2015/ Achtergronden actualisatie schulddienstverlening

Transcriptie

1 1. Achtergronden actualisatie schulddienstverlening Wet Gemeentelijke Schuldhulpverlening Gemeenten hebben een wettelijke zorgplicht op het terrein van integrale schuldhulpverlening. De Wet Gemeentelijke Schuldhulpverlening (WGS) schrijft concreet voor dat de gemeenteraad een plan dient vast te stellen dat richting geeft aan de integrale schuldhulpverlening aan de inwoners van haar gemeente. Daarnaast dient het college beleidsregels te formuleren over de toegang tot de integrale schuldhulpverlening. Het plan inzake integrale schuldhulpverlening kan voor een periode van ten hoogste 4 jaar worden vastgesteld. De actualisatie schulddienstverlening vervangt het huidige beleidsplan Naar selectieve instroom en snelle uitstroom. Waar de WGS spreekt van schuldhulpverlening spreken wij van schulddienstverlening. Coalitieakkoord samen het verschil maken De mens centraal stellen is een belangrijk uitgangspunt van het coalitieakkoord. Niet langer alleen de regelingen uitvoeren, maar daarbij de menselijke maat hanteren. Dat betekent dat de vraag van de inwoner centraal moet worden gesteld. Om uitgaande van diens mogelijkheden tot een oplossing te komen. Er zullen altijd mensen zijn die een vorm van ondersteuning echt nodig hebben. Dit geldt in het bijzonder als er sprake is van financiële problemen. Het niet kunnen voldoen aan betalingsverplichtingen zorgt ervoor dat je de regie verliest. Voor inwoners die niet op eigen kracht de regie terug kunnen pakken is het beschikbaar stellen van laagdrempelige voorzieningen (bijvoorbeeld financieel-administratieve ondersteuning) noodzakelijk. Voorzieningen die een steuntje in de rug kunnen geven om de regie weer terug te pakken. Om te voorkomen dat inwoners (blijvend) de regie verliezen hebben de Sociale Wijkteams tevens de taak om in te zetten op preventie. De preventieprogramma s, bedoeld om financiële problematiek op te sporen en te voorkomen, worden daarom uitgebreid. Programma Armoedeopgave Het terugdringen van armoede is een belangrijke ambitie van dit college. Om deze reden is een bestuurlijke opdracht geformuleerd rondom het thema armoede. Inwoners met problematische schulden komen vaak in een vicieuze cirkel terecht, waardoor er geen perspectief meer is om uit de armoede te komen. Het is niet wenselijk dat mensen hierdoor buiten de samenleving komen te staan. De uitgangspunten van de armoedeopgave, waar de actualisatie schulddienstverlening deel van uitmaakt, zijn: Signalering & preventie: Door goed signalen te herkennen en voorlichting te geven hopen we de eigen kracht van inwoners te benutten. Vroegtijdig ondersteuning aanbieden helpt ook om (verdere) armoede te voorkomen. Eigen kracht & maatwerk: Inwoners kunnen handvatten benutten om de regie op het eigen leven te behouden, dan wel terug te pakken. Om dit mogelijk te maken dient maatwerk te worden toegepast. Welke handvatten toereikend zijn verschilt per inwoner. Integraliteit: Armoede hangt bijna altijd samen met problemen op andere leefgebieden. Door in samenhang te investeren in huishoudens kan het maatschappelijk rendement worden verhoogd. Vangnet: Door het creëren van een goed vangnet willen we voorkomen dat situaties escaleren en inwoners onder een (financieel) bestaansminimum terechtkomen. Ophalen van beelden en informatie over armoede en schulddienstverlening Met de gemeenteraad en ketenpartners is een sessie georganiseerd rondom het thema armoede. Daarbij is ook ingegaan op de werking van de schulddienstverlening en de schuldenproblematiek. Ook voor de Sociale Wijkteams is een soortgelijke bijeenkomst georganiseerd. De hoge opkomst geeft aan hoezeer dit thema leeft onder de deelnemers. De sessies hebben dan ook waardevolle inzichten en informatie opgeleverd. Het bieden van een perspectief op bestaanszekerheid, het vroeg signaleren van schulden, het toepassen van maatwerk en het versterken van de eigen kracht zijn voorbeelden van beelden die naar boven zijn gekomen. Deze beelden (zie bijlage visie armoedeopgave) vormen de basis voor het actualiseren van de schulddienstverlening. 1

2 Motie PVDA, ROSA, POV, SP, ZIP, D66, Christen Unie en GroenLinks toegang schulddienstverlening De gemeenteraad heeft het college opgedragen om, bij het ontwikkelen van het armoedebeleid, kritisch te kijken naar de toelatingscriteria tot de schulddienstverlening en deze, waar nodig en mogelijk, ruimer te hanteren. Het bieden van maatwerk is hierbij het uitgangspunt. Om invulling te geven aan deze motie zal altijd naar de individuele omstandigheden van de inwoner worden gekeken. Schulddienstverlening wordt voor inwoners toegankelijker gemaakt door de diensten van schulddienstverlening, waar nodig en mogelijk, te verruimen. Dit geeft de mogelijkheid om voor ieder individu een passend aanbod te realiseren. Welke dienst wordt aangeboden is afhankelijk van de individuele omstandigheden van de inwoner. Start van de Sociale Wijkteams Gedurende de looptijd van het huidige beleidsplan is er veel veranderd. De gemeente Zaanstad heeft met komst van de 3 decentralisaties het sociaal domein getransformeerd tot een op het huishouden gericht systeem. Laagdrempelig en dichtbij de inwoner. Om dit mogelijk te maken is gekozen voor het werken met Sociale Wijkteams. In 2014 is schulddienstverlening mede ondergebracht bij de Sociale Wijkteams. Hulpvragen worden integraal behandeld. Inwoners van Zaanstad behouden een vast aanspreekpunt. Ketenpartners, waar eerder naar werd doorverwezen, maken nu zelf deel uit van de Sociale Wijkteams. De omvang van de schuldenproblematiek Het aantal huishoudens met financiële problemen neemt steeds meer toe. 1 op de 6 huishoudens heeft schulden. Schulden die problematisch zijn (en dus niet meer op eigen kracht opgelost kunnen worden), of die problematisch kunnen worden. Om verschillende redenen hebben steeds meer huishoudens moeite om alle rekeningen op tijd te betalen. De ervaring leert dat er regelmatig pas om hulp wordt gevraagd als de schuldenproblematiek is geëscaleerd en niet meer zelfstandig opgelost kan worden. Ook de NVVK (branchevereniging voor schuldhulpverlening) heeft in 2014 wederom een toename van het aantal aanvragen gesignaleerd van ruim 3%. Opvallend is dat de groei van schulden doorzet ondanks het voorzichtige economische herstel. Vooral mensen met een laag inkomen uit werk, of met een uitkering, hebben moeite om rond te komen. 87% van de huishoudens die gebruik maken van schulddienstverlening heeft een inkomen rondom het minimumloon, of een inkomen tot maximaal modaal. In 2011 was dit nog 74%. Een steeds grotere groep moet met een minimaal inkomen rondkomen, omdat ondersteunende inkomensmaatregelen worden afgebouwd en uitgaven, zoals de huur, stijgen. Hemelse modder onderzoek: schulden hebben grote invloed op bestaanszekerheid Uit het actieonderzoek hemelse modder is gebleken dat inwoners met meerdere problemen zich vooral en eerst zorgen maken om hun bestaanszekerheid. De ene keer wordt die bestaanszekerheid bedreigd door een conflict met de woningcorporatie. Dan weer door het ontbreken van een tolk, waardoor iemand een boodschap niet begrijpt. Maar in de meeste gevallen stond het bestaan van huishoudens hoofdzakelijk onder druk door wankele financiën. Schuldenregeling, of wettelijke schuldsanering, is niet altijd mogelijk Als inwoners problematische schulden hebben, dan betekent dit dat de schulden zo hoog zijn opgelopen dat ze rederlijkwijs niet meer betaald kunnen worden van het beschikbare inkomen. Een gemeentelijke schuldregeling, of wettelijke schuldsanering, biedt dan een perspectief op een schuldenvrije toekomst. Na 3 jaar aflossen wordt het restant van de schulden niet meer opgeëist. Men kan weer verder met een schone lei. Deze oplossing blijkt in de praktijk helaas niet voor iedereen bereikbaar. Lokale en landelijke regelgeving, weigerende schuldeisers en gedragsproblemen kunnen perspectieven wegnemen om uit de schulden te komen. Voor deze groep is preventie te laat en een schone lei (voorlopig) niet haalbaar. Door het uitbreiden en aanpassen van de dienstverlening wordt geprobeerd om deze vicieuze cirkel te doorbreken, of de situatie op z n minst hanteerbaar te maken. 2

3 2 Visie en strategie De gemeente beschouwt (problematische) schuldsituaties primair als een probleem tussen een inwoner en diens schuldeisers. De ondersteuning van de gemeente en de Sociale Wijkteams brengt hierin geen verandering. Mensen zijn zelf verantwoordelijk voor de (financiële) beslissingen die ze nemen. De ondersteuning van de gemeente is erop gericht om de inwoner te helpen bij het nemen van die verantwoordelijkheid. Bij de aanpak van schuldenproblematiek wordt daarom verwacht dat inwoners, zoveel als mogelijk is, op eigen kracht schulden voorkomen en oplossen. Dit is niet voor iedereen een gemakkelijke opgave. Het (digitaal) bijhouden van de financiën is ingewikkelder geworden en meer huishoudens leven van een inkomen op, of rond, het sociaal minimum. Dit maakt dat het voor kwetsbare groepen moeilijker kan zijn om geen schulden te laten ontstaan, of op te lossen. De maatschappelijke kosten en gevolgen die hiermee gepaard gaan vragen om een vroegtijdige en een bredere aanpak. Een aanpak die inwoners tijdig en voldoende perspectieven aanbiedt om de financiën op orde te brengen en te houden. Schulden hebben namelijk een negatieve invloed op de wijze waarop inwoners van Zaanstad kunnen participeren in de samenleving en staan ook zelden op zichzelf. Regelmatig is er sprake van andere problemen binnen het sociale domein (zoals gezondheid, verslaving, opvoeding, participatie en/of huisvesting), die de oorzaak of juist het gevolg zijn van de schulden. Daarom is het essentieel om stabiliteit aan te brengen in de financiële situatie van huishoudens. Om zo ruimte te creëren om (problemen in) andere leefgebieden de aandacht te kunnen geven. Het leven van mensen met financiële problemen wordt veelal beheerst door de gedachte hoe ze iedere maand rond moeten komen. De schulddienstverlening in Zaanstad heeft zich de afgelopen jaren voornamelijk geconcentreerd op het oplossen van problematische schuldsituaties indien dat mogelijk was. De omvang van de schuldenproblematiek maakt ook dat het oplossen van schulden veel inzet zal blijven vragen. We hebben de afgelopen jaren gemerkt dat het oplossen van problematische schulden om verschillende redenen niet voor iedereen haalbaar is. Deze constatering vraagt dan ook om het vergroten van de handelingsperspectieven voor de Zaanse inwoners met (problematische) schulden. Om het oplossen van (problematische) schulden in meer gevallen mogelijk te maken zullen aanvragen individueel worden beoordeeld en niet meer op basis van algemene criteria. Ook zal er geëxperimenteerd worden met nieuwe en innovatieve werkwijzen om schulden op te kunnen lossen. Om te voorkomen dat (problematische) schulden ontstaan worden de preventieprogramma s uitgebreid. Door het vroegtijdig signaleren van schulden en het geven van voorlichting willen we ervoor zorgen dat inwoners de regie kunnen blijven houden over hun financiën. Voor wie preventie te laat en een oplossing van de schuldenlast niet nabij is wordt een vangnet gecreëerd dat gericht is op het stabiliseren van de financiële situatie. Door een goed vangnet aan te bieden willen we voorkomen dat inwoners uit het zicht raken en dat de financiële problematiek escaleert. Het vangnet kan de schulden niet oplossen, maar wel een (financieel) bestaansminimum nastreven. De negatieve effecten van het hebben van schulden kunnen zo worden verminderd. Om vicieuze cirkels te kunnen doorbreken wordt tot slot de financiële problematiek niet meer standaard als laatste opgepakt. *Voorbeeld vicieuze cirkel *Als een inwoner schulden maakt in verband met een verslaving, dan zegt de verslavingsarts dat je eerst aan je schulden moet werken voordat je stabiel genoeg bent om je verslaving aan te pakken. Terwijl de schulddienstverlening eist dat je aantoonbaar verslavingsvrij bent, voordat je schulddienstverlening krijgt aangeboden. Hoewel schulden (gevolg) vaak het resultaat zijn van andere problemen (oorzaak), kan het bij het oplossen van die problemen precies omgekeerd zijn. De financiën moeten dan op z n minst gestabiliseerd worden, voordat andere problemen met succes kunnen worden aangepakt. De financiële lasten kunnen zo n groot mentaal beslag leggen, dat inwoners geen ruimte meer in hun hoofd hebben om de oorzakelijke problemen aan te gaan. Met het uitbreiden van de handelingsperspectieven wil Zaanstad maatwerk aan kunnen bieden. Dit voorkomt dat inwoners met schulden worden uitgesloten van schulddienstverlening, terwijl ze deze ondersteuning juist hard nodig hebben. De gemeente Zaanstad gaat de inzet van schulddienstverlening op 3 niveaus vormgeven: 3

