spoorweg en nabij vijver), respect voor de draagkracht van de vegetatie, acceptatie van storende vegetatie zoals bramen en brandnetels als speelprikkels, eventueel inzet van de scouts in het beheer (o.a. knotten van wilgen) en integratie van beheerresten in vlechtwerkconstructies in het scoutsterrein. Om de toegankelijkheid van bepaalde bossen in het werkingsgebied te promoten wil RLRL ook veilige fietsverbindingen vanuit stads- en dorpscentra naar deze bossen mee promoten. Uitgevoerd 2017 Straatjesbossen Duffel: (aan te planten bos) - Bestelling en levering plantgoed in februari Voorbereidende werken op terrein (maaien, plantgaten maken) in februari Overleg met verschillende partners (BOS+, Bosgroep Antwerpen Zuid, Natuurpunt Oude spoorweg) voor planning eerste plantdag. - Eerste plantdag op 19 februari 2017 gecoördineerd door gemeente Duffel en RLRL en i.s.m. Bosgroep Antwerpen Zuid, BOS+, Natuurpunt Oude Spoorweg, IGEMO, Omgeving en EANDIS. Heel wat families, buurtbewoners en jeugdbewegingen kwamen mee aanplanten. In totaal zijn er 2900 bomen geplant, en naar schatting waren er een 650-tal helpende handen. - Er werd een wadi gegraven en grote speelheuvel gemaakt, o.l.v. gemeente Duffel. - Overleg met verschillende partners voor planning tweede plantdag. - Tweede bestelling plantgoed + terreinvoorbereiding in november Tweede plantdag op 26 november In totaal werden er 1900 bomen geplant met een 800-tal helpende handen. Park van Boom: (bestaand bos, deel wordt speelbos) - Inrichtingsplan opgemaakt voor spelaanleidingen en constructies in hout - Aanvraag uitbreiding parkbeheerplan voor inrichtingselementen in het speelbos - Uitvoering van inrichtingsplan door technische dienst van Boom - Overleg met gemeente voor uitvoeringswerken en opening speelbos - Opmaak posters door RLRL en communicatie rond opening - Plaatsing bord rond veiligheid en officieel bord met speelzone - Inspeeldag (opening): dag van het park: 28 mei 2017, waarop 250 kinderen kwamen spelen. Er werd een zoektocht voorzien, als prijs kregen kinderen een ijsje. Pasbrugbos Sint-Katelijne-Waver - Onderzoek naar interesse van jeugd (scholen, jeugdbewegingen) door middel van pictoplay en bevraging door gemeente Sint-Katelijne-Waver - Synthese van meest gevraagd speelprikkels door gemeente Sint-Katelijne-Waver - Terreinbezoek met boswachter ANB - Omzetten van verzamelde informatie naar een concreet plan door RLRL - Aftoetsen inrichtingsplan bij ANB + feedback ANB verwerken in plan Domein Chiro Heffen, Mechelen: - Terreinbezoek samen met stad Mechelen, leiding Chiro en RLRL - Uittekenen plan door stad Mechelen - Verzamelen van speelhout + maken van kleine spelaanleidingen door stad Mechelen - Bestellen plantgoed en maken van plantgaten - Boomnetjes en houten etiketten aangeleverd door RLRL 76

77 - Plantdag op 17 december 2017: In totaal zijn er 950 boompjes geplant. Een deel van de boompjes werd door de leden van de Chiro geplant, een ander deel werd aangeplant door de naastliggende school. Gepland 2018 Straatjesbossen Duffel: - Nazorg aanplant 2017, in de zomer controleren op maaibeheer tussen aanplant - Opvolgen terrein, en eventuele uitval bekijken Park van Boom: (bestaand bos, deel wordt speelbos) - Controle spelelementen Pasbrugbos Sint-Katelijne-Waver - Uitvoering inrichtingsplan - Uitvoeren veiligheidskapping (dode takken uit bomen verwijderen) - Inspeeldag uitwerken, opening speelbos Pasbrugbos t Hellegat en Sportpark (Landbouwstraat) Niel - Overleg plannen met gemeente en partners voor speelbossen in Niel, gevoeligheden bespreken versus noodzaak - Inrichtingsschets speelbos aan sportpark in samenwerking met ANB en gemeente Niel + optie financiering via Landinrichting VLM - Beheerwerken speelbos Landbouwstraat - Participatietraject met jeugd + inspeeldag De Zakken Lier - Overleg inplannen met gemeente (dienst milieu, dienst jeugd, technische dienst, schepen, OCMW, de polder) - Opmaak inrichtingsschets + kostenraming - Uitvoering inrichting + beheerwerken in het bos - Zie ook Actie 18, Pallieterland Nazorg en opvolging De gemeente staat in voor de opvolging van haar speelbossen en speelzones; RLRL verzamelt info over alle speelbossen en -zones binnen het werkingsgebied voor publicatie. Samenwerking en financiering Loon- en werkingskost projectmedewerker: RLRL via basissubsidies gemeenten, provincie en ANB Kostprijs inrichtingswerken: gemeente (70% steun voor aanplant autochtoon plantgoed door RLRL) Participatie in uitvoering en inhuldiging: jeugdverenigingen, natuurverenigingen, gemeenten Gelinkte acties Actie 2. Bossen en bebossen Actie 19. Optimalisatie wandelaanbod in Rivierenland Actie 17. Vergroening op school Initiatiefnemer/trekker RLRL in samenwerking met MOS Provincie Antwerpen Contactpersoon RLRL Charlotte De Wit, Veerle Herssens Mogelijke partners MOS Provincie Antwerpen, gemeenten, Landelijke Gilden, Natuurpunt, Doelgroepen Scholen Doelstellingen 77

78 Algemeen Voor kinderen gebeurt er veel tussen de schoolmuren. Ze moeten er hun energie kwijt kunnen, vriendschappen opbouwen, ravotten en leren omgaan met hun omgeving. Voldoende prikkels zijn daarbij essentieel. Speelnatuur zorgt ervoor dat ze op onderzoek uitgaan op het schooldomein in verloren hoekjes, achter haagjes, in de bomen en in de grond. Buiten spelen heeft bovendien een positief effect op de fysieke, mentale en sociale ontwikkeling van het kind. Volgende doelstellingen staan daarbij voorop: - Natuur- en milieueducatie op school. - Creëren van speelnatuur op school. Europese, Vlaamse en Provinciale doelstellingen GIDS ADAGIO IHD BO / agromilieumaatregelen stimuleren Landschapszorg en streekidentiteit binnen ankerplaats, relictzone of beschermd landschap: Relictzone Zennevallei met haar beemden ten noorden van het Brussels Gewest Provinciale Prioritaire soorten: Blauwborst, Matkop, Nachtegaal, Vleermuis species, Gekraagde Roodstaart, Wielewaal Landschapsbeelden biodiversiteit: Land van Kontich-Ranst, Interfluvium stroomgebied Kleine Nete, Zuid Kempisch heuvelland, Kempen van Waver-Heist, Klein Brabant, Landschap van Rupel, Zenne en Dijle Omschrijving Jaarlijks wordt er voor een aantal scholen in het werkingsgebied van RLRL een budget aangevraagd via provinciale subsidies voor vergroeningswerken op de scholen. MOS regelt in eerste instantie het opstartproces bij de school, houdt RLRL op de hoogte en RLRL neemt over bij concrete acties op terrein. RLRL is verantwoordelijk voor praktische zaken (bestekken, realisaties, ) en MOS voor het educatieve, inhoudelijke en de betrokkenheid van leerlingen, leerkrachten en ouders doorheen het hele proces. Het is de bedoeling dat de scholen zoveel mogelijk autonoom gaan werken tijdens en vooral na het project. MOS en RL sturen hen in de goede richting. MOS en Antwerpse RL s zaten in 2017 rond de tafel om de samenwerking te evalueren. De nieuwe werking werd als volgt uitgeschreven (zie Figuur 3-26), X staat voor een bepaald jaartal: Voortraject door MOS X-1: minimum een intakegesprek (waarom willen scholen vergroenen waarom willen ze subsidies aanvragen wat is hun beginsituatie) en 3 workshops met MOS (extra aandacht aan informeren en betrekken van ouders + engagement tot regulier onderhoud + aanwezigheid van representatieve afvaardiging van het team) December X-1 Januari X: MOS geeft overzicht van scholen die klaar zijn met de participatiefase + schetsen / plannen oa duidelijk uitgewerkt zoneplan / eerste raming kosten uit te voeren werken (MOS in overleg met betrokken RL). De scholen dienen zelf een aanvraag voor subsidie in bij MOS, met informatie van uitgewerkt voortraject. 78

79 Figuur 3-28 Mevr. Goveartsinstituut uitbreken speelplaats; Heilig Hartcollege plaatsen bomen en wilgenhutten Januari X- Februari X: MOS en RL bekijken samen alle subsidieaanvragen van de scholen en maken een effectieve selectie van scholen die klaar zijn voor de subsidie (criteria zie ook richtvragen hieronder). Maart-april X: de eerste duidelijke schetsen vergroeningsplan (zoneplan) worden vertaald naar een gedetailleerd inrichtingsplan + kostenraming met behulp van RL. Mei X: opmaak subsidiedossier door Antwerpse RL en voorwaarde voor subsidies: - De kandidaat-scholen beschikken over een gedragen en goedgekeurd inrichtingsplan - De kandidaat-scholen moeten een overeenkomst ondertekenen waarin staat dat ze gedurende x aantal jaar zich engageren om hun vergroening in stand te houden (beheer, onderhoud, educatieve aanpak, ). Ook wordt er gevraagd aan de kandidaat-scholen om zich op te stellen als ambassadeurschool (bijvoorbeeld: deuren 1x per jaar openen voor andere scholen). Juni X: goedkeuring dossier door Provincie Antwerpen + communicatie naar scholen en afspraken voor opstart uitvoering (RL en) Sept X-Juni X+1: uitvoering vergroening (RL en) Juni X+1: scholen maken een eindverslag (A4) met foto s op om aan te tonen dat aan alle voorwaarden voldaan werden en sturen dit door naar betrokken RL en MOS Augustus X+1: declaratie en afrekening subsidiedossier door RL en bij Provincie Antwerpen 79

80 Figuur 3-29 Uitgewerkt voorstel voor samenwerking MOS en RL voor een goede begeleiding en ondersteuning van de scholen. Uitgevoerd 2017 Prospectie door RLRL en MOS op de scholen om de herinrichting van het schooldomein te bespreken. Ideeën terugkoppelen en opvragen bij leerlingen om een gedragen ontwerp op te maken. Lessen rond relevante thema s inplannen ter sensibilisatie. Eventuele voorbereidingswerken voor de herinrichting (zie Figuur 3-26). Schooljaar : Advies: - Heilig Hartschool te Koningshooikt (Lier): begeleiding van school voor uitvoering plan, advies voor soorten, plantaantallen,. - De Ceder te Kessel: voorstel enkele ecologische tuinaannemers om toch al te starten met vergroening, zonder subsidie - De Pluishoek te Heist-op-den-Berg: verdere opvolging - Sint-Ursula-Instituut te Lier: schoolbezoek, overleg - De Triangel te Heist-op-den-Berg: plaatsbezoek van RLRL voor bespreking aanwezigheid van vleermuizenkolonie in de oude gebouwen (die afgebroken zouden moeten worden). Doorverwijzen naar vleermuizenwerkgroep van Natuurpunt voor determinatie soort vleermuizen, eventueel uitwerpselen naar INBO opsturen. ANB adviseert nestkasten of spleten voor vleermuizen te voorzien in nieuwbouw (of niet de hele spouwmuur op te vullen met dikke isolatie) of een vleermuistoren te maken. - Vosbergschool te Rumst: begeleiding Thomas More studenten bij project rond groene speelplaatsen, met als case de Vosbergschool. Enkele vergaderingen samen met de school, de studenten, RLRL en MOS. School nog niet klaar voor uitwerking project. MOS doet verdere opvolging. - Mevr. Govaertsinsituut te Heist-op-den-Berg: zone plan omzetten naar effectief plan. RLRL tekent plan, rekening houdend met leidingen en plaats voor tenten. RLRL stelde het plan a.d.h.v. powerpoint voor aan de andere leraren, MOS stelde het plan voor aan de ouders. 80

81 - Esdoornschool te Mechelen: plaatsbezoek voor bestaand speelbos, advies voor veiligheidskap en beheerwerken. - Sint Pietersschool te Mechelen: advies via mail voor uitvoering plan. School heeft pimp je speelplaats gewonnen en voert werken zelf verder uit, met inheemse soorten geadviseerd door RLRL. Uitvoering: - Heilig Hartschool te Koningshooikt (Lier): aanplant samen met leerlingen van 160m haag en 100m² sneukelbos. Aanleg wilgenhutten. Uitbreken speelplaats en bomen planten. - Mevr. Govaertsinsituut te Heist-op-den-Berg: uitzetten plantvakken, openbreken speelplaats door kraan en leerlingen. Aanvullen teelaarde in plantvakken. Leerlingen plaatsen boordstenen van plantvakken. Schooljaar : Advies: - Heilig Hartschool te Koningshooikt (Lier): opmaak plannen en ondersteuning uitvoering - De Ceder te Kessel: Deze school werden goedgekeurd voor de vergroeningssubsidie in , maar de architect (ouder) heeft zijn plannen niet tijdig kunnen afwerken waardoor de uitvoering naar volgend schooljaar verschoven wordt. - Sint-Ursula instituut Lier: opstartvergadering - Mevrouw Govaerts instituut Heist-op-den-Berg: terreinbezoek, uitleg verloop Uitvoering: - Mevr. Govaertsinsituut te Heist-op-den-Berg: selecteren plantenkeuze, bestelling plantgoed, planten van hagen en struiken door leerlingen, leraren en ouders, bestellen van houten banken en picknicktafels, houten boomschijven voor elke afgestudeerde leerling. (school krijgt subsidie ) - Esdoornschool te Mechelen: aannemer perceel voerde toch een eindkap uit. Opnieuw aanplanten van speelbos met grotere bomen, planten van haag en afwerken terrein. School diende aanvraag in voor subsidie ( ). Gepland 2018 Acties van het schooljaar : zie hierboven Mogelijke kandidaten voor subsidies voor het schooljaar : - De Ceder te Nijlen - Esdoornschool te Mechelen Nazorg en opvolging Nazorg door school en leerlingen. RLRL en MOS kunnen hierin adviseren. Samenwerking en financiering Loon- en werkingskost projectmedewerker: RLRL via basissubsidies gemeenten, provincie Kostprijs inrichtingswerken: 70% gesubsidieerd via project Vergroening op school i.s.m. MOS, PIME, Provincie Antwerpen, cofinanciering 30% school Gelinkte acties Actie 3. Hagen en houtkanten Actie 6. Goedgeknot Actie 16. Speelnatuur Actie 18. Gebiedsgerichte werking in Rivierenland 81

82 Figuur 3-30 Gebiedsgerichte werking in Rivierenland in 2017 Streekontwikkeling Rupel Initiatiefnemer/trekker VLM (Landinrichting Rupel) en Provincie Antwerpen (Strategisch Project gebiedsprogramma Rupelstreek) Contactpersoon RLRL Ankatrien Boulanger Partners Provincie Antwerpen, VLM, gemeente Boom, Niel, Rumst, Schelle, Hemiksem, Natuurpunt Rupelstreek, Toerisme Rupelstreek, Toerisme Scheldeland, Wienerberger, steenbakkerijmusea, TPA, WBE Rupelstreek, ANB, POM Antwerpen Doelgroepen Brede publiek, recreanten, natuur- en cultuurliefhebbers, scholen Doelstellingen Algemeen Een evenwichtige ontwikkeling van een nieuwe landschapsvorm in relatie tot ontginning, recreatie, landbouw, natuur en bos in het projectgebied. (Mede)Realisatie van strategische acties op terrein en communicatie rond de Rupelstreek. Europese, Vlaamse en Provinciale doelstellingen GIDS ADAGIO IHD BO / agromilieumaatregelen stimuleren Landschapszorg en streekidentiteit binnen ankerplaats, relictzone of beschermd landschap Provinciale Prioritaire soorten: rugstreeppad, oeverzwaluw, boomvalk, verscheidene libellen Landschapsbeelden biodiversiteit: Land van Rupel, Zenne en Dijle, Land van Kontich en Ranst 82

83 Omschrijving Bij de provincie Antwerpen loopt het 3-jarige Strategisch Project gebiedsprogramma Rupelstreek. Tijdens de looptijd van het Strategisch Project Rupel werd een kaderplan en een uitvoeringsgericht actieplan opgesteld voor het visiegebied. In dit gebied zijn vele functies aanwezig: in het noordelijk deel landbouwgronden, het noordoosten het huidige klei-ontginningsfront, in het zuiden dorpskern Terhagen en de sterk geïndustrialiseerde zone naast de Rupel en ten westen de gemeente Boom en het Provinciaal Recreatiedomein De Schorre. Er zal binnen dit strategisch project gewerkt worden met focusgebieden, strategische zones waar verschillende functies bij elkaar komen. Omwille van het samengaan van verschillende actoren in deze zones, is centrale coördinatie is nodig. Thema s waar rond gewerkt zal worden zijn: - Ruimtelijke ordening en Mobiliteit: inzetten op een gestructureerde ruimtelijke ontwikkeling en op een regio die goed bereikbaar is, maar voortrekker is in duurzame mobiliteit. - Economische ontwikkeling: plaats voor economische ontwikkeling en structuur, gebaseerd op de draagkracht van de verschillende deelruimten. - Streekbeleving: de ontwikkeling van streekeigen troeven als hefboom voor nieuwe activiteiten en verhogen van de regionale aantrekking. We baseren dit op de unieke troeven uit de streek die karakter en betekenis geven aan het gebied. - Landschaps- en natuurontwikkeling: versterking van de natuur- en landschapswaarden in de Rupelstreek. Inzetten op de groene structuur als ruimtelijk structurerend element en op hoogwaardige natuurgebieden. De Vlaamse Landmaatschappij is op het zelfde moment gestart met een landinrichtingsproject Schelde- Rupel. Voor de Rupelstreek zijn er ook investeringsmiddelen voorzien binnen dit programma. Beide projecten worden op elkaar afgestemd. Regionaal Landschap Rivierenland zetelt in de Planbegeleidingscommissie. Uitgevoerd Advies en afstemming projecten met raakvlakken aan de werking van het regionaal landschap - Deelname overlegmomenten - planbegeleidingscommissie: aandacht voor afstemming en actieuitvoering rond o.a. landschapsontwikkeling, natuurbehoud en soortbescherming, erfgoed, natuurrecreatieve en educatieve ontsluiting van delen van de kleiputten, en afstemming van allerlei lopende initiatieven en ideeën/plannen. - Meermaals overleg met VLM Landinrichting Rupel in kader van mogelijke projecten voor LIP2: openruimteverbindingen Rumst-Boom (oa speelweefsel, trage wegen ) - Meermaals overleg in verband visualisatie tunnelboog Paardenstal en inrichting buitenomgeving als toegangspoort Walenhoek + overleg i.f.v. opmaak inrichtingsplan buitenomgeving Paardenstal (zie Actie 9), opvolgen studie inventarisatie tunnels in de Rupelstreek, samenwerkingsovereenkomst afsluiten met Provincie Antwerpen i.v.m. eco-recreatieve invulling van Tunnel 38 te Niel, opvolgen participatietraject door Anthea in kader van inrichting speelbos(sen) te Niel - Uitvoering inventarisatie Trage Wegen Rupelstreek (zie Actie 21) Gepland Verderzetting inventarisatie + opmaak uitvoeringsplan Trage Wegen Rupelstreek - Overleg en voorbereiding advies en afstemming projecten met raakvlakken aan de werking van het regionaal landschap + samenwerking met Landinrichting VLM met zicht op fase van uitvoering - Deelname overlegmomenten en planbegeleidingscommissie: aandacht voor afstemming en actieuitvoering rond o.a. landschapsontwikkeling, natuurbehoud en soortbescherming, erfgoed, natuurrecreatieve en educatieve ontsluiting van delen van de kleiputten, en afstemming van allerlei lopende initiatieven en ideeën/plannen. Nazorg en opvolging De opvolging van het streekontwikkelingsproject zal door verschillende lokale partners (en provincie) gedragen worden. Samenwerking en financiering Provincie Antwerpen, Rupelgemeenten, toerismeverenigingen, ontginningsfirma Wienerberger, Natuurpunt Rupelstreek Loonkost RLRL via basissubsidies Provincie Antwerpen 83

84 Projectkosten via Strategisch Project Rupelstreek Ruimte Vlaanderen + Provincie Antwerpen Gelinkte acties Actie 1 Soortbescherming en soortgerichte maatregelen Actie 3 Hagen en houtkanten Actie 4 Poelen Actie 8 Landschappelijk Erfgoed Actie 9 Herstel klein bouwkundig erfgoed Actie 11 Landschapsherstel omgeving recreatieve trajecten Actie 12 Bedrijfsplanner en beheerovereenkomsten Actie 16 Speelnatuur Actie 21 Trage Wegen Actie 26 Groen in de stad IMAGO case Mechelse regio Initiatiefnemer/trekker ILVO, VLM en UGent Contactpersoon RLRL Ankatrien Boulanger Partners Provincie Antwerpen, gemeenten Heist-op-den-Berg, Nijlen en Berlaar, Rurant vzw, Veiling Belorta, Regionaal landschap Rivierenland, VLM Doelgroepen Open ruimte organisaties Doelstelling Algemeen Visie opstellen rond open ruimte voor een grotere regio met behulp van verschillende openruimte tools. Verkleinen kloof theorie en praktijk.. Europese, Vlaamse en Provinciale doelstellingen GIDS ADAGIO IHD BO / agromilieumaatregelen stimuleren Landschapszorg en streekidentiteit binnen ankerplaats, relictzone of beschermd landschap Provinciale Prioritaire soorten Landschapsbeelden biodiversiteit: Interfluvium van de Grote Nete, Kempen van Waver-Heist, Stroomgebied Grote Nete Omschrijving ILVO werkt samen met VLM (financiering) en Ugent aan het ontwikkelen van een geïntegreerde Methodiek voor Actiegerichte Gebiedsontwikkeling. Verschillende tools zullen getest worden in de Brugse en Mechelse Regio. Tijdens de eerste fase van het project, de streekverkenning, probeerde men een overzicht te krijgen van de actoren en de lopende projecten in onze twee studiegebieden (de Brugse regio en de Mechelse regio). In een volgende fase is het de bedoeling om op basis van deze streekverkenning enkele cases uit te kiezen waar we een aantal tools kunnen uittesten. De tools die men uittest zijn: Rufopoly, Netwerktools en Instrumentatrium Open Ruimte Uitgevoerd Review finaal rapport IMAGO (open ruimte beleid; de bestuurskracht; mogelijkheden tot samenwerking, ) - Presentatie Grote Nete project - op Studiedag gebiedsgerichte plattelandsontwikkeling' (Hasselt 19/12) - Inzichten en aanzet tot opmaak visie in een grotere regio stroomafwaarts Grote Nete overleg met verschillende actoren (zie verder) 84

85 Samenwerking en financiering Personeel en werking ILVO projectfinanciering VLM. Loonkost RLRL via basissubsidies Landschapspark Pallieterland Contactpersoon RLRL Ankatrien Boulanger, Elly Vaes Partners Stad Lier, ANB, Natuurpunt, Polder van Lier, Provincie Antwerpen Doelgroepen Inwoners Lier, bezoekers Lier Doelstelling Algemeen Om de levenskwaliteit van de Lierenaren binnen hun stad en in de stadsrand te vergroten, wil het stadsbestuur al geruime tijd een stadsrandbos aanleggen. Vanwege de huidige ecologische, landschappelijke en recreatieve waarden heeft het ANB, in overleg met de stad Lier, het oorspronkelijke projectgebied uitgebreid. Beide gebieden moeten op termijn een aaneengesloten landschapspark vormen ten zuidwesten van de stad Lier. De stad Lier heeft voor de concrete uitwerking van de delen van het randstedelijk groengebied een samenwerkingsovereenkomst afgesloten met ANB en Regionaal Landschap Rivierenland. Europese, Vlaamse en Provinciale doelstellingen: GIDS ADAGIO IHD, m.n. Schelde- en Durme estuarium van de Nederlandse grens tot Gent (roerdomp) BO / agromilieumaatregelen stimuleren Landschapszorg en streekidentiteit binnen ankerplaats, relictzone of beschermd landschap Provinciale Prioritaire soorten Landschapsbeelden biodiversiteit: stroomgebied Grote Nete Omschrijving Pallieterland is te beschouwen als een ruimere overkoepelende visie voor de ontwikkeling van groengebieden rond de Netevalleien. In eerste instantie wordt de overkoepelende visie van Pallieterland uitgewerkt voor het gebied van de Beneden Nete. Dit gebied bestaat uit de gebieden die zullen gerealiseerd worden door het SIGMA-plan (WenZ en ANB) en door de realisatie van een randstedelijk groengebied (Stad Lier, ANB en RLRL). Binnen het te ontwikkelen randstedelijk groengebied kunnen verschillende deelgebieden onderscheiden worden: (1) vesten rond Lier (incl. stadspark), (2) Stadsbos 1 (ten noorden van de ring, incl. De Zakken), (3) stadsbos 2 (ten zuiden van de ring - Polder van Lier genoemd), (4) Ringenhof + Hof van Lachenen en (5) Provinciaal groendomein Neteland. Op basis van de visienota zullen de verschillende deelstructuurschetsen verder verfijnt worden in concrete inrichtingsplannen. In eerste fase wordt er een voorontwerp inrichtingsplan uitgewerkt dat via een infomarkt wordt teruggekoppeld met de ruimere Lierse bevolking. Naast behoud en herstel van het natuurlijk landschap worden er specifieke recreatieve zones voorzien zoals een speelbos, speelnatuur, avonturenpad, leernatuur vanuit werking PIME speelweide Uitgevoerd Ondertekenen van samenwerkingsovereenkomst met ANB en stad Lier - Bijwonen van overlegmomenten in kader van de inrichtingsstudie Landschapspark Pallieterland: Stuurgroep (23/11), Trekkersoverleg (22/5 + 14/11), Terreinbezoek Elzenhof Lier (14/6) + schrijven dossier toekomstige bestemming Elzenhof... 85

86 - Strategisch Projectaanvraag Veerkrachtige Kleine Netevallei: ondersteuning en uitwerken nota over 2 hefboomprojecten: Landschapspark Pallieterland + Mol-ter-Nete (overleg kabinet Gouverneur Berx 6/3 + overleg VMM 9/3) - Overleg en uitwerken nota hefboomproject Landschapspark Pallieterland + nalezen aanvraagdossier Strategisch Project Kleine Netevallei i.s.m. Regionaal Landschap Kleine en Grote Nete - Deelname Netedag Grobbendonk (26/6) + ondertekening intentieverklaring samenwerking binnen SP Kleine Nete - Voorbereiden, schrijven en indienen subsidiedossiers Natuur in je buurt + Volkstuinen VLM voor Landschapspark Pallieterland + voorbereiden presentatie jury Natuur in je buurt i.s.m. stad Lier (13/10 16/10) - Beheerplan Nete Groendomeinen Provincie Antwerpen overleg met PIME Lier Duffel Provincie Antwerpen RLRL (3/10) - RUP Beneden Nete: overleg ter voorbereiding infomarkt in voorjaar 2018 met Sigma-partners en stad Lier (28/11) - Kennismaking Programmacoördinator Kleine Nete ikv 2 hefboomprojecten van het ingediende Strategisch Project Kleine Netevallei (14/11) Gepland Bijwonen van overlegmomenten in kader van de inrichtingsstudie Landschapspark Pallieterland: Stuurgroep, Dagelijks Bestuur, Communicatieoverleg en trekkersoverleg, infomarkt, contactmomenten per deelgebied... - Samen met OCMW Lier, stad Lier, Polder van Lier e.a. opstart ontwerpen en uitwerken van speelbos ten zuiden van Lier speelbos De Zakken (zie Actie 16) + Volkstuinen Den Hof van Pallieter(zie Actie 15) - Opvolgen en uitvoeren actieplan van de 2 hefboomprojecten in Rivierenland: Landschapspark Pallieterland (Lier) + Mol-ter-Nete (Nijlen) in kader van Strategisch Project Veerkrachtige Kleine Netevallei - RUP Beneden Nete: voorbereiding infomarkt in voorjaar 2018 met Sigma-partners en stad Lier (opdracht: sensibilisatie Landschapspark Pallieterland) Nazorg en opvolging Er wordt getracht om de verschillende actoren, die reeds actief aanwezig zijn in het gebied, ook in de toekomst een duidelijke rol en plaats te geven. ANB-RLRL-stad Lier blijven trekkers. Samenwerking en financiering Personeelskost via basissubsidies RLRL + Samenwerkingsovereenkomst ANB-VVP Terreinrealisaties 70% via projectsubsidies RLRL en 30% eigenaar Gelinkte acties Actie 1. Soortbescherming en soortgerichte maatregelen Actie 2. Bossen en bebossen Actie 3. Hagen en houtkanten Actie 4. Poelen Actie 5. Hoogstamboomgaarden Actie 6. Goedgeknot Actie 16. Speelnatuur Actie 19. Optimalisatie wandelaanbod in Rivierenland Recreatietraject Hellebrug-Herenbossen Contactpersoon RLRL Elly Vaes, Janne Van Camp, Ankatrien Boulanger Partners Agentschap voor Natuur en Bos, De Vlaamse Waterweg, Natuurpunt afd. Heist-op-den-Berg, Natuurpunt afd. Nete & Aa, Natuurpunt afd. Grote Nete, Boerenbond, Gemeente Berlaar, Gemeente Nijlen, Gemeente Herenthout, Gemeente Heist-op-den-Berg, Gemeente Hulshout, RL Kleine en Grote Nete... 86

87 Doelgroepen Inwoners, recreanten, scholen, middenveldorganisaties... in de ruimere regio van de Grote Nete Doelstelling Algemeen Verzamelen en afstemmen van de verschillende visies, ideeën en wensen rond toerisme en recreatie in de vallei de Grote Nete, in het licht van de toekomstige ingrepen i.k.v. Sigmaproject Vallei van de Grote Nete, deelgebied Van Hellebrug tot Herenbossen. Europese, Vlaamse en Provinciale doelstellingen: GIDS ADAGIO IHD, m.n. Schelde- en Durme estuarium van de Nederlandse grens tot Gent (roerdomp) BO / agromilieumaatregelen stimuleren Landschapszorg en streekidentiteit binnen ankerplaats, relictzone of beschermd landschap Provinciale Prioritaire soorten Landschapsbeelden biodiversiteit: stroomgebied Grote Nete Omschrijving In de vallei van de Grote Nete zullen i.k.v. het geactualiseerd Sigmaplan ingrijpende wijzigingen plaatsvinden. Momenteel worden hiervoor door De Vlaamse Waterweg en het Agentschap voor Natuur en Bos technische plannen opgemaakt. Naast het bereiken van natuur- en veiligheidsdoelstellingen, streven zij er ook naar om het aspect recreatie als maatschappelijke meerwaarde maximaal mee te nemen in de uitvoering. Daartoe werden reeds enkele stappen ondernomen. Het betrof een denkoefening door een studiebureau dat maximale afstemming met Sigma én een maximale belevingswaarde van de vallei nastreeft. Dit resulteerde in een preliminair trajectvoorstel: de Valleiroute. Het voorgestelde recreatietraject loopt over de gemeentegrenzen Nijlen, Herenthout, Heist-op-den-Berg en Hulshout heen. Een recreatietraject in de lengterichting van de vallei is een uitgelezen opportuniteit om te bouwen aan een sterke identiteit, door de aantrekkelijke groene leefomgeving, de talrijke fiets- en wandelroutes (dwarsverbindingen), de unieke natuurgebieden en de cultuurhistorische bezienswaardigheden van de streek in de verf te zetten. Regionaal Landschap Rivierenland vzw kreeg, net als de gemeenten en Natuurpunt, de kans om het trajectgedeelte van 18km tussen Hellebrug en Herenbossen (tot oude spoortracé Aarschot-Herentals) mee verder uit te werken. Daarom nam RLRL het initiatief om alle input van de betrokken partners samen te brengen. Voor de gemeente Herenthout (buiten werkingsgebied RLRL) werkt RLRL hiervoor samen met RL Kleine en Grote Nete. Uitgevoerd Terugkoppeling resultaten brainstormmomenten 2016 (Natuurpunt afd. Heist-op-den-Berg, Natuurpunt afd. Nete & Aa, Gemeente Herenthout, Gemeente Heist-op-den-Berg, Toerismeraad Herenthout) en ideeën RLRL met het Agentschap voor Natuur en Bos en de Vlaamse Waterweg - Bilateraal overleg met het Agentschap voor Natuur en Bos en de Vlaamse Waterweg (8/2, 31/5, 18/12) - Overleg met INBO rond mogelijkheden voor opzet ecosysteemdienstenstudie in de Grote Netevallei (22/2) - Deelname aan de begeleidingsgroep Masterplan Toerisme & Recreatie Nijlen (6/3) - Deelname aan de begeleidingscommissie van het beschrijvend bodemonderzoek (BBO) Grote Nete (OVAM, ANB, DVW, FANC, Provincie Antwerpen) (16/2, 7/11) - Terreinopvolging dosistempo-metingen bij voormalige/toekomstige poelenprojecten in de Grote Netevallei: oude Netemeander Gestel, poel beemd achter Kesselhof, de Steenput - Brainstormoverleg met Gemeente Hulshout (15/6) en landbouwers, Boerenbond en ABS (10/8) - Voorstelling en afstemming project met verschillende diensten van Provincie Antwerpen (2/8) - Opstart Intergemeentelijke Erfgoeddienst (IOED) Berg en Nete: indienen erkenningsdossier (januari) en subsidieaanvraag (juni); beiden goedgekeurd - Opmaak en indienen aanvraag Strategisch Project PlanNete, voor een Grote Netevallei met sterke ruggengraat (14/8) i.s.m. ANB en WNZ, en gemeenten Berlaar, Nijlen, Herenthout, Heist-op-den-Berg en Hulshout; niet goedgekeurd 87

88 - Bijwonen toelichting VMM m.b.t. afwezigheid waterplanten in de Grote Nete (23/10) Figuur 3-31 Ideeën inrichting Valleiroute: faciliteren lineaire beleving van de Grote Nete t.h.v. duiker onder Netekanaal te Lier; trekveer op historische locatie (bad-, aanlegplaats en veerpont) Pinzieleke te Heist-opden-Berg; rust- en informatiepunt t.h.v. overg Gepland Onderzoeken alternatieve financieringsmogelijkheden (deel)projecten uit voorgesteld strategisch project (Valleiroute, ecosysteemdienstenstudie, ) - Opvolgen overleg lopende processen Grote Nete (Sigma, masterplan toerisme & recreatie, beschrijvend bodemonderzoek, waterplanten, ) Nazorg en opvolging Opvolgen overleg m.b.t. plannen en acties in de vallei van de Grote Nete. Samenwerking en financiering Loonkost RLRL via basissubsidies (Provincie Antwerpen, ANB in kader van samenwerkingsovereenkomst ANB-VVP-RL) Gelinkte acties Actie 1. Soortbescherming en soortgerichte maatregelen Actie 16. Speelnatuur Actie 19. Optimalisatie wandelaanbod in Rivierenland Actie 21. Trage Wegen Actie 23. Rivierenland in de kijker Strategisch project Open ruimte in en om Mechelen (zie Actie 20) 88

89 II. Recreatief medegebruik en natuurrecreatie Actie 19. Optimalisatie wandelaanbod in Rivierenland Initiatiefnemer/trekker RLRL Contactpersoon RLRL Ankatrien Boulanger, Janne Van Camp, Bart Vermylen Partners Gemeenten van RLRL, Toerisme Provincie Antwerpen, Toerisme Rupelstreek, werkgroep Hombeeks Plateau, Kempens Landschap vzw, natuurverenigingen, Toerisme Vlaanderen, Natuurpunt, etc. Doelgroepen Brede publiek, recreanten van binnen en buiten het werkingsgebied van RLRL Doelstelling Algemeen Door het wandelaanbod in het werkingsgebied van RLRL te optimaliseren en als één geheel te promoten willen we (1) de streekidentiteit versterken, (2) de mogelijkheid vergroten voor inwoners en recreanten om het typische landschap, de natuur en de cultuurhistorie van het Rivierenland te (her)ontdekken, (3) een hefboom creëren om de zorg voor het landschap als een belangrijk en vanzelfsprekend engagement te verduurzamen, (4) kansen creëren voor bv. promotie van hoevetoerisme, hoeveverkoop, en streekproducten. Europese, Vlaamse en Provinciale doelstellingen: GIDS ADAGIO IHD BO / agromilieumaatregelen stimuleren Landschapszorg en streekidentiteit binnen ankerplaats, relictzone of beschermd landschap Provinciale Prioritaire soorten Landschapsbeelden biodiversiteit Wandelkaarten + nazorg wandelaanbod Omschrijving Bestaande en nieuwe wandelroutes van verschillende partners binnen het werkingsgebied (gemeenten, toeristische verenigingen, Natuurpunt, lokale werkgroepen) werden samengebracht, op elkaar afgestemd en verfijnd tot een coherent wandelaanbod, afgestemd op de criteria van Toerisme Vlaanderen. Om praktische redenen werd gefaseerd gewerkt en eerst gefocust op de westelijke helft van RLRL, waar ook de vraag vanuit de lokale partners het grootst was. In 2012 werd ook in het oostelijk deel een wandelgebied gerealiseerd. In de westelijke gemeenten van RLRL ontwikkelden we in overleg met de lokale partners en rekening houdend met de zoekzones voor wandelknooppuntennetwerken (afgebakend door Toerisme Vlaanderen) een wandelknooppuntennetwerk en een geheel van wandellussen. De routes werden bewegwijzerd en waar nodig voorzien van infrastructuur zoals poortjes, brugjes, vlonderpaden, en infoborden. Er werd veel aandacht besteed aan het lokale draagvlak, en zoveel mogelijk gekozen voor routes met een hoge landschappelijke kwaliteit, bij voorkeur langsheen toegankelijke trage wegen of onverharde wegen. In de vijf oostelijke gemeenten van RLRL werd in eigen coördinatie een wandellussengebied gerealiseerd. Toerisme Provincie Antwerpen ontwikkelde een knooppuntenkaart die de zoekzone in de oostelijke gemeenten bestrijkt. Beide kaarten zijn complementair. Het geheel van wandeltrajecten wordt gepromoot via vier wandelkaarten in Wandelbox Rivierenland: 1. Wandelnetwerk RIVIERENLAND - Langs Nete, Dijle, Zenne en Rupel 2. Wandelgebied RIVIERENLAND - Beneden-Dijlevallei - Waverwoud - Groentestreek 89

90 3. Wandelgebied PALLIETERLAND Netevallei 4. Wandelnetwerk KEMPENSE NETEVALLEI Op de wandelkaarten worden openbaar vervoer, horeca en cultuurhistorische bezienswaardigheden vermeld, maar de nadruk in de teksten ligt geheel op het landschap en de natuur in het Rivierenland. Ook routes geschikt voor kinderwagens en rolstoelgebruikers zijn op de kaart aangeduid. Peters en meters helpen bij de signalisatie van problemen en de monitoring van het netwerk. De wandelroutes die gerealiseerd werden door RLRL werden bewegwijzerd en worden waar nodig voorzien van infrastructuur zoals poortjes, brugjes, (picknick)banken, vlonderpaden, en infoborden. Uitgevoerd Lay-outaanpassing van de bestaande infoborden Wandelnetwerk Rivierenland. Voorlopig geen Scheldeland-lay-out beschikbaar. Infoborden op gebied Rupelstreek krijgen Rupelstreek-lay-out, andere infoborden blijven Rivierenland-lay-out maar worden opgefrist zodat ze herkenbaar bij de kaart Wandelnetwerk Rivierenland horen. Lay-outaanpassing van de bestaande infoborden Wandelgebied Rivierenland. - Vernieuwing startborden Wandelnetwerk Rivierenland in de Rupelstreek in samenwerking met ELAH - Vernieuwing startborden Wandelnetwerk Rivierenland in Mechelen, Willebroek, Sint-Katelijne-Waver en Duffel - Vernieuwing startborden Wandelgebied Rivierenland in Sint-Katelijne-Waver, Mechelen en Bonheiden - Herziening en herdruk kaart Wandelgebied Rivierenland - Promotie en verkoop Wandelboxen Rivierenland en wandelkaarten. - Plaatsing zitbanken en picknicktafel langs Wandelnetwerk Rivierenland in Boom - Plaatsing zitbanken, wandelsluizen en fietsstallingen langs wandellussen Waverwoud (Wandelgebied Rivierenland; Sint-Katelijne-Waver en Lier) - Ontsluiting Wandelnetwerk Rivierenland in Duffel door plaatsen brug tussen trage weg Mosterdpot en Fort van Duffel. Bij deze brug werden ook een vogelkijkwand (bekken Waterlink) en een zitbank geplaatst. - Overleg en terreinbezoek Rolstoelwandeling Barebeekvallei (Natuurpuntwandeling) met technische Dienst Mechelen + Aanvraag werken aan helling rolstoelwandeling Muizen bij WenZ - Deelname begeleidingsgroep en stuurgroep Masterplan Toerisme en Recreatie Nijlen - Inrichting ruiterpad Sint-Katelijne-Waver - Overleg en advies MTB route in Sint-Katelijne-Waver en Mechelen (Gemeenten, ANB, polderbestuur, Sport Vlaanderen, Natuurpunt) - Inspiratie en advies voor avontuurlijk speelplekje aan Scheyvaertshof (Blaasveldbroek, ANB) - Advies en voorstel natuurlijke spelelementen langs traag netwerk in Landinrichtingsproject Rupel - Aanvraag toelating W&Z voor trap langs Vlietdijk (Schelle) en Battelaer-Zennedijk (Mechelen, Natuurpunt) voor een betere toegankelijkheid Wandelnetwerk Rivierenland - Opmaak bestek en gunning voor boomstammenpad Robbroek (Mechelen, i.s.m. ANB) - Nazicht en advies wandelingen Mechelen-Willebroek in het kader van herdruk Groot Wandelboek - Terreinbezoek Otter-beverroute Broek De Naeyer - Opmaak bestek en gunning picknickplek met belevingselementen langs Wandelnetwerk Rivierenland in kasteelpark Bel-air Willebroek - Opmaak bestek en gunning picknickplek in Duffel langs GR12 en Bunkerpad (Koningshooikt, Wandelgebied Pallieterland) 90

91 Figuur 3-32 Vervanging infoborden Wandelgebied en Wandelnetwerk Rivierenland; herdruk wandelkaart; installatie wandelbrug Mosterdpot; vogelkijkwand; ontsluiting Wandelnetwerk Rivierenland Gepland Plaatsen boomstammenpad + avontuurlijke elementen Robbroek (Mechelen, i.s.m. ANB). - Plaatsen picknickbank, hangmat en stammenmikado in kasteelpark Bel-air - Plaatsen picknickbank in Duffel langs GR12 en Bunkerpad (Koningshooikt, Wandelgebied Pallieterland) - Reparatie palen, kistjes en infoborden Otters en Bevers Op Het Spoor (Broek De Naeyer Willebroek) - Overleg herziening educatieve brochure Otters en Bevers Op Het Spoor (Broek De Naeyer Willebroek) - Verder ontwikkelen rolstoelwandeling-prikkelpad Baarbeekvallei i.s.m. Natuurpunt en Sociaal Huis Mechelen - Redactie en lay-out infoborden rond WO erfgoed bunkers aan de KW linie in samenwerking met TW Koningshooikt + Toerisme Lier Nazorg en opvolging Deelname aan overlegmomenten met Toerisme Provincie Antwerpen en Toerisme Rupelstreek over mogelijke trajectaanpassingen Voor herstel van beschadigde of verdwenen wegwijzers en voor herstel en onderhoud van de wandelpaden wordt met de gemeenten, wandelpeters en -meters en met de routedokter van TPA samengewerkt. Samenwerking en financiering Loonkost medewerker natuurrecreatie: basissubsidie RLRL. Productiekost herdruk Wandelnetwerk Rivierenland en inspiratieboekje: 60% Toerisme Vlaanderen, restbedragen door basissubsidie RLRL. Productiekost Wandelgebied Rivierenland: 60% Toerisme Vlaanderen, restbedrag gemeenten. Productiekost Wandelgebied Pallieterland en inspiratieboekje: 15% provincie Antwerpen, 25% deelnemende gemeente, restbedragen door basissubsidie RLRL. Onderhoud bewegwijzering: wandelnetwerk door TPA (routedokter); wandelgebied door gemeenten (i.s.m. peters en meters, en RLRL als meldpunt) Onderhoud paden: 1) in hun gebieden: Natuurpunt, ANB, Kempens Landschap vzw, BLOSO Hazewinkel, provinciale domeinen; 2) buiten deze gebieden: gemeenten Infrastructuur: Wandelnetwerk en Wandelgebied Rivierenland: 60% Toerisme Vlaanderen en 40% terreineigenaars of beheerders (ANB, Natuurpunt, Gemeente, etc.) of basis en-of projectsubsidies RLRL Wandelgebied Pallieterland: bijdrage van de betrokken gemeentes en eventuele projectsubsidies RLRL Gelinkte actie Actie 11. Landschapsherstel omgeving recreatieve trajecten 91

92 Actie 18. Gebiedsgerichte werking in Rivierenland Actie 21. Trage Wegen Actie 23. Rivierenland in de kijker Actie 25. Wandelactiviteiten in Rivierenland Themawandellussen Omschrijving Wandelnetwerken bieden een uitstekende houvast voor de ontwikkeling van themalussen (kortere trajecten geschikt voor één wandeling, waarbij een bepaald thema centraal staat). RLRL wil lokale verenigingen en gemeenten ondersteunen bij de uitwerking en publicatie van dergelijke themalussen. De streekidentiteit, de cultuurhistorie en het landschap staan centraal. Uitgevoerd Trajectwijziging, nieuwe lay-out/herdruk: Rupelklei en Groenelongenwandeling - Voorstudie themalus op Wandelnetwerk Kempense Netevallei: kastelenwandeling in Gestel - Promotie Tussen Veer en Vliet in Schelle voor verkiezing Wandeling van het Jaar Gepland Uitwerken themalus op Wandelnetwerk Kempense Netevallei: kastelenwandeling in Gestel Nazorg en opvolging Deelname aan overlegmomenten met Toerisme Provincie Antwerpen, Toerisme Rupelstreek, gemeenten en lokale partners over mogelijke themalussen op Wandelnetwerk Rivierenland en Wandelnetwerk Kempense Netevallei. Samenwerking en financiering Loonkost medewerker natuurrecreatie en medewerker communicatie: basissubsidie RLRL. Gelinkte Actie 11. Landschapsherstel omgeving recreatieve trajecten Actie 18. Gebiedsgerichte werking in Rivierenland Actie 21. Trage Wegen Actie 23. Rivierenland in de kijker Actie 25. Wandelactiviteiten in Rivierenland actie Impulsdossier Fiets- en Wandelnetwerken Toerisme Vlaanderen Omschrijving In 2016 diende RLRL samen met Toerisme Mechelen, Toerisme Rupelstreek en TPA een project in genaamd Mechelen en de Rupelstreek: gezinnen verbinden de stad met haar groene omgeving. De partners in het project initiëerden een ontwerp voor het internationaliseren en het opwaarderen van bestaande initiatieven in de regio naar de doelgroep gezinnen en naar actieve genieters. Naast realisaties op terrein zou uit dit project ook een product ontstaan (brochure, boekje) die toerist en recreant als leidraad voor het recreatieve aanbod in Mechelen en de Rupelstreek kan gebruiken. Lokale ondernemers worden van bij de start mee betrokken. Zeker de logieaanbieders uit Mechelen en Rupelstreek die inzetten op gezinnen ontvangen een (aangepast aan hun ligging) doe-boekje met activiteiten in het groen of in de stad voor kinderen. Het project werd niet geselecteerd door Toerisme Vlaanderen. Uitgevoerd Opname elementen uit dossier in Landinrichtingsproject Rupel van de VLM - Kinderlussen werden opgenomen en verder uitgewerkt op de kinderlussenkaart die binnen het Strategisch Project ORIOM wordt ontwikkeld. - Opmaak bestek en gunning boomstammenpad Robbroek (Mechelen, ism ANB) Gepland

93 - Indien een nieuwe oproep subsidieaanvraag Toerisme Vlaanderen, kan dit dossier herzien worden en opnieuw ingediend. Nazorg en opvolging Deelname aan overlegmomenten met Toerisme Provincie Antwerpen, Toerisme Rupelstreek, gemeenten en andere partners over mogelijke realisaties uit het dossier. Opvolgen nieuwe oproep subsidieaanvraag Toerisme Vlaanderen. Samenwerking en financiering Loonkost medewerker natuurrecreatie: RLRL via basissubsidies provincie Antwerpen en gemeenten. Gelinkte Actie 11. Landschapsherstel omgeving recreatieve trajecten Actie 18. Gebiedsgerichte werking in Rivierenland Actie 21. Trage Wegen Actie 23. Rivierenland in de kijker Actie 25. Wandelactiviteiten in Rivierenland actie Actie 20. Open Ruimte in en om Mechelen Initiatiefnemer/trekker RLRL, Natuurpunt, Agentschap voor Natuur en Bos (ANB) Contactpersoon RLRL Myrtle Verhaeven, Elly Vaes, Ankatrien Boulanger (RLRL), Rosan Heremans (NP), Wim De Maeyer (ANB) Partners Vlaamse administraties: Departement Omgeving, Departement Landbouw en Visserij, de Vlaamse Waterweg, Vlaamse milieumaatschappij, Agentschap Onroerend Erfgoed, Sport Vlaanderen, Agentschap voor Natuur en Bos Provincies: Antwerpen en Vlaams-Brabant Gemeenten: Mechelen, Sint-Katelijne-Waver, Bonheiden, Willebroek, Boortmeerbeek, Zemst, stad Mechelen Polderbesturen: Polder van Willebroek en Battenbroek Middenveldorganisaties: Natuurpunt, Regionale Landschappen Rivierenland, Groene Corridor en Dijleland, Boerenbond, Algemeen Boerensyndicaat, Landelijke Gilden, Toerisme Scheldeland en Rupelstreek Doelgroepen Brede publiek: Inwoners betrokken gemeenten + toeristen en recreanten Doelstelling Algemeen De regio in en rond Mechelen wordt naast een hoge verstedelijkingsgraad ook gekenmerkt door veelzijdige open landschappen met sterke natuur- en belevingswaarden. De talrijke broekgebieden, bossen, parken en recreatieve groendomeinen, multifunctionele landbouwgebieden, ankerplaatsen en recreatieve belevingstrajecten vormen kwalitatieve open ruimte schakels rondom het stedelijk gebied. De vier rivieren Rupel, Nete, Zenne en Dijle, het kanaal Leuven-Dijle en bijrivieren zoals Barebeek, Vrouwvliet en Molenbeek waarden rijgen deze schakels aaneen in een groenblauw netwerk en dringen tot diep in het bebouwd gebied door. Enkele van deze open landschappen zijn ondertussen uitgegroeid tot sterk gewaardeerde trekpleisters, maar het leeuwendeel is echter onvoldoende gekend en daardoor onvoldoende bemind bij het brede publiek. Verschillende gebieden zijn ook onvoldoende ontsloten of geraken geleidelijk ingesloten door de oprukkende bebouwing. Door deze gebieden te beschermen, beter te verbinden, de belevingswaarde te verhogen en te promoten, krijgt het groenblauw netwerk een flinke recreatieve en ecologische boost. 93

94 Om deze open ruimtedynamiek in de regio een duw in de rug te geven, sloegen RLRL, Natuurpunt en ANB de handen in elkaar en schreven het strategisch project Natuur in en rond Mechelen (goedgekeurd 23 december 2015). Op 1 juli 2016 ging het project en de projectcoördinator van start voor de eerste projecttermijn van 3 jaar. Het project werd in mei 2017 door de stuurgroep omgedoopt tot Open ruimte in en om Mechelen (ORIOM). Europese, Vlaamse en Provinciale doelstellingen GIDS ADAGIO IHD, m.n.: Schelde- en Durmeëstuarium van de Nederlandse grens tot Gent BO / agromilieumaatregelen stimuleren Landschapszorg en streekidentiteit binnen ankerplaats, relictzone of beschermd landschap: Ankerplaats: Vrijbroek, Blaasveldbroek met omgeving, Zennegat en Battenbroek, Dijlevallei tussen Mechelen en Rijmenam, Vallei van de Bruine Beek met kasteeldomeinen Berentrode en Zellaer. Relictzones: Fortengordel Klein Brabant Mechelen, Akker- en valleigebied Vaartland, Zennevallei met haar beemden ten noorden van het Brussels Gewest, Dijle-vallei stroomafwaarts Leuven, Kattemeuterbos- linkeroever van het kanaal Brussel- Willebroek, Kasteel- en hoevedomeinen Land van Sint-Katelijne-Waver, Bos- en valleigebied Bruine Beek, Krekelbeek, Zwartwaterbeek/Raambeek, Vallei van de Nete en kasteeldomeinen Beschermde Landschappen: Zennegat-Battenbroek, Mechels Broek, Cassenbroek Provinciale Prioritaire soorten: alle PPS binnen projectgebied Landschapsbeelden biodiversiteit: Landschap van Rupel, Zenne en Dijle, Klein-Brabant, Land van Bonheiden, Kempen van Waver en Heist Omschrijving De drie projectpartners en de projectcoördinator wensen de groenblauwe infrastructuur als strategie te gebruiken om het aanwezige open ruimte potentieel in een samenhangend netwerk te bundelen en om te bouwen aan een regio met een sterke identiteit en grote(re) landschappelijke en ecologische kwaliteit. Concreet maken we werk van de realisatie van de volgende strategische doelstellingen: - Beschermen en verder uitbouwen van bestaande natuur- en bosgebieden, parken en open landschappen (KLE s) en het onderling recreatief en ecologisch verbinden van deze groene kernen. Op deze manier kan een kwaliteitsvol en attractief groenblauw netwerk tot stand komen. De aanwezigheid van de talrijke rivieren, beschermde landschappen, erfgoedlandschappen, ankerplaatsen en relictzones vormen een uitgelezen kans om groenblauwe verbindingen tot stand te brengen. - Hotspots van beleving als groene poorten creëren, bundelen en promoten. Deze groene toegangspoorten, aangepast aan de gewenste recreatieve intensiteit, versterken de uniforme uitstraling van de streek en geleiden bezoekers langsheen de diverse landschappen in de regio. - Recreatief medegebruik ontwikkelen en stimuleren. Zo wordt de schaarse open ruimte binnen het projectgebied optimaal benut en kan zowel de veerkracht van de groene rand als het draagvlak bij het brede publiek voor deze groene kernen groeien. - Een sterke streekidentiteit opbouwen. Door de realisatie van voorgaande doelstellingen en door verschillende kleine en grotere projecten mee op de sporen te zetten en te coördineren, ontstaat een groene dynamiek en een bovenlokaal draagvlak in de regio. Het imago van stad Mechelen en de omliggende gemeenten als groene (leef)omgeving wordt versterkt en groeit uit tot een merk. De streek wordt een nog aantrekkelijkere toeristische bestemming. Het strategisch project neemt hierbij de rol op van bruggenbouwer, die de diverse processen, projecten en partners die actief zijn in het projectgebied tracht samen te brengen. Door projecten ruimtelijk met elkaar te verbinden en op elkaar af te stemmen, ontstaat immers een grotere eenheid en hogere kwaliteit en wordt de continuïteit van de aanpak ook beter gegarandeerd. Met de partners zal gewerkt worden aan een gebundelde streekvisie met strategische doelstellingen per deelgebied. Deze bovenlokale visie zal als leidraad fungeren op basis waarvan planologische acties en terreinrealisaties zullen uitgestippeld en uitgevoerd worden. Uitgevoerd 2017 Algemene projectcoördinatie - Elly Vaes aangeworven als deeltijds projectmedewerker. 94

95 - Voorbereiden en verwerken van maandelijks trekkersoverleg (projectbureau) met RLRL, Natuurpunt en ANB. - Halfjaarlijkse rapportages opleveren aan Departement Omgeving. - Opvolgen en input geven met betrekking tot verschillende planningsprocessen (GRUP afbakening regionaalstedelijk gebied Mechelen, RUP Hofstade ) Oprichten en operationaliseren projectstructuur - Startvergadering met projectgroep op 17/1/2017 met externe spreker en workshop - Organiseren en verslaggeving van stuurgroepvergaderingen op 10/5/2017 en 8/11/ Opstart werkgroepen o Werkgroep Kauwendaal: Voorbereiden en begeleiden van terreinbezoek met werkgroep (08/03/2017) Organisatie en verslaggeving van 5 vergaderingen rond afstemming met GRUP afbakening regionaalstedelijk gebied Mechelen, nodige aankopen, opmaak beheerplannen en recreatieve ontsluiting doorheen het jaar Organisatie en verslaggeving van andere stadsbos-gerelateerde overlegmomenten (met AWV, ANB en Natuurpunt rond fly-overs, met Emmaüs vzw rond verbinding stadsbos met AZ Sint-Maarten, Bosgroep Antwerpen-Zuid ) o Werkgroep Zenne- en Barebeekvallei: Startvergadering met inventarisatie van projecten, processen, potenties en knelpunten in deelgebied en verkennende fietstocht op 23/8/2017 Start voorbereiding workshopreeks voor visievormingstraject met de werkgroep met externe procesbegeleider o Werkgroep Otter: Organisatie en verslaggeving van startvergadering op 2/10/2017 waarin kennis en projectideeën met betrekking tot otter werden samengebracht. Organisatie en verslaggeving van vergadering op 6/12/2017 rond de voorbereiding o van een ISN-dossier m.b.t. Stuyvenbergbaan in Willebroek Werkgroep Communicatie: Organisatie en verslaggeving van startvergadering (21/2/2017) en tweede vergadering (24/4/2017) Gezamenlijk uitwerken van suggesties nieuwe naam van strategisch project, opmaken van inventarissen met belevingsaanbod en communicatiekanalen in het project opstellen en vastklikken van doelgroep voor kaart/platform met overzicht van belevingsaanbod. - Deelname aan externe werkgroepen (werkgroep Brabantse Kouters, werkgroep Klimaatadaptatie Bonheiden ) Aankoopopportuniteiten opsporen, signaleren en faciliteren - Opvolgen van mogelijke aankopen ter versterking van het groenblauw netwerk (eigendommen Sociaal Huis Mechelen, NMBS ) - Aanvraagdossier voor verwervingssubsidie voor actoren betrokken bij strategische projecten opgemaakt en ingediend, met Kauwendaal (Mechelen) en Prinsenveld (Zemst) als voorwerp van verwerving. Opstart project kinderlussen - Aanwerving jobstudent voor ontwikkeling ontwerp-kinderlussenkaart (augustus 2017) - Organisatie en verslaggeving van verschillende overlegmomenten met de projectpartners om bestaande en potentiële kinderlussen, mascottes en spelelementen te screenen (juni-december 2017). Inventarisatie-oefening - Organiseren en verwerken van inventarisatie-oefening met de projectpartners, waarbij het projectgebied onder de loep wordt genomen en zowel lopende als geplande planprocessen en projecten worden geïnventariseerd, alsook gewenste en ongewenste evoluties, knelpunten en potenties. - Inventarisatie van rust- en speelplekken langsheen de rivieren door vrijwilliger (periode meiseptember 2017) Communicatie over strategisch project - Opmaak logo voor SP ORIOM - Voorstelling stand van zaken strategisch project bij de partners (Natuurpunt, milieuraden ) 95

96 - Voorbereiden en bemannen van infostand SP op boomplantactie Kauwendaal en voorzien gegidste rondleiding op 19/11/2017 Overige acties - Begeleiding (21/2, 14/3) en jurering (21/1,25/4, 13/6) van de 3 de -bachelorstudenten van de opleiding Interieur and Service Design van Thomas More bij hun eindproef (ontwerpen natuurbelevingscentrum Scheyvaertshof) Figuur 3-33 Boomplantactie Kauwendaal; fietstocht werkgroep Zenne-Barebeek; resultaten Thomas More Gepland 2018 Algemene projectcoördinatie - Opmaak aanvraagdossier voor verlenging strategisch project met tweede projecttermijn ( ) - Deeltijdse projectmedewerker aanwerven voor coördineren project kinderlussen en algemene projectondersteuning - Voorbereiden en verwerken van maandelijks trekkersoverleg (projectbureau) met RLRL, Natuurpunt en ANB. - Halfjaarlijkse rapportages opleveren aan Departement Omgeving. Acties projectstructuur - Werkgroep Kauwendaal: o Opmaak verkenningsnota militair domein o Start opmaak beheerplan private eigenaars in en rondom Kauwendaal o Coördinatie aankoop gronden binnen en rond het stadsbos - Werkgroep Zenne- en Barebeekvallei: o Uitwerken gedragen visie en actieprogramma door middel van workshopreeks o Start uitvoer actieprogramma - Werkgroep Otter: o Opstellen en indien ISN-aanvraagdossier voor ottervriendelijke inrichting Stuyvenbergbaan o in Willebroek. Start opmaak plan Otter : bundelen ontsnipperings- en conflictbeheersingsmaatregelen, prioritaire acties, goede buitenlandse praktijkvoorbeelden - Werkgroep Communicatie: samenroepen voor tussentijdse correctierondes van de ontwerpkinderlussenkaart en voor afspraken verdeling finale kaart - Doorlopende deelname aan externe werkgroepen (werkgroep Brabantse Kouters ) Project kinderlussen - Verdelen kinderlussenkaart tegen zomer Opening nieuwe kinderlussen (Robbroek, Mechels Broek, Bel-air, Sint-Michiels-kasteel ) - Onderzoeken mogelijkheden voor ontwikkeling van bijkomende kinderlussen. 96

97 Communicatie over strategisch project - Opmaak en uitsturen eerste nieuwsbrief SP ORIOM - Voorstelling strategisch project op diverse evenementen (Dijle-Zennedag 2018, AGNAS-fietstocht met Departement Omgeving ) Andere acties - Bovenlokale projecten en (plan)processen ter versterken van het groenblauw netwerk opvolgen - Projectopportuniteiten en quick-wins opsporen, signaleren en faciliteren. - Herneming bachelorproef Scheyvaertshof schooljaar : begeleiding en jurering van de 3 de - bachelorstudenten van de opleiding Interieur and Service Design van Thomas More bij hun eindproef (ontwerpen natuurbelevingscentrum Scheyvaertshof) Nazorg en opvolging De projectstructuur (projectcoördinator, projectbureau, stuurgroep, projectgroep en werkgroepen) zorgen zorgt voor de uitvoer, opvolging en de nazorg van processen, projecten en samenwerkingsverbanden die in kader van het project op gang worden getrokken. Dit jaar wordt de verlenging van het strategisch project aangevraagd om de opgestarte initiatieven van een langere doorlooptijd trachten te verzekeren. Samenwerking en financiering Loon- en werkingskosten projectcoördinator 80% Ruimte Vlaanderen, 20% cofinanciering door RLRL, Natuurpunt en Agentschap Natuur en Bos Gelinkte actie Actie 1. Soortbescherming en soortgerichte maatregelen Actie 2. Bossen en bebossen Actie 3. Hagen en houtkanten Actie 4. Poelen Actie 5. Hoogstamboomgaarden Actie 11. Landschapsherstel omgeving recreatieve trajecten Actie 16. Speelnatuur Actie 19. Optimalisatie wandelaanbod in Rivierenland Actie 22. Communicatie Actie 25. Wandelactiviteiten in Rivierenland Actie 21. Trage Wegen Initiatiefnemer/trekker RLRL i.s.m. Provincie Antwerpen en gemeenten Contactpersoon RLRL Janne Van Camp, Ankatrien Boulanger, Bart Vermylen Partners Gemeenten van RLRL, Provincie Antwerpen (dienst Duurzaam Milieu-en Natuurbeleid en SP gebiedsprogramma Rupelstreek ), VLM (landinrichting 'Schelde en Rupel'), lokale trage-wegenwerkgroepen, wandelverenigingen Doelgroepen Brede publiek, recreanten van binnen en buiten het werkingsgebied van RLRL, gebruikers van trage wegen, eigenaars van trage wegen Doelstelling Algemeen 97

98 Trage wegen in Regionaal Landschap Rivierenland in kaart brengen, streven naar een gebied dekkend trage wegenregister. Trage wegen opnieuw in eren herstellen, inrichten en opmaken van een beheerplan. Gemeenten bijstaan in het ontwikkelen van een trage wegen beleid. Trage wegen kunnen ingeschakeld worden voor het verbeteren van wandeltrajecten. Europese, Vlaamse en Provinciale doelstellingen: GIDS ADAGIO IHD BO / agromilieumaatregelen stimuleren Landschapszorg en streekidentiteit binnen ankerplaats, relictzone of beschermd landschap Provinciale Prioritaire soorten Landschapsbeelden biodiversiteit Omschrijving Trage wegen zijn paden of wegen bestemd voor niet-gemotoriseerd verkeer. Vroeger werden zij vaak gebruikt door de inwoners van onze streek om van dorp tot dorp te wandelen. Vandaag staan vele trage wegen echter onder enorme druk en verdwijnen zij beetje bij beetje uit ons landschap. Door trage wegen opnieuw in eren te herstellen ontstaan er meer en betere verbindingen voor wandelaars en fietsers. Trage wegen zorgen ook voor noodzakelijke en ecologische verbindingen tussen natuurgebieden en vormen een specifieke biotoop voor verschillende planten, kleine zoogdieren en insecten. Via een inventarisatie brengen we alle trage wegen in kaart. Op basis van deze inventarisatie kunnen gemeenten werken aan een eigen trage wegen beleid. Trage wegen kunnen ook ingeschakeld worden voor het verbeteren van de wandeltrajecten. Bovenlokaal Trage wegennetwerk Rupelstreek en Trage Wegen Provincie Antwerpen Omschrijving De gemeentebesturen van de Rupelstreek (Hemiksem, Schelle, Niel, Rumst en Boom) vragen om in het kader van het strategisch project gebiedsprogramma Rupelstreek een bovenlokaal trage wegennetwerk op het niveau van de Rupelstreek uit te tekenen om zo een netwerk van bovenlokale verbindingen te realiseren. Ook de provincie Antwerpen wil de steden en gemeenten ondersteunen bij het inventariseren en herwaarderen van trage wegen op hun grondgebied. Ze zet vooral in op verbindingen over de grenzen heen. De provincie Antwerpen subsidieert het regionaal landschap voor verschillende stappen in een tragewegenproject: Stap 1 - Inventariseren van trage wegen en opstellen tragewegenplan; Stap 2 - Uitvoeren van tragewegenplan. Uitgevoerd Opmaak van een tragewegenplan voor Boom, Niel, Reet, Duffel, Nijlen en Heist-op-den-Berg (Booischot en Schriek) o Opmaak werkkaarten o Starvergaderingen/werkgroepvergaderingen met gemeente o Infoavonden en opleiding vrijwilligers voor inventarisatie o Ondersteuning vrijwilligers o Inventarisatie ontbrekende stukken o Verwerken inventarisatie, opmaken evaluatiekaart o Evaluatievergaderingen met gemeente o Participatiemoment (workshop MAP-it) voor de Rupelstreekgemeenten en Duffel (op Curieuzeneuzemosterdpotfestival) - Opleiding Evaluatiekaart en Participatie Trage Wegen vzw - Subsidieaanvraag voor de opmaak van een tragewegenplan in Lier voor de opmaak van een uitvoeringsplan van trage wegen (stap 2) voor Boom, Niel en Rumst. 98

99 Figuur 3-34 Opleiding padvinders; bespreking trage wegen; trage wegen in Rivierenland; DIPLA app inventarisatie trage wegen Gepland Participatiemomenten (MAP-it workshop) in Duffel, Nijlen en Heist-op-den-Berg (Booischot en Schriek) - Opmaak eindverslag/tragewegenplan Boom, Niel, Reet, Duffel, Nijlen en Heist-op-den-Berg (Booischot en Schriek) - Opmaak van een tragewegenplan voor Lier o Opmaak werkkaarten o Starvergaderingen/werkgroepvergaderingen met gemeente o Infoavonden en opleiding vrijwilligers voor inventarisatie o Ondersteuning vrijwilligers o Inventarisatie ontbrekende stukken o Verwerken inventarisatie, opmaken evaluatiekaart o Evaluatievergaderingen met gemeente o Participatiemoment (workshop MAP-it) voor de Rupelstreekgemeenten en Duffel (op Curieuzeneuzemosterdpotfestival) - Opmaak van een uitvoeringsplan voor Boom, Niel, Reet, Nijlen en Duffel o analyse eigenaars, betrokken o definitieve selectie prioriteiten o plan van aanpak i.s.m. gemeenten o overleg eigenaars, betrokkenen, o juridische ondersteuning o aanzet tot overeenkomsten o inrichtingsplannen o aanzet financieel plan / timing uitvoering Nazorg en opvolging Deelname aan overlegmomenten met Toerisme Provincie Antwerpen, RL en provincie Antwerpen en Trage Wegen vzw. Samenwerking en financiering Loonkost medewerker Trage Wegen: Subsidiesysteem Provincie Antwerpen Inventarisatie TW + cofinanciering gemeente + volledige financiering gemeente 99

100 Gelinkte actie Actie 11. Landschapsherstel omgeving recreatieve trajecten Actie 19. Optimalisatie wandelaanbod in Rivierenland Actie 23. Rivierenland in de kijker Actie 25. Wandelactiviteiten in Rivierenland 100

101 III. Natuureducatie en draagvlakvorming Actie 22. Communicatie Initiatiefnemer/trekker RLRL Contactpersoon RLRL Bart Vermylen, Ankatrien Boulanger Partners Gemeenten, Provincie Antwerpen, alle stakeholders in de open ruimte in het werkingsgebied RLRL Doelgroepen Zowel naar brede publiek, als naar specifieke doelgroepen, afhankelijk van item en communicatiemiddel Doelstelling D.m.v. een uitgebalanceerde communicatiemix willen wij zoveel mogelijk mensen betrekken bij het lokale rivierenlandschap. We vinden het belangrijk dat onze inwoners fier zijn op de regio waar ze wonen en/of werken. Verder willen we hen betrouwbare informatie, middelen en expertise aanreiken zodat het draagvlak voor landschapszorg breed gedragen wordt. Algemeen Het brede publiek sensibiliseren (draagvlak voor natuurbehoud en landschapsbeleving) en betrekken bij acties van RLRL; RLRL bekendmaken; activiteiten aankondigen, thema s belichten. Europese, Vlaamse en Provinciale doelstellingen GIDS ADAGIO IHD BO / agromilieumaatregelen stimuleren Landschapszorg en streekidentiteit binnen ankerplaats, relictzone of beschermd landschap Provinciale Prioritaire soorten Landschapsbeelden biodiversiteit Website Doelstelling De website wil op een laagdrempelige manier zoveel mogelijk mensen informeren over welke projecten wij realiseren in het landschap, wat wij als regionaal landschap voor hen kunnen betekenen en wat zij zelf kunnen doen en beleven in het landschap. Via de website kunnen gebruikers elke projectmedewerker makkelijk bereiken met specifieke vragen en zich eenvoudig inschrijven voor landschapsactiviteiten en workshops. Omschrijving Onze website heeft sinds 2016 een aantrekkelijk design, veel sprekende foto s en filmpjes, een overzichtelijke lay-out, een vlotte navigatiestructuur (content-managementsysteem via Drupal), duidelijke informatieve thema s, online brochures, een activiteitenagenda, invulformulieren, diverse contactmogelijkheden en relevante interne en externe doorverwijzingen naar andere digitale media. Op die manier kan de websitebezoeker snel en duidelijk de juist informatie vinden en meteen overgaan tot actie. De website wordt regelmatige geüpdatet en aangevuld met nieuwe projecten, nieuwsfeiten en activiteiten. Structuur 101

