Beleid kinderen met een ontwikkelingsvoorsprong en (hoog)begaafde kinderen op De Kroevendonk

Transcriptie

1 Beleid kinderen met een ontwikkelingsvoorsprong en (hoog)begaafde kinderen op De Kroevendonk Juli 2016 Debby Huibregtse (coördinator (hoog)begaafde leerlingen)

2 Inleiding De Kroevendonk is een inclusief denkende basisschool en vanuit die gedachte komt ook dit beleidsstuk over kinderen met een ontwikkelingsvoorsprong en (hoog)begaafde kinderen voort. Al heel wat jaren is voor leerlingen die op een bepaald gebied moeite hebben met de leerstof veel aandacht en wordt er de nodige hulp gegeven en zorg verleend. De afgelopen jaren komen we echter steeds meer tot de conclusie dat ook kinderen die op welk gebied dan ook een ontwikkelingsvoorsprong hebben, gepaste aandacht en zorg nodig hebben en deze kinderen recht hebben op een goed passend onderwijsaanbod. In het kader van passend onderwijs valt het onderwijs aan hoogbegaafde leerlingen binnen de basisondersteuning, het basisaanbod van een school. Als aanvulling op de basisondersteuning is door het samenwerkingsverband PO3002 een standaardarrangement ontwikkeld voor gediagnosticeerde hoogbegaafdheid in combinatie met bijkomende gedragsproblematiek. Bij het schrijven van dit stuk is er geworsteld met terminologieën. Het doel van ons onderwijs is niet om kinderen gelijk te labelen als wel/niet hoogbegaafd. In het beleidsplan zullen de termen kinderen met een ontwikkelingsvoorsprong en (hoog)begaafde kinderen gebruikt worden. De term 'kinderen met een ontwikkelingsvoorsprong' zou voor ons de lading kunnen dekken, aangezien wij bij de meeste kinderen geen keihard diagnostisch onderzoek hebben liggen dat ze hoogbegaafd zijn, maar wel vanuit onze professionaliteit kunnen constateren dat ze een ontwikkelingsvoorsprong hebben. Het is echter zo dat een ontwikkelingsvoorsprong niet per definitie betekent dat een leerling hoogbegaafd is en we ons dan weer te veel zouden beperken en de hoogbegaafde doelgroep te kort zouden doen. Bij kleuters wordt sowieso nog niet gesproken over hoogbegaafdheid, maar alleen over een ontwikkelingsvoorsprong. Dus is ervoor gekozen om beide termen door elkaar te gebruiken. Wanneer het voor begeleiding dan wel het verkrijgen van bijvoorbeeld een arrangement nodig is om een diagnose hoogbegaafdheid middels onderzoek vast te stellen dan zullen we dit in overleg met ouders laten doen. In schooljaar gaan we structureel vormgeven aan het onderwijsaanbod voor kinderen die meer die meer aankunnen dan het reguliere programma biedt. In dat jaar zullen dingen worden uitgeprobeerd, ontdekt, aangescherpt, bijgesteld en zal er vooral met en van elkaar veel ontdekt en geleerd worden. Dit beleidsstuk moet dan ook gezien worden als een groeidocument wat aan het einde van het schooljaar weer kan worden aangevuld en aangepast.

3 Inhoudsopgave Hoofdstuk 1 Visie op kinderen met een ontwikkelingsvoorsprong en (hoog)begaafde kinderen op De Kroevendonk Hoofdstuk 2 Theoretisch kader 2.1 Doelgroep 2.2 Verschillende theorieën Hoofdstuk 3 Signalering 3.1 Vroegtijdige signalering 3.2 Latere signalering Hoofdstuk 4 Begeleiding 4.1 Differentiatie in de klas 4.2 Materialen 4.3 Versnellen 4.4 Kangoeroeklas 4.5 Extra onderzoek Hoofdstuk 5 Hoofdstuk 6 Onderpresteren Doelen en evaluatie 6.1 Doelen schooljaar Doelen langere termijn 6.3 Evaluatie doelen schooljaar Bijlagen

4 Hoofdstuk 1 Visie op kinderen met een ontwikkelingsvoorsprong en (hoog)begaafde leerlingen Zoals in de inleiding al vermeld staat is het doel van het onderwijs op De Kroevendonk dat kinderen zich zo optimaal mogelijk kunnen ontwikkelen. We werken vanuit de visie 'Geloven in ontwikkeling, Altijd!'. Dit houdt in dat we geloven dat een kind zich altijd kan ontwikkelen en dat het als school onze taak is om de talenten van leerlingen te benadrukken en ze tot verdere groei te laten komen. Dit is ongeacht religie, sekse, etniciteit en intelligentie. We hopen dus ook dat ALLE kinderen hun talenten hier kunnen ontwikkelen. Daarnaast geloven we in de kracht van inclusief onderwijs en dat kinderen kunnen leren van diversiteit. Daarom vinden we ook dat de zorg voor (hoog)begaafde leerlingen zoveel mogelijk binnen de klassensituatie moet plaatsvinden onder de verantwoordelijkheid van de groepsleerkracht. We zijn ervan overtuigd dat deze leerlingen een positieve en hele belangrijke bijdrage kunnen leveren aan het onderwijs aangezien zij zowel cognitief als op sociaal en emotioneel gebied grote kwaliteiten hebben. Daarnaast zijn we er ook van overtuigd dat als we willen dat deze leerlingen goed kunnen functioneren in een reguliere klas, ze onderwijs aangeboden krijgen dat recht doet aan hun kwaliteiten en ze uitdaagt om grenzen te verleggen. Zoals verderop in het beleidsstuk staat beschreven vinden we het daarnaast ook belangrijk dat kinderen af en toe samen komen met andere kinderen die (hoog)begaafd zijn. We staan aan het begin van een ontdekkingsreis waarbij we kinderen die meer aankunnen beter willen gaan begeleiden. De ontdekkingsreis kunnen we starten omdat we ons middels scholing, studie hebben verdiept in de betreffende problematiek zodat het een reis wordt die een stevig vertrekpunt heeft. We geloven dat de ervaringen die we hierbij opdoen een verrijking zullen zijn voor het gehele onderwijs op De Kroevendonk en dat we uiteindelijk bij ALLE kinderen ons steeds meer zullen focussen op hun kwaliteiten in plaats van op hun zwaktes.

