AFNAME BLOED- EN URINESTALEN VOOR HEMATOLOGISCH EN BIOCHEMISCH ONDERZOEK. Geldig van 17/jan/2017

Transcriptie

1 Klinisch Laboratorium Heilig-Hartziekenhuis Mechelsestraat 24, B-2500 Lier Tel.: Fax: DocNr SOP.ORG.12 Aangemaakt op 10/jun/ Onderwerp AFNAME BLOED- EN URINESTALEN VOOR HEMATOLOGISCH EN BIOCHEMISCH ONDERZOEK Versie 7 Verstuurd op 05/dec/2016 Geldig van 17/jan/2017 Status Definitief Geldig tot 17/jan/2020 Auteur Diane Geens Gearchiveerd op Deze SOP beschrijft de procedure voor afname van bloedstalen en andere stalen voor biochemisch en hematologisch onderzoek. Een correcte afname houdt in dat de labtechnologen de gevraagde onderzoeken probleemloos kunnen uitvoeren, terwijl de patiënt minimale hinder ondervindt. Daarom gebeurt de afname best in rustige omstandigheden, door een persoon die over de nodige ervaring en vaardigheid beschikt. Meer informatie over de verdere behandeling van de stalen staat beschreven in DOC.ORG.2: Algemene richtlijnen aanvragen, staalafname, bewaring en transport. 2. Veneuze bloedafname Het optimale moment voor een bloedafname is s morgens bij een nuchtere en uitgeruste patiënt, vermits de referentiewaarden meestal in deze omstandigheden worden opgesteld. Daarom zal men steeds niet nuchter aankruisen op de aanvraag wanneer dit het geval is. afdruk: 16/03/ pagina:1/ SOP.ORG.12, V.7; AFNAME BLOED- EN URINESTALEN V... Definitief

2 Er wordt geopteerd voor een uniform afnamesysteem voor alle stalen die voor het laboratorium bestemd zijn. Momenteel is het vacuümsysteem van Greiner in gebruik, zowel in het laboratorium als op alle andere diensten van het ziekenhuis, en de consultaties van specialisten. Hierbij worden de buizen tot de gewenste hoogte gevuld door een aangepast vacuüm. Om die reden moeten de vervaldatums gerespecteerd worden Materiaal Handschoenen; Stuwband; Ontsmettingsalcohol; Tubes (volgens de aangevraagde onderzoeken: zie FORM.ORG.12: Aanvraagformulier Bloed, urine & lichaamsvochten of zie labogids); soorten tubes: zie DOC.ORG.1: Afnamemateriaal algemeen ; Roltafeltje(s); Plastic bekertjes; Naalden en naaldhouders: zie DOC.ORG.1: Afnamemateriaal algemeen ; Kompressen, pleisters; Identificatiemateriaal; Gele afvalcontainer; 2.2. Voorbereiding Voor iedere medische handeling dient men de handen te ontsmetten. Zorg dat het nodige afnamemateriaal vooraf afdruk: 16/03/ pagina:2/ SOP.ORG.12, V.7; AFNAME BLOED- EN URINESTALEN V... Definitief

3 aanwezig is. Neem de aanvraagformulieren in ontvangst, vraag de naam en de geboortedatum van de patiënt en controleer de conformiteit. Wijs eventueel de plaats aan waar een jas kan worden ophangen en laat de patiënt plaatsnemen op het rustbed. Laat de patiënt kiezen, maar de liggende houding is het meest aangewezen. Geef korte informatie over de handelingen die je zal uitvoeren. Vraag na of de patiënt nuchter is, of hij anticoagulantia neemt. Controleer het aanvraagformulier op de gevraagde analysen, kijk na of er speciale afnamecondities nodig zijn. Vergeet de achterkant van het formulier niet! Verzamel de vereiste buizen in een plastic bekertje. Gebruik hiervoor eventueel het voorziene roltafeltje. o o Op de eigen laboratoriumaanvragen wordt bij elke een analyse een code vermeld die verwijst naar de kleurcode van de afnamebuis. In de labogids vindt men de gegevens voor doorstuuranalyses. Monteer een naald op de houder (zie verder) en zorg dat het nodige materiaal binnen handbereik ligt. Opmerking: Telkens wanneer een nieuwe doos tubes uit het magazijn gehaald wordt, moet de vervaldatum gecontroleerd worden Lokaliseren van de venen De meest gebruikte, gemakkelijkste en minst pijnlijke plaats is de elleboogplooi. In principe zijn alle oppervlakkige venen van elleboog, onderarm of handrug geschikt, alhoewel deze laatste pijnlijker zijn. afdruk: 16/03/ pagina:3/ SOP.ORG.12, V.7; AFNAME BLOED- EN URINESTALEN V... Definitief