102 -Homepagina- met korte beschrijving van het unieke karakter van Rivierenland, doorverwijzingen naar onze sociale mediakanalen waarbij je vanop de website makkelijk commentaren kan leveren, een optie om je in te schrijven voor onze maandelijkse nieuwsbrief, een agenda waarbij we enkele items uitlichten. Als je doorklikt kan je zowel op datum als op gemeente verder op zoek gaan naar andere activiteiten, vormingen, evenementen in ons werkingsgebied. Drie recente nieuwsitems en een kaart van ons werkingsgebied. - Streek- geeft info over het werkingsgebied, onze gemeenten, typische landschapskenmerken in Rivierenland, de natuur en de belevingswaarde van ons landschap. - Projecten - info over de werking van RLRL, opgebouwd rond de thema s landschap, natuurbehoud, educatie, recreatie en gebiedsgerichte werking. - Publicaties-downloadbare publicaties in pdf-formaat (brochures, nieuwsbrieven, landschapskranten), webwinkel met mogelijkheid om het online bestellen en betalen van wandelkaarten, wandelbox en betalende publicaties. - Zelf aan de slag- informatie voor inwoners, bedrijven, landbouwers, vrijwilligers m.b.t. landschapszorg, wat zij zelf kunnen verwezenlijken en welke subsidiemogelijkheden er bestaan, - Organisatie- gegevens over het bestuur, de missie, de partners, de kantoorlocatie en de medewerkers van Regionaal Landschap Rivierenland, vacatures, Figuur 3-35 website Uitgevoerd 2017 Het afgelopen jaar werden de pagina s op onze website keer bekeken door 9468 unieke gebruikers. 71 % van de bezoekers gebruikt een desktop of laptop om naar onze website te surfen, 19 % doet dat via een smartphone en 11 % gebruikt hiervoor een tablet. 49 % gaat actief naar ons op zoek via zoektermen, 30 % surft rechtstreeks naar onze website, 16 % klikt door vanaf een andere website en 5 % bereikt ons via Facebook (en Twitter). 2 op 5 bezoekers, surft regelmatig naar onze website. In 2017 kreeg de website er 5 nieuwe pagina s bij, actualiseerden we 24 bestaande pagina s, voegden we 35 nieuwe activiteiten toe en publiceerden we 20 nieuwsitems. Nazorg & opvolging De redactie, het beheer en publicatie gebeurt door RLRL zelf, en wordt opgevolgd door de communicatiemedewerker. Gepland 2018 De website is een fantastisch communicatiekanaal om onze projecten en activiteiten bekend te maken alsook het landschap, onze streekidentiteit en onze partners in de kijker te zetten. Ook in 2018 zal de website een centrale rol innemen als overkoepelend informatieplatform in onze communicatiemix. Projectwebsites Voor het PDPO project Vergroen je voortuin (zie Actie 26) ontwikkelde RLRL samen met het Innovatiesteunpunt een website met heel wat inspiratie, projectinformatie en plantentips voor groenere voortuinen. RLRL ontwikkelde samen met de andere regionale landschappen Goedgeknot, een digitaal platform voor het beheer van knotbomen, houtkanten en hakhoutbosjes. Het brengt de eigenaars van deze kleine landschapselementen in contact met de knotters van de regionale landschappen. Financiering 102

103 DMN-Landschapsbeelden, algemene werking Gelinkte acties Alle acties Landschapskrant Doelstelling De landschapskrant wil alle inwoners van Rivierenland sensibiliseren (draagvlak voor natuurbehoud en landschapsbeleving) en betrekken bij acties van Regionaal Landschap Rivierenland. Daarnaast is de landschapskrant een ideaal communicatiemiddel om onze werking bekend te maken bij een heel breed publiek (waarvan het merendeel in eerste instantie niet zelf op zoek gaat naar informatie, maar die wel baat heeft bij onze werking en zo toch bij ons terechtkomen). Verder roept de landschapskrant op om deel te nemen aan onze activiteiten en gebruik te maken van onze diensten en expertise. Tot slot creëren we via deze weg kennis en sympathie voor het rivierenlandschap bij onze bewoners en wakkeren we het gevoel van streekidentiteit aan. Omschrijving We geven tweemaal per jaar een landschapskrant uit. De redactie en lay-out gebeuren door Regionaal Landschap Rivierenland zelf. De druk werd vorig jaar na gunning uitbesteed aan drukkerij Moderna. De bedeling gebeurt in nagenoeg alle gemeenten bus aan bus via Distripost (ook de bussen met sticker geen reclame ), enkel de stad Lier koos voor verdeling via centrale verdeelpunten. De gemeente Willebroek en Niel zorgen zelf voor de bedeling, voor de andere gemeenten werken we samen met Distripost. In totaal werden er in 2017: landschapskranten gedrukt en verdeeld over onze 14 gemeenten. Uitgevoerd In de landschapskrant van het voorjaar kwamen volgende thema s aan bod: -Liefde voor het landschap -Natuur in en rond Mechelen -Klein bouwkundig erfgoed: bakhuisrestuaratie, verschanst in het landschap, erkenning IOED Berg en Nete -Speelbossen voor de toekomst, extra bos op jouw perceel -Gierzwaluwen krijgen broedplaats -Zaad van Hier -Paard en Landschap -Vergroen je voortuin -Sigmaprojecten in Rivierenland -Trage wegen, de snelste route naar een prachtig landschap -Wandeling van het jaar -Activiteitenkalender, landschapsquiz In de landschapskrant van het najaar kwamen volgende thema s aan bod: -Open ruimte, open geest -Investeren in het platteland (PDPO-projecten) -Landschapsonderhoud: ilandschap, goedgeknot, curus hakhoutbeheer -Rivierenland kort door de bocht -New Moon kajak -Vergroen je voortuin -Kleine landschapselementen aanleggen en herstellen -Curieuzeneuzemosterdpot -Naar het bos -Trage wegen, Nootzakelijk -Op bedevaart in Rivierenland -Landschapskalender, landschapsquiz 103

104 Gepland 2018 Gezien de grote hoeveelheid reacties en oproepen na het uitkomen van de landschapskranten in 2017 hebben we besloten om ook in 2018, na goedkeuring van de Algemene Vergadering, opnieuw een landschapskrant te publiceren en bus aan bus te verdelen. We bekijken wel of het financieel haalbaar blijft om twee edities uit te geven. Daarnaast willen we de lay-out van onze landschapskrant vernieuwen en updaten zodat onze krant aantrekkelijk blijft om te lezen en het gevoel van streekidentiteit aanwakkert bij onze inwoners. Nazorg en opvolging De respons op aankondigingen en oproepen in de landschapskrant (bv. de aankondigingen van vormingen, publieksactiviteiten, oproep knotbomen, invulformulieren van de landschapsquiz en de opkomst op activiteiten van RLRL) geven een idee van de effectiviteit van de landschapskrant. De vele mails en telefoontjes na het verschijnen van de landschapskrant gaan altijd significant de hoogte in. Samenwerking en financiering Redactie, druk, lay-out, bedeling: RLRL via basissubsidies, Europa (PDPO), Vlaanderen (LNE ANB), gemeenten cofinanciering bedeling 50%. Gelinkte acties Alle acties Nieuwsbrief Omschrijving De elektronische nieuwsbrief wordt per mail verspreid naar een uitgebreid adressenbestand van meer dan 1000 geïnteresseerden. Om deze op te stellen en te versturen maken we gebruik van MailChimp, een handig platform waarmee we tot 2000 leden gratis online nieuwsbrieven kunnen versturen. De opmaak van het systeem en de nieuwsbrief is overzichtelijk en grafisch mooi opgebouwd. Uitgevoerd In 2017 hebben we elke maand een nieuwsbrief verstuurd met projectinformatie, activiteiten en evenementen waarbij linken naar meer uitgebreide informatie via onze website of deze van onze partners centraal staan. Gemiddeld klikten 12% van de respondenten door naar specifieke informatie via onze website. In 2017 schreven zich 55 mensen uit en schreven 63 mensen zich in. Geïnteresseerden kunnen zich via een link op de homepagina van onze website abonneren voor onze nieuwsbrief. Uitschrijven kan door onder aan de nieuwsbrief op uitschrijven te klikken. Figuur 3-36 percentage lezers nieuwsbrief die doorklikken naar website Gepland 2018 We willen onze nieuwslezers graag elke maand een nieuwsbrief aanbieden met actuele projecten, activiteiten en nieuwtjes uit het Rivierenlandschap. Uiteraard zou het leuk zijn om ons lezersaantal te zien groeien, maar met een verstrenging van de privacywetgeving in 2018 zal de respondent zich zelf moeten 104

105 inschrijven. We blijven dit communicatiekanaal uiteraard promoten op onze website, tijdens onze activiteiten en bij terreinbezoeken. Nazorg en opvolging Dankzij Mailchimp kunnen we makkelijk opvolgen wie zich inschrijft/uitschrijft voor onze nieuwsbrief, hoeveel mensen doorklikken, welke items het meest gelezen worden en wie onze trouwste lezers zijn. Financiering DMN-Landschapsbeelden, algemene werking Gelinkte acties Alle acties Publicaties Doelstelling Met de verspreiding van flyers, (digitale) uitnodigingen, affiches, folders, filmpjes en infoborden willen we mensen enerzijds uitnodigen om te genieten van het landschap en hen anderzijds informeren over hoe ze dat landschap kunnen helpen beschermen en verfraaien. Uitgevoerd Infoborden In 2018 werden er maar liefst 25 infoborden ontworpen en geplaatst. Het leeuwendeel hiervan (19 infoborden) maakte deel uit van de vernieuwing van de wandelinfrastructuur van Wandelgebied Rivierenland en Wandelnetwerk Rivierenland waarvan de oude borden werden vervangen, de teksten werden geactualiseerd en er een nieuwe lay-out werd voorzien. Verder kreeg buurtplek t Werft in HodB, de poel aan het Sint Michielskasteel in Elzestraat, De Sint Franciscuskapel in Blaasveld, de Nazarethdreef in Lier, de trage weg in de Mosterdpot in Duffel en Natuur.huis de Paardenstal in Niel een infobord. Figuur 3-37 Lay-out en redactie infoborden Brochures Het voorbije jaar werden er 5 nieuwe brochures opgemaakt: Restauratie van het bakhuis aan de Leeuwerekhoeve, Zorg voor Paard en Landschap, Speelweefsel Schelle, Vergroen je voortuin & Zaadgoedfolder RLRL gaf daarnaast ook een Landschapsflits uit, die per mail en in brochurevorm verspreid werd naar alle partners van RLRL. Dit document geeft -veel sneller dan het jaarverslag- een goed beeld van het actieveld en de realisaties van RLRL. De wandelbrochures: de Rupelkleiroute en de Groene 105

106 Longen Wandeling in Boom werden geactualiseerd en herdrukt. Tot slot kreeg ook de wandelkaart Wandelgebied Rivierenland een nieuwe look en een herdruk. Figuur 3-38 Brochures Flyers, posters en uitnodigingen In 2017 ontwierpen en verspreidden we flyers/uitnodigingen voor 17 projecten/activiteiten. Het gaat om flyers en uitnodigingen voor het Inbakfeest in Bonheiden, het landschapsfeest Curieuzeneuzemosterdpot, de cursus Zaad van Hier, de Erfgoeddagactiviteit Zaai en gij zult oogsten, de opening van het speelbos in Boom, Naam gezocht voor het strategisch project Natuur in en rond Mechelen, het studiemoment kruidenrijke graslanden, excursie kruidenrijke graslanden, Vergroen je voortuin, Plant aan Hemiksem, studiemoment Zaad van Hier, stuurgroep Natuur in en rond Mechelen, Trefdag Antwerpse regionale landschappen, zwaluwen in Boom, Plant aan Hemiksem, de infoavond Paard en Landschap en buurtproject t Werft in vuur en vlam. Bijkomstig ontwierpen en verspreidden we ook posters voor 5 projecten: poelenposter voor de Ankonadag, zwaluwen aan de kade in Boom, landschapsfeest Curieuzeneuzemosterdpot, infomarkt Plant aan, slotmoment Paard en Landschap. Figuur 3-39 Flyers publieksactiviteiten Promofilmpjes Om de promotie en bekendheid van de Projecten Paard en Landschap, Plant aan Hemiksem, publieksactiviteiten in Rivierenland en Vergroen je voortuin kracht bij te zetten, maakten we zelf vier promotiefilmpjes. Bij Paard en Landschap maakten we gebruik van een drone om luchtbeelden te schieten van de landschapselementen en de inrichting van een paardenhouderij. Tijdens het landschapsfeest Curieuzeneuzemosterdpot maakten we een sfeerfilmpje om onze werking en publieksactiviteiten te promoten. Voor Plant aan en Vergroen je voortuin gebruikten we het programma Videoscribe om zelf een cartoonfilmpje in elkaar te boksen. Figuur 3-40 Promofilmpjes 106

107 Gepland 2018 De opmaak en lay-out van een brochure landschapszorg waarin de lezer een duidelijk overzicht krijgt van al onze landschapsprojecten en waarvoor hij/zij allemaal beroep op ons kan doen en wat de subsidiemogelijkheden zijn. Daarnaast zullen wij in februari een nieuwe Landschapsflits uitgeven, een fotoalbum opstellen met een overzicht van de realisaties van 10 jaar Rivierenland. Verder zullen we ook een promofilmpje maken om de werking van de regionale landschappen beknopt, duidelijk en attractief voor te stellen. Financiering Al naargelang de publicatie wordt deze projectmatig (PDPO, DMN, LNE, Onroerend Erfgoed, Landschapszorg, Wandelregio Rivierenland, Toerisme Vlaanderen) of via onze basiswerking gefinancierd Gelinkte acties Alle acties Sociale media Doelstelling Regionaal Landschap Rivierenland maakt gebruik van Facebook (en Twitter in mindere mate) om de realisaties en activiteiten snel en doeltreffend te verspreiden en in beeld te brengen bij mensen die interesse hebben in onze werking. Uitgevoerd In 2017 werden er 53 Facebookberichten aangemaakt die samen 414 likes kregen en 53 keer werden gedeeld. We klokten 2017 af met 108 nieuwe fans wat ons totaal op 762 fans brengt. Verder verstuurden we 8 tweets en werden we door 35 mensen/organisaties gevolgd op Twitter. Figuur 3-41 Gebruik sociale media Gepland 2018 Sociale media slim blijven inzetten om activiteiten en acties te promoten en te communiceren. De poging om Twitter in te zetten was niet meteen een groot succes. In 2018 is het misschien beter om Instagram te testen, gezien we veel werken met foto s, realisaties en landschapsbeelden. Gelinkte acties Alle acties Promomateriaal Doelstelling 107

108 Naast onze brochures, landschapskranten en website zetten we onze organisatie en projecten ook in de kijker met promojasjes en beachvlaggen, roll-up-banners, educatieve spelletjes, een Rivierenlandtent, een infostand en landschapsstoelen tijdens allerlei activiteiten en terreinbezoeken. Uitgevoerd In 2017 vulden we ons promomateriaal verder aan met 2 roll-up-banners voor het project Paard en Landschap, 2 landschapsstoelen om bij onze infostand te plaatsen, een blader door het bos spelletje met pyrograaf en naamkaartjes dat we gebruikten om onze plant-acties bij kinderen en gezinnen te promoten en een boetseerspelletje met echte Rupelklei. Verder maakten we gebruik van de landschapsbeelden telkens we op terreinbezoek gingen om mensen duiding te geven bij het landschap waar ze wonen en wat de mogelijkheden en specifieke kenmerken hiervan zijn. Al dit materiaal vergroot de zichtbaarheid en aanspreekbaarheid van Rivierenland. Figuur 3-42 Promomateriaal Gepland 2018 In 2018 bestaan we 10 jaar en dat willen we uiteraard vieren en in de kijker zetten. We hebben het idee om een landschapsbar in te richten en deze op verschillende publieksevenementen te installeren. Verder willen we ons arsenaal landschapsstoelen uitbreiden. Tot slot staat het al vast dat we Antwerpse regionale landschappen t-shirts (hoera voor 10 jaar) ontwerpen en een fotoalbum van 10 jaar Regionaal Landschap Rivierenland uitbrengen. Financiering De meeste promotionele artikelen worden via DMN gesubsidieerd, sommige worden ook projectmatig gefinancierd zoals het promomateriaal voor Paard en Landschap (PDPO) Gelinkte acties Alle acties Pers Doelstelling Omdat we trots zijn op wat we samen met vele partners realiseren, proberen we op regelmatige basis journalisten te informeren over onze realisaties. Verder proberen we via kranten, vaktijdschriften en gemeentelijke infobladen mensen uit te nodigen om deel te nemen aan onze infoavonden, workshops en andere activiteiten. Tot slot zijn ook de communicatiekanalen van onze partners een uitstekende manier om onze acties en projecten bekend te maken bij een breder publiek. Uitgevoerd In 2017 verschenen er volgens Gopress, de zoeksite voor nieuwsbronnen en krantenartikelen, met de zoekterm Regionaal Landschap Rivierenland: 92 publicaties over onze projecten op nieuwswebsites en 52 krantenartikelen in onze Vlaamse dagbladen. Daarnaast werden er 3 reportages gedraaid door RTV, eentje door ATV en haalden we 2 keer de nationale radio. Verder verschenen we ook regelmatig met onze projecten in gemeentebladeren en publiceerden we af en toe een artikel in vaktijdschriften zoals Publieke Ruimte, Tijdschrift voor heem-, geschied- en oudheidkundige kringen, ANTenne, Velt-magazine, De Rupelkoerier, de Karekiet en Boer en Tuinder. We mogen er dus van uitgaan dat we op die manier heel wat doelgroepen hebben weten te bereiken. 108

109 Gepland 2018 Ook in 2018 blijft het belangrijk om onze projecten in kranten, gemeentebladeren en vaktijdschriften te publiceren om op die manier zoveel mogelijk mensen te informeren en ook verscheidene doelgroepen te bereiken. Zo is het onze ambitie om gemiddeld één keer per week een activiteit, realisatie of oproep via de lokale pers te lanceren. Figuur 3-43 Persartikels Financiering Landschapsbeelden-DMN Gelinkte acties Alle acties Publieksactiviteiten Doelstelling RL Rivierenland bekendmaken. Enerzijds door aanwezigheid met infostand tijdens publieksactiviteiten georganiseerd door partnerverenigingen, anderzijds door toelichtingen, landschapsspelletjes, wandelingen, workshops, vormingen en activiteiten over RLRL voor diverse doelgroepen. Overzicht Tabel 3-8 Overzicht publieksactiviteiten 2017 Evenement Locatie Datum Organisatie Sector Dlns Ankona ontmoetingsdag Antwerpen 11/feb Provincie Antwerpen Natuur 355 Plantdag Duffel speelbos Duffel 19/feb RLRL - Duffel - Natuurpunt Natuur 650 Erfgoeddag Michiels Sint- SKW 23/apr RLRL Erfgoed - natuur

