Uitwerking van de vier deelonderwerpen extra inzet op schuldhulpverlening

Transcriptie

1 Bijlage Uitwerking van de vier deelonderwerpen extra inzet op schuldhulpverlening 1. Het terugdringen van schuldenproblematiek onder volwassenen door vroegsignalering Veel mensen zoeken pas hulp bij schulden als zij circa schuld hebben, blijkt uit cijfers van de BKR (2014). Dit grijpt sterk in op het leven van mensen en brengt ook veel maatschappelijke kosten met zich mee. Als huishoudens met beginnende schulden eerder bij hulpverleners in beeld komen wordt er sneller en effectiever hulp geboden. Daarmee voorkomen we veel problemen. Met de pilot Vroegsignalering van Schulden willen we voorkomen dat mensen in problematische schulden komen. Daarnaast willen we bereiken dat de betalingsachterstanden van mensen met (beginnende) schulden wordt teruggedrongen en voorkomen wordt dat mensen terugvallen in de schulden. We richten ons op Utrechtse huishoudens met een betalingsachterstand in de huur, de energierekening en de ziektekosten. We starten met twee pilots met de beide buurtteamorganisaties en de woningcorporaties. In 2016 worden in twee buurten alle huishoudens met betalingsachterstanden in de huur die risico lopen op problematische schulden bezocht door het buurtteam met een aanbod voor ondersteuning. In deze buurten is het doel dat een groot deel van de huishoudens met behulp van de buurtteams hun financiële problemen kan oplossen, waardoor zwaardere schulden voorkomen zijn. De gemeente Utrecht gaat samen de buurtteamorganisaties, Mitros, Portaal en Bo- ex betalingsachterstanden in een vroeg stadium (binnen twee maanden) signaleren. De buurtteams gaan hier vervolgens op af. De corporaties zullen betalingsachterstanden van twee maanden melden bij de buurtteams, nadat zij huishoudens zelf al hebben geattendeerd op de betalingsachterstand en de mogelijkheid voor ondersteuning. Na de melding gaat het buurtteam (waar mogelijk samen met de corporaties) bij huishoudens op bezoek en biedt hen een adviesgesprek aan. Vervolgens bepaalt degene met betalingsachterstanden of hij/ zij van het aanbod gebruik wil maken of niet. Deelname is dus geheel vrijwillig. In het eerste gesprek kunnen naar verwachting een aantal financiële problemen al worden opgelost, bijvoorbeeld door het aanvragen van toeslagen. Het buurtteam maakt vervolgens met de cliënt een analyse van de problemen/oorzaken en een plan van aanpak en voert dit vervolgens samen met het huishouden uit. Voor de pilot vroegsignalering is extra inzet nodig. Deze inzet maakt onderdeel uit van de eenmalige uitbreiding van de buurtteams in 2016, waarvoor gedeeltelijk dekking is gevonden uit de middelen van het amendement. In januari 2017 breiden we de aanpak uit naar de andere buurten in de stad, waarbij ook Zilveren Kruis en Eneco aansluiten op de aanpak vroegsignalering. Ook het voorbereiden van deze stedelijke aanpak zal onderdeel uitmaken van de extra impuls. 2. Versnellen van het schuldhulpverleningsproces voor zowel schuldenaar als schuldeiser De vernieuwing van het zorgstelsel vraagt meer dan alleen een structuurverandering. Het vraagt van alle partijen een andere en een nieuwe manier van werken en samenwerken. Belangrijke uitgangspunten van de transformatie zijn hoogwaardige generalistische professionals aan de voorkant en een eenvoudiger systeem. Generalistisch omdat schulden vaak gepaard gaan met psychosociale

2 problemen, gedragsaspecten en gebrek aan vaardigheden. Eenvoudiger omdat inwoners nog te vaak worden doorverwezen en de hulpverlening niet (op het juiste moment) gevonden wordt. Het moment waarop we met het daadwerkelijk regelen van de schulden starten moet zorgvuldig gekozen worden. Niet te snel (de financiële situatie moet stabiel zijn en de inwoner moet er aan toe zijn), maar zeker niet te laat (schulden kunnen in korte tijd flink oplopen). Veel onderlinge overdrachten tussen ketenpartners is belemmerend voor het inzetten van de juiste dienstverlening op het juiste moment. Met de extra impuls willen we bereiken dat inwoners de hulp goed en op het juiste moment weten te vinden, zodat het ontstaan van problematische schulden voorkomen wordt. Resultaten We laten het systeem zo eenvoudig mogelijk functioneren door de doorverwijzing van de inwoner van Werk en Inkomen naar het buurtteam uit het proces te halen. De toegang tot schuldhulpverlening is middels de buurtteams laagdrempelig georganiseerd. Buurtteams, Informatie en Adviesteams en Werk en Inkomen werken nauw samen in de wijk. Er zijn zo min mogelijk overdrachtsmomenten voor cliënten. De toegang voor hulp bij schulden komt bij het buurtteam te liggen. We zien grote meerwaarde om direct bij de start van het proces met een integrale blik naar de situatie van de inwoner/het gezin te kijken. We laten de ketenpartners rondom schulddienstverlening meer samenwerken, zodat er korte lijnen ontstaan. Het effect zal zijn dat we inwoners sneller kunnen helpen en dat we meer mensen kunnen helpen. Hiervoor maken we een herontwerp van het werkproces, zodanig dat medewerkers van buurtteams, inclusief de Informatie en Adviesteams en Werk en Inkomen optimaal kunnen samenwerken rondom een gezin/huishouden. De medewerkers van Werk en Inkomen zijn in de periode van de extra impuls beschikbaar in de wijken. Ze adviseren buurtteammedewerkers bij de uitvoering van het werk over te plegen interventies in concrete schuldsituaties en zullen beschikbaar zijn om gesprekken met inwoners bij te wonen. Daardoor worden veel sneller dan nu - na het eerste contact met de inwoner/het gezin interventies gepleegd, die zorgen dat de situatie in eerste instantie stabiliseert en vervolgens verbetert. Specifieke dienstverlening van Werk en Inkomen kan direct worden ingezet en op het moment dat een schuldregeling wordt ingezet zal sprake zijn van een warme overdracht tussen de medewerkers van het buurtteam en van Werk en Inkomen. De nieuwe aanpak zal ook effect hebben op het aantal mensen dat we kunnen helpen bij het op orde brengen van hun administratie en het inzetten van ondersteuning bij financiële problemen. We verwachten in aanvang meer ondersteuningsvragen, omdat De toegangsdrempel lager is. We meer inwoners zullen bereiken bij wie de schulden nog niet hoog zijn opgelopen (zie ook onderdeel 1). Er minder cliënten afhaken omdat er minder overdrachtsmomenten in het proces zitten. En omdat cliënten sneller en duidelijker ondersteund worden. Door als ketenpartners meer samen op te trekken om op die manier van elkaar te leren zal het vernieuwde werkproces in eerste instantie extra capaciteitsinzet van Werk en Inkomen en het Informatie en Adviesteam vragen. Na deze extra impuls zal de nieuwe werkwijze passen binnen de reguliere begroting van de betrokken partijen, omdat de kennis en expertise bij de buurtteams in de loop der tijd zal toenemen.