4 Stuwband (figuur 2.1) aanleggen op ongeveer een handbreedte boven de punctieplaats. Vermijd langdurige veneuze stase door de stuwband te lang aangesnoerd te laten. Indien de venen niet meteen duidelijk zichtbaar en/of voelbaar zijn, kan men volgende hulpmiddelen toepassen: o o o o Laat de patiënt een vuist maken en eventueel een paar maal pompen. De zone waar men wenst te prikken warm wrijven. De vene aankloppen met de vingertoppen. Door inspectie en palpatie kan men zich een oordeel vormen over de ligging, het verloop en de aard van de vene. Door palpatie kunnen dieper liggende, maar toch goed te puncteren venen beter gelokaliseerd worden. Venen voelen elastisch aan en zijn goed van pezen en spieren te onderscheiden. Opgelet: Als het gevoelde vat pulseert, heeft men met een arterie te maken! Ongeschikte punctieplaatsen: arm met infuus, hematoom, brandwonden, oedeemvorming, lymfoedeem, littekenvorming, verlamming. Een arterioveneuze fistel mag alleen aangeprikt worden na overleg met de behandelende arts. Ontsmet de huid met een ontsmettingsalcohol. Zodra de alcohol is verdampt (± 20 seconden), is de huid ontsmet. afdruk: 16/03/ pagina:4/ SOP.ORG.12, V.7; AFNAME BLOED- EN URINESTALEN V... Definitief

5 Fig Stuwband Aanprikken van de patiënt Verwittig de patiënt wanneer men gaat prikken. Afhankelijk van de aangeleerde methode: op de venen of zijdelings van de venen aanprikken terwijl de patiënt de arm gestrekt naar beneden houdt. Fixeer de ader door de huid strak te trekken. Aanprikken onder een hoek van ongeveer 15 graden, met de schuine zijde van de naald naar boven. De weerstand neemt af zodra de naald de wand van de vene doorboort Rechtstreeks met de Venoject-naald afdruk: 16/03/ pagina:5/ SOP.ORG.12, V.7; AFNAME BLOED- EN URINESTALEN V... Definitief

6 Open de naaldkoker. (Klik of) schroef de naald in de naaldhouder. Verwijder de naaldkoker. Aanprikken met naald en naaldhouder. Nota: Aanprikken tot men vermoedt in de vene te hebben aangeprikt; vanwege het gesloten systeem, ziet men immers geen bloed in de naald komen Met Holdex en vleugelnaald Open de verpakking van de Holdex. Fig Houder en naald. Verwijder het stopje van de vleugelnaald (luer lock) en sluit de Holdex aan op de vleugelnaald. Prik de patiënt aan met de vleugelnaald. afdruk: 16/03/ pagina:6/ SOP.ORG.12, V.7; AFNAME BLOED- EN URINESTALEN V... Definitief

7 Fig Holdex Nota: Bij deze toepassing bevindt zich een niet verwaarloosbaar dood volume bloed in de tubing: een citraattube, waarbij de vulling afdruk: 16/03/ pagina:7/ SOP.ORG.12, V.7; AFNAME BLOED- EN URINESTALEN V... Definitief