110 Opening seizoen toeristisch Boom 23/apr Toerisme Rupelstreek Toerisme 1000 Inbakfeest Bonheiden 17/jun RLRL Erfgoed 40 Vergroen je voortuin startevent Vergroen je voortuin startevent Willebroek 16/mei RLRL - Innovatiesteunpunt HodB 18/mei RLRL - Innovatiesteunpunt Natuur in de stad 30 Natuur in de stad 40 Opening Boom speelbos Boom 28/mei RLRL - Boom Natuur/toerisme 250 Vergroen je voortuin startevent Putte 30/mei RLRL - Innovatiesteunpunt Natuur in de stad 35 Hoevefeesten Kessel 2/jul Landelijke Gilde Kessel/Bevel Landbouw 850 New Moon Kajak Mechelen 22/jul Raf Van Hulle - RLRL Toerisme 30 New Moon Kajak Mechelen 19/aug Raf Van Hulle - RLRL Toerisme 30 Slotmoment Paard en Landschap Opendeurdag Kleiputten Terhagen Geel 10/sep Antwerpse RL'en en Hooibeekhoeve Rumst 17/sep Natuurpunt Rupelstreek Landbouw 150 Natuur 450 Dag van de Landbouw Berlaar/Ru mst 17/sep Rumst Landbouw 1200 Plantaan infomarkt Hemiksem 24/sep RLRL - Hemiksem Natuur in de stad 150 Open Bedrijvendag Paardenhouder Schelle 1/okt RLRL Landbouw 40 Stiltewandeling Berlaar 8/okt Eddy Vets - RLRL Natuur 18 Curieuzeneuzemoster dpot Duffel 15/okt RLRL - Duffel - Natuurpunt Natuur/toerisme/erfg oed 1500 Boomplantactie Stadsbos Kauwendaal Mechelen 19/nov Natuurpunt - RLRL Natuur 150 Plantdag Duffel speelbos Duffel 18/nov plantdag - Duffel Natuur 1700 buurtplek 't Werft in vuur en vlam Plantdag met chiro speelbos Heffen HodB 23/nov RLRL - HodB Toerisme/Landbouw 100 Mechelen 17/dec RLRL - Mechelen Natuur

111 Uitgevoerd 2017 In 2017 namen we deel aan 23 publieksactiviteiten waarvan we er 13 zelf organiseerden. Bij 10 andere evenementen waren we standhouder of medeorganisator. We proberen deze evenementen thematisch te spreiden aan de hand van de sectoren: landbouw, natuur, toerisme en erfgoed. In totaal telden we 9418 bezoekers. Figuur 3-44 Publieksactiviteiten Gepland 2018 In 2018 proberen we opnieuw deel te nemen aan een 20-tal publieksactiviteiten verspreid over de sectoren die we vertegenwoordigen. Daarnaast zullen we naar aanleiding van ons 10-jarig bestaan een groots opgezet colloquium organiseren met de 4 Antwerpse regionale landschappen en zal ons landschapsfeest een extra feestelijke editie worden. Verder denken we er over na om ook een boottocht te organiseren voor iedereen die de voorbije 10 jaar zich inzette om van Regionaal Rivierenland een succes te maken. Tot slot zullen we ook een landschapsbar doorheen de Antwerpse regionale landschappen laten trekken om de mensen warm te maken voor hun eigen streek. Financiering Een deel van de gemaakte kosten valt onder de DMN-bijdrage Gelinkte acties Alle acties Vormingsactiviteiten Doelstelling Met onze vormingsactiviteiten proberen we gericht expertise aan te bieden voor verschillende onderhoudstechnieken voor kleine landschapselementen (knotten van knotbomen, onderhouden poelen, hakhoutbeheer, ), daarnaast hebben we dit jaar specifiek ingezet op het in kaart brengen van trage wegen en het vergroenen van tuinen en voortuinen. Rivierenland is immers het dichtst bevolkte regionale landschap en dus zijn ook de tuinen van groot belang om de landschapswaarde op te waarderen en groene verbindingen in het landschap te creëren. Overzicht 111

112 Tabel 3-9 Overzicht vormingsactiviteiten 2017 Evenement Locatie Datum Organisatie Sector Dlns Infoavond akkerranden Berlaar 1/feb RLRL Landbouw 19 Workshop Plant aan Hemiksem 18/feb RLRL/Hemiksem Natuur in de 25 stad Workshop wilgenhutten Lier 23/feb RLR - Heilig Hart - Natuur 80 college Dag van de biodiversiteit Rupelstreek Boom 13/mrt Atheneum Boom/RLRL Natuur 75 Infoavond P&L Duffel 16/mrt RLRL Landbouw 28 Cursus fruitbomen snoeien HodB 18/mrt RLRL Landbouw/Natu ur 80 Gierzwaluwen Campus Mechelen 22/mrt RLRL Natuur 150 Caputsteen Opleiding inventarisatie Niel 23/mrt RLRL Toerisme, 15 TW natuur Opleiding inventarisatie Rumst 27/mrt RLRL Toerisme, 9 TW natuur Opleiding inventarisatie Boom 29/mrt RLRL Toerisme, 13 TW natuur TW infomoment Boom 13/apr RLRL Toerisme, 12 Rupelstreek natuur Heidekennerreeks (3 Nijlen 19/apr RLRL Natur 28 lezingen & 4 excursies) Trefdag regionale Willebroek 22/apr RLRL Natuur 45 landschappen & bosgroepen Zoals men zaait zal men oogsten/workshop SKW 23/apr RLRL Erfgoed 30 Roadshow Natuur en Hingene 28/apr Provincie Antwerpen Natuur 40 Welzijn Opleiding inventarisatie HodB 5/mei RLRL Toerisme, 12 TW natuur Toonmoment ontwerp Gent 8/mei RLRL - Natuur in de 70 studenten VJV Innovatiesteunpunt stad Opleiding inventarisatie Duffel 10/mei RLRL Toerisme, 8 TW natuur Opleiding inventarisatie Nijlen 16/mei RLRL Toerisme, 14 TW natuur Praktijkopleiding TW Nijlen 29/mei RLRL Toerisme, natuur 4 Excursie kruidenrijke Nederland 2/jun RLRL Landbouw 23 graslanden Cursus kruidenrijke Nijlen 10/jun RLRL Landbouw 19 graslanden Inspiratieavond VJV Willebroek 6/jun RLRL - Natuur in de 10 Innovatiesteunpunt stad Inspiratieavond VJV HodB 13/jun RLRL - Natuur in de 30 Innovatiesteunpunt stad Inspiratieavond VJV Putte 15/jun RLRL - Natuur in de 40 Innovatiesteunpunt stad Zwaluwwandeltocht Boom 15/jun RLRL/Natuurpunt Rupelstreek Natuur

113 zwaluwworkshop Boom 19/jun RLRL Natuur 20 zwaluwworkshop Boom 26/jun RLRL Natuur 20 Zwaluwtentoonstelling Boom juni RLRL - Natuurpunt Natuur 150 Boom Rupelstreek Groenexcursie Rotterdam 30/aug RLRL - Natuur in de 48 innovatiesteunpunt stad Werksessie VJV Willebroek 12/sep RLRL - Natuur in de 7 Innovatiesteunpunt stad Werksessie VJV HodB 13/sep RLRL - Natuur in de 15 Innovatiesteunpunt stad Studiedag monumentale Tongerlo 15/sep RLRL Erfgoed/Natuur 15 bomen Werksessie VJV 2 HodB 25/sep RLRL - Natuur in de 12 Innovatiesteunpunt stad Beheer poelen 30/sep RLRL - RLGC - Inverde Natuur 28 Werking RLRL - Thomas Willebroek 3/okt RLRL Natuur 18 More studenten Werksessie VJV 2 Putte 5/okt RLRL - Natuur in de 12 Innovatiesteunpunt stad Werksessie VJV 2 Willebroek 10/okt RLRL - Natuur in de 7 Innovatiesteunpunt stad Trage wegen - Duffel 15/okt RLRL Toerisme, 12 Curieuzeneuzemosterdpot natuur Knottersmoment Mechelen 27/okt RLRL Natuur 20 Werksessie 3 VJV Willebroek 28/okt RLRL - Natuur in de 15 Innovatiesteunpunt stad Werksessie 3 VJV HodB 28/okt RLRL - Natuur in de 25 Innovatiesteunpunt stad Werksessie 3 VJV Putte 28/okt RLRL - Natuur in de 20 Innovatiesteunpunt stad MAP-IT trage wegen Boom 18/nov RLRL Toerisme, 30 Rupelstreek natuur Studiedag kruidenrijke Bonheiden 24/nov RLRL Landbouw 38 graslanden en bermen Demo Hakhoutbeheer Berlaar 30/nov RLRL - Inverde Landbouw/Natu ur 20 Uitgevoerd 2017 In 2017 organiseerden we maar liefst 52 vormingsmomenten verspreid over de thema s landschapszorg, recreatie, natuur en erfgoed met in totaal 1421 deelnemers. We proberen zowel jongeren te bereiken met vormingen op school over biodiversiteit en zwaluwen. Daarnaast proberen we ook specifieke doelgroepen aan te spreken (paardenhouders, landbouwers, recreanten, ) 113

114 Figuur 3-45 Vormingsactiviteiten Gepland 2018 In 2018 willen we inzetten op vormingen rond autochtoon plantgoed, veteraanbomen, onderhoud van knotbomen, gebruik van volkstuinen, participatietrajecten bij inrichting buurtplekken en het snoeien van hoogstamfruitbomen. Tot slot zullen we de steenuil in de kijker zetten en twee extra infoavonden organiseren over het project Paard en Landschap. Financiering PDPO, DMN, Landschapsanimator Gelinkte acties Alle acties Actie 23. Rivierenland in de kijker Erfgoeddag Initiatiefnemer/trekker RLRL Contactpersoon RLRL Bart Vermylen Partners Natuurpunt, gemeente SKW, PTS-Mechelen Doelgroepen Brede publiek Omschrijving Tijdens de Erfgoeddag 2017 zetten we het belang van landschapszorg in de kijker aan de hand van historische kleine landschapselementen als autochtone hagen, knotbomen, poelen en hoogstamfruitbomen. Deze hebben immers niet alleen een culturele erfgoedwaarde, maar zijn ook ecologisch en recreatief erg belangrijk. Europese, Vlaamse en Provinciale doelstellingen GIDS ADAGIO IHD 114

115 BO / agromilieumaatregelen stimuleren Landschapszorg en streekidentiteit binnen ankerplaats, relictzone of beschermd landschap: Sint Michielskasteel + domein Elzestraat Provinciale Prioritaire soorten: Wilde bijen en vlinders Landschapsbeelden biodiversiteit: Kempen van Waver en Heist Uitgevoerd Het kasteeldomein Sint-Michiels, een beschermd landschaps- en dorpsgezicht, fungeert als groene long van het gehucht Elzestraat (Sint-Katelijne-Waver). Naast het herstel van een natuurlijke poel, de aanplant van autochtone hagen en de aanleg van een recreatief traject via wandelknooppunten, hebben we hier samen met de tuinbouwschool PTS Mechelen ook de fruitboomgaard met oude fruitrassen heraangeplant en startten we met de inrichting van een vlindertuin. De regio rond Mechelen was vroeger immers een echte fruitstreek. We wilden de mensen tijdens de Erfgoeddag opnieuw laten kennismaken met deze historische fruitvariëteiten. Daarnaast organiseerden we ook een workshop oude zaaitechnieken (zowel op maat van kinderen als volwassenen), waarna we de deelnemers, een 30-tal, de boomgaard lieten inzaaien met een kruidenrijk bloemenmengsel om wilde bijen en vlinders aan te treken om het bestuivingsproces voor de fruitbomen te faciliteren. Tot slot namen 50 wandelaars deel aan de geleidde wandeling doorheen het parkdomein langsheen de herstelde landschapselementen. In totaal genoten zo n 150 bezoekers in de namiddag van een vlindernectarsapje in het vlindercafé. Figuur 3-46 Erfgoeddag Gepland 2018 In 2018 zullen we opnieuw deelnemen aan de Erfgoeddag. Samen met vzw MMM (mens, milieu en muziek) organiseren we in de Bogaertsheide aan de beemden van de Netevallei gelegen in relictzone en ankerplaats te Kessel, een wandeltraject met muzikale optredens, poëzievoordrachten en landshapsvertellingen. Het evenement is tevens het ideale moment om de nieuwe IOED Berg en Nete voor te stellen aan het grote publiek. Financiering DMN-landschapsbeelden Gelinkte acties Hagen & heggen, poelen, hoogstamboomgaarden, landschapsherstel omgeving recreatieve trajecten, optimalisatie wandelaanbod Rivierenland, wandelactiviteiten in Rivierenland Trefdag Initiatiefnemer/trekker RLRL Contactpersoon RLRL Bart Vermylen Partners Bel-air park gemeente Willebroek, ANB, LNE Doelgroepen Collega s regionale landschappen, provinciale medewerkers, medewerkers bosgroepen Omschrijving 115

116 Tijdens de Trefdag van de Antwerpse bosgroepen en regionale landschappen wees Regionaal Landschap Rivierenland de andere organisaties a.h.v. lezingen en activiteiten op het belang van samenwerking en een coherent natuurbeleid om de resterende open ruimte in onze provincie duurzaam te beheren. Europese, Vlaamse en Provinciale doelstellingen GIDS ADAGIO IHD BO / agromilieumaatregelen stimuleren Landschapszorg en streekidentiteit binnen ankerplaats, relictzone of beschermd landschap: Blaasveldbroek en beemden van de Zenne Provinciale Prioritaire soorten: Otter en bever Landschapsbeelden biodiversiteit: Landschap van Rupel, Zenne en Dijle Uitgevoerd 2017 De 54 deelnemers kregen een uniek Rivierenland te zien met heel wat ecologische en recreatieve troeven! Tijdens de voordrachten werden de landschapsbeelden van de provincie Antwerpen toegelicht, wierpen we een blik op de getijdenwerking van onze rivieren en bezochten we enkele interessante projecten. In de namiddag konden de deelnemers kiezen tussen een beversafari, een rivierengetijdenkajaktocht, een fietstocht doorheen sigmagebieden en een broekboswandeling. Figuur 3-47 Trefdag Gepland 2018 In 2018 is het de beurt aan een ander regionaal landschap om de trefdag te organiseren. Financiering Algemene werking Gelinkte acties Alle acties Landschapsfeest: Curieuzeneuzemosterdpot Initiatiefnemer/trekker RLRL, gemeente Duffel, Natuurpunt Oude Spoorweg Contactpersoon RLRL Bart Vermylen Partners Bosgroep Antwerpen Zuid, MMM, Oxfam Wereldwinkel, PVT, Bosbiekes Doelgroepen Brede publiek 116

117 Omschrijving De organisatie van een breed publieksevenement dat de streek en de werking van het regionaal landschap onder de aandacht brengt en het draagvlak voor streekidentiteit, landschapsbehoud, kleine landschapselementen en landschapsherstel verstevigt. Draagvlakverbreding voor natuur en landschap, streekidentiteit verbeteren, samenwerking stimuleren tussen verschillende landschapsgebruikers, duurzaam karakter, recreatie en educatie voor jong en oud. Het onder de aandacht brengen van een specifiek type landschap of landschapselement in ons werkingsgebied. Europese, Vlaamse en Provinciale doelstellingen GIDS ADAGIO IHD BO / agromilieumaatregelen stimuleren Landschapszorg en streekidentiteit binnen ankerplaats, relictzone of beschermd landschap: Vallei van de Nete en kasteeldomeinen Provinciale Prioritaire soorten: Otter en bever Landschapsbeelden biodiversiteit: Stroomgebied Grote Nete Doelstelling Op 15 oktober was het Dag van de Trage Weg en eindigde de Week van het Bos. Met Curieuzeneuzemosterdpot wilden we het belang van lokale natuur en de veilige ontsluiting ervan via trage wegen feestelijk in de kijker zetten. Het werd een duurzaam landschapsfeest waar we heel wat nieuwsgierige bezoekers op een gezellige manier mochten verwelkomen in dit vrij onbekende natuurgebied. Figuur 3-48 Landschapsfeest Curieuzeneuzemosterdpot Uitgevoerd 2017 Festivalactiviteiten Met meer dan 1500 bezoekers werd Curieuzeneuzemosterdpot een groot succes. Bezoekers genoten van de mysterieuze wereld van betoverende paddenstoelen, beleefden de ultieme kick met de 15m hoge deathride, namen deel aan de olympische bosspelen, balanceerden op het touwenparcours, maakten zelf hun houten muziekinstrumentje, wandelden langs trage wegen, gingen op stap met een ezel en leerden zelf heerlijke mosterd maken. Tussendoor werd er gezellig gekuierd langs diverse kraampjes op de belevenissenmarkt en werden lokale lekkernijen geproefd. Inhuldiging rolstoelvriendelijke wandelbrug & vogelkijkwand Om 11u45 huldigden de organisatoren en bezoekers samen de nieuwe rolstoelvriendelijke wandelbrug in. Deze brug verbindt natuurgebied de Mosterdpot met de domeinen van zorginstellingen PVT Schorshaegen, De Maretak en jeugdzorg Ter Elst en kadert in een optimale ontsluiting van 117