3 3. Bevorderen van de doorstroom van cliënten in de Maatschappelijke Opvang en Beschermd Wonen met schuldenproblematiek. Voor een deel van de cliënten die momenteel binnen de Maatschappelijke Opvang en Beschermd Wonen verblijven, zijn hun financiële problemen een belemmering voor doorstroom naar zelfstandig wonen. Uit de eindrapportage wachtlijstonderzoek Beschermd Wonen en Opvang (bureau HHM-2015) blijkt dat er ongeveer 200 cliënten uit de verschillende Maatschappelijke Opvang/Beschermd Woneninstellingen zouden kunnen doorstromen naar (begeleid) zelfstandig wonen. Door deze opstopping blijven mensen onnodig lang in de opvang en kunnen geen nieuwe mensen instromen. Met de aanpak willen we bereiken dat de clienten met schuldenproblematiek doorstromen naar zelfstandig wonen. Het bevorderen van de doorstroom naar zelfstandig wonen van de 200 cliënten met schuldenproblematiek uit de maatschappelijke opvang en beschermd wonen. Cliënten ontvangen hun zorg en begeleiding zoveel mogelijk in een eigen woning. Er zijn nieuwe oplossingen gevonden voor casusovertijgende knelpunten die deze doorstroom in de weg staan. De aanpak richt zich op het oplossen van financiële knelpunten van cliënten die momenteel binnen de Maatschappelijke Opvang en Beschermd Wonen verblijven en waar financiële problemen een belemmering zijn voor doorstroom naar zelfstandig wonen. Uitgaande van de reeds in gang gezette ondersteuning en trajectplannen wordt een extra impuls gegeven middels een Taskforce. De taskforce bestaat uit gespecialiseerde hulpverleners/financieel consulenten die alle cliënten van de maatschappelijke opvang en beschermd wonen, waarbij financiële problematiek als belemmering is aangegeven, gaat screenen. Vanuit de taskforce beogen we de ontwikkeling van een meer gestructureerde aanpak die gericht is op het sneller wegnemen van obstakels die het realiseren van een schuldregeling in de weg staan. Bijvoorbeeld het hebben van Centraal Justitieel Incassobureau boetes, onvoldoende inkomen of een eerder mislukte schuldenregeling. De bestaande begeleiding wordt niet overgenomen, maar richt zich specifiek op het ontwikkelen en inzetten van interventies die de belemmeringen voor uitstroom naar zelfstandig wonen opheffen. Er wordt een persoonsgerichte aanpak gehanteerd waarbij in samenspraak met betrokken begeleiders per cliënt gekeken wordt waar de aanpak van financiële problematiek versneld en geïntensiveerd kan worden, zodat de wachttijd op doorstroom naar zelfstandig wonen verkort kan worden. Vanuit de persoonsgerichte aanpak ontwikkelt de taskforce een uitgewerkt model dat de betrokken instellingen vervolgens kunnen gaan gebruiken bij cliënten met dezelfde soort financiële problematiek. De taskforce gaat gebruik maken van innovatieve ideeën rondom het omgaan met schulden en het oplossen van financiële problemen. Deze ideeën komen zowel vanuit onze eigen gemeente als vanuit andere gemeentes (Zaanstad, Eindhoven) en initiatieven zoals de proeftuinen G4 (waarborgen bestaansminimum), Goede Gieren en de doorbraakgroepen gericht op het oplossen problematiek van de Centraal Justitieel Incassobureau boetes. Deze verschillende initiatieven proberen elk op hun eigen manier de hoge maatschappelijke kosten van schuldenproblematiek terug te dringen. Hiertoe worden onorthodoxe methoden ontwikkeld en uitgeprobeerd gericht op het oplossen van systeem problemen, persoonlijke problemen en professionele problemen. De taskforce werkt nauw samen met Stadsgeldbeheer. Er vindt een warme overdracht naar de buurtteams plaats als de cliënten zelfstandig gaan wonen. In 2016 ligt het accent om op basis van de