8 erg belangrijk is, kan hier nooit als eerste tube genomen worden. Deze dient altijd voorafgegaan worden door de afname van een serumtube, ook indien hierop geen testen gevraagd zijn Fixatie van de houder met naald Om perforatie of veneverlies te vermijden, zoekt men een goede positionering waarbij men de hand en vingers op de arm van de patiënt laat rusten, zodat naald en houder gefixeerd blijven, zelfs als de patiënt beweegt Vullen van de Venoject-tubes Volgorde van afname bloedtubes HK-flessen dienen steeds als eerste afgenomen te worden! Bloedafname via venapunctie: standaard Bloedafname via venapunctie: vlindernaald Bloedafname katheter: rechtstreeks Bloedafname katheter: via driewegskraan Serum Serum [*] Serum [**] Weggooibuis [***] Citraat Citraat Citraat Serum Heparine Heparine Heparine Citraat EDTA EDTA EDTA Heparine afdruk: 16/03/ pagina:8/ SOP.ORG.12, V.7; AFNAME BLOED- EN URINESTALEN V... Definitief

9 Fluor Fluor Fluor EDTA Andere Andere Andere Fluor Andere [*] De tubing van de vlindernaald bevat een substantiële dode ruimte (400 µl) waardoor de eerst afgenomen tube zich niet volledig zal vullen: de afname van een citraattube, waarbij de vulling zeer belangrijk is, dient altijd voorafgegaan te worden door de afname van een serumtube. Indien geen testen op serum gevraagd, dient deze als een weggooitube gebruikt te worden. [**] Ook de multi-adapter (Holdex) bevat een kleine dode ruimte waardoor hetzelfde principe geldt: de afname van een citraattube, waarbij de vulling zeer belangrijk is, dient altijd voorafgegaan te worden door de afname van een serumtube. Indien geen testen op serum gevraagd, dient deze als een weggooitube gebruikt te worden. [***] Aspiratie van de aanwezige vloeistof in een weg te gooien tube (afhankelijk van het gebruikte systeem, meestal serumtube 8 ml). Schuif de Venoject-tube in de houder met het etiket naar onder, dit voor een goed zicht op de inhoud. Doorprik de stop van de tube door gebruik te maken van drie vingers (voorkomen van naaldverschuivingen): De duim op de bodem van de tube plaatsen; De wijs- en middenvinger achter de hals van de houder plaatsen. Eens er bloed in de eerste buis vloeit, kan de stuwband gelost worden. Indien de patiënt over goede aders beschikt, mag de afdruk: 16/03/ pagina:9/ SOP.ORG.12, V.7; AFNAME BLOED- EN URINESTALEN V... Definitief

10 vuist ontspannen worden. De tubes volledig laten vollopen (de opname stopt spontaan als het vacuümvolume is vervangen door bloed, uitz. haemoculturen). Nadat de tube volledig gevuld is, deze met drie vingers als volgt verwijderen: De tube knellen tussen duim en middenvinger; Met de wijsvinger licht afduwen tegen de houder. Terwijl de volgende tube volloopt, de voordien afgenomen tube uitgezonderd de serumbuis - reeds mengen (d.i. enkele keren zachtjes omdraaien zeker niet schudden!). Opmerkingen: Wanneer tijdens de afname de bloedstroom ineens stopt, kan dit volgende oorzaken hebben: a. b. De ader wordt dicht gezogen wanneer het opgenomen debiet groter is dan de aangevoerde hoeveelheid bloed. In dit geval de stuwband even ontspannen of de buis even van de naald verwijderen en na een paar seconden terug plaatsen (vacuüm in buis blijft behouden). Het schuine vlak van de naaldpunt ligt tegen de aderwand. Dit kan opgevangen worden door de naald heel even te bewegen. Waarom volledig vullen? a. b. c. Om hemolyse te vermijden; Om de juiste mengverhoudingen te bekomen; Om de gevraagde volumes te bekomen. afdruk: 16/03/ pagina:10/ SOP.ORG.12, V.7; AFNAME BLOED- EN URINESTALEN V... Definitief