4 handelingsperspectief trede 1: schulden voorkomen > minder mensen in de schulden handelingsperspectief trede 2: schulden oplossen > meer mensen uit de schulden handelingsperspectief trede 3: schulden stabiliseren > vangnet: de financiële basis op orde 2.1 Uitgangspunten voor de handelingsperspectieven Bevorderen van financiële zelfredzaamheid Financiële zelfredzaamheid betekent dat een inwoner in staat is om geen (nieuwe) betalingsachterstanden te laten ontstaan. Voor het oplossen van schulden is dit een vereiste. Alleen als een inwoner in staat is om geen nieuwe schulden te laten ontstaan is het zinvol om de schuldenlast op te lossen. Financiële zelfredzaamheid is niet voor iedereen een vanzelfsprekendheid. Veel huishoudens hebben moeite om het steeds complexer wordende huishoudboekje goed te kunnen beheren. Ook wordt de toekomst soms te rooskleurig ingezien. Om het risico op een tekort aan geld te voorkomen is het nodig om voldoende financiële buffers aan te leggen. Schulden ontstaan niet alleen door een tekort aan geld, maar ook door het verkeerd gebruik ervan als er voldoende is. Om te kunnen sturen op de financiële zelfredzaamheid is inzicht nodig in het gedrag (zoals te veel geld uitgeven) en de factoren die daar invloed op uitoefenen (zoals zelfbeheersing, of het ontbreken van vaardigheden). Het bevorderen van de financiële zelfredzaamheid staat dan ook bij alle handelingsperspectieven centraal. Dit element vormt de basis voor inwoners om de regie over hun financiën terug te kunnen pakken, of te behouden. Er zal ook rekening worden gehouden met het gegeven dat niet iedereen op eigen kracht financieel zelfredzaam kan zijn. Er is dan vaak sprake van een specifieke belemmering (denk hierbij aan psychische beperkingen). Met het inzetten van bijvoorbeeld de algemene voorzieningen in de wijk, of door het overnemen van betalingen, kan ruimte gecreëerd worden om te kunnen werken aan, of omgaan met, deze belemmeringen. Integrale en voorwaardelijke dienstverlening Omdat armoede vaak raakvlakken heeft met meerdere leefgebieden wordt de aanpak van financiële hulpvragen, indien nodig, integraal vormgegeven. Als een vraag van een inwoner gerelateerd is aan schuldenproblematiek, dan worden de leefgebieden die daarop van invloed kunnen zijn ook onderzocht. Integraal werken houdt ook in dat gekeken moet worden naar de onderlinge samenhang van de inzetbare voorzieningen. Het verstrekken van een voorziening in de vorm van een pgb kan bijvoorbeeld voor inwoners met gebrekkige financiële vaardigheden problemen geven. Schulddienstverlening, op verzoek van een inwoner, wordt niet vrijblijvend ingezet. Van de inwoner wordt, indien nodig, een actieve bijdrage verwacht om te werken aan de oorzaak en de integrale aanpak van het financiële probleem. Het werken aan een verslaving, het zoeken naar werk, of het volgen van een budgetcursus kan dus een onderdeel vormen van het plan van aanpak, op basis waarvan schulddienstverlening wordt ingezet en vormgegeven. Maatwerk Schulddienstverlening bestaat uit een breed aanbod van diensten en activiteiten (zie hoofdstuk 4). Welke vorm van ondersteuning nodig en mogelijk is hangt af van de persoonlijke situatie en de mate van zelfredzaamheid van een persoon. Inzet van schulddienstverlening is dus maatwerk. Dit betekent dat in sommige gevallen een adviesgesprek voldoende kan zijn om (grotere) schulden te voorkomen. In andere gevallen is het starten van een langer schulddienstverleningstraject noodzakelijk om tot een duurzame oplossing te komen. Het bereiken van een schone lei is niet voor iedereen haalbaar. Toch blijft ook hier het doel financiële zelfredzaamheid van kracht, maar dan binnen de mogelijkheden die men heeft en met de ondersteuning die daarvoor nodig is. De dienstverlening wordt zoveel mogelijk afgestemd op de situatie en mogelijkheden van de inwoner en niet andersom. Toegang tot schulddienstverlening De gemeente Zaanstad wil dat de schulddienstverlening breed toegankelijk is. Daarom wordt bij het indienen van een aanvraag altijd individueel bekeken welke dienst van schulddienstverlening aangeboden kan worden. Inwoners worden niet meer bij voorbaat uitgesloten op basis van groepskenmerken, zoals het niet hebben ingediend van alle noodzakelijke belastingaangiften. Het 4

5 verbreden van de toegang betekent niet dat schulddienstverlening onbeperkt toegankelijk is. Op basis van het plan van aanpak wordt een oplossing nagestreefd die duurzaam is. Door schulddienstverlening een eenmalig karakter te geven wordt gestimuleerd om een duurzame oplossing na te streven. Het college kan (op basis van artikel 3 van de WGS) daarom een persoon die al eerder gebruik heeft gemaakt van schulddienstverlening de toegang tijdelijk weigeren. Dit is ook mogelijk wanneer een persoon veroordeeld is voor fraude, of daarvoor een bestuurlijke sanctie opgelegd heeft gekregen. Misbruik van schulddienstverlening kan hiermee worden voorkomen. Indien van deze bevoegdheid gebruik wordt gemaakt kan de inwoner, indien nodig, wel een beroep blijven doen op bepaalde diensten die gericht zijn op het in evenwicht brengen van de inkomsten en uitgaven. In de beleidsregels wordt nader uitgewerkt in welke situaties en voor welke duur en voor welke onderdelen van de schulddienstverlening de weigeringsgronden kunnen worden toegepast. Er is slechts 1 grond op basis waarvan schulddienstverlening bij voorbaat in z n geheel uitgesloten kan worden. Een vreemdeling komt voor schulddienstverlening niet in aanmerking indien hij onrechtmatig in Nederland verblijft. 2.2 De handelingsperspectieven Handelingsperspectief trede 1: (problematische) schulden voorkomen > minder inwoners in de schulden Voorkomen is beter dan genezen. Deze uitspraak geldt in het bijzonder ten aanzien van schulden. Het wordt steeds duidelijker dat het krijgen van schulden als een fuik kan worden gezien. Hoe dieper mensen erin terechtkomen, hoe groter de impact op hun gedrag en hoe kleiner de kans is dat ze er nog zelfstandig uitkomen. Ook redenerend vanuit de maatschappelijke kosten die schulden veroorzaken is het cruciaal om te investeren in schuldpreventie. Zo is bijvoorbeeld bekend dat uitkeringsgerechtigden met schulden moeilijker aan het werk komen. Ook als er gekeken wordt naar andere leefgebieden is aangetoond dat het inzetten van schulddienstverlening loont. Iedere 1,- die wordt geïnvesteerd levert 2,20 aan kostenbesparingen op ten aanzien van andere beleidsterreinen. Het tijdig geven van voorlichting en uitleg aan inwoners en organisaties kan voorkomen dat in de toekomst schulden en kosten worden gemaakt. Indien er al sprake is van beginnende schulden, dan wil de gemeente Zaanstad door het vroegtijdig oppakken van deze signalen voorkomen dat de schulden onoplosbare vormen aannemen. Om inwoners en schuldeisers zoveel mogelijk zelf de regie te geven gaat de schulddienstverlening zich dus meer richten op het voorkomen en vroegtijdig signaleren van schulden. Door schuldeisers, Sociale Wijkteams en andere betrokken partijen met elkaar te verbinden kunnen schulden vroegtijdig worden opgelost. Het overnemen van de regie door de gemeente, of rechtbank, zal dan in de toekomst minder vaak nodig zijn om een duurzame oplossing van de schuldenlast te bereiken. In die gevallen waarin dat wel nodig is wordt nazorg in de dienstverlening opgenomen om te voorkomen dat inwoners terugvallen. Niet alleen de gemeente heeft een belang bij het voorkomen van schulden. Ook veel andere (markt)partijen ervaren de nadelige gevolgen en kosten van schulden onder particulieren. Schuldpreventie is effectiever als deze opdracht collectief wordt vormgegeven. Ketenpartners, marktpartijen en andere betrokken organisaties kunnen allemaal een rol vervullen bij het terugdringen van schuldenproblematiek. De rol van de gemeente is die van regisseur. Gericht op bewustmaking, ondersteuning, het geven van informatie & advies en het verbinden van de betrokken partijen. Door in te zetten op preventie beoogt de gemeente de financiële zelfredzaamheid onder haar inwoners te vergroten, (problematische) schuldsituaties te voorkomen en de maatschappelijke kosten als gevolg van schuldsituaties te beperken. Met het inzetten van schuldpreventie activiteiten wordt geprobeerd om verschillende (risico)groepen te bereiken. Hoe de verschillende groepen inwoners benaderd worden en welke activiteiten per groep worden ingezet is afhankelijk van de mogelijkheden die er zijn om de doelgroepen te traceren en te bereiken. Hierbij wordt tevens geprobeerd om aansluiting te vinden bij reeds bestaande initiatieven en bij de dienstverlening van de Sociale Wijkteams en ketenpartners. Handelingsperspectief trede 2: schulden oplossen > meer mensen uit de schulden Door het uitbreiden van de preventieve activiteiten wordt ingezet op een zo vroeg mogelijke signalering, zodat schulden zoveel mogelijk op eigen kracht opgelost kunnen worden. Indien het een inwoner niet lukt om schulden zelfstandig en volledig af te lossen, dan kan alleen met een gemeentelijke schuldregeling, of wettelijke schuldsanering, een schuldenvrije toekomst worden bereikt. Dit onderstreept het belang om de toegang hiertoe zo breed mogelijk te maken. Voor het oplossen van schulden is het echter ook nodig dat een inwoner in staat is om geen nieuwe schulden 5

6 te laten ontstaan. Indien er van financiële zelfredzaamheid geen sprake is, dan zal het oplossen van schulden niet duurzaam zijn. Het nastreven van een niet realistisch doel kan uitval tot gevolg hebben. Dit zorgt niet alleen voor een teleurstelling bij de inwoner, maar ook voor onbegrip bij de schuldeisers en andere betrokkenen. Schuldeisers zijn gedurende het proces van schulden oplossen volwaardige en gelijkwaardige partners. Er wordt dus rekening gehouden met de belangen van zowel de inwoner als van de schuldeisers. Om de toegang tot een schuldregeling te kunnen verbreden zal de schulddienstverlening zich nadrukkelijker gaan richten op het versterken van de financiële zelfredzaamheid. Daarnaast worden algemene criteria (waarmee getoetst wordt of een schuldregeling mogelijk is) niet meer standaard toegepast, maar per situatie beoordeeld. Wanneer iemand bijvoorbeeld zijn belastingaangifte niet heeft ingediend (algemeen criterium) is een schuldregeling niet in alle gevallen onmogelijk. Voorkomen moet worden dat de toegang tot een schuldregeling onnodig geblokkeerd wordt. Het is in sommige situaties mogelijk dat een inwoner buiten zijn/haar directe invloed om niet in staat is om financieel zelfredzaam te zijn. Hierbij kan worden gedacht aan een schuldeiser die te veel beslag legt en dit weigert aan te passen. Hierdoor zijn nieuwe betalingsachterstanden soms onvermijdelijk. In die gevallen zal bekeken worden of, door het aanbieden van een maatwerk oplossing, deze vicieuze cirkel doorbroken kan worden. Om inwoners meer perspectief te bieden op een schuldenvrije toekomst is de gemeente tot slot gestart met 2 pilots waarin nieuwe mogelijkheden worden verkend om schulden op te kunnen lossen (zie 4.5). Handelingsperspectief trede 3: financiën stabiliseren > vangnet: de financiële basis op orde Het stabiliseren van schulden vormt de 3 e en laatste trede. Als het oplossen van de schulden niet mogelijk is kunnen inwoners wel ondersteund worden bij het voorkomen van nieuwe betalingsachterstanden en het leren omgaan met de bestaande schuldenlast. Het doel van het stabiliseren van de financiën is om de financiële positie van de inwoner niet te laten verslechteren en om escalaties in de primaire levenssfeer te voorkomen (bijvoorbeeld een huisuitzetting). Het toewerken naar financiële zelfredzaamheid is dan ook (voorlopig) het hoogst haalbare. Stabiliseren houdt concreet in dat de inwoner geadviseerd en/of ondersteund wordt bij het maximeren van het inkomen en het minimaliseren van de uitgaven, zodat het risico op nieuwe betalingsachterstanden zo klein mogelijk wordt gemaakt. Tevens kan de inwoner geadviseerd en/of doorverwezen worden om problemen in andere leefgebieden, die invloed uitoefenen op het financieel gedrag, aan te pakken. Het stabiliseren van de financiën dient als een springplank naar een schuldregeling, of een vangnet voor wie een schuldregeling (nog) niet haalbaar is. Om de financiële situatie van een inwoner te kunnen stabiliseren is het soms zinvol om (tijdelijk) betalingen over te nemen als er sprake is van onvoldoende financiële zelfredzaamheid. De gemeente gaat daarom onderzoeken of er diensten ingezet kunnen worden om meer maatwerk aan te kunnen bieden aan inwoners die niet zelfredzaam zijn en hoe dat kan worden vormgegeven. Ook de mogelijkheid om meer samen te werken met inkomensbeheerders en beschermingsbewindvoerders, die voldoen aan de kwaliteitseisen, wordt in dit onderzoek meegenomen. Met het overnemen van betalingen zal voorzichtig worden omgegaan. Vanwege de aard van het instrument wordt de eigen verantwoordelijkheid bij de inwoner weggenomen. Uitgaande van de eigen kracht van de inwoner, diens omgeving en de algemene voorzieningen in de wijk is daarom het uitgangspunt om, waar mogelijk, inwoners zoveel mogelijk zelf hun betalingen te laten beheren. We zien dat inwoners met schulden nu een toevlucht zoeken in beschermingsbewind, terwijl dit misschien niet altijd nodig is. Lichtere vormen van ondersteuning kunnen ook toereikend zijn. 6

7 3. Uitvoeringskader handelingsperspectieven 3.1 Opdrachten schulddienstverlening Sociale Wijkteams en Services In 2014 is de schulddienstverlening mede ondergebracht bij de Sociale Wijkteams. De Sociale Wijkteams van de gemeente Zaanstad vormen de toegang voor vragen van inwoners over omgaan met geld en/of hulp bij schulden. Indien schulden problematisch zijn, dan zorgt het wijkteam voor een toeleiding naar een gemeentelijke schuldregeling, indien mogelijk. De gemeente draagt zorg voor het opstarten en uitvoeren van schuldregelingen. Daarnaast zetten de Sociale Wijkteams in op preventie om te voorkomen dat schulden ontstaan, of niet meer op eigen kracht kunnen worden opgelost. Om inwoners met beginnende schulden vroeg te kunnen benaderen is reeds een convenant met de woningcorporaties ondertekend. De verschillende hoofdstukken van deze actualisatie bieden kaders voor de uitvoering om een invulling te kunnen geven aan de opdrachten. 3.2 Het integraal toewerken naar financiële zelfredzaamheid Voor welk handelingsperspectief er ook wordt gekozen, het toewerken naar financiële zelfredzaamheid is nodig om een duurzame oplossing te bereiken. Om de mate van zelfredzaamheid op de verschillende leefgebieden te kunnen analyseren wordt de zelfredzaamheidsmatrix gebruikt. De vooruitgang kan met dit instrument tevens worden gemonitord. Inzetten op financiële zelfredzaamheid om een duurzame oplossing te bereiken Twee elementen zijn essentieel om de (financiële) zelfredzaamheid te vergroten. De motivatie om te willen veranderen en het beheersen en kunnen benutten van vaardigheden om een verandering mogelijk te maken. Het ontbreken, of het niet kunnen uitoefenen, van vaardigheden die cruciaal zijn om gezond financieel gedrag te vertonen vormt de basis voor het ontstaan van nieuwe financiële problemen. Daarom dienen bij iedere interventie de financiële vaardigheden, het financiële gedrag en de motivatie voor gedragsverandering onder de loep genomen te worden. 1. Motivatie voor gedragsverandering en medewerking Motivatie is niet altijd eenvoudig en eenduidig vast te stellen. Gedragsverandering ontstaat niet van de een op de andere dag en is geen rechtlijnig proces. Daarom is het essentieel om inwoners inzicht te geven in hun motivatie en om ze waar nodig extra te motiveren. Het aanpakken van de negatieve gevolgen van de schulden is iets anders dan structureel je schulden op willen lossen. Dit laatste vergt veel motivatie en wilskracht. Indien er sprake is van onvoldoende medewerking, dan kan dit een reden zijn om de dienstverlening (tijdelijk) te beëindigen. Om schulddienstverlening effectief in te kunnen zetten wordt verwacht van inwoners dat ze zich binnen hun mogelijkheden inzetten om financiële zelfredzaamheid te bereiken. Het inzicht van de casemanager is leidend om te bepalen of er sprake is van niet willen, of van niet kunnen. In de beleidsregels wordt nader gespecificeerd welke gedragingen een indicatie vormen voor het ontbreken van (voldoende) motivatie en medewerking. 2. Aanleren van gezond financieel gedrag. Om het niveau van de financiële zelfredzaamheid meer eenduidig vast te kunnen stellen wordt de financiële zelfredzaamheidsmatrix gebruikt (zie pagina 8). De bij de niveaus genoemde gedragingen / vaardigheden zijn indicatief en kunnen bovendien worden beïnvloed door andere (gedragsmatige) factoren. Hierbij kan gedacht worden aan het kunnen bieden van weerstand, het zelfvertrouwen, de leerbaarheid van een persoon en het beschikken over elementaire vaardigheden (zoals lezen). Deze factoren komen niet allemaal terug in het financiële leefgebied, maar kunnen in andere leefgebieden van de zelfredzaamheidsmatrix tot uiting komen. De casemanager ondersteunt de inwoner bij het verkrijgen van inzicht in de oorzaken van het ontbreken, of niet benutten, van de benodigde financiële vaardigheden. Er wordt tevens bepaald wat het niveau van de inwoner is, welk niveau maximaal 7

8 haalbaar wordt geacht en hoe dat niveau kan worden bereikt. Hierbij is er aandacht voor zowel het gedragsdoel (bijvoorbeeld post openen) als voor de strategie (wat heeft een inwoner nodig om het gewenste gedrag te vertonen). Het voorkomen en oplossen van schulden vraagt dus om een bepaald niveau van zelfredzaamheid en zelfbeheersing. Om financieel sterker te worden is het nodig om perspectief te krijgen op de te zetten stappen en vooral weer eigenaar te worden van het proces. Belangrijk is dat de inwoner zich richt op dat wat haalbaar is. Om schulden te voorkomen, op te lossen, of hanteerbaar te maken is in beginsel minimaal niveau 3 noodzakelijk. Financiële zelfredzaamheidsmatrix Niveau 1. Acute zelfredzaamheid problematiek inwoner Leefgebied financiën Heeft geen inkomen ter hoogte de beslagvrije voet Geeft spontaan, of ongepast geld uit, of heeft te hoge uitgaven in verhouding tot het inkomen Is niet in staat om geen nieuwe schulden te laten ontstaan 2. Niet zelfredzaam Heeft minimaal een inkomen ter hoogte van de beslagvrije voet. Geeft spontaan, of ongepast geld uit, of heeft te hoge uitgaven in verhouding tot het inkomen Is niet in staat om geen nieuwe schulden te laten ontstaan 3. Beperkt zelfredzaam 4. Voldoende zelfredzaam Heeft minimaal een inkomen ter hoogte van de beslagvrije voet Maakt, indien nodig, gebruik van inkomensondersteunende voorzieningen Is in staat om geen nieuwe schulden te laten ontstaan / spaart voldoende voor onvoorziene uitgaven om te voorkomen dat nieuwe schulden ontstaan Opent en leest post en verstrekt tijdig papieren en gegevens Kan omgaan met een bankrekening Zoekt hulp als iets niet begrepen wordt Kan een sluitende maandbegroting maken of compenseert 1 of meerdere bovengenoemde vaardigheden door netwerk/ algemene voorzieningen/ inkomensbeheer/ beschermingsbewind in te schakelen Heeft minimaal een inkomen ter hoogte van het sociaal minimum Maakt, indien nodig, gebruik van inkomensondersteunende voorzieningen Is in staat om geen nieuwe schulden te laten ontstaan / spaart voldoende voor onvoorziene uitgaven om te voorkomen dat nieuwe schulden ontstaan Beheert eventuele achterstallige betalingen zelf en kan deze volledig afbetalen. Beheert zelf zijn financiële administratie en begrijpt dit ook 5. Volledig zelfredzaam Heeft een inkomen (ruim) boven het sociaal minimum, Maakt, indien nodig, gebruik van inkomensondersteunende voorzieningen. Heeft met het inkomen de mogelijkheid om ook te sparen voor niet noodzakelijke uitgaven en doet dit ook Er zijn geen achterstallige betalingen Beheert zelf de financiële administratie en begrijpt dit ook Als basis voor de genoemde gedragingen/vaardigheden zijn Nibud-competenties en de uitgangspunten van de zelfredzaamheidsmatrix gebruikt. De Nibud-competenties zijn van toepassing op alle volwassen inwoners van Nederland. 8