4 persoonsgerichte aanpak oplossingen te zoeken voor structurele begeleiding. In 2017 zullen innovatieve oplossingen ingezet worden. In de laatste maanden van deze fase dragen we de expertise van de taskforce en de ontwikkelde werkwijze geleidelijk over naar de verschillende Maatschappelijke Opvang en Beschermd Wonen-organisaties. De ontwikkelde aanpak en de gerealiseerde samenwerkingsafspraken met de betrokken organisaties borgen we binnen de organisaties. 4. Het terugdringen van schuldenproblematiek onder jongeren Ruim 6000 kinderen in Utrecht groeien op in armoede blijkt uit cijfers van IB Onderzoek. Bij jongeren tot 25 jaar zien we de grootste stijging van armoede (inkomen rond bijstandsniveau). In 2014 was dit 26,4% van de Utrechtse jongeren. Het aantal jongeren met schulden groeit nog steeds. Ook scholen en jongerenwerk in Utrecht geven aan dat zij veel jongeren tegenkomen met schulden. Bij jongeren tussen 14 en 18 jaar ontstaan vaak de eerste schulden. Jongeren herkennen roodstand of achterstanden op telefoonrekeningen vaak niet als schulden. 1 De afgelopen jaren heeft Werk en Inkomen verschillende armoederegelingen voor jongeren ontwikkeld, is er schulddienstverlening ingeregeld en is een preventieve aanpak gestart. Uit gesprekken met jongeren blijkt dat zij, door het palet aan maatregelen, met hun financiële vragen de weg niet goed weten te vinden. Ook ervaren zij drempels omdat de huidige aanpak niet op hun leefwereld en behoefte aansluit. Met de extra impuls willen we bereiken dat minder jongeren tussen de 14 en 18 jaar problematische schulden hebben en jongeren door schulden niet mee kunnen doen in de samenleving. a. Jongeren weten de weg naar financiële hulpverlening te vinden. b. De drempels die jongeren nu ervaren om hulp te vragen, zijn weggenomen. c. Gezamenlijk met de partners is een integraal aanbod ontwikkeld op het terrein van financiële hulpverlening en schulddienstverlening voor jongeren. d. Er is een vernieuwende aanpak ontwikkeld, gericht op het vroegtijdig signaleren en aanpakken van schulden onder jongeren. Deze resultaten zijn onderdeel van een brede aanpak armoede en schuldenproblematiek onder jongeren. De gemeente is de afgelopen maanden gestart met verkennende gesprekken in de stad met verschillende samenwerkingspartners zoals de Armoedecoalitie (met name U-2BHeard!, Buurtteam Jeugd & Gezin, U-Centraal, ROC Midden-Nederland, MBO Utrecht, Hogeschool Utrecht, Stichting Leergeld en de Tussenvoorziening), Jongerenwerk Utrecht, Back-Up, Stichting MEE, Nibud, Stichting Desalniettemin. Voor de brede aanpak ligt de aandacht de komende twee jaar op gesprekken met jongeren, het versterken van de samenwerking en het ontwikkelen van een gezamenlijke visie en aanpak. a. Uitbreiding van financiële hulpverlening naar vmbo-onderwijs met hieraan gekoppeld een workshop financiële vaardigheden. In 2016 richten we ons op het uitbreiden van financiële hulpverlening op het vmbo-onderwijs in samenwerking met het onderwijs, het jongerenwerk en de buurtteams. Samen met de betrokken partners zoeken we hoe we het financieel inloopspreekuur (zoals dat succesvol functioneert op het mbo) kunnen vormgeven in de vmbo-scholen. We koppelen hieraan een workshop gericht op het leren van financiële vaardigheden. Hierbij organiseren we een goede 1 Geld Rolt. De rol van professionals bij financiële bewustwording van jongeren, Pim van Heijst en Stijn Verhagen

5 aansluiting met de buurtteams en onderwijs. Wanneer er een passende vorm van financiële hulpverlening ontwikkeld is, implementeren we dit in 2017 op de zes vmbo-scholen waarop het jongerenwerk nu al aanwezig is. b. Het ontwikkelen van een integrale aanpak van financiële hulpverlening en schulddienstverlening. We brengen de huidige hulpverlening voor jongeren met schulden samen om tot een betere afstemming te komen. Het aanbod maken we inzichtelijk voor jongeren, ouders en hulpverleners. Een middel hiervoor is het gezamenlijk ontwikkelen van een menukaart. c. Extra inzet vrijwilligers We werken via vrijwilligersprojecten in de stad aan de inzet van maatjes voor hulp bij schulden. Vooral bij risicojongeren werkt dit goed, zoals bij U-2B Heard! het geval is. In 2016 en 2017 investeren we op deze vrijwilligersprojecten. d. Een vernieuwende aanpak voor structurele knelpunten Om tot een vernieuwende aanpak te komen organiseren we in 2016 dialoogsessies met jongeren en ouders. De kansrijke ideeën uit de sessies werken we in 2017 in pilotvorm uit.