11 2.7. Beëindigen van de bloedafname De laatst gevulde tube uit de houder nemen. De stuwband loslaten indien dit nog niet gebeurd is. De naald uit de vene trekken en de punctieplaats aandrukken met een depper; dit aandrukken moet een paar minuten volgehouden worden, zeker bij patiënten met stollingstherapie. Indien mogelijk kan men dit laten overnemen door de patiënt zelf. De naald uit de houder klikken (door beide vleugels in te drukken). De naald in de naaldcontainer brengen. Alle tubes behalve de serumbuis samen even mengen. De stalen identificeren. De identificatie van de afnamestalen gebeurt ná de bloedafname in het bijzijn van de patiënt. Indien de patiënt geen klevertjes bij zich heeft, worden de identificatiegegevens rechtstreeks op het etiket van het recipiënt aangebracht. Op het aanvraagformulier worden datum en uur van staalafname genoteerd, alsook de naam van de persoon die de bloedafname heeft uitgevoerd. 3. Capillaire bloedafname Deze techniek heeft als nadeel dat het afgenomen bloed erg variabel kan zijn als gevolg van verschillen in capillaire doorbloeding, stuwing en bijmenging van weefselvocht. Deze afnamen worden enkel uitgevoerd wanneer veneuze afname moeilijk is (bv. bij kleine kinderen, extreme obesitas, geriatrie) en wanneer slechts een kleine hoeveelheid bloed vereist is. In het ziekenhuis gebeuren capillaire afnames vooral i.g.v. POCT, o.a. bedside glucose en zeldzaam voor capillaire bloedgassen. afdruk: 16/03/ pagina:11/ SOP.ORG.12, V.7; AFNAME BLOED- EN URINESTALEN V... Definitief

12 3.1. Materiaal Handschoenen Ontsmettingsalcohol; Materiaal capillaire bloedafname: zie DOC.ORG.1: Afnamemateriaal algemeen ; Kompressen, pleisters; Identificatiemateriaal; Gele afvalcontainer; 3.2. Procedure Om de perifere circulatie te stimuleren, kan men de zone waar men gaat prikken door middel van wrijving plaatselijk opwarmen. Wanneer men deze plaats instrijkt met vaseline krijgt men een betere druppelvorming, hetgeen de afname vergemakkelijkt. Voor de afname van bloedgassen is het aan te raden deze zone - enkele minuten vóór het prikken - in te strijken met een anti-reuma zalf, zoals Algipan, dit om het capillaire bloed zoveel mogelijk te arterialiseren. Vóór het prikken deze zone afkuisen met een doekje, gedrenkt in ontsmettingsalcohol. Prik met een microlancet op één van volgende plaatsen: o o o Bij pasgeborenen: zijdelings van het hieltje, dit om geen benige structuren te raken; Bij oudere kinderen of volwassenen: zijdelings van de vingertop omdat daar minder gevoelszenuwen liggen en de huid daar dunner is; Oorlel. afdruk: 16/03/ pagina:12/ SOP.ORG.12, V.7; AFNAME BLOED- EN URINESTALEN V... Definitief

13 Achteraf de insteekopening afdichten met een pleister. 4. Bloedafname via katheter Bloedafnames via een katheter gebeuren altijd door een verpleegkundige volgens de op de verpleegdienst geldende procedure. Het laboratorium verstrekt daartoe steriel verpakte adapters (Holdex). Belangrijk is op te merken dat bij staalname langs een katheter (heparine-slot, arteriële lijn, centraal-veneuze-katheter [subclavia, jugularis,...]) men bedacht moet zijn op mogelijke bloedstaalverdunning of contaminatie door medicatie of heparine. Standaard moet dan ook begonnen worden met de afname van een weggooitube. Indien de bloedafname met Holdex op een vers gestoken catheter gebeurt is de weggooitube niet strict noodzakelijk aangezien er geen staalverdunning of contaminatie mogelijk is, maar men moet er rekening mee houden dat de Holdexadapter zelf een kleine dode ruimte van ongeveer 400 µl bevat waardoor de eerst afgenomen tube zich niet volledig zal vullen. Daarom moet bij gebruik van Holdex de afname van een citraattube altijd voorafgegaan worden door een serumtube. Indien geen testen hierop aangevraagd dient deze als weggooitube. Staalname via een katheter wordt best genoteerd op de laboratoriumaanvraag. afdruk: 16/03/ pagina:13/ SOP.ORG.12, V.7; AFNAME BLOED- EN URINESTALEN V... Definitief