9 3.3 Werken met recente inzichten Recent onderzoek (Mullainathan & Shafir, 2013) heeft geleid tot nieuwe inzichten in de werking van schuldenproblematiek. Het onderzoek claimt dat het hebben van een tekort aan geld bezit neemt van het denken en een negatieve invloed heeft op het gedrag. Het denkvermogen wordt continu in beslag genomen door een tekort aan geld. En dat kan een reden zijn waarom mensen met schulden minder aandacht hebben voor de opvoeding van hun kinderen, er slechter wordt gelet op de gezondheid en er minder goed wordt gezocht naar een baan. Het hebben van schulden hoeft niet alleen het gevolg te zijn van bijvoorbeeld een gebrek aan inkomen, onvoldoende sparen, onvoldoende motivatie, een scheiding, of een verslaving. Vaak is het een optelsom van risicofactoren dat maakt dat mensen in de schulden terecht kunnen komen. Als men eenmaal schulden heeft, dan kan het hebben van schulden ervoor zorgen dat de schulden blijven bestaan*zie toelichting. *toelichting De auteurs van het boek Schaarste (Mullainathan & Shafir, 2013) hebben aangetoond dat de mentale capaciteit (bandbreedte) afneemt als je financiële verplichtingen hebt die je niet, of moeilijk, kunt nakomen. Dit zorgt voor een verlies van weerstand, het maken van beoordelingsfouten en zelfs een verlaging van het IQ tot 13 punten. Het wordt vergeleken met een computer waarvan het geheugen vol zit. De computer gaat dan slechter presteren. Mensen met Voor financiële welk handelingsperspectief problemen hebben veel er ook aan wordt hun hoofd, gekozen, maar werken hun vermogens met recente om inzichten de problemen in de werking op te van lossen schulden gaan en achteruit. gedrag is nodig om een duurzame oplossing te bereiken. De gemeente Zaanstad wil daarom Ook geven medewerkers ze aan dat van mensen de Gemeente, met schulden Sociale te maken Wijkteams, krijgen met ketenpartners een tunnelvisie. en andere Hoe betrokken kan ik de organisaties maand huurachterstand, goed voorlichten, of het zodat schoolreisje ze bij het van aanpakken mijn kind van betalen? schuldenproblematiek Dat zijn vragen rekening die zich kunnen in houden tunnel metafspelen. de volgende Er wordt inzichten: niet meer vooruitgekeken. Andere zaken die belangrijk zijn, maar niet urgent, - Het vallen afnemen buiten van de tunnel. de vaardigheid Denk bijvoorbeeld om een opdracht aan het uit aanleggen te voeren van als een er sprake financiële is van buffer een om tekort de mogelijke aan geld. eindafrekening Iedere opdracht van doet de energieleverancier een beroep op iemand te kunnen zijn vaardigheden betalen, of het en tijdig aandacht. aanvragen van de Daarom kinderopvangtoeslag. kan het soms nodig zijn om stap voor stap toe te werken naar een oplossing en Oftewel ondersteuning een tekort aan aan geld te werkt bieden. een Het nog simpel groter uitleggen tekort in van de hand. een opdracht, Vooral mensen een begripvolle die leven van een laag benadering, besteedbaar of het inkomen sturen hebben van een weinig herinnering speelruimte kan dan om al een het fout verschil te kunnen maken. maken. Een fout - die De voor noodzaak minima, voor of mensen inwoners met om hoge vooruit betalingsverplichtingen, te leren denken en voldoende veel consequenties te sparen. kan hebben. - Het Zeker vergroten als van rekening de financiële wordt gehouden ruimte (speelruimte) met de invorderingspraktijk door het inkomen van te vandaag. verhogen. We zien regelmatig - Het motiveren dat te veel en ondersteunen beslag wordt gelegd bij het maken door schuldeisers. van een planmensen om uit de leven schulden dan van te komen. een inkomen - Het onder in kaart het brengen financiële van bestaansminimum factoren die (kunnen) ( de beslagvrije leiden tot financieel voet). Het ongezond maken van gedrag nieuwe en dit schulden bespreekbaar is dan vaak maken. onvermijdelijk. Er zo lopen de tekorten nog meer op. - Het benadrukken van de sterke punten van de inwoner en zijn omgeving (eigen kracht). Voor welk handelingsperspectief er ook wordt gekozen, werken met inzicht in de werking van schulden en gedrag is nodig om te kunnen sturen op financiële zelfredzaamheid. De uitkomst van het onderzoek schaarste betekent niet dat inwoners niet kunnen worden aangesproken op hun gedrag. Het geeft wel aan hoe je mensen kunt aanspreken en waar je op kunt letten. De gemeente Zaanstad wil daarom medewerkers van de Gemeente, de Sociale Wijkteams, ketenpartners en andere betrokken organisaties goed voorlichten, zodat ze bij het aanpakken van schuldenproblematiek rekening kunnen houden met de volgende inzichten: - Het afnemen van de vaardigheid om een opdracht uit te voeren als er sprake is van een tekort aan geld. Iedere opdracht doet een beroep op iemand zijn vaardigheden en aandacht. Daarom kan het soms nodig zijn om stap voor stap toe te werken naar een oplossing en ondersteuning aan te bieden. Het simpel uitleggen van een opdracht, een begripvolle benadering, of het sturen van een herinnering kan dan al het verschil maken. - De noodzaak voor inwoners om vooruit te leren denken en voldoende te sparen. - Het vergroten van de financiële ruimte (speelruimte) door het inkomen te verhogen. 9

10 - Het motiveren en ondersteunen bij het maken van een plan om uit de schulden te komen. - Het in kaart brengen van factoren die (kunnen) leiden tot financieel ongezond gedrag en dit bespreekbaar maken. - Het benadrukken van de sterke punten van de inwoner en zijn omgeving (eigen kracht). - Het werken met leerdoelen. 4. De handelingsperspectieven 4.1 Handelingsperspectief trede 1: (problematische) schulden voorkomen definitie schuldpreventie Schuldpreventie is een mix van maatregelen, activiteiten en voorzieningen die er op gericht zijn dat mensen financieel vaardig worden en zich zo gedragen dat zij hun financiën op orde houden. Afhankelijk van de risicofactoren voor het maken van (problematische) schulden kunnen verschillende vormen van preventie worden toegepast. Er zijn verschillende momenten waarop de gemeente en andere partijen een rol kunnen vervullen in het voorkomen van (problematische) schulden onder de Zaanse inwoners: universele preventie selectieve preventie geindicieerde preventie nazorg Risico op schulden niet verhoogd verhoogd er zijn schulden Universele preventie Universele preventie is gericht op inwoners die niet zijn geselecteerd op basis van risicofactoren. In deze fase bestaan interventies uit het creëren van bewustwording, het geven van voorlichting en het aanleren van financiële vaardigheden. Het doel is om financiële zelfredzaamheid te bevorderen en te behouden. De week van het geld De week van het geld is een landelijk jaarlijks terugkerend initiatief van het ministerie van Financiën om verantwoord financieel gedrag onder kinderen en jongeren te bevorderen. Gedurende deze week worden er activiteiten georganiseerd om leerlingen te leren omgaan met geld. Scholen kunnen zich hiervoor aanmelden. Het Nibud heeft geconcludeerd dat kinderen die al op jonge leeftijd leren hoe ze met geld om moeten gaan, later minder vaak in de financiële problemen komen. Daarom wil de gemeente Zaanstad de scholen in het basis en voortgezet onderwijs in Zaanstad benaderen en stimuleren om deel te nemen aan de week van het geld. Om zo financiële educatie op het onderwijsprogramma te krijgen en de kansen op financiële zelfredzaamheid in de toekomst te vergroten Selectieve preventie Selectieve preventie is gericht op inwoners die een verhoogd risico lopen op het maken van schulden. In deze fase bestaan interventies uit het creëren van bewustwording, het geven van voorlichting, advisering en het aanleren van financiële vaardigheden. Waar nodig wordt verdere ondersteuning aangeboden. Met als doel de financiële zelfredzaamheid te bevorderen en (problematische) schulden 10

11 onder risicogroepen te voorkomen. Indien er schulden geconstateerd worden, dan is het mogelijk om diensten in te zetten die gericht zijn op het oplossen van schulden (zie 4.1.3, 4.2 en 4.3). Integrale werkwijze van de Sociale Wijkteams benutten Het Sociaal Wijkteam komt voor uiteenlopende vragen regelmatig met minima en andere risicogroepen in contact. Dit biedt de mogelijkheid om de financiën van een inwoner in kaart te brengen als onderdeel van het integrale gesprek. Indien nodig kunnen de inkomsten en uitgaven in evenwicht worden gebracht om (problematische) schulden te voorkomen. Dit is vooral voor minima belangrijk, omdat deze groep een groter risico loopt op het maken van schulden. Als er eenmaal sprake is van schulden, dan heeft dit ook een negatieve invloed op de uitstroom naar betaald werk. Door zo vroeg mogelijk te interveniëren willen we deze negatieve spiraal voorkomen. Budgetspreekuur ROC 20 procent van alle jongeren tussen de 18 en 24 jaar heeft een schuld van meer dan 2.500,-. Leerlingen van het ROC lopen een groot risico op het maken van schulden. Daarom is de gemeente Zaanstad in 2013, met succes, een pilot gestart om (problematische) schulden en schooluitval onder schoolgaande jongeren terug te dringen. Gedurende deze pilot konden de Zaanse leerlingen van het ROC gebruik maken van een budgetspreekuur. De budgetcoach beantwoordt vragen die bij leerlingen spelen op het gebied van financiën en probeert de kennis en vaardigheden op dit leefgebied te versterken. Jongeren worden zich zo bewust van de (on)mogelijkheden van hun budget en dat is de eerste stap naar gedragsverandering. Indien er schulden, of andere problemen gesignaleerd worden en een oplossing op eigen kracht niet (volledig) haalbaar is, dan verwijst de budgetcoach door. Bijvoorbeeld naar het Sociaal Wijkteam en/of het Jongerenloket. Omdat jongeren zich minder snel direct melden bij het Sociaal Wijkteam wil de gemeente door het inzetten van een budgetcoach de doelgroep beter bereiken. Het budgetspreekuur zal daarom worden ingezet in het kader van schuldpreventie en jaarlijks worden geëvalueerd Geïndiceerde preventie Geïndiceerde preventie is gericht op inwoners met gesignaleerde betalingsachterstanden. In deze fase bestaan interventies uit het creëren van bewustwording, het geven van voorlichting, advisering en het aanleren van financiële vaardigheden. Waar nodig wordt verdere ondersteuning aangeboden. Er wordt gekeken naar de diensten die ingezet kunnen worden om de schulden op te lossen. Met als doel de financiële zelfredzaamheid te bevorderen en problematische schulden te voorkomen. Convenant voorkomen huurachterstanden In verband met de start van de Sociale Wijkteams per 1 januari 2014 hebben de Sociale Wijkteams, de gemeente en de woningcorporaties het initiatief genomen om te komen tot nieuwe samenwerkingsafspraken in navolging op het convenant voorkoming huisuitzettingen. De gemeente en de woningcorporaties voeren al jaren een actief beleid dat gericht is op het voorkomen van huisuitzettingen en schulden. Alle partijen hebben er belang bij om tijdig te interveniëren, zodat (oplopende) huurachterstanden, huisuitzettingen en problematische schuldsituaties kunnen worden voorkomen. Het uitgangspunt is dat woningcorporaties een melding doen bij het Sociaal Wijkteam als het eigen incassotraject geen succes oplevert en een betalingsachterstand van 2 maanden is geconstateerd. Het Sociaal Wijkteam probeert door een outreachende aanpak met de huurder in contact te komen. De interventie is erop gericht om toe te werken naar voldoende financiële zelfredzaamheid en een structurele oplossing voor de totale schuldenlast. Indien mogelijk wordt dus ook de huurachterstand ingelopen om het aantal slepers (inwoners die regelmatig de huur niet op tijd betalen) te beperken. Privacy Op het moment dat binnen een samenwerking persoonsgegevens gedeeld worden, dan moeten de deelnemende organisaties voldoen aan de normen van de privacywetgeving (WBP). In de Wet Gemeentelijke Schuldhulpverlening (WGS) is aan gemeenten de verantwoordelijkheid voor schuldhulpverlening gegeven. Uit een onderzoek van de gemeente Amsterdam, naar de privacy aspecten met betrekking tot vroegsignalering, is gebleken dat de gegevensverwerking noodzakelijk is voor een goede vervulling van de publiekrechtelijke taak. Het delen van gegevens is, onder de voorwaarde dat de normen vanuit de privacywetgeving worden nageleefd, toegestaan. 11

12 Uitbreiden van signalen betalingsachterstanden in samenwerking met BKR (Bureau Krediet Registratie) Vroegsignalering kent een spanningsveld tussen bevoogding en het stimuleren van zelfredzaamheid. Door een ondersteunende, maar niet overnemende, houding aan te nemen kan de zelfredzaamheid behouden blijven. Ook het moment van benaderen is daarbij van belang. Een te vroege benadering kan door de inwoner worden ervaren als bemoeizucht en daarnaast bewegingen op eigen kracht in de weg staan. Het ideale moment voor vroegsignalering kan dan ook gevonden worden door een combinatie van signalen van betalingsachterstanden. Een enkelvoudige betalingsachterstand heeft een kleinere voorspellende waarde dan een betalingsachterstand bij twee of meer schuldeisers. Daarom wordt er met het BKR bekeken wat de mogelijkheden zijn om op basis van gecombineerde signalen risicoprofielen te maken. De zoektocht naar het ideale signaal voor vroegsignalering is nog niet afgerond. De gemeente Zaanstad kan in ieder geval de eigen signalen en die van de zorgverzekeraars toevoegen om betalingsachterstanden in een zo vroeg mogelijk stadium te kunnen signaleren. Daarnaast worden de mogelijkheden onderzocht om ook vroegtijdige signalen van andere schuldeisers toe te kunnen voegen. Fiscale hulp bij (beginnende) schulden Sommige inwoners met schulden zijn van de fiscale mogelijkheden nauwelijks op de hoogte, of ze kunnen de ingewikkelde regelingen niet volgen. Er wordt daardoor te veel belasting betaald, of te weinig toeslag ontvangen. In 2013 heeft de gemeente daarom met succes de fiscale diensten van Cazis ingezet om geld van inwoners met schulden terug te halen bij de Belastingdienst. Er gaat ook een preventieve werking van uit, omdat de schulden door de belastingteruggaven opgelost kunnen worden zonder dat een langdurig traject schulddienstverlening noodzakelijk is. De diensten van Cazis zullen ingezet en geëvalueerd worden. Schulden op eigen kracht volledig afbetalen Als schulden niet problematisch zijn, dan lukt het om de schulden af te betalen binnen de beschikbare maandelijkse afloscapaciteit van een inwoner. Het uitgangspunt is dat de inwoner zonder het inzetten van een gemeentelijke schuldregeling, of wettelijke schuldsanering, de schulden kan oplossen. Er zijn 2 mogelijkheden: 1. De inwoner treft betalingsregelingen met alle schuldeisers. Schuldeisers vragen dan in totaal niet meer dan iemand maandelijks kan aflossen. Ook de overige betalingsverplichtingen kunnen dan nagekomen worden. Indien de maandelijkse afloscapaciteit langer dan 3 jaar volledig wordt benut om schulden af te lossen, ontstaat het risico dat er niet voldoende gereserveerd kan worden voor onvoorziene en noodzakelijke uitgaven. Het uitgangspunt is daarom dat de betalingsachterstanden binnen 3 jaar volledig afgelost worden. 2. Door het herfinancieren van de schulden. Alle schulden worden afbetaald door het verstrekken van een lening. Er blijft dan voor de inwoner 1 schuldeiser over. Dit vermindert de kosten die voortvloeien uit de schulden en maakt de schuldenlast overzichtelijk. De gemeente werkt samen met de Kredietbank Nederland als het gaat om het verstrekken van saneringskredieten (zie 4.3). Om herfinanciering te stimuleren wil de gemeente de mogelijkheden verkennen om de werkafspraken met de Kredietbank Nederland uit te breiden. Herfinanciering is bedoeld voor inwoners die hun betalingsachterstanden in 3 jaar volledig kunnen aflossen. 1 contactpersoon namens alle schuldeisers om een maatwerkoplossing mogelijk te maken Het lukt inwoners, die in principe binnen 3 jaar alle betalingsachterstanden kunnen inlopen, niet altijd om haalbare betalingsafspraken te maken met alle schuldeisers. Schuldeisers eisen eenieder te snel en een te groot deel van de taart op, waardoor ook de betaling van de lopende rekeningen in gevaar komt. Als onderdeel van de pilot het complex (zie 4.5) wordt daarom bekeken of meerdere schuldeisers gezamenlijk kunnen optreden als 1 partij. Hiermee wordt voorkomen dat er hoge incassokosten worden gemaakt en te hoge betalingsregelingen worden geëist. Als de proef slaagt verwachten we dat meer inwoners op eigen kracht de betalingsachterstanden kunnen afbetalen. Nazorg Nazorg is gericht op inwoners die van schulddienstverlening gebruik hebben gemaakt. Het doel is om te voorkomen dat er opnieuw financiële problemen ontstaan. De WGS stelt als eis dat de gemeente hierin voorziet. De Sociale Wijkteams hebben de opdracht gekregen om nazorg leveren. Onder nazorg wordt verstaan; het bieden van begeleiding en ondersteuning om terugval te voorkomen. De 12

13 inzet van schulddienstverlening heeft financiële zelfredzaamheid als doel. Dit betekent dat er wordt toegewerkt naar een situatie waarin de inwoner in staat is om geen nieuwe betalingsachterstanden te laten ontstaan. Voorkomen moet worden dat inwoners na een interventie toch opnieuw schulden maken. Daarom wordt het eerste jaar na beëindiging van de dienstverlening getoetst (minimaal 1x, of zoveel vaker als nodig) of er sprake is van een situatie waarin de inkomsten en uitgaven in evenwicht zijn. Indien dat niet het geval is wordt bekeken hoe financiële zelfredzaamheid alsnog bereikt kan worden Overige preventie activiteiten Voorlichting geven aan werkgevers, ketenpartners en andere betrokkenen Werkgevers, ketenpartner en andere beroepsgroepen (bijvoorbeeld huisartsen) kunnen in een vroeg stadium constateren dat er sprake is van financiële problematiek. Veelal eerder dan het moment waarop een aanvraag schulddienstverlening door een inwoner wordt ingediend. Het onder de aandacht brengen van de doorwerking van de financiële problematiek kan bij relevante beroepsgroepen en organisaties bewustwording creëren en hen stimuleren om hier aandacht aan te besteden. Kennis overbrengen van de (doorverwijs)mogelijkheden om de financiën op orde te brengen en schulden op te lossen geeft hen handvatten om het juiste advies te kunnen geven. Door een tijdige doorverwijzing kan tevens worden voorkomen dat financiële problemen toenemen of problematisch vormen aannemen. De gemeente Zaanstad wil diverse partijen benaderen om een voorlichting te geven over schulddienstverlening. Hierbij valt te denken aan: 1. Regionale werkgevers 2. UWV 3. Scholen 4. Jongerenorganisaties 5. Consultatiebureaus 6. Huisartsen en zorgcentra 7. Verslavingszorg 8. Kerken 9. Vrijwilligersorganisaties, zoals de voedselbank 10. Maatschappelijke opvang Zelfredzaamheid stimuleren door ondersteuning via internet Er zijn diverse informatieve sites beschikbaar die inwoners kunnen ondersteunen bij het beheren van hun financiën. is een initiatief dat mensen kan ondersteunen om zelf een plan van aanpak te maken om de schulden op te lossen. Via kan bekeken worden of er recht is op inkomensondersteunende voorzieningen waar nog geen gebruik van wordt gemaakt. Daarnaast ontwikkelt Startpunt Geldzaken van het Nibud (in samenwerking met o.a. de gemeente Zaanstad) geldplannen waarmee huishoudens zelf hun geldzaken in balans kunnen brengen en houden. Deze ondersteunende en informatieve sites richten zich op het bijdragen aan preventie door het bevorderen van de financiële zelfredzaamheid op eigen kracht. Ze sluiten daarmee naadloos aan op de uitgangspunten van de armoede opgaven. Het stimuleren van het gebruik van dit soort sites zal bij inwoners, de Sociale Wijkteams en andere relevante partijen onder de aandacht worden gebracht. Budgetcoaching en algemene voorzieningen van de Sociale Wijkteams De Sociale Wijkteams hebben diverse algemene voorzieningen in de wijk opgezet om inwoners te kunnen begeleiden bij het beheren van hun financiën en bieden daarnaast, waar nodig, budgetcoaching aan. Door gebruik te maken van de algemene voorzieningen en budgetcoaching kunnen inwoners worden ondersteund bij het aanleren van financiële en administratieve vaardigheden, maar ook bij het uitvoeren van opdrachten die kunnen voorvloeien uit een plan van 13