5 Hoofdstuk 2 Theoretisch kader 2.1 Doelgroep Het is voor de beeldvorming goed om te beseffen over hoeveel kinderen we het nu uiteindelijk hebben. In onderstaande curve kan je duidelijk zien dat ongeveer 2,5 % van de bevolking hoogbegaafd zou zijn en nog eens 13,5 % meer begaafd. Het is goed om deze getallen ergens in het achterhoofd te hebben als het gaat om de leerlingen op school en dat er dus theoretisch gezien op school een bepaald aantal kinderen behoefte heeft aan extra uitdaging. In de komende jaren willen we ons niet alleen richten op kinderen die mogelijk hoogbegaafdheid zijn of een forse ontwikkelingsvoorsprong hebben, maar ook op kinderen die meerbegaafd zijn of er op één vakgebied uitspringen. 2.2 Verschillende theorieën Voordat we omschrijven wat er in inhoudelijk op De Kroevendonk gebeurt met kinderen met een ontwikkelingsvoorsprong en (hoog)begaafde leerlingen, is het goed om in het kort een theoretisch kader te schetsen. Er zijn heel erg veel visies op hoogbegaafdheid en wij bespreken er hieronder twee in het kort. Er is geen sluitende definitie van hoogbegaafdheid. Hoogbegaafdheid is in basis aangeboren; er zijn aanwijzingen dat het zenuwstelstel van hoogbegaafden gemakkelijker en sneller nieuwe verbindingen kan maken. Maar of een hoogbegaafd persoon deze aangeboren kwaliteiten ook zal vertalen naar uitzonderlijke prestaties en of hij of zij gelukkig in het leven staat, hangt van veel meer factoren af. Renzulli (1975) definieerde hoogbegaafdheid als een combinatie van 3 factoren; hoge intelligentie, hoge motivatie en het vermogen om creatief te denken. Later werd dit model aangevuld door Mönks (1985).

6 In dit model is te zien dat het gaat om een samengaan tussen deze drie vermogens en het belang van de drie omgevingsfactoren: school, vrienden en gezin. Ontwikkelingsgelijken is anders dan simpelweg zomaar leeftijdsgenoten. Het gaat over de kinderen waar bij het kind "aansluiting" vindt omwille van interesses, ontwikkelingsgelijkheid, of simpelweg: wederzijds begrip. Het kan best zijn dat dit net niet zijn of haar leeftijdsgenoten zijn. Een andere visie op hoogbegaafdheid komt van professor Tessa Kieboom. Zij vat de eigenschappen van hoogbegaafde kinderen treffend samen in een cognitief luik en een zijnsluik. In deze theorie wordt er grote waarde gehecht aan zijnskenmerken als: de lat hoog leggen, rechtvaardigheidsgevoel, een kritische instelling hebben en gevoeligheid. Deze theorie past goed bij onze visie en geeft goede handvatten waarmee wij op De Kroevendonk kunnen werken. Het is belangrijk dat leerkrachten in grote lijnen weten wat de verschillende theorieën inhouden en ze dan ook kunnen inzetten en herkennen in hun onderwijs. Vanuit de coördinator (hoog)begaafde kinderen zal dan ook regelmatig de nieuwste ontwikkelingen en visies naar het team toe gecommuniceerd moeten worden.

7 Hoofdstuk 3 Signalering In dit hoofdstuk over signalering maken we een onderscheid tussen signalering bij de kleuters de signalering die in een later stadium plaatsvindt. 3.1 Vroegtijdige signalering Op het moment dat kleuters naar de basisschool komen hebben ze al een hele ontwikkeling doorgemaakt. Sommige kinderen hebben voor dat moment hun gedrag al aangepast aan het groepsgemiddelde op de peuterspeelzaal of het kinderdagverblijf. Ook kan het zo zijn dat ze hun gedrag tijdens de eerste weken van de basisschool aanpassen aan de groep. In eerste instantie kan dit aanpassen heel positief lijken, maar wanneer een kind niet meer kan laten zien wat hij allemaal kan en wie hij in werkelijkheid is, kan dit leiden tot allerlei problemen. Het zou kunnen dat het kind gedragsproblemen gaat vertonen. Ook wordt de doorgaande leerlijn van het kind onderbroken waardoor hij in een later stadium problemen kan krijgen met het leren leren en heeft hij nooit geleerd om ergens moeite voor te doen. De leerling wordt dan vaak geprezen om zijn slimheid en niet om zijn inzet. Dit werkt een 'vaste mindset' in de hand en dat is niet bevorderlijk voor het zelfvertrouwen en werkt het lerend vermogen tegen. Ook in de relatie tussen ouders en leerkracht kan behoorlijk wat misgaan wanneer ouders aangeven thuis een ander kind te hebben dan de leerkracht in de groep ziet. Als je op dat moment niet naast de ouder gaat staan om dit signaal te begrijpen dan kunnen ouders het vertrouwen in de leerkracht kwijtraken en ziet de leerkracht alleen nog maar een 'zeurende ouder'. Het is absoluut niet de bedoeling dat we kinderen al op hun vierde jaar of zelfs nog eerder al gaan labelen als 'hoogbegaafd'. Wel is het van groot belang de signalen die kinderen afgeven op de juiste wijze te interpreteren zodat zij zich kunnen ontwikkelen volgens de lijn die bij hen past. Het signaleren is hier een wezenlijk onderdeel van. Hoe eerder je een kind signaleert, des te beter kun je hem begeleiden en des te minder problemen zullen er ontstaan. Op De Kroevendonk hebben we daarom in schooljaar met de gehele onderbouw en ondersteunend personeel een training gevolgd van Knappe Kleuters een signaleringsinstrument voor kinderen met een ontwikkelingsvoorsprong. Dit signaleringsinstrument zal in schooljaar ingezet worden bij alle kleuters die instromen op school. Daarnaast zal in hetzelfde schooljaar het vervolg van de training worden gevolgd ' Aan de slag met knappe kleuters'. We hopen hiermee een hele stevige basis te leggen om kinderen vroegtijdig de juiste zorg te bieden en ze aan te spreken op hun kwaliteiten. 3.2 latere signalering We kiezen er op dit moment niet voor om ook nog een ander uitgebreid signaleringsinstrument in te zetten voor de hogere groepen. We hopen door de aandacht te leggen op de vroeg signalering, we kinderen al vanaf jongs af aan in het zicht te hebben. Daarnaast is dit onderwerp in het afgelopen jaar regelmatig teruggekomen in vergaderingen en zal dat ook in de komende jaren een belangrijk punt van aandacht zijn. Afgelopen schooljaar is er op school een coördinator (hoog) begaafde leerlingen aangesteld en deze

8 heeft bijbehorende scholing gevolgd. Wanneer er vermoedens zijn van een ontwikkelingsvoorsprong/hoogbegaafdheid zal de intern begeleider deze leerling doorverwijzen naar de coördinator en dan kan verder diagnostisch onderzoek worden gedaan. Dit onderzoek zou kunnen bestaan uit: Bekijken cito-scores en methode gebonden toetsen. Doortoetsen Observaties Gesprekken met kind, ouders en leerkracht Verder onderzoek doen naar kenmerken (zie bijlage 1 en 2) Daarna kan de begeleiding worden opgestart. Doordat er in het schooljaar gestart wordt met het werken met groeidocumenten en het hebben van een startgesprek, een voortgangsgesprek en een eindgesprek, is het contact met ouders en kinderen waarin dit besproken kan worden al gecreëerd. Waar nodig zullen er extra overlegmomenten worden ingepland.

9 Hoofdstuk 4 Begeleiding Het is allereerst belangrijk om te noemen dat de verantwoordelijkheid voor de begeleiding van een leerling met een ontwikkelingsvoorsprong en een (hoog) begaafde leerling ligt bij de groepsleerkracht. Deze kan natuurlijk waar nodig ondersteuning vragen en krijgen van de coördinator (hoog) begaafde leerlingen. 4.1 Differentiatie in de klas Het is van groot belang dat de differentiatie in eerste instantie plaats vindt in de klas. Het doel is om op De Kroevendonk steeds meer te gaan werken met het model differentiatie naar boven. Dit model is niet alleen geschikt voor (hoog)begaafde kinderen, maar kan ook heel goed gebruikt worden bij bijvoorbeeld sterke rekenaars of kinderen die goed zijn in taal. MOET MAG BASISLEER- STOF ANDER WERK EXTRA Visueel schrappen (compacten) Differentiatiemateriaal (verdiepen of verrijken) Liefst meerdere leerlingen Model: differentiatie naar boven (Uit: Hoogbegaafd als je kind (g)een Einstein is, Tessa Kieboom) Het doel van dit model is: De kinderen worden uitgedaagd om zich in te spannen. Ze leren dat falen mag. Een manier om dit uit te voeren is dat kinderen aan het begin van een blok de toets maken en dat er vervolgens gekeken wordt wat het kind wel/niet beheerst. Alleen datgene wat door het kind niet wordt beheerst, wordt aangeboden en er vindt zo min mogelijk herhaling plaats. Het is van groot belang dat kinderen zo snel mogelijk tijdens hun schoolloopbaan gaan werken volgens dit model. Hierdoor raken ze gewend om zich ergens voor in te spannen, zullen ze minder faalangstig worden en minder weerstand ontwikkelen om een uitdaging aan te gaan. In de praktijk zal het er zo uitzien dat de leerkracht (eventueel met behulp van de coördinator (hoog)begaafdheid) samen met de leerling een plan opstelt op grond van dit model. Dit plan krijgt zijn plek in het portfolio/groeidocument van de leerling. Het sluit tevens goed aan bij de bestaande onderwijsvisie van De Kroevendonk waarbij we als doel hebben dat kinderen werken in de zone van de naaste ontwikkeling (Vygotsky). In de komende jaren hopen we ons hierin als school verder te ontwikkelen.

10 4.2 Materialen Op school zijn al aardig wat materialen voorradig (zie bijlage 4). In het komende jaar zullen we onderzoeken waar we nog materialen missen en zoeken naar passende materialen bij onze visie en die passen bij de leerlingen die er mee gaan werken. De afgelopen 6 jaar zijn er op De Kroevendonk lessen Spaans gegeven aan kinderen die heel goed presteren op taal- en spellingsgebied. Deze lessen worden gegeven aan kinderen van groep 5-8 door een extern bureau (B-Babble). Ook in het schooljaar zullen deze lessen weer worden gegeven. Het is na al deze jaren wel goed om te overwegen of dit aanbod nog past binnen ons aanbod voor kinderen die meer aankunnen op taalgebied. In de tweede helft van schooljaar zullen we dit evalueren zoals opgenomen in het jaarplan van de school. In schooljaar zullen we gaan werken met ACADIN. Acadin is een digitale leeromgeving voor talentvolle leerlingen (25% best presterende leerlingen, inclusief hoogbegaafde leerlingen). Acadin helpt leerkrachten deze kinderen te prikkelen met leerstof waar ze hun tanden in kunnen zetten. We hopen hiermee niet alleen aan de behoeftes van hoogbegaafden kinderen tegemoet te komen, maar ook aan een veel bredere groep kinderen. 4.3 Versnellen Soms kan het zo zijn dat we als school, kind en ouders tot de conclusie komen dat alle begeleiding niet voldoende biedt voor een leerling en er overwogen zal moeten worden of versnellen een goede interventie is. Wanneer wordt gekozen voor versnelling is het goed te weten dat versnelling alleen geen voldoende onderwijsaanpassing is. Aanpassingen in de reguliere leerstof zijn nodig om tegemoet te komen aan de specifieke leerbehoeften van (hoog)begaafde leerlingen, ook na een versnelling. Als een school alleen versnelling toepast en verder geen aanpassingen maakt in het onderwijsaanbod is dit geen goede zaak. In dat geval moet de leerling zich alsnog aanpassen aan het onderwijsaanbod, in plaats van dat het onderwijsaanbod wordt aangepast aan de behoeften van de leerling. Versnellen moet plaatsvinden, indien het duidelijk in het belang van de leerling is en versnellen mag niet alleen het gevolg zijn van de onmacht van de school om andere maatregelen te treffen Mocht dit bij ons op school aan de orde zijn kan bijvoorbeeld gebruik gemaakt worden van de Versnellingswijzer van School aan Zet. 4.4 Kangoeroeklas In het schooljaar zullen we gaan starten met een kangoeroeklas. De doelstelling van deze klas is om tegemoet te komen aan de specifieke onderwijsbehoeften van hoogbegaafde kinderen van groep 5 t/m groep 8. Het doel is tweeledig:

11 De klas moet een intellectuele stimulans geven en uitdaging op eigen niveau bieden (cognitief aspect). De klas moet gelegenheid bieden om met gelijkgestemde leerlingen in contact te komen en daarmee te kunnen optrekken (sociaal/pedagogisch aspect). Dit willen we doen op een projectmatige manier door onderwijsaanbod op maat te bieden voor hoogbegaafde leerlingen. Ze uit te dagen iets nieuws te leren, door te leren leren en door te zetten ook als het wat moeilijker is. Wij willen kinderen in staat stellen grote leer- en gedachtesprongen te maken. Kinderen laten leren d.m.v. ontdekken en het vinden van nieuwe oplossingsmethoden, versterken van leerstrategieën en zo kinderen (weer) innerlijk gemotiveerd te laten worden. Dit is ook de reden dat we nu hebben gekozen voor de naam kangoeroeklas, omdat de kinderen in deze doelgroep vaak leren in grote sprongen. Deelnemen aan de kangoeroeklas kan alleen als deze leerling ook gedifferentieerd onderwijs krijgt in de klas. Pas wanneer een leerkracht goed naar boven kan differentiëren, kan hij/zij een goed beeld krijgen welke kinderen ook nog in aanmerking komen voor de kangoeroeklas, zonder dat er een diagnose hoogbegaafdheid is gesteld. Nadrukkelijk moet gezegd worden dat deze klas echt bedoeld is voor de kinderen waar sterke vermoedens zijn van hoogbegaafdheid of waar de diagnose hoogbegaafdheid is vastgesteld (dus we hebben het dan over de gemiddeld 2.5 % van de leerlingen). Hoe kom je in de kangoeroeklas? - Er is al geruime tijd extra begeleiding en gedifferentieerd onderwijs geboden in de klas. - In zorg overleggen (met intern begeleider en/of coördinator (hoog)begaafdheid) is deze leerling al meerdere malen besproken als (mogelijk) hoogbegaafd of de leerling is gediagnosticeerd als hoogbegaafd. - Er is overleg geweest met ouders en kind. - Analyse van zowel Cito-scores als methode gebonden toetsen (lage scores wil niet zeggen dat een kind geen kans maakt op de kangoeroeklas!). Tijdens de begeleiding in de kangoeroeklas zijn verschillende evaluatiemomenten waarin met het kind, ouders en leerkracht wordt gekeken of de klas nog de juiste plek is voor het kind om zich verder te ontwikkelen. 4.5 Verder onderzoek Het kan natuurlijk zo zijn dat het toch gewenst is dat er verder onderzoek gedaan moet worden bij een leerling. Dit kan zijn omdat we handvatten missen om met deze leerling aan het werk te gaan, omdat we na grondig signaleren toch twijfels blijven houden of we de juiste weg inslaan of omdat we in de begeleiding vastlopen. In die gevallen zou een extern intelligentieonderzoek de ouders en de school verder kunnen helpen in de begeleiding van het kind zodat het kind zich optimaal kan ontwikkelen. Het is wel van groot belang dat het onderzoek dan wordt uitgevoerd door een persoon/ een organisatie die gespecialiseerd is het