14 Fig Holdex 5. Arteriële bloedafname afdruk: 16/03/ pagina:14/ SOP.ORG.12, V.7; AFNAME BLOED- EN URINESTALEN V... Definitief

15 Deze wordt in principe enkel uitgevoerd door geneesheren, meestal voor de bepaling van bloedgassen. Hiervoor zijn gehepariniseerde spuitjes beschikbaar. 6. Urinecollecties 6.1. Portie Definities Met betrekking tot het kwantitatief chemisch onderzoek op urine, onderscheiden we volgende collectietijdstippen en methodes: At random urine: het urinestaal wordt gecollecteerd op niet specifieke tijdstippen. Ochtend urine: het urinestaal wordt gecollecteerd onmiddellijk na het ontwaken. Getimede urine: urine wordt verzameld gedurende een bepaalde periode bv. gedurende 2 uur, 24 uur. Midstroomurine: wanneer chemisch onderzoek gepaard gaat met bacteriologisch onderzoek is de afname van een midstroommonster vereist. Zie daarvoor de procedure onder SOP.ORG Benodigdheden Steriele beker met schroefdeksel (steriel) 125 ml Urine transfer device Urinebuis gele stop afdruk: 16/03/ pagina:15/ SOP.ORG.12, V.7; AFNAME BLOED- EN URINESTALEN V... Definitief

16 6.1.3 Werkwijze Fig Urine transfer device Een portie urine - na opvang in een steriele beker met schroefdeksel - wordt opgetrokken in een urinebuis met gele stop door middel van een urine transfer device. In geval van een verblijfscatheter: via Holdex rechtstreeks in een urinebuis met gele stop. Steeds vermelden of het om een suprapubische sonde gaat. afdruk: 16/03/ pagina:16/ SOP.ORG.12, V.7; AFNAME BLOED- EN URINESTALEN V... Definitief

17 Fig Holdex uur urinecollectie afdruk: 16/03/ pagina:17/ SOP.ORG.12, V.7; AFNAME BLOED- EN URINESTALEN V... Definitief

18 De meeste kwantitatieve bepalingen in urine moeten op een 24-uur collectie worden uitgevoerd, voornamelijk omdat de excretie van de meeste urineconstituenten een dagritme vertoont. Werkwijze: Laat de patiënt de blaas volledig ledigen in het toilet (bv. urinelozing om 8.00 uur, de eerste urinelozing wordt dus niet gebruikt!). Noteer dit tijdstip. Alle urine gedurende de volgende 24 uur verzamelen (ook tijdens de nacht). De laatste portie urine wordt de volgende dag verzameld op hetzelfde tijdstip waarop de collectie begon (in het voorbeeld: de laatste urine stipt om 8.00 uur de volgende morgen, 24 uur na het begin). Tenzij anders aangegeven de urine bewaren bij 4 C, ook tijdens de collectie. Opmerkingen: Indien een clearance wordt aangevraagd, neemt men het bloedstaal bij voorkeur tijdens de collectieperiode (liefst middenin). Vermeld ook de collectieduur en het volume! De bepaling van de hoeveelheid creatinine uitgescheiden per 24 uur kan nuttig zijn als controle op de volledigheid van de urinecollectie. Bij bepaalde analyses moeten bewaarmiddelen vóór het verzamelen aan de debietfles toegevoegd worden : 150 ml H SO 2N voor de bepaling van cathecholaminen en derivaten (metanefrinen, normetanefrinen, VMA en HIAA). De ph mag op het einde van de collectie niet groter dan 3.0 zijn; Patiënt instrueren om niet rechtstreeks in deze flessen te wateren; Wanneer urinedebieten doorgestuurd moeten worden, kan men het 24-uur volume meten, de gecollecteerde urine goed afdruk: 16/03/ pagina:18/ SOP.ORG.12, V.7; AFNAME BLOED- EN URINESTALEN V... Definitief

