Afname in meldingen van acute hepatitis B in Nederland

Transcriptie

1 Onderzoek Afname in meldingen van acute hepatitis B in Wel doorgaande transmissie bij mannen die seks hebben met mannen Femke D.H. Koedijk, Robin van Houdt, Susan J.M. Hahné, Irene K. Veldhuijzen, Rob A. de Man, Roel A. Coutinho, Sylvia M. Bruisten en Hein J. Boot* ONDERZOEK Doel Opzet Methode Resultaten Conclusie Inzicht krijgen in de transmissie van hepatitis B-virus (HBV) bij patiënten met een acute HBV-infec tie in door koppeling van epidemiologische gegevens en DNA-sequentiegegevens van het virus. Descriptief. Alle meldingen van acute hepatitis B in kwamen in aanmerking voor moleculaire typering van het HBV. De sequentie van de S-regio (648 bp) van het virus werd bepaald en fylogenetisch geanalyseerd, waarna de sequentiegegevens werden gekoppeld aan epidemiologische informatie. Het aantal meldingen in de onderzoeksperiode was In 2007 was het aantal acute HBV-meldingen gedaald met 26% in vergelijking met Hoewel het absolute aantal besmettingen bij zowel mannen die seks hebben met mannen ( s) als door afnam, bleven dit de meest gerapporteerde transmissieroutes (respectievelijk 35% en 29%). Er werden 6 genotypen gevonden: A (65%), B (2%), C (3%), D (22%), E (5%) en F (4%). Van patiënten met genotype A was 47%. Het genotype A-cluster was erg homogeen met veel identieke sequenties (55%), maar dit aandeel identieke sequenties nam over de tijd af. Binnen genotype B, C, D en E was vaker sprake van onafhankelijke introducties, deels gerelateerd aan het. Het aantal meldingen van acute HBV-infecties was sinds 2004 afgenomen bij mannen, vooral door afname in besmettingen door seksueel contact. Dit is mogelijk een eerste effect van de vaccinatiecampagne gericht op risicogroepen voor de verspreiding van hepatitis B. Echter, er is nog steeds sprake van doorgaande transmissie van hepatitis B onder door eenzelfde HBV-stam, terwijl bij heteroseksuelen vaker sprake is van introducties van nieuwe stammen, waarschijnlijk via chronische dragers uit landen met een hoge HBV-prevalentie. *Dit onderzoek werd eerder gepubliceerd in Vaccine (2009;27:3530-5) met als titel Hepatitis B vaccination targeted towards risk groups in the Netherlands: Does it work?. Afgedrukt met toestemming. Namens de onderzoeksgroep Moleculaire epidemiologie acute HBV, waarvan de deelnemers aan het eind van dit artikel worden genoemd. Rijksinstituut voor Volksgezondheid en Milieu (RIVM), Bilthoven. Drs. F.D.H. Koedijk, epidemioloog; drs. S.J.M. Hahné, arts-epidemioloog; prof.dr. R.A. Coutinho, arts-microbioloog (tevens: Academisch Medisch Centrum/Universiteit van Amsterdam, Centrum voor Infectie en Immuniteit Amsterdam, Amsterdam); dr.ir. H.J. Boot, moleculair viroloog. GGD Amsterdam, afdeling Infectieziekten, Amsterdam. Dr. R. van Houdt en dr. S.M. Bruisten (tevens: AMC/Universiteit van Amsterdam, Centrum voor Infectie en Immuniteit Amsterdam, Amsterdam), moleculair biologen. GGD Rotterdam-Rijnmond, Cluster Infectieziektenbestrijding, Rotterdam. Dr. I.K. Veldhuijzen, epidemioloog. Erasmus MC Rotterdam, afd. Maag-, darm- en leverziekten. Hr. Dr. Rob A. de Man, MDL-arts. Contactpersoon: dr.ir. H.J. Boot (hein.boot@rivm.nl). In wordt de prevalentie van dragerschap voor het hepatitis B-virus (HBV) geschat op 0,32-0,51% ( personen) en ongeveer 2% van de bevolking heeft ooit een HBV-infectie doorgemaakt. 1,2 In het afgelopen decennium zijn de meeste Europese landen overgegaan tot universele vaccinatie voor hepatitis B, zoals aanbevolen door de WHO in De effecten daarvan zijn in verschillende landen zichtbaar. 4-6 In een aantal Noord-Europese landen, waaronder, is deze universele vaccinatie niet ingevoerd, vooral vanwege de lage incidentie van acute HBV-infectie. Naast vaccinatie van kinderen van HBV-draagsters (sinds 1989) en kinderen met minimaal één ouder afkomstig uit een HBV-endemisch gebied (sinds 2003), is in in november 2002 een selectief hepatitis B-vaccinatieprogramma gestart, gericht op groepen met risicogedrag voor transmissie van hepatitis B, dat wil zeggen mannen die seks hebben met mannen (-contact), harddruggebruikers, prostituees en heteroseksuelen met wisselende partners. 7 Deze groepen komen in aanmerking voor een gratis vaccinatie via GGD s en soa-centra en door actieve benadering van de doelgroepen buiten de GGD ( outreach ). NED TIJDSCHR GENEESKD. 2010;154:A900 1

2 In dit artikel beschrijven we trends in de epidemiologie van acute hepatitis B na invoering van dit vaccinatieprogramma. We gaan in op de veranderingen in de epidemiologie en de virusgenotypenverdeling over de tijd, evenals op regionale verschillen in epidemiologie en genotypen. Methoden Meldingen van hepatitis B Sinds 1976 is acute hepatitis B in een meldingsplichtige ziekte in groep B. Via het elektronisch meldingssysteem Osiris bij het RIVM worden demografische en epidemiologische gegevens van de HBV-patiënten verzameld, waaronder geslacht, geboortejaar, diagnosedatum, mogelijke bron en land van besmetting, geboorteland en waarschijnlijkste transmissieroute. Meldingscriteria voor een acute HBV-infectie zijn: een acute ziekte met een herkenbaar begin van symptomen of een stijging van transaminasen (alanineaminotransferase (ALAT)) én de aanwezigheid van hepatitis B-specifieke IgM-antistoffen of het virusantigeen HBsAg. 8 Alle patiënten die vanaf 2004 in gemeld werden met een acute HBV-infectie kwamen in aanmerking voor de typeringsstudie. Met behulp van GGD s en medisch microbiologische laboratoria werd geprobeerd van al deze patiënten het spijtserum of een nieuw bloedmonster te verzamelen voor genotypering van het virus. Sinds de start van de studie in 2004 doen alle GGD s en ook bijna alle laboratoria mee aan het onderzoek. Moleculaire technieken Met behulp van DNA-isolatie, amplificatie en sequentieanalyse van de S-regio van het HBV (648 nucleotiden) werd het virusgenotype bepaald. 9 De sequenties werden bestudeerd aan de hand van fylogenetische analyses volgens het neighbor-joining-model, uitgevoerd met het computerprogramma MEGA 3.1, waarbij referentiestammen uit GenBank van ieder genotype werden meegenomen. 10, 11 Een cluster werd gedefinieerd wanneer 3 of meer identieke sequenties aanwezig waren. Daarnaast werden met behulp van een grafische weergave in de vorm van minimum spanning trees (computerprogramma Bionumerics 5.1) diversiteit en clustering van de sequenties bestudeerd. In een minimum spanning tree is te zien hoeveel genotypen er aanwezig zijn en hoe groot de genetische afstand tussen bepaalde genotypen is. Statistische analyses De gegevens werden geanalyseerd met behulp van SPSS 15.0 en Epi-info. Voor het testen van verschillen in mediane leeftijd tussen de verschillende groepen maakten wij gebruik van de mannwhithney-toets en voor het evalueren van verschillen in proporties van de χ 2 -toets. Resultaten Aantal infecties In de periode januari 2004-december 2007 werden in totaal 1060 acute HBV-infecties gemeld (tabel 1). Het aantal meldingen per jaar daalde in deze periode met 26% van 296 in 2004 tot 220 in Bij mannen nam het aantal infecties af van 249 in 2004 naar 168 in 2007 (-33%), bij vrouwen bleef het aantal infecties ongeveer gelijk, rond de 57 nieuwe infecties per jaar. Incidentie en risicofactoren De incidentie en belangrijkste kenmerken van de acute HBV-patiënten zijn weergegeven in tabel 1. Bij mannen was een significante stijging in leeftijd bij diagnose te zien van 38 jaar in 2004 naar 41 jaar in 2007 (p = 0,005), bij vrouwen bleef de mediane leeftijd ongeveer gelijk. De stijging in mediane leeftijd bij mannen werd vooral gezien in de groepen besmet door (van 36 jaar in 2004 naar 44 in 2007; p = 0,035) en bij (van 38 jaar in 2004 naar 42 in 2007; p = 0,059). Bij 26% van de meldingen van acute hepatitis B was de waarschijnlijkste transmissieroute. Bij mannen was besmetting door -contact de meest gerapporteerde transmissieroute (44%), gevolgd door heteroseksueel contact (20%), hoewel het absolute aantal besmettingen door zowel als wel was afgenomen sinds Bij vrouwen was besmetting door de meest gerapporteerde transmissieroute (64%) en dit cijfer steeg, hoewel niet statistisch significant, van 55% (n = 26) in 2004 naar 65% (n = 34) in Bij mannen kwam besmetting door een losse partner significant vaker voor bij contact (78%; n = 274) dan bij degenen die werden besmet via (73%; n = 109; p < 0,0001), bij vrouwen gaf 39% (n = 53) aan geïnfecteerd te zijn via een losse partner. Zowel bij mannen als vrouwen bleef bij 26% van de patiënten met acute hepatitis B de waarschijnlijkste transmissieroute, ondanks bron- en contactopsporing. Moleculaire epidemiologie Van de 1060 gemelde patiënten met een acute HBV-infectie in de periode werd van 554 (52%) een bloedmonster ontvangen waarmee de S-regiosequentie van het HBV kon worden bepaald (figuur 1). Er waren geen significante verschillen in leeftijd, geslacht, transmissieroute en regio tussen de patiënten van wie wel en geen bloedmonster ontvangen werd. Wel werd significant vaker een bloedmonster ontvangen van in geboren patiënten met een acute HBV-infectie dan van personen geboren in het (57% (n = 444) en 42% (n = 110) respectievelijk, p < 0,0001). Er werden in 6 verschillende genotypen aangetoond (A-F), waarvan genotypen A en D het meest 2 NED TIJDSCHR GENEESKD. 2010;154:A900

3 TABEL 1 Meldingen van acute hepatitis B naar epidemiologische kenmerken,, (bron: Osiris, RIVM) totaal aantal meldingen; n incidentie (/105) naar geslacht 3,1 0,6 2,9 0,7 2,3 0,7 2,1 0,6 geslacht; n (%) mediane leeftijd (interkwartielrange) geboorteland; n (%) laag-endemisch midden-endemisch hoog-endemisch land van besmetting; n (%) laag-endemisch midden-endemisch hoog-endemisch transmissieroute; n (%) sekscontact, aard prik-/bijtaccident IVD 249 (84) 47 (16) 38 (14) 28 (18) 210 (71) 78 (26) 7 (9) 53 (68) 18 (23) 8 (3) 230 (78) 48 (16) 8 (17) 33 (69) 7 (15) 18 (6) 105 (36) 74 (25) 7 (2) 7 (2) 3 (1) 27 (9) 73 (25) 233 (77) 69 (23) 38 (15,5) 28 (19) 226 (77) 68 (21) 7 (10) 50 (75) 11 (15) 8 (3) 237 (80) 41 (13) 7 (18) 27 (67) 7 (15) 24 (8) 106 (35) 88 (29) 0 11 (4) 89 (30) 184 (76) 58 (24) 41 (14,75) 30,5 26,25) 193 (81) 42 (16) 8 (16) 30 (74) 4 (11) 7(3) 197 (82) 27 (11) 6 (22) 17 (63) 4 (15) 18 (7) 82 (34) 76 (31) 4 (2) 4 (2) 1 (0,4) 14 (6) 61 (25) 168 (76) 52 (24) 41 (18,75) 29 (27) 170 (77) 43 (20) 2 (4) 30 (70) 11 (26) 7 (3) 167(76) 38 (17) 8 (21) 24 (63) 6 (16) 15 (7) 78 (36) 69 (31) 3 (1) 14 (6) 52 (24) 834 (79) 226 (21) 39 (16) 28,5 (21) 799 (75) 233 (22) 24 (10) 164 (70) 44 (19) 30 (3) 831 (78) 154 (15) 29 (19) 101 (66) 24 (16) 75 (7) 371 (35) 307 (29) 17 (2) 18 (2) 6 (1) 66 (6) 275 (26) ONDERZOEK = mannen die seks hebben met mannen; IVD =intraveneus druggebruik. voorkwamen, respectievelijk 65% en 22% (tabel 2). Genotype A werd het meest gevonden bij (47%), hoewel er een (niet significante) afname te zien was (van 53% in 2004 naar 44% in 2007, figuur 2). Binnen genotype A steeg het aandeel besmettingen door significant van 16% in 2004 tot 30% in 2007 (p = 0,026), het aandeel besmettingen met een e transmissieroute bleef ongeveer gelijk (21%). Van de genotype A-isolaten was 55% identiek in het geanalyseerde deel van het genoom. Het grootste deel van de identieke stammen was afkomstig van s (52%), hoewel dit aandeel (niet significant) afnam van 61% in 2004 tot 47% in 2007 (figuur 2). Daarnaast werd de identieke stam ook gevonden bij personen met een e transmissieroute en bij personen besmet door (respectievelijk 20% en 16% van de identieke stammen). In de periode werden geen grote veranderingen waargenomen binnen genotype D (zie figuur 2). Wel was er enige diversiteit door een aantal subclusters. Bij 1 subcluster (n = 17) werd bij 8 personen een relatie met Noord-Afrika gevonden. In een ander subcluster, bestaande uit acht patiënten met een identieke sequentie, gaven de patiënten aan besmet te zijn in Turkije of Marokko, of seks te hebben gehad met iemand afkomstig uit deze landen (data uit fylogenetische analyses, hier niet gepresenteerd). De genotypen B, C, E en F kwamen in minder voor. Genotype B en C kwamen voornamelijk voor bij patiënten die of geboren waren in Azië, of dit land hadden bezocht (56%). Genotype E werd 25 keer gevonden, waarbij bij 9 patiënten een link met Afrika kon worden gelegd. Genotype F werd bij 21 patiënten gevonden, waarvan 8 s. Bij 5 personen was de transmissie- NED TIJDSCHR GENEESKD. 2010;154:A900 3

4 bloedmonster ontvangen (n=620) totaal aantal gemelde patiënten met acute hepatitis B (n=1060) geen bloedmonster ontvangen (n=440) geen DNA detecteerbaar (n=66) sequentieanalyse uitgevoerd (n=554) geen materiaal meer aanwezig of patiënt weigert medewerking (n=348) laboratorium werkt niet mee aan het onderzoek (n=47) geen materiaal ontvangen ondanks opvraagpogingen (n=45) FIGUUR 1 Stroomschema van meldingen van acute hepatitis B in de periode in (bron: Osiris, RIVM). route, van wie er 3 (mannen) afkomstig waren uit Noord- en een identieke sequentie hadden. Regionale verschillen De hoogste incidentie van gemelde acute hepatitis B-infecties werd gevonden in West-; in Noord- was de incidentie het laagst (tabel 3). Transmissie tussen s werd vaker in West- gerapporteerd dan in de rest van (38% versus 31%; p = 0,016), terwijl het aandeel patiënten met een e transmissieroute lager was in West- (23% versus 29%; p = 0,026). Tabel 3 laat zien dat de genotypenverdeling binnen ook verschilde ook per regio: in Zuid- werd relatief vaak genotype A gevonden in vergelijking met de rest van (p = 0,039), terwijl genotype E en F relatief vaak voorkwamen in Noord- vergeleken met de rest van (respectievelijk p = 0,001 en p = 0,005). TABEL 2 Epidemiologische kenmerken in 554 meldingen van acute hepatitis B, per virusgenotype,, genotype A B C D E F aantal sequenties; n geslacht; n (%) 308 (85) 53 (15) 6 (67) 18 (100) 71 (59) 49 (41) 14 (56) 11 (44) geboorteland; n (%) land van besmetting; n (%) transmissieroute; n (%) sekscontact, aard prik-/bijtaccident IVD 305 (84) 51 (14) 5 (1) 304 (84) 36 (10) 19 (5) 170 (47) 78 (21) 8 (2) 22 (6) 77 (21) 6 (67) 5 (56) 1 (11) 1 (11) 5 (56) 11 (61) 7 (39) 11 (61) 5 (28) 1 (6) 5 (28) 7 (39) 1 (6) 5 (28) = mannen die seks hebben met mannen; IVD =intraveneus druggebruik. 86 (72) 32 (27) 97 (81) 18 (15) 5 (4) 15 (13) 61 (51) 2 (2) 11 (9) 30 (25) 17 (68) 8 (32) 19 (76) 5 (20) 1 (4) 2 (8) 13 (52) 2 (8) 2 (8) 6 (24) 15 (71) 6 (29) 19 (90) 18 (86) 2 (10) 8 (38) 5 (24) 6 (29) 4 NED TIJDSCHR GENEESKD. 2010;154:A900

5 injecterend druggebruik seksueel contact aard FIGUUR 2 Weergave in een zogenaamde minimum spanning tree van virusisolaten van acute hepatitis B uit, (n = 554), gebaseerd op de DNA-sequentie van de S-regio. De grootte van de cirkels is een representatie van het aantal isolaten met een identieke sequentie. Hoe groter de cirkel, hoe meer identieke isolaten. De afstand tussen de cirkels is een representatie van het aantal nucleotiden verschil tussen de isolaten van een genotype. Hoe verder de cirkels uit elkaar liggen hoe verschillender ze zijn. De verschillende letters geven de genotypen aan, de kleuren de waarschijnlijkste transmissieroutes. Beschouwing In nam het aantal gemelde acute HBV-infecties af met 26%. De incidentie bij mannen daalde over de tijd (van 249 in 2004 naar 168 in 2007 (-33%), bij vrouwen bleef de incidentie ongeveer gelijk (rond de 57 nieuwe infecties per jaar). Besmetting door -contact bleef de belangrijkste transmissieroute bij mannen, gevolgd door besmetting door. Bij een kwart van de personen bleef de transmissieroute, wat van invloed kon zijn op de hier beschreven trends. In deze studie werden de HBV-genotypen A-F gevonden waarvan genotype A en D het meest voorkwamen. Dit komt overeen met eerdere se studies. 9,12-14 Genotype A werd voornamelijk bij s gevonden, maar ook bij personen besmet door en met een e transmissieroute. Het aandeel heteroseksuelen met genotype A nam in de tijd significant toe. Het aandeel s in het identieke genotype A-cluster nam af in de tijd, mogelijk als gevolg van verminderde transmissie binnen deze groep. Dit is, ook gezien de afname in het aantal meldingen in deze groep en een stijging in de leeftijd bij infectie, mogelijk het eerste waarneembare effect van de vaccinatiecampagne gericht op risicogroepen. Dat er ook personen besmet door in het identieke genotype A-cluster voorkwamen, duidt op verspreiding vanuit de -populatie naar de algemene populatie, mogelijk via biseksuele contacten. Mogelijk is er echter een onderrapportage van het werkelijke aantal besmettingen door -contact. Aanwijzingen hiervoor zijn dat ook patiënten met een e transmissieroute in het identieke genotype A-cluster voorkwamen. Vaak rust op het erkennen van homoseksualiteit nog steeds een taboe, vooral buiten de grote steden; dit zou het kleinere aandeel infecties met een e transmissieroute bij mannen in West- ten opzichte van de rest van kunnen verklaren. De clusters met genotypen B, C, D en E waren meer divers dan het genotype A-cluster, wat duidt op meer eenmalige introducties en minder doorgaande transmis- NED TIJDSCHR GENEESKD. 2010;154:A900 5

6 Leerpunten Acute hepatitis B wordt in voornamelijk overgedragen door onbeschermd seksueel contact. Genotype A is het meest voorkomende hepatitis B-virus(HBV)genotype in, vooral bij mannen die seks hebben met mannen ( s). heeft nog geen universele hepatitis B-vaccinatie ingevoerd, wel zijn er vaccinatieprogramma s voor specifieke risicogroepen. Over de periode was er is een afname in aantal acute HBV-infecties door seksueel contact, wat mogelijk te danken is aan de vaccinatiecampagne voor risicogroepen. Ondanks de vaccinatiecampagne was er doorgaande transmissie van acute hepatitis B bij s. Er werden veel verschillende virusstammen gevonden bij heteroseksuelen; de belangrijkste bron van deze besmettingen waren waarschijnlijk chronisch geïnfecteerde migranten zonder symptomen. De regionale verschillen in genotypenverdeling zijn opmerkelijk, vooral in Zuid-, waar voornamelijk genotype A werd gevonden. Dit is voor een deel te verklaren doordat in Zuid- minder acute HBVinfecties bij personen geboren in het gevonden werden dan in de rest van het land. Conclusie Het aantal gemelde acute HBV-infecties bij mannen was afgenomen sinds 2004, met name door een afname in besmettingen door seksueel contact. Dit is mogelijk een eerste effect van de vaccinatiecampagne gericht op risicogroepen voor de verspreiding van hepatitis B. Deze studie laat de meerwaarde van genotypering zien: er was TABEL 3 Regionale verschillen in epidemiologische kenmerken en virusgenotypenverdeling in 1060 meldingen van acute hepatitis B, sie. In veel meldingen werd er een link gevonden met het, en het is aannemelijk dat het aantal chronisch geïnfecteerden geboren in het (84% van alle in gemelde chronische-hbv-patiënten was afkomstig uit het ) bijdraagt aan de introductie van deze genotypen. Mogelijk is dit effect groter dan we in deze studie aantoonden, aangezien meer bloedmonsters werden ontvangen van patiënten met acute hepatitis B die in geboren waren, dan van in het geboren patiënten. Door het screenen van migranten op chronisch dragerschap, met vaccinatie van hun contacten conform bestaande richtlijnen, 8 zou de verspreiding van hepatitis B voornamelijk onder heteroseksuelen kunnen afnemen. De laatste jaren zijn de behandelingsmogelijkheden voor chronische hepatitis B verbeterd en recent is hiervoor een se behandelrichtlijn verschenen. 15 Het is dus zowel voor de patiënt als zijn omgeving van belang dat chronische hepatitis B wordt opgespoord. 16 Genotype F komt veel voor in Zuid- en Midden-Amerika, maar in deze studie werd bij patiënten met genotype F geen link gevonden met dit gebied. Opmerkelijk was, dat 4 van deze patiënten afkomstig waren uit Noord-, waar de hepatitis B-incidentie erg laag is. Uitgebreide bron- en contactopsporing identificeerde echter geen gemeenschappelijke bron. Aangezien een derde van de genotype F-besmettingen plaatsvond bij s, lijkt het erop dat in de -populatie naast de bekende genotype A-stam ook een unieke genotype F-stam in een lage frequentie circuleert. Al eerder zijn genotype F-stammen gevonden in de -populatie van Amsterdam en in andere Europese landen. 14,17,18 Noord Oost Zuid West aantal meldingen; n incidentie (/105) ,0 0,5 0,8 0,9 1,5 1,7 1,0 0,9 1,6 2,1 1,4 1,3 geslacht; n (%) geboorteland; n (%) land van besmetting; n (%) transmissieroute; n (%) sekscontact, aard prik-/bijtaccident IVD virusgenotype A B C D E F 41 (76) 13 (24) 42 (78) 8 (15) 4 (8) 45 (83) 9 (17) 14 (26) 21 (39) 1 (2) 4 (7) 14 (26) 19 (61) 1 (3) 2 (7) 5 (16) 4 (13) 134 (78) 39 (23) 138 (80) 28 (16) 7 (4) 135 (79) 24 (14) 12 (7) 45 (26) 47 (27) 7 (4) 6 (4) 7 (4) 60 (35) 65 (63) 2 (2) 24 (23) 8 (8) 3 (3) 184 (80) 45 (20) 198 (87) 29 (13) 189 (83) 22 (10) 17 (8) 82 (36) 64 (28) 4 (2) 3 (1) 15 (7) 60 (26) 85 (73) 2 (2) 5 (4) 18 (16) 5 (4) 2,2 2,1 1,9 1,7 475 (79) 129 (21) 421 (70) 166 (28) 17 (3) 462 (77) 99 (17) 39 (7) 230 (38) 175 (29) 8 (1) 8 (1) 2 (0) 40 (7) 141 (23) 192 (63) 12 (4) 76 (25) 7 (2) 13 (4) = mannen die seks hebben met mannen; IVD =intraveneus druggebruik. 6 NED TIJDSCHR GENEESKD. 2010;154:A900

7 een doorgaande transmissie van een identieke HBV-stam bij s, terwijl bij heteroseksuelen vaker sprake was van introducties van nieuwe virusstammen, waarschijnlijk via chronische dragers uit landen met een hoge prevalentie van HBV-dragerschap. De onderzoeksgroep Moleculaire epidemiologie acute HBV bestond uit: dr. ir. Eline L.M. op de Coul, Centrum Infectieziektebestrijding, RIVM, dr. Anneke A.R. van den Hoek, GGD Amsterdam, afd. Infectieziekten, dr. Jan Hendrik Richardus, GGD Rotterdam-Rijnmond, cluster Infectieziektebestrijding, dr. Martin Schutten, Erasmus MC Rotterdam, afd. Virologie, prof.dr. H.G.M. (Bert) Niesters, Erasmus MC Rotterdam, afd. Virologie (thans werkzaam bij het UMC Groningen), dr. Hannelore M. Götz, GGD Rotterdam-Rijnmond, cluster Infectieziektebestrijding, dr. Marijke C. Mostert G.G.D. Rotterdam-Rijnmond, cluster Infectieziektebestrijding, thans werkzaam bij het Nationaal Hepatitis Centrum, prof.dr. Gerard J.J. van Doornum, Erasmus MC Rotterdam, afd. Virologie. Dit onderzoek was niet mogelijk geweest zonder de medewerking van alle GGD s bij het verzamelen van de benodigde extra informatie en van de medisch microbiologische laboratoria voor het insturen van de serummonsters. Marie-Louise Heijnen en Quita Waldhober (GGD ) droegen bij aan het onderzoek en Marianne van der Sande (RIVM) en Willem Draijer (huisarts/nhg) gaven suggesties voor dit manuscript. Belangenconflict: geen gemeld. Financiële ondersteuning: geen gemeld. Aanvaard op 6 november 2009 Citeer als: Ned Tijdschr Geneeskd. 2010;154:A900 > Meer op ONDERZOEK Literatuur 1 Marschall T, Kretzschmar M, Mangen MJ, Schalm S. High impact of migration on the prevalence of chronic hepatitis B in the Netherlands. Eur J Gastroenterol Hepatol. 2008;20: Veldhuijzen IK, Conyn-van Spaendonck MAE, Dorigo-Zetsma JW. Seroprevalentie van hepatitis B en C in de se bevolking. Infectieziekten Bulletin. 1999;10: Shepard CW, Simard EP, Finelli L, Fiore AE, Bell BP. Hepatitis B virus infection: epidemiology and vaccination. Epidemiol Rev. 2006;28: Bonanni P, Pesavento G, Bechini A, et al. Impact of universal vaccination programmes on the epidemiology of hepatitis B: 10 years of experience in Italy. Vaccine. 2003;21: Van Damme P. Hepatitis B: vaccination programmes in Europe an update. Vaccine. 2001;19: Van Damme P, Vorsters A. Hepatitis B control in Europe by universal vaccination programmes: the situation in J Med Virol. 2002;67: Waldhober Q, Heijnen ML. Landelijk bereik van HBVvaccinatiecampagne risicogroepen. Infectieziekten Bulletin. 2003;14: Landelijke Coördinatie Infectieziektebestrijding. Hepatitis B. Bilthoven: RIVM; Van Houdt R, Bruisten SM, Koedijk FDH, et al. Molecular epidemiology of acute hepatitis B in the Netherlands in 2004: nationwide survey. J Med Virol. 2007;79: Bartholomeusz A, Schaefer S. Hepatitis B virus genotypes: comparison of genotyping methods. Rev Med Virol. 2004;14: Kumar S, Tamura K, Nei M. MEGA3: Integrated software for Molecular Evolutionary Genetics Analysis and sequence alignment. Brief Bioinform. 2004;5: Koppelman MH, Zaaijer HL. Diversity and origin of hepatitis B virus in Dutch blood donors. J Med Virol. 2004;73: Van Houdt R, Sonder GJ, Dukers NH, et al. Impact of a targeted hepatitis B vaccination program in Amsterdam, The Netherlands. Vaccine. 2007;25: Van Steenbergen JE, Niesters HG, Op de Coul ELM, et al. Molecular epidemiology of hepatitis B virus in Amsterdam J Med Virol. 2002;66: Buster EH, van Erpecum KJ, Schalm SW, et al. Treatment of chronic hepatitis B virus infection - Dutch national guidelines. Neth J Med. 2008;66: Hahne SJM, Wormann Nee Marschall T, Kretzschmar M. Migrants and hepatitis B: new strategies for secondary prevention needed. Eur J Public Health. 2009;19: Deterding K, Constantinescu I, Nedelcu FD, et al. Prevalence of HBV genotypes in Central and Eastern Europe. J Med Virol. 2008;80: Tacke F, Amini-Bavil-Olyaee S, Heim A, Luedde T, Manns MP, Trautwein C. Acute hepatitis B virus infection by genotype F despite successful vaccination in an immune-competent German patient. J Clin Virol. 2007;38: NED TIJDSCHR GENEESKD. 2010;154:A900 7