12 onderzoeken van kinderen met een ontwikkelingsvoorsprong/hoogbegaafdheid. Dit traject zal in nauw overleg met ouders en kind plaatsvinden.

13 Hoofdstuk 5 Onderpresteren Onderpresteren is langdurig /structureel minder presteren dan waartoe het kind in staat is. Hoogbegaafde kinderen lopen bij een inadequate begeleiding een grote kans op onderpresteren. Het is bijzonder lastig om een onderpresteerder weer te laten presteren en meestal is hier ook specifieke (vaak externe) begeleiding bij nodig. Het is van belang ook onderpresteerders tijdig te herkennen en de begeleiding te geven die ze nodig hebben. Er zijn twee soorten onderpresteerders: Absolute onderpresteerders Dit zijn (hoog)begaafde kinderen die niet alleen onder hun eigen niveau presteren, maar ook beneden het groepsgemiddelde. Vaak gaat deze vorm samen met gedragsproblemen; een goede werkhouding is ver te zoeken. Deze kinderen zijn vaak echte stoorzenders. Ze maken met alles en iedereen ruzie, worden gemeden en kunnen zich volgens de leerkracht nooit eens normaal gedragen. Dikwijls hebben ze een negatief zelfbeeld. Deze vorm van onderpresteren zie je vaker bij jongens. Relatieve onderpresteerders Dit zijn (hoog)begaafde kinderen die beneden hun eigen capaciteiten presteren, maar die wel steeds rond of net boven het groepsniveau blijven hangen. Dit is de vorm van onderpresteren die het meest voorkomt. Het moeilijke aan relatief onderpresteren is dat het kind zich bijna onzichtbaar maakt. Het kind lijkt erg op de gemiddelde leerling met een gemiddelde aanleg. Bij deze leerlingen zien we vaak dat hun aanpassingsgedrag zich niet alleen beperkt tot hun leerprestaties, maar dat zij zich over de hele linie sterk aanpassen. Zij willen vaak niet anders zijn dan anderen. Deze vorm van onderpresteren zie je vaker bij meisjes. Op de basisschool zijn de meeste kinderen nog zeer bereid om te leren. Ze willen graag meedoen en de waardering van de leerkracht verdienen. Lukt dit niet, dan is het zaak om in te grijpen en te voorkomen dat ze afhaken. Hierbij moeten school en ouders samenwerken. Om een onderpresteerder te kunnen herkennen moet eerst het niveau van het kind vaststaan. Als dit duidelijk is en de prestaties van het kind blijven daarbij achter, kunnen er externe oorzaken in het spel zijn. Misschien is het kind net verhuisd, of zijn er problemen in het gezin. Ook de relatie met de leerkracht kan verstoord zijn, of het kind lijdt aan faalangst. Het kan ook zijn dat het op school aangeboden materiaal niet aansluit bij het niveau of de leerstijl van de leerling. In deze gevallen is het niet realistisch om te stellen dat het kind onderpresteert. Soms trekken de prestaties vanzelf weer bij als een heftige periode achter de rug is. Of er is alleen wat extra ondersteuning en aandacht nodig. Pas als alle obstakels uit de weg zijn geruimd en het kind leert nog steeds niet, kunnen we met recht zeggen dat het onderpresteert. Dan zijn de motivatie en werkhouding van het kind aangetast. In de bijlage staat een checklist die de leerkracht/begeleider en ouder kan helpen om te kunnen concluderen dat een leerling mogelijk onderpresteert.

14 Hoofdstuk 6 Doelen en evaluatie Elk schooljaar zullen er nieuwe doelen worden opgesteld en zullen de oude doelen worden geëvalueerd. 6.1 Doelen schooljaar Het signaleringsinstrument ontwikkelingsvoorsprong van Snelle Kleuters wordt door al het betrokken personeel gebruikt bij de intake en de eerste weken dat een leerling op school zit. Dit is doel wat al enkele jaren lang gesteld is, maar nog steeds heel belangrijk is om te blijven volgen. Alle betrokken leerkrachten en ondersteunend personeel werken waar nodig met de materialen van Knappe Kleuters. Naast de kangoeroegroepen voor de groepen 4/5 en 6 t/m8 zal er een kangoeroegroep starten voor de kleuters en groep 3. Acadin wordt steeds meer schoolbreed ingezet. Leerkrachten weten de mogelijkheden van het programma zijn en kunnen hier goed mee werken. Voor een aantal kinderen, met een forse voorsprong of die gediagnosticeerd zijn als hoogbegaafd, is een eigen leerlijn opgesteld. Minimaal in één teamvergadering staat het onderwerp 'kinderen met een ontwikkelingsvoorsprong/ (hoog)begaafdheid' op de agenda. Bekijken of de lessen Spaans nog voldoen aan wat we als school de kinderen willen bieden. Leraren werken met het model differentiatie naar boven. 6.2 Doelen op de langere termijn Uitbreiden van de zorg naar de peutergroep. Verder verdiepen in kinderen die een dubbele diagnose hebben. 6.3 Evaluatie Evaluatie doelen Er is een tweede kangoeroegroep gestart voor de groepen 3 t/m 5 - De training Aan de slag met snelle kleuters is afgerond. - Het signaleringsinstrument Snelle kleuters wordt ingezet bij intake. Er wordt nog te weinig gebruik gemaakt van de materialen in de groepen bij kinderen met een ontwikkelingsvoorsprong. Dit blijft een punt van aandacht. - Er is een teambijeenkomst geweest over het signaleren van hoogbegaafdheid. - Het model differentiatie naar boven wordt bij enkele leerlingen al goed gebruikt. Dit kan nog worden uitgebreid. - Acadin wordt ingezet in de bovenbouwgroepen, maar leerkrachten vinden het best lastig om hier structureel gebruik van te maken. Komend jaar kijken hoe we daar

15 meer structuur in kunnen krijgen en ook kijken hoe we het in de lagere groepen kunnen inzetten. Aan het einde van het schooljaar zal dit plan worden geëvalueerd en worden bijgesteld en/of worden aangepast. Dit zal gebeuren op initiatief van de coördinator (hoog)begaafde leerlingen in samenspraak met het team. Bijlage 1

16 Kenmerken van hoogbegaafde kinderen 1. Hoge intelligentie (IQ hoger dan 130) 2. Vroege ontwikkeling 3. Uitblinken meerdere gebieden 4. Gemakkelijk kunnen leren 5. Goed leggen van (causale) verbanden 6. Makkelijk kunnen analyseren van problemen 7. Het maken van grote denksprongen 8. Voorkeur voor abstractie 9. Hoge mate van zelfstandigheid 10. Brede of juist specifieke interesse/hoge motivatie/veel energie 11. Creatief/origineel 12. Perfectionistisch 13. Apart gevoel voor humor 14. Hoge mate van concentratie Hieronder wordt een verdere uitwerking gegeven van de bovengenoemde eigenschappen. 1. Hoge intelligentie Er wordt gesproken van hoogbegaafdheid als iemand een intelligentiequotiënt (IQ) heeft van 130 of hoger. 2. Vroege ontwikkeling Hoogbegaafde leerlingen zijn geestelijk vroegrijp en worden gekenmerkt door een ontwikkelingsvoorsprong. Zij kunnen meestal op vroege leeftijd al lezen, praten, schrijven en hebben een vroege ontwikkeling van getalbegrip. Hierdoor kunnen zij zich gemakkelijk leerstof uit hogere leerjaren eigen maken. Ook stellen zij op jonge leeftijd al levensbeschouwelijke vragen en denken zij al vroeg na over de zin van het leven. 3. Uitblinken meerdere gebieden Een bijzondere begaafdheid kan tot uitdrukking komen in motorische, sociale, artistieke en intellectuele vaardigheden. Vaak treden deze begaafdheidsvormen gecombineerd op en blinken hoogbegaafde leerlingen uit in meerdere gebieden, zoals bijvoorbeeld in taal en wiskunde. Hoogbegaafde leerlingen hebben op taalgebied een grote woordenschat en vertonen een zeer goed en adequaat woordgebruik.

17 4. Gemakkelijk kunnen leren Hoogbegaafde leerlingen hebben over het algemeen een zeer goed geheugen en kunnen hierdoor goed informatie onthouden en verwerken. Zij begrijpen nieuwe leerstof dan ook aanzienlijk sneller dan gemiddelde leerlingen en zijn daardoor sneller klaar met opdrachten en huiswerk. Hierdoor hebben zij vaak een leertempo dat beduidend hoger is dan het tempo van de gemiddelde leerling. 5. Goed leggen van (causale) verbanden Hoogbegaafde leerlingen kunnen gemakkelijk (causale) verbanden leggen en hebben hierover een goed overzicht. Ze hebben verder de neiging om zaken op een ongebruikelijke manier te combineren. 6. Het makkelijk kunnen analyseren van problemen Hoogbegaafde leerlingen zijn snelle probleemanalyseerders. Zij kunnen snel vaststellen wat de aard van een probleem is. Daarnaast zijn hoogbegaafde leerlingen vaak vindingrijk, ze ontwikkelen vaak hun eigen oplossingsmethoden. Dit kan echter problemen opleveren als zij een bepaalde verkeerde oplossingsmethode moeilijk weer los kunnen laten. 7. Het maken van grote denksprongen Een begaafde leerling maakt grotere leerstappen en houdt daarom tijd over voor andere onderdelen in zijn programma. 8. Voorkeur voor abstractie Hoogbegaafde leerlingen kunnen goed abstract denken. Zij generaliseren gemakkelijker dan hun andere klasgenoten en hebben een goed overzicht van de kennis-gehelen. Zij hebben geen behoefte aan concretisering van de lesstof door het gebruik van voorbeelden. 9. Hoge mate van zelfstandigheid Hoogbegaafde leerlingen willen liever niet geholpen worden en geven de voorkeur aan zelfstandig werken. Bij het werken in groepsverband vertoont de hoogbegaafde leerling veel initiatief en neemt vaak de leiding. Bovendien wil de leerling dingen graag op eigen wijze doen, bijvoorbeeld het zelf bedenken van een methode voor rekensommen. Dit kan problemen opleveren in situaties waarin de leerling met anderen moet samenwerken. 10. Brede of juist specifieke interesse/hoge motivatie/veel energie Het is belangrijk dat het onderwerp van de opdracht de leerling interesseert. Bij hoogbegaafde leerlingen is namelijk het kunnen een voorwaarde, maar het willen van even groot belang. Als het onderwerp aansluit bij de interesse van de leerling, dan is motivatie verzekerd. Er is aangetoond dat talent pas doorzet als de leerlingen plezier beleven aan de (leer)activiteiten. Een kenmerk van hoogbegaafde leerlingen is dat zij zeer leergierig zijn. Als een onderwerp de leerling interesseert dan pluist hij het onderwerp vaak tot op de bodem uit. Maar het tegenovergestelde geldt ook: als een hoogbegaafde

18 leerling geen interesse heeft voor een bepaald onderwerp, dan kan hij moeilijk de motivatie opbrengen om zich hierin te verdiepen. 11. Creatief/origineel In opdrachten laten hoogbegaafde leerlingen vaak zien dat zij originele en creatieve ideeën en/of oplossingen hebben. Zij maken onverwachte zijsprongen en hebben grote verbeeldingskracht. 12. Perfectionistisch Hoogbegaafde leerlingen zijn perfectionistisch aangelegd. Zij houden niet van half werk en stellen hoge eisen aan zichzelf. 13. Apart gevoel voor humor Hoogbegaafde leerlingen bezitten over het algemeen een apart gevoel voor humor. Al op jonge leeftijd zijn ze in staat om bijvoorbeeld beeldspraken te begrijpen. 14. Hoge mate van concentratie Hoogbegaafde leerlingen kennen een hoge mate van concentratie en hebben daarbij een langere aandachtsspanne dan de gemiddelde leerlingen. Dit is echter wel afhankelijk van de taak waar ze mee bezig zijn. Als ze iets minder interessant vinden, neemt de concentratie ook af Bron: SLO Bijlage 2

19 Profielen van hoogbegaafde leerlingen De opsomming van eigenschappen van zowel goedpresterende als onderpresterende hoogbegaafde kinderen betekent niet dat deze kinderen allemaal dezelfde eigenschappen hebben. Binnen deze twee groepen kunnen ook weer verschillen voorkomen. Door Betts & Neihart (1988) zijn in een Amerikaans kwartaalblad al in 1988 profielen van 6 verschillende typen hoogbegaafde leerlingen beschreven. Door het Centrum van Begaafdheidsonderzoek in Nijmegen zijn deze profielen vertaald en bewerkt. Deze profielen zijn hieronder opgenomen en in drie kolommen verder uitgewerkt. De gedragskenmerken van elk van de profielen worden beschreven, hoe je ze kunt herkennen staat aangegeven, maar ook welke begeleiding je deze leerlingen op school zou kunnen bieden staat puntsgewijs aangeduid. gedragskenmerken herkenning begeleiding van school Profiel I de succesvolle leerling perfectionistisch goede prestaties zoek bevestiging van de leerkracht vermijdt risico accepterend en conformerend afhankelijk schoolprestaties prestatietests intelligentietests nominatie door leerkracht versneld en verrijkt curriculum ontwikkelen van persoonlijke interesses vooraf testen, uitsluitend leerstof die nog niet beheerst wordt: leerstof inkorting contact met ontwikkelingsgelijken ontwikkeling van vaardigheden voor zelfstandig leren mentor begeleiding van school- en beroepsloopbaan Profiel 2 de uitdagende leerling corrigeert de leerkracht stelt regels ter discussie is eerlijk en direct grote stemmingswisselingen vertoont inconsistente werkwijzen slechte zelfcontrole creatief voorkeur voor activiteit en discussie komt op voor eigen opvattingen competitief nominatie door medeleerlingen nominatie door ouders interviews geleverde prestaties nominatie door volwassene buiten het gezin creativiteitstests tolerant klimaat zoveel mogelijk bij passende leerkracht plaatsen cognitieve en sociale vaardigheden trainen directe en heldere communicatie met de leerling gevoelens toestaan mentor zelfwaardering opbouwen gedrag besturen met

20 contracten verdieping Profiel 3 de onderduikende leerling ontkent begaafdheid doet niet mee in programma's voor meer begaafde leerlingen vermijdt uitdaging zoekt sociale acceptatie wisselt in vriendschappen nominatie door begaafde medeleerlingen nominatie door ouders prestatietests intelligentietests prestaties begaafdheid herkennen en adequaat opvangen niet participeren in speciale activiteiten toestaan sexe-rol modellen geven (vooral meisjes) doorgaan met informeren over opleidings- en beroepsmogelijkheden Profiel 4 de drop-out neemt onregelmatig deel aan onderwijs maakt taken niet af zoekt buitenschoolse uitdaging verwaarloost zichzelf isoleert zichzelf creatief bekritiseert zichzelf en anderen werkt inconsistent verstoort, reageert af presteert gemiddeld of minder defensief analyse van verzameld werk informatie van leerkrachten uit het verleden discrepantie tussen intelligentiescore en geleverde prestaties inconsistenties is prestaties creativiteitstests nominatie door begaafde medeleerlingen geleverde prestaties in niet-schoolse settings diagnostisch onderzoek groepstherapie niet-traditionele studievaardigheden verdieping mentor niet-traditionele leerervaringen buiten de klas Profiel 5 de leerling met leeren/of gedragsproblemen werkt inconsistent presteert gemiddeld of minder verstoort, reageert af sterk uiteenlopende resultaten op onderdelen van een intelligentietest herkenning door relevante anderen herkenning door leerkracht met ervaring met onderpresteerders interview wijze van presteren plaatsing in programma voor begaafden voorzien van benodigde bronnen niet-traditionele leerervaringen begin met onderzoek en ontdekkingen tijd met ontwikkelingsgelijken doorbrengen (niet persé leeftijdgenoten) individuele begeleiding

21 Profiel 6 de zelfstandige leerling goede sociale vaardigheden werkt zelfstandig ontwikkelt eigen doelen doet mee werkt zonder bevestiging werkt enthousiast voor passies creatief komt op voor eigen opvattingen neemt risico bereikte schoolresultaten producten prestatietests interviews nominatie door leerkracht, klasgenoot, ouders, zichzelf intelligentietests creativiteitstests ontwikkelen van een lange-termijn plan voor studie versneld en verrijkt curriculum belemmeringen in tijd en plaats wegnemen vooraf testen, uitsluitend leerstof die nog niet beheerst wordt: leerstof inkorting mentor begeleiding van school- en beroepsloopbaan. vervroegde toelating tot vervolgopleiding

22 Bijlage 3 Beschikbare materialen Rekenen - Bolleboos - Rekentijgers - Vierkant achter wiskunde Taal - plustaak taal en lezen (groepen 3 en 4) Vakoverstijgend - Verschillende soorten denkspellen - Breinkrakers - Ouside the box - Vooruit! Signalering - Knappe Kleuters (signaleringsinstrument ontwikkelingsvoorsprong) - Hoogbegaafdheid in kaart (48 praktische signaleringskaarten)

23 Bijlage 4 Signaleringslijst onderpresteren Onderstaande lijst is bedoeld om een beeld te krijgen van het risico op onderpresteren bij een kind. Herken je meer dan vijf punten, ga dan als leerkracht en ouders met elkaar in gesprek om te zien of het gedrag op school en thuis dezelfde tendens vertoont. Kenmerken op school Gemiddelde tot hoge intelligentie Wisselende resultaten, binnen vakken en tussen vakken onderling Scoort het beste op inzicht -stof, niet op stamp -stof Drukt zich mondeling (veel) beter uit dan schriftelijk Stelt werk tot het laatste moment uit Spant zich in de klas zo min mogelijk in, werkt langzaam Langetermijnprojecten komen meestal niet van de grond Levert werk soms niet in Heeft geen interesse voor de nabespreking van ingeleverd werk Blijkt vaak materialen niet op orde te hebben (kapot, vergeten, kwijt ) Weet niet wat er verwacht wordt, mist informatie over opdrachten Goede bedoelingen en voornemens maar weinig resultaat Toont wel belangstelling voor doelen, pleegt geen inspanning om ze te bereiken Gemakkelijk afgeleid Vermijdt nieuwe taken en uitdaging Vindt alles saai, moeilijk te motiveren Geeft soms blijk van onrealistisch hoge standaarden/verwachtingen ten opzichte van zichzelf Blijkt op andere momenten een negatief zelfbeeld te hebben ( ik kan het toch niet ) Hangt de clown uit in de klas Is dromerig en afwezig Gedrag thuis Vertelt weinig tot niets over school Toont geen trots over schoolprestaties/producten Brengt papieren en boodschappen van school vaak niet over Heeft voorkeur voor passieve tijdspassering (televisie, gamen, hangen) Zoekt naar de kortste weg (kantjes eraf lopen, valsspelen, cheats ) Vertelt niet altijd de (hele) waarheid Heeft moeite met verliezen bij spelletjes en sport Geeft snel anderen de schuld als er iets misgaat Begint aan veel, maakt weinig af Heeft de neiging zich te verliezen in een obsessieve hobby

24 Maakt een vermoeide/ontmoedigde indruk Geeft snel op, hulpeloos Investeert weinig in een sociaal leven, weinig vrienden Neemt weinig verantwoordelijkheid voor de omgeving (eigen kamer, taken in huis) Bron: onderpresteren.nl (2011)