19 mengen en een portie van 50 ml bewaren bij 4 C. Vermeld op het doorstuurformulier het volledige volume, de duur van de collectie en de toegevoegde bewaarmiddelen. Zie ook: Urine collectie in DOC.ORG.2: Praktische instructies aanvraag, staalafname, bewaring & transport. 7. Lumbaal vocht, sperma, niersteen, gewrichtsvocht e.a. Hiervoor zijn steriele bekers van 60 of 125 ml met schroefdeksel beschikbaar; deze worden via magazijn D besteld. Indien voor gewrichts-, pleura- of peritoneaalvocht een telling vereist is, wordt een EDTA-tube gebruikt om stolsels te vermijden. Als er op deze stalen microbiologie gevraagd wordt en er zijn meerdere afnamen, de potjes nummeren. 8. Feces Zie Feces in SOP.ORG.9: Afname, bewaring, transport microbiologische stalen. 9. Veiligheid en hygiëne 9.1. Bij ieder afnamesysteem dat gebruik maakt van een naald bestaat het risico om zich accidenteel te prikken. Bescherming is mogelijk door gebruik te maken van een aangepaste naaldcontainer Doordat het Venoject-bloedafnamesysteem een gesloten systeem is waarbij het bloed direct in de bloedtubes loopt, is de kans op bloedcontact vrijwel onbestaande en wordt het risico op besmetting tot een minimum beperkt Indien tóch direct contact met lichaamsvochten wordt verwacht: handschoenen dragen! afdruk: 16/03/ pagina:19/ SOP.ORG.12, V.7; AFNAME BLOED- EN URINESTALEN V... Definitief

20 9.4. Bij prikaccidenten volgt men de instructies die vermeld staan op het formulier FORM.ORG.10: Melden prikaccident Besmettelijke stalen en bijbehorende aanvraagformulieren worden gemerkt met gele ronde klevertjes. 9.6 Handhygiëne: zie SOP.ORG.22: Veiligheid en hygiëne. 10. Bijlagen 10.1 DOC.ORG.1: Afnamemateriaal algemeen 10.2 DOC.ORG.2: Praktische instructies aanvraag, staalafname, bewaring & transport Gerelateerde documenten 1. SOP.ORG.1: PREANALYTISCHE PROCEDURES 2. SOP.ORG.9: AFNAME, BEWARING EN TRANSPORT VAN MICROBIOLOGISCHE STALEN 3. SOP.ORG.22: VEILIGHEID & HYGIËNE 4. FORM.ORG.10: MELDEN PRIKACCIDENT 5. FORM.ORG.12: AANVRAAGFORMULIER BLOED, URINE & LICHAAMSVOCHTEN 6. FORM.ORG.19: AANVRAAGFORMULIER MICROBIOLOGIE 7. FORM.ORG.20: AANVRAAGFORMULIER TOXICOLOGIE 8. FORM.ORG.25: AANVRAAGFORMULIER DOWNSYNDROOM 9. DOC.BIO.9: "INFOBLADEN STAALAFNAME BLOEDGASSEN (BAYER) 10. STK.ORG.11: LABORATORIUMAANVRAAG: KLEURCODE STAALAFNAME 11. STK.ORG.61: VOLGORDE AFNAMEBUIZEN 12. VAL.ORG.1: VALIDATIE AFNAMEMATERIAAL GREINER Druk af Type Subtype Sublevel Labo\Organisatieprocedure afdruk: 16/03/ pagina:20/ SOP.ORG.12, V.7; AFNAME BLOED- EN URINESTALEN V... Definitief

21 Werkpost(en) Auteur Co-auteurs Diane Geens Te gebruiken workflow DocbeheerAlgemeneDocumenten Leesinstellingen DocbeheerAlgemeneDocumenten Status Definitief Hitcount 47 Historiek afdruk: 16/03/ pagina:21/ SOP.ORG.12, V.7; AFNAME BLOED- EN URINESTALEN V... Definitief