118 Wandelnetwerk Rivierenland. Dankzij deze brug kunnen wandelaars de Netedijk en het fort van Duffel vlotter bereiken. Aan de wandelbrug werd bovendien een vogelkijkwand geplaatst die uitzicht biedt over het waterbekken van Waterlink, een waar vogelparadijs. Gepland 2018 In 2018 organiseren we ons landschapsfeest in de Kelderijlei in Schelle. Een interessante plek met een rijke geschiedenis die terug gaat tot de Romeinen. In de Kelderijlei staan knotbomen, autochtone hagen, een doornstruweel met meidoorn en sleedoorn en een hoogstamboomgaard die heel wat wilde bijen, vogels en vlinders aantrekken. De Kelderijlei maakt ook deel uit van het wandelleerpad Gastvrij voor de bij en bevindt zich vlak bij een oude trage weg het Mechels baantje. Tijdens het landschapsfeest zullen er allerlei activiteiten plaatsvinden zoals geleidde natuur- en erfgoedwandelingen, workshop hoogstamfruit en sappersing ter plaatse, proeverij van biobier, biowijnen en biokazen, bijenspelletjes, trage weg voor één dag, uitleg over de geschiedenis van de abdij van Hemiksem, bezoek volkstuinen van Velt, zoektocht naar de boerenzwaluw... Doorheen de dag zullen er ook enkele muzikale optredens plaatsvinden en kunnen de festivalgangers ter plekke genieten van hapjes en drankjes gemaakt van spelt en honing. Financiering DMN- Landschapsbeelden Gelinkte acties Alle acties Opleidingsreeks Heidekenner Initiatiefnemer/trekker RLRL, Natuurpunt afd. De Wielewaal, Provinciaal Groendomein Kesselse Heide Provincie Antwerpen Contactpersoon RLRL Elly Vaes Partners Natuurpunt CVN, INBO, Staatsbosbeheer Nederland, Kemp vzw Doelgroepen Natuur-, toeristische of erfgoedgidsen, geïnteresseerden uit het werkingsgebied Doelstellingen Algemeen Kennisverspreiding over typische elementen, landschappen, natuur, in het Rivierenland stimuleren en faciliteren door een veelzijdige opleidingsreeks aan te bieden aan natuur- en toeristische gidsen en geïnteresseerden uit het werkingsgebied. Europese, Vlaamse en Provinciale doelstellingen GIDS ADAGIO IHD BO / agromilieumaatregelen stimuleren Landschapszorg en streekidentiteit binnen ankerplaats, relictzone of beschermd landschap: Beschermd landschap Kesselse Heide Het Goor Provinciale Prioritaire soorten: Bont dikkopje, Boomleeuwerik, Boompieper, Borstelgras, Buntgras, Fijnschubbige ridderzwam, Gekraagde roodstaart, Gewone dophei, Gewone dwergvleermuis, Groentje, Grote moeraszwavelkop, Heideknotszwam, Hengel, Klein tasjeskruid, Noordse witsnuitlibel, Ronde zonnedauw, Rossige elzenmelkzwam, Ruige dwergvleermuis, Ruwe russula, Stekelbrem, Veenmosgrauwkop, Veenmycena, Veenpluis, Veenvlamhoed, Vlokkig veenmuisklokje, Watervleermuis, Wilde gagel, Zwarte specht Landschapsbeelden biodiversiteit: Interfluvium stroomgebied Kleine Nete, Interfluvium stroomgebied Grote Nete Omschrijving 118

119 Het Rivierenland herbergt nog enkele interessante kleinere heiderelicten, enerzijds door de situering aan de oostgrens van de Kempen met haar armere zandbodems, anderzijds door de aanwezigheid van rivierduinen en stuifzandruggen. Een verwijzing naar de vroegere meer omvangrijke aanwezigheid van heidebiotopen in de regio is terug te vinden in de namen van gemeenten, gehuchten en in toponiemen. Denk maar aan Bonheiden, Pijpelheide, Achterheide, Bogaertsheide, Kloosterheide, t Ven, etc. De Kesselse Heide in Nijlen is het grootste heiderelict in het werkingsgebied van RLRL. RLRL en Bosgroep Antwerpen Zuid stimuleren in deze regio de uitvoering van het landschapsbeheerplan Kesselse Heide Het Goor, opgemaakt door de Provincie Antwerpen, op terrein. Met het gebiedsproject Interfluvium van de Netes, dat het draagvlak moest verbreden voor de Europese natuurdoelen, brachten we in het beschermd landschap reeds onder de aandacht bij alle eigenaars van natuur- en landbouwpercelen. Ook de Heidefeesten in augustus 2016 zette de heide bij ±750 bezoekers in de kijker. Met de opleiding Heidekenner wilden we verder het draagvlak verbreden voor de acties opgenomen in het landschapsbeheerplan. Achtentwintig deelnemers, waaronder meerdere gidsen, kregen de kans om een meer verdiepende en verbredende kennis over onze heiderelicten op te bouwen, om de inhoud nadien zoveel mogelijk door te geven aan anderen. De opleiding bestond uit een aantal theoretische vormingsmomenten en enkele excursies rond verscheidene aspecten van het thema heide, gegeven door gerenommeerde sprekers. Volgende onderwerpen kwamen uitvoerig aan bod: de types heide en de voorwaarden voor hun ontstaan, de verschillende heidebiotopen en hun beheer, de typische heideflora en -fauna, en de culturele, landschappelijke en erfgoedwaarden die ermee verbonden zijn. Voor de opleidingsreeks ontwikkelden we een aparte webpagina op de RLRL-website ( met alle informatie over het programma. De inhoud van de presentaties stelden we zo volledig mogelijk beschikbaar aan alle deelnemers, medeorganisatoren en partners. Figuur 3-49 Lezing heidefauna- en flora; toelichting schapenbegrazing op excursie Strabrechtse Heide; een Heidekenner-in-spe; groepsfoto deelnemers; Heikikker; excursie najaarsflora- en fauna op de Kesselse Heide Uitgevoerd Contacteren sprekers en excursiebegeleiders, vastleggen bus en excursies - Promotie: o kanalen RLRL: website, post op facebookpagina, artikel in nieuwsbrief februari, foto excursie en groepsfoto Heidekenners in landschapskranten 18 en 19 o kanalen van partners: aankondiging in afdelingstijdschrift De Karekiet van Natuurpunt De o Wielewaal en op online activiteitenkalender van Natuurpunt ANKONA-studiedag (11/2): plenaire mededeling voor ±350 deelnemers en flyers op infostand - Inschrijven van 28 deelnemers - Uitvoering programma: 119

120 o o o o o o o Woe 19 april 2017, 19u30-22u: LEZINGEN - Heide: een inleiding (Doenja Berukof, Provincie Antwerpen); Geschiedenis en cultuurhistorie van de Vlaamse heidegebieden aan de hand van de Kesselse Heide (Geert De Blust, INBO) Woe 3 mei 2017, 19u30-22u: LEZINGEN - Heidebiotopen en hun typische fauna en flora (Hans Vermeulen, Natuurpunt CVN) Zo 7 mei 2017, 9u30-12u15: EXCURSIE - De heidebiotopen, fauna en flora van de Kesselse Heide (Bart Moons, Provincie Antwerpen) Woe 31 mei 2017, 19u30-22u: LEZINGEN Heidebeheer (Jap Smits, Staatsbosbeheer Nederland) Woe 7 juni 2017, 19u30-22u: EXCURSIE - Heidebeheer op de Kesselse Heide (Rembrand De Vlaeminck, Provincie Antwerpen) Zo 10 september 2017: EXCURSIE - Dagexcursie naar de Strabrechtse Heide (Jap Smits, Staatsbosbeheer Nederland) Zo 1 oktober 2017, 9u30-12u15: EXCURSIE - Najaarsflora en -fauna op de Kesselse Heide met toelichting schapenbegrazing (Roosmarijn Steeman en Wim Veraghtert, Natuurpunt afd. De Wielewaal; Maarten D Hondt, Kemp vzw). DIPLOMA-UITREIKING: feestelijke afronding in Doefoepdhei met hapje, drankje en uitreiking diploma s Heidekenner. Nazorg en opvolging De cursisten, mede organisatoren, lesgevers en excursiebegeleiders kregen na de opleiding een neerslag van de opleidingsreeks op memory stick. Hierop stond een bundeling van de PowerPointpresentaties, geluidsopnamen van de lezingen, relevante educatieve brochures, sfeerbeelden van de excursies, en het programma. Heidekenners worden in de toekomst op de hoogte gehouden van door RLRL georganiseerde cursussen en activiteiten m.b.t. heide. Samenwerking en financiering Personeels- en werkingskost: RLRL via basissubsidies (gemeente, provincie, ANB in kader van samenwerkingsovereenkomst ANB-VVP-RL) Projectkost: RLRL via projectsubsidies provincie (DMN), gebruik zaal via Provincie Antwerpen Ecosysteemdiensten case Rivierenland Initiatiefnemer/trekker INBO Contactpersoon RLRL Ankatrien Boulanger Partners Leden + inwoners Raad van Bestuur Regionaal Landschap Rivierenland Doelgroepen Bewoners werkingsgebied, breed publiek, betrokken organisaties Doelstelling Algemeen Het Instituut voor Natuur- en Bosonderzoek (INBO) staat in voor de rapportering over de toestand van de natuur in Vlaanderen. Een gezonde natuur levert heel wat voordelen, of ecosysteemdiensten, voor de maatschappij. Het vorige Natuurrapport (NARA-T) toonde aan dat de levering van ecosysteemdiensten in Vlaanderen onder druk staat en dat het ecosysteemdienstenconcept een interessant kader biedt om op een integrerende manier met natuur om te gaan. Het volgende natuurrapport (NARA-B) werkt hier op verder en wil handvatten aanreiken om het ecosysteemdienstenconcept in de beleidspraktijk op verschillende schaalniveaus te gebruiken. Kennisverspreiding en ontwikkelen gebruik van het ESD-concept binnen de werking van de RL'en, case Regionaal Landschap Rivierenland. Via een ecosysteembenadering bijdragen aan de opmaak van een geïntegreerde gebiedsvisie die de vraag naar ESD zo optimaal mogelijk afstemt op het aanbod. Europese, Vlaamse en Provinciale doelstellingen GIDS ADAGIO 120

121 IHD BO / agromilieumaatregelen stimuleren Landschapszorg en streekidentiteit binnen ankerplaats, relictzone of beschermd landschap Provinciale Prioritaire soorten Landschapsbeelden biodiversiteit: alle 7 beelden in Rivierenland Omschrijving Ecosysteemdiensten zijn de voordelen die de maatschappij ontvangt van de natuur in zijn ruimste betekenis. Voorbeelden zijn voedsel- of houtproductie, overstromingsbescherming en recreatie. Tijdens het project zal onder andere de vraag naar ecosysteemdiensten geanalyseerd worden en vergeleken worden met het aanwezige aanbod. De oefening moet zicht geven op waar er mogelijkheden zijn om het beheer of de inrichting van het landschap te optimaliseren in functie van de levering van ecosysteemdiensten. Het uitgangspunt daarbij is een duurzaam beheerd landschap waar de huidige, maar ook de volgende generatie van kan genieten. Een veerkrachtige open ruimte als dienstencentrum voor een verstedelijkt gebied. Het werkingsgebied van het regionaal landschap zal gebruikt worden als kapstok om een aantal 'natuur'-kwesties die typisch zijn voor een verstedelijkte regio te bekijken vanuit het ESD-kader. Een van de dingen die daarbij belangrijk zijn, is stakeholderparticipatie. Het brede publiek zal bevraagd worden om diversiteit aan waarden die aan natuur hangen te identificeren. - Regionale Landschappen kunnen een rol spelen als intermediaire organisatie in het natuur- en landschapsbeleid in Vlaanderen. Hiervoor werd een gevalstudie uitgewerkt binnen het Regionaal Landschap Rivierenland. Uitgevoerd Voorstelling en presentatie van het Natuurrapport 2016 in het Vlaams parlement op vrijdag 17 februari presentatie RLRL samen met INBO - In samenwerking met RLRL en Strategisch Project Natuur in en rond Mechelen (zie Actie 20) werd de mogelijke doorwerking overlopen en basiskaarten werden aangeleverd in kader van de voorbereiding voor de landschapsvisie voor de Zenne- en Barebeekvallei. - Uitwerken ESD-studie in de Grote Netevallei in kader van het strategisch projectaanvraag Plan Nete Gepland Resultaten rapport over het gebruik van het ecosysteemdienstenconcept in bovenlokale visievorming toepassen en verder verspreiden in de regio en bij de regionale stakeholders (zie Actie 18) Samenwerking en financiering Personeels- en werkingskost: RLRL via basissubsidies Personeelskosten onderzoek en bevraging INBO financiering INBO Nazorg en opvolging Het doel is om met het INBO blijvend af te stemmen om hun onderzoeksresultaten met betrekking tot ESD te gebruiken bij lokale terreinacties. Gelinkte acties Actie 18 Gebiedsgerichte werking in Rivierenland Actie 24. Lokale Compost (LOCO) Initiatiefnemer/trekker Proefstation voor de groententeelt Sint-Katelijne-Waver, RLRL Contactpersoon RLRL Foeke Van Weverberg Partners Gemeenten RLRL, Boerenbond, Proefstation voor de groenteteelt, ILVO, VLM

122 Doelgroepen Land- en tuinbouwers, boomkwekers, natuurverenigingen, onderzoeksinstellingen, proefcentra Doelstelling Algemeen Het belang van bodem en het daarbij horende ecosysteem onder de aandacht brengen, bij personen die dagdagelijks afhankelijk zijn van het bodemecosysteem. De bestaande informatie en praktische kennis wordt gebundeld, via partners zullen we een zo groot mogelijke groep van land- en tuinbouwers trachten aan te spreken en te informeren. Europese, Vlaamse en Provinciale doelstellingen GIDS ADAGIO IHD BO / agromilieumaatregelen stimuleren Landschapszorg en streekidentiteit binnen ankerplaats, relictzone of beschermd landschap: Provinciale Prioritaire soorten Landschapsbeelden biodiversiteit: Omschrijving Tijdens de evaluatie van het project Bodem doorgrond is met de projectpartners besloten om een project uit te schrijven met als centraal thema compost. Het project LOCO heeft als doelstelling om een pilot op te richten in de typische groentestreek in en rond Sint-Katelijne-Waver, waarbij lokaal composteren centraal staat. Het gaat hierbij om het produceren van compost op basis van reststromen van diverse sectoren om zo tot een win-win situatie te komen. Enerzijds worden afvalstromen geherwaardeerd en anderzijds ontstaat een waardevol bodemproduct voor land- en tuinbouwers. Compost is essentieel voor een optimale landbouwproductie. Eén van de hoekstenen om dit te bereiken, is het aanbrengen van organische stof. Uit studies van Bodemkundige Dienst van België blijkt dat het peil van het organische stofgehalte op de meeste bodems ondermaats is. Door een lokale productie op te zetten willen we deze trend keren. Het is dus de bedoeling om tijdens dit project een samenwerkingsverband te creëren tussen natuurverenigingen, boomkwekers, land- en tuinbouwers en overheden. Via het project worden particulieren, land- en tuinbouwers extra ingelicht over de positieve effect van compost in de bodem. De verzamelde kennis en de opgedane ervaring worden gebundeld in een informatieve brochure. Verder zullen acties opgestart worden om het project in de kijker te zetten (infomomenten, rondleidingen ) Uitgevoerd Overleg met stakeholders in kader van verderzetting bodemproject Project Lokaal Composteren: Uitschrijven PDPO project LOCO i.s.m. PSKW, ILVO, OVAM en VLACO + presentatie voor jury ter verdediging Gepland Startmoment van het project, bekendmaking van het project in de verschillende sectoren - Opstart van een werkgroep: alle actoren/ bedrijven die interesse hebben om inputs aan te leveren, of lokaal geproduceerde compost wensen te gebruiken worden opgenomen in de werkgroep. Ook experten uit verschillende relevante domeinen ( milieu, wetgeving, compostproductie, samenwerkingsverbanden ) kunnen opgenomen worden in de werkgroep. - Opstarten compostpilots en reststromen in kaart brengen Samenwerking en financiering Personeelskost en overige projectkost via PDPO + RLRL via basissubsidies provincie + gemeenten. Gelinkte acties Actie 12 Bedrijfsplanner en beheerovereenkomsten Actie 13 Fauna-akkers en Akkerranden Actie 22. Communicatie 122

123 Actie 25. Wandelactiviteiten in Rivierenland Initiatiefnemer/trekker RLRL Contactpersoon RLRL Janne Van Camp, Bart Vermylen Partners Gidsenverenigingen, Natuurpunt, gemeenten, Doelgroepen Brede publiek Doelstelling Algemeen Inwoners op een aangename manier laten kennismaken met hun eigen omgeving via geleide wandelactiviteiten. Europese, Vlaamse en Provinciale doelstellingen GIDS ADAGIO IHD BO / agromilieumaatregelen stimuleren Landschapszorg en streekidentiteit binnen ankerplaats, relictzone of beschermd landschap Provinciale Prioritaire soorten Landschapsbeelden biodiversiteit Omschrijving Gegidste wandelingen zijn een ideale manier om inwoners hun eigen streek te laten beleven en kennis bij te brengen. RLRL zet zich sterk in voor de optimalisatie van het wandelaanbod in haar werkingsgebied, en via de organisatie van geleide wandelingen i.s.m. diverse partners willen we de nieuwe wandelstructuren en het omliggende landschap tot bij de mensen brengen. Uitgevoerd Beversafari Blaasveldbroek Trefdag Antwerpse Regionale Landschappen (21/04) - Natuurwandeling Blaasveldbroek Trefdag Antwerpse Regionale Landschappen (21/04) - Wandeling langs kleine landschapselementen en de vlindertuin langs Wandelnetwerk Rivierenland in het Sint-Michielspark op Erfgoeddag (23/4) - Excursie Cursus Heidekenner op Kesselse Heide (7/5) - Excursie Cursus Heidekenner op Kesselse Heide (7/6) - Wandeling graslanden: slotmoment Paard en Landschap (10/9) - Excursie Cursus Heidekenner op Kesselse Heide (1/10) - Stiltewandeling Nijlen, Berlaar, HodB (8/10 - Paddenstoelenwandeling Mosterdpot (15/10) - Inhuldiging Trage weg Mosterdpot (15/10) - Blote voetenpad, Schorre (18/11) Figuur 3-50 Erfgoedwandeling; wandeling langs kleine landschapselementen; paddenstoelenwandeling 123

124 Gepland 2018 In samenwerking met andere partners zullen de bestaande wandelproducten evenals ons werkingsgebied ten gepaste tijden in de kijker worden gezet door het organiseren van wandelactiviteiten. In 2018 zullen we starten met de uitwerking van een nieuwe thematische wandellus, geënt op de wandelknooppunten van Wandelnetwerk Kempense Netevallei. Samenwerking en financiering Loon- en werkingskost: RLRL via basissubsidies Organisatiekost: soms via specifieke projectsubsidies Gelinkte acties Actie 9 Landschappelijk erfgoed Actie 15 Landschapsonderhoud Actie 17 Prettig Groen Actie 20. Optimalisatie wandelaanbod in Rivierenland Actie 24. Rivierenland in de kijker Actie 22. Communicatie Actie 26. Groen in de stad Initiatiefnemer/trekker RLRL en gemeente Hemiksem, Heist-op-den-Berg, Willebroek, Boechout, Putte, milieuraad Hemiksem, Innovatiesteunpunt Vlaanderen Contactpersoon RLRL Veerle Herssens Partners Buurtcomités, particuliere inwoners gemeente, milieuraad, Natuurpunt lokale afdeling, Velt, Provincie Antwerpen Doelgroepen Inwoners RLRL, breed publiek, gemeentebestuur Doelstelling Algemeen Vergroening van de betonnen jungle, focus op harde omgeving met beperkte ruimte + benadrukken van socio-ecologische voordelen van groen in woon- en werkomgeving. Vergroenen van een buurt/straat/dorp/stad en de bewoners bewust te maken van het belang van groen in hun buurt. Mensen samenbrengen, sensibiliseren, informeren aan de hand van vormingen (inspiratie tuinwijzer en landschapsbeelden provincie Antwerpen) over biodiversiteit en door terreinrealisaties/aanplanten. Europese, Vlaamse en Provinciale doelstellingen: GIDS ADAGIO IHD BO / agromilieumaatregelen stimuleren Landschapszorg en streekidentiteit binnen ankerplaats, relictzone of beschermd landschap Provinciale Prioritaire soorten Landschapsbeelden biodiversiteit: Land van Kontich Ranst, Kempen van Waver Heist, Zuid Kempisch Heuvelland, Omschrijving De voordelen van groen in onze woon- en werkomgeving worden in verschillende onderzoeken aangehaald. We zijn gezonder, gelukkiger, geprikkeld en dragen een steentje bij aan het milieu en bovendien is een groene straat aangenaam om in de vertoeven. Bij projecten rond groen in de stad trachten we (buurt)bewoners op het belang van groen in hun eigen straat, dorp of stad te wijzen. In elk 124

125 project wordt er nagedacht op welke manieren de gemeente zijn inwoners warm kan maken voor meer natuur in eigen buurt. Inwoners kunnen aangespoord worden om zelf bomen, hagen, aan te planten, maar ook om het bestaande groen te behouden (bv. door infomomenten over het behoud en onderhoud van grote bomen in de voor-, achtertuin of buurt, ). Elk project wordt op een eigen manier bekeken in de gemeente. Elke gemeente, stad, dorp, buurt heeft immers zijn eigen (groene) kenmerken. Uitgevoerd 2017 Plant Aan Hemiksem In dit project worden de bewoners van Hemiksem gestimuleerd om hun eigen tuin (zowel voor- als achtertuin) te vergroenen. Hierbij worden prijzen uitgereikt aan de deelnemende inwoners. - In 2016 liep het eerste actiejaar van Plant Aan in de gemeente. De inwoners kregen een brochure in de bus en konden via een bestellijst planten bestellen bij de gemeente. Op 18 februari 2017 werd het plantgoed geleverd. Ter plaatse werd een plantworkshop (demonstratie) gegeven over hoe je bomen of een haag het beste plant. - In 2017 werd het verloop van 2016 geëvalueerd en besproken. Plant Aan zou opnieuw herhaald worden, maar er wordt gewerkt met de bestellijst van Behaag natuurlijk van Natuurpunt. - Voor alle inwoners: Communicatiecampagne via HalloHemiksem (gemeenteblaadje), met uitnodiging voor infomarkt + info waarom natuur in de tuin belangrijk is + oproep om mee aan te planten + wedstrijd. - Organisatie infomarkt voor bomen en planten in de tuin. Op de infomarkt kon elke inwoner informatie verzamelen over: hoe richt je je tuin in, welke plantensoorten kies ik (inheems), hoe plant ik ze aan, hoe onderhoud ik mijn (wildere) tuin, hoe maak ik een moestuin, hoe trek ik vlinders in de tuin, wat met onderbegroeiing, klimplanten en gevelgroen, - Infostanden van infomarkt: Natuurpunt, Velt, Vlinders en bijen in de tuin + demonstratiepotten (vrijwilliger), Ecohuis Antwerpen, Oxfam (eten, drinken) - Op de infomarkt was er animatie voor kinderen rond het thema klimaat. - Inwoners konden ter plaatse plantgoed bestellen bij Natuurpunt. - Tombola trekking van deelnemende inwoners (2018) Figuur 3-51 Plant aan infomarkt; Vergroen je voortuin inspiratie-uitstap; Vergroen je voortuin startevent; Vergroen je voortuin voorstelling ontwerpen PDPO Vergroen je voortuin: Willebroek, Heist-op-den-Berg, Putte en Boechout In dit project worden de bewoners van Heist-op-den-Berg, Willebroek, Boechout en Putte gestimuleerd om hun eigen voortuin te vergroenen, zodat deze bijdraagt aan een groener straatbeeld. Er loopt een individueel traject waarbij elke inwoner kan deelnemen om zijn tuin te vergroenen. De inwoners kunnen naar informatieavonden gaan, inspiratieuitstappen,. Er loopt voor dit traject een wedstrijd (jury, publieksjury, ) voor de mooiste transformatie (voor en na foto s). Naast dit traject wordt ook met de 125

126 hele straat of buurt een project uitgewerkt, met als doel om de hele straat te vergroenen als één geheel en gezamenlijke ontmoetingsplekken te creëren waar de buurt met elkaar kan vertoeven. - - Startvergaderingen met gemeenten: selectie van contactpersonen, doelstraten, goedkeuringen van schepencolleges. Er werden 4 cases gekozen. In Heist-op-den-Berg werd een nieuwe wijk die pas verkaveld werd gekozen. De inwoners moeten nog beginnen aan hun tuinaanleg. In Willebroek kozen we een straat waarbij parkeerdruk, aaneengesloten gevels en verharde voortuinen het beeld van de straat vormen. In Putte werden 2 sociale wijken geselecteerd. In Boechout kozen we voor een korte straat waarbij groen in de voortuin schaars is en er veel aaneengesloten bebouwing is. - Opstart project: stuurgroepen, uitwerking, ontwikkeling huisstijl Individueel traject: - HoGent: studenten tekenen ontwerpplannen voor de hele straat uit, ze presenteren deze ook voor een jury + prijsuitreiking. De beste ontwerpen werden getoond op de inspiratiemomenten, om aan de bewoners inspiratie te tonen voor een groene straat. - Inwoners van geselecteerde straten werden uitgenodigd naar een startevenement in hun eigen straat, d.m.v. een bloementje voor de voordeur en flyer in de bus. - 4 startevenementen (16/05 Willebroek, 18/05 Heist-op-den-Berg, 23/05 Boechout, 30/05 Putte): waarbij de inwoners toelichting kregen over het project in hun straat (zowel individueel als collectief traject. - 4 inspiratiemomenten (06/06 Willebroek, 12/06 Boechout, 13/06 Heist-op-den-Berg, 15/06 Putte), waarbij inwoners aan de hand van mooie beelden, voorbeelden, plantinfo, inspiratie konden vinden voor in hun eigen voortuin. (vb: hoe hou ik rekening met de auto, ) - 1 inspiratie-uitstap naar Rotterdam: inwoners, ambtenaren, schepenen voor milieu, beleidsmakers, konden zich inschrijven in een uitstap naar Rotterdam, waar er voorbeelden getoond werden van burgerinitiatieven voor meer groen in de stad. - 4 consultatieavonden met tuinarchitect: de inwoners van de 4 cases konden zich inschrijven voor een sessie met een tuinarchitect. Daar konden ze hun individuele plannen aftoetsen en advies vragen voor hun voortuin. De tuinarchitect tekende snelle plannetjes en gaf advies naar soortenkeuze. - Samenaankoop + ondersteuning bij uitvoering (plantworkshop): er werd een brochure met bestellijst gebust, zo konden inwoners via de groepsaankoop goedkoper plantgoed bestellen. Bij de levering kregen ze plantuitleg. - Aankondigen wedstrijd (de beste voor- en na): 2018 Collectief traject: - 4 startevenementen: zie individueel traject - 1 inspiratie-uitstap: zie individueel traject - 12 werksessies: Per case werden er 3 werksessies georganiseerd. In de werksessies werden de inwoners betrokken om te komen tot een ontwerp voor een collectieve voortuin voor de buurt. Inwoners van de straat kunnen hun voortuin openstellen voor de buurt en krijgen hiervoor min voor nieuwe aanleg/inrichting. In Heist, Willebroek en Putte werd een openbaar plekje in de straat gekozen om opnieuw in te richten samen met de omwonenden. In Boechout stelden 2 gezinnen hun voortuin kandidaat als collectieve buurtplek. Op de 3 e werksessie werden de eindontwerpen voorgesteld. - Bespreking met buurt en groendiensten voor uitvoering collectieve voortuin/buurtplek Gepland 2018 Plant Aan Hemiksem - Vergadering voor vervolg van project: hoe inwoners nog actiever betrekken bij de actie - Nieuwe datum infomarkt (eventueel samen met naastliggende gemeenten organiseren?) - Voor alle inwoners: Prijsuitreiking (Tombola), wedstrijd, scholen betrekken, kinderen, geboortebomen,. - Nieuwe uitgebreide communicatiecampagne PDPO Vergroen je voortuin: Willebroek en Heist-op-den-Berg - Voortuinwedstrijd: ontwikkeling webtool, stemmodule, evaluatierondes uitwerken - Groepsaankoop herhalen voor vaste planten (promotie voortuinwedstrijd) - Inhuldiging collectieve tuinen en wedstrijdtuinen, prijzen uitreiken - 4 slotmomenten en persmomenten organiseren 126

127 - Kennisdeling en evaluatie - Uitschrijven draaiboek Bonheiden Boomt Bomen geven de gemeente Bonheiden vorm en kleur. Om het bomenbestand op peil te houden en indien mogelijk uit te breiden, zette RLRL het projectidee "Bonheiden boomt op papier. Het project " heeft een drieledig doel: - het ondersteunen van particulieren bij het onderhoud van hun bomen - het inventariseren van beeldbepalende bomen en een voorstel doen tot beheer - het promoten van de aanplant van (klimaat)bomen bij particulieren, gekoppeld aan een uitgebreide communicatiecampagne (ontwikkeling promotiemateriaal, infomarkt, extra bestellijst met bomen naast behaag actie van Natuurpunt, organisatie activiteiten, ) Bomen in Nijlen Gemeente Nijlen wil een project uitwerken met de nadruk op het belang en behoud van bomen. Bomen bepalen het karakter en identiteit van straten en het dorp. In 2018 wordt de focus gelegd op enkele dreven die verzorging nodig hebben om ze te behouden. RLRL ondersteunt het uitwerken en opvolgen van onderhoud aan deze dreven. Nijlen pakt uit met een uitgebreide communicatie campagne voor de aanplant van nieuwe bomen. RLRL geeft advies voor soorten, aanplant, evenementen en communicatie. Infomarkt groen in de tuin: Duffel + Schelle RLRL ontwikkelt een infostand voor meer natuur (en bomen) in de tuin (zie ook Plant Aan, bomen in Nijlen, Bonheiden). De infostand zal op 2 juni in Duffel gezet en bemand worden zodat het inwoners kan inspireren en zodat inwoners advies op maat van hun tuin, terras, gevel, kunnen vragen. In Schelle zal deze infostand gebruikt worden op het landschapsfeest (2 september) in de kelderijlei, ter promotie van de Behaag Natuurlijk bestellijst en 25-jarig bestaan van Behaag Natuurlijk. Samenwerking en financiering Personeels- en werkingskost Plant Aan Hemiksem: RLRL via basissubsidies, cofinanciering gemeente Hemiksem Projectkosten Plant Aan Hemiksem: provinciale middelen Personeels- en werkingskost Vergroen je voortuin: Plattelandsontwikkelingsproject PDPO (Innovatiesteunpunt is promotor), cofinanciering RLRL via basissubsidies provincie en gemeenten Bonheiden Boomt: middelen via gemeente, extra financiering wordt gezocht Bomen in Nijlen: middelen via gemeente, extra financiering wordt gezocht Gelinkte acties Actie 1 Soortbescherming en soortgerichte maatregelen Actie 3. Hagen en houtkanten Actie 7 Dreven en monumentale bomen Actie 22. Communicatie Actie 27. Zaad van Hier Initiatiefnemer/trekker RLRL Contactpersoon RLRL Foeke Van Weverberg, Elly Vaes Partners Gemeenten RLRL, Natuurpunt afdeling De Wielewaal, Vlaamse Landmaatschappij, Gemeente Nijlen, Inverde Doelgroepen Landbouwers, Particulieren met graslanden, Lokale Natuurverenigingen, groen- en milieudienst van de betrokken gemeente 127

128 Doelstelling Algemeen Het belang van kruidenrijk grasland onder de aandacht brengen en de doelgroepen particulieren, overheden en landbouwers (met weiden) zoveel mogelijk aanzetten tot duurzaam maaibeheer. Onze beweegredenen hiervoor zijn zowel financieel (kostprijs zaden) als ecologisch (floravervalsing, genetische vervuiling). In dit kader willen we nieuwe samenwerkingsverbanden uittesten om de graslandprojecten met deze doelgroepen in de toekomst vorm te geven. Met dit project onderzoeken we zo n potentieel samenwerkingsverband waarmee we de afgebrokkelde diversiteit van onze bestaande graslanden een duwtje in de rug kunnen geven, en de nieuwe graslanden een voorsprong. Europese, Vlaamse en Provinciale doelstellingen GIDS ADAGIO IHD BO / agromilieumaatregelen stimuleren Landschapszorg en streekidentiteit binnen ankerplaats, relictzone of beschermd landschap: Relictzone: Kasteel- en hoevedomeinen Land van St.-Katelijne-Waver Provinciale Prioritaire soorten Landschapsbeelden biodiversiteit: Kempen van Waver-Heist Omschrijving Het ontwikkelen van kruidenrijk grasland vanuit soortenarm, uniform raaigrasland of op braakliggende grond (vb. na inrichtingswerken of bij omzetten van akker naar grasland) is een tijdrovend proces dat bij een correct aangehouden verschralingsbeheer minstens 5 à 10 jaar vergt. De afwezigheid van kiemkrachtige zaden van karakteristieke en zeldzamere soorten in de bodem (zaadbank) of uit de directe omgeving (brongebieden) kan dit proces aanzienlijk vertragen. Cultuurtechnische maatregelen, intensief grondgebruik, verzuring en verdroging hebben de variatie en kiemkracht van de zaadvoorraad sterk doen afnemen. Ook het aantal groeiplaatsen van deze soorten is afgenomen, waardoor spontane aanvoer van hun zaden minder vanzelfsprekend is geworden. In onze hedendaagse maatschappij waar alles snel en efficiënt moet gaan, zijn we het nastreven van resultaten op lange termijn zoals nodig voor het ontwikkelen van kruidenrijk grasland - vaak verleerd. Overheden en particulieren grijpen de laatste jaren zeer gemakkelijk naar een quick fix : het inzaaien met kant-en-klare zaadmengsels voor bloemenweiden. Deze zaadmengsels bevatten echter vaak cultivars en uitheemse soorten. Zelfs de inheemse soorten zijn meestal niet-autochtoon, laat staan regionaal geoogst. Inzaaien met aangekochte zaadmengsels kan op lange termijn leiden tot genetische verontreiniging van de Vlaamse flora en floravervalsing. Een betrouwbaar certificatielabel voor autochtoon geoogst zaaigoed en voldoende voorraden ontbreken vooralsnog. Om aan bovenstaande problemen het hoofd te bieden willen we een samenwerkingsverband uittesten tussen lokale natuurverenigingen en landbouwers. Natuurverenigingen hebben kruidenrijke graslandpercelen in beheer met zowel karakteristieke als zeldzamere graslandsoorten. Landbouwers, anderzijds, hebben de kennis, het materiaal en leveren de diensten om te maaien, spreiden, dorsen en in te zaaien. Bovendien kan het inpassen van structuur- en kruidenrijk ruwvoer in de bedrijfsvoering ook een meerwaarde vormen voor de veehouderij. Uitgevoerd Educatie m.b.t. Kruidenrijk grasland: o cursusdag Kruidenrijk grasland op 10/06 i.s.m. Inverde: de voormiddag begon met een theoretisch gedeelte omvatte volgende thema s: Waarom kruidenrijke graslanden?, voederwaarde en diergezondheid, ontwikkeling, aanleg en beheer van soortenrijke graslanden en als laatste regelgeving herkomst van planten en zaden. Aan de cursus hebben zich op voorhand 22 personen ingeschreven. Uiteindelijk hebben er 18 personen deelgenomen aan de cursus. Het namiddaggedeelte bestond uit enkele terreinbezoeken aan kruidenrijke graslanden in de buurt. o Bedrijfsuitstap naar Biodivers op vrijdag 2/06/2017 (Oudewater, Nederland). Biodivers is gespecialiseerd in het oogsten van streekeigen natuurzaden. In de voormiddag kregen we een bedrijfsrondleiding, in de namiddag bezochten we een voorbeeldproject (site van Heineken) en een oogstgebied. Aan de bedrijfsuitstap namen 22 personen deel (23 128

129 ingeschreven) vertegenwoordig uit verschillende sectoren (landbouwers, Landelijke Gilden, natuurvereniging, imkers, jagers, Regionale Landschappen, boswachters (ANB), particulieren, paardenhouders ). - Inventarisatie en matchen bron- en doelpercelen bij natuurvereniging en landbouwer - Uittesten zaad- /hooioverdracht van bron- naar doelpercelen i.s.m. landbouwer en NP afdeling De Wielewaal. - Slotmoment Kruidenrijk grasland op 24/11/2017 in de Krankhoeve te Bonheiden er waren 36 aanwezigen. Drie externe sprekers waren uitgenodigd om over volgende thema s een voordracht te houden: Kruidenrijke graslanden in Zele (project RLSD), De randenmaaier (project ABC Eco²) en omvormen van gazon naar kruidenrijk grasland in openbaar groen (Project Stad Aalst). Figuur 3-52 Bezoek Biodivers; Cursus kruidenrijke graslanden; Zaad van Hier hooioverdracht Gepland Gesprekken opstarten met ANB en Ecoflora om de mogelijkheid van Zaad van Hier verder uit te werken. - Particulieren, landbouwers, natuurverenigingen, paardenhouders verder stimuleren en adviseren om hun graslanden op een duurzame manier te beheren. Samenwerking en financiering Personeels- en werkingskost via basissubsidies RLRL en gefinancierd door Departement LNE en Departement Landbouw en Visserij. Gelinkte acties Actie 1. Soortbescherming en soortgerichte maatregelen Actie 13 Bedrijfsplanner en beheerovereenkomsten 129

130 4 Relatie activiteiten en geografische spreiding In Figuur 4-1 wordt weergegeven hoe de activiteiten en projecten van Regionaal Landschap Rivierenland uitgevoerd in 2016 gespreid zijn over de verschillende gemeenten van het werkingsgebied. Projecten, vormingen, publieksactiviteiten en persmomenten zijn met puntvormige symbolen weergegeven; georganiseerde wandelingen met lijnvormige symbolen; en gebiedsgerichte projecten met arceringen. Figuur 4-1 Geografische spreiding van de activiteiten en projecten van RLRL in