Stageverslag Ouafa Oualhadj. 28 januari 2015

Transcriptie

1 Wijzer in Geldzaken Stageverslag Ouafa Oualhadj 28 januari 2015 Ouafa Oualhadj heeft in 2014 stage gelopen bij de Algemene Rekenkamer in het kader van haar studie Bestuurskunde aan de Erasmus Universiteit Rotterdam. Ze heeft tijdens deze stage onder begeleiding van medewerkers van de Algemene Rekenkamer zelfstandig onderzoek gedaan naar Wijzer in geldzaken. Dit stageverslag met de bevindingen van het onderzoek is op persoonlijke titel geschreven en bevat geen standpunten van de Algemene Rekenkamer.

2 Inhoud 1 Samenvatting 2 2 Inleiding 4 3 Onderzoeksaanpak Doelstelling en onderzoeksvragen Normen Dataverzameling en analyse 6 4 Wat is Wijzer in geldzaken? Ontstaan Wijzer in geldzaken Activiteiten Het uitvoeren van projecten Het doen van onderzoek Communicatie met de doelgroep Nieuwe focus in activiteiten Organisatie Stuurgroep Programmaraad Programmabureau Erevoorzitter Partners Ministeriële verantwoordelijkheid Budget 12 5 Wat zijn de doelen? en? Hoofddoel Programmadoelstellingen Projectdoelstellingen 14 6 Zijn de doelen behaald? Bereik Tevredenheid Impact 17 Bijlage: Partners

3 1 Samenvatting Het platform Wijzer in geldzaken heeft als doel het financiële inzicht en de financiële vaardigheden van consumenten te vergroten, zodat zij bewust financiële beslissingen kunnen nemen. Hiertoe voert het platform verschillende activiteitenprogramma s uit. Deze programma s bestaan uit verschillende projecten, zoals bijvoorbeeld de Week van het geld en de Pensioen3daagse. Ik concludeer dat de doelstellingen op het niveau van de programma s tot en met 2013 vrij generiek geformuleerd zijn. De verschillende projecten, die onder de programma s vallen, hebben wel SMART geformuleerde doelstellingen. Doordat de programma s zelf geen SMART doelstellingen kennen is niet duidelijk is in hoeverre de projecten exact bijdragen aan het grotere doel van de programma s en het platform. Het risico hiervan is dat losse projecten goed geëvalueerd en beoordeeld kunnen worden, zonder dat de totale voortgang van de uiteindelijke doelen van het programma zelf in kaart worden gebracht. Het is aan te raden deze manier van het formuleren van doelstellingen voor de projecten ook toe te passen op programmaniveau. Als we kijken naar de doelrealisatie blijkt dat het platform haar doelgroep goed weet te bereiken. De verschillende websites trekken een groot aantal (unieke) bezoekers en uit door het platform zelf geïnitieerde onderzoeken blijkt dat consumenten veelal positief zijn en de verschillende tools ruim voldoende weten te vinden. Het blijkt echter ook dat er nauwelijks impactmetingen zijn verricht in de periode tot en met 2013, waarbij de effecten op het financieel gedrag worden bijgehouden. Dit heeft als risico dat het onduidelijk is in hoeverre de consument die door het platform bereikt wordt, ook wordt beïnvloed in het gedrag. Inmiddels heeft het platform zelf de missie aangescherpt en is in het jaarplan van 2014 gedragsbeïnvloeding als expliciete doelstelling toegevoegd. Ik denk dat dit een goed initiatief is en ik beveel het platform aan deze koers verder uit te breiden en waar mogelijk impactmetingen te implementeren, zodat ook gemeten kan worden of deze nieuwe doelstelling behaald wordt. De bevindingen uit dit onderzoek laten zien dat het platform haar werk serieus neemt en dat het platform belang hecht aan het vergroten van het financiële inzicht van consumenten. Ik constateer dat op het vlak van doelrealisatie het één en ander verbeterd kan worden. Ik heb mede door recente initiatieven 2

4 van het platform zoals het organiseren van een expertmeeting het volste vertrouwen in de toekomst van het platform. 3

5 2 Inleiding De Algemene Rekenkamer vierde in 2014 het 200-jarig bestaan. In het kader van dit jubileum bood de Algemene Rekenkamer studenten van verschillende onderwijsinstellingen de kans om stage te lopen en middels stage-opdrachten hun kennis en begrip over begroting en verantwoording te vergroten. Ook ik heb in het kader van dit jubileum een stage-opdracht uitgevoerd. Medewerkers van de Algemene Rekenkamer hebben mij gevraagd de doelrealisatie van het platform Wijzer in Geldzaken onder de loep te nemen. Ik heb deze onderzoeksopdracht in de eerste zeven maanden van 2014 zelfstandig uitgevoerd, en heb daarbij begeleiding gehad van medewerkers van de Algemene Rekenkamer. Ik heb dit stageverslag volledig op persoonlijke titel geschreven, en uit op geen enkele manier standpunten van de Algemene Rekenkamer. Ik begin in het volgende hoofdstuk (3) met een korte beschrijving van de onderzoeksaanpak. In hoofdstuk 4 is beschreven wat het platform inhoudt en wie daar bij betrokken zijn. In hoofdstuk 5 wordt toegelicht wat het platform zich ten doel heeft gesteld. Tot slot wordt in hoofdstuk 6 besproken in hoeverre duidelijk is of de doelen zijn bereikt. 4

6 3 Onderzoeksaanpak 3.1 Doelstelling en onderzoeksvragen Met dit onderzoek is getracht een oordeel te vellen over de wijze waarop het project functioneert, met als achterliggend doel om bij te dragen aan een verbetering van de beleidsuitvoering. Hierbij is specifiek gekeken naar de doelrealisatie. De vraag die ik met dit onderzoek heb willen beantwoorden luidt: In hoeverre leidt de beleidsuitvoering van het platform Wijzer in geldzaken tot het gewenste resultaat, namelijk het op orde krijgen van het financieel beheer van consumenten? De deelvragen die daarbij zijn geformuleerd luiden als volgt: Wat is het platform Wijzer in geldzaken? Welke doelen zijn geformuleerd? In hoeverre zijn deze doelen bereikt? 3.2 Normen Om een concrete richtlijn te bieden voor het beantwoorden van de probleemstelling zijn de volgende normen geformuleerd die zijn gebaseerd op de handleiding Onderzoek naar doelmatigheid en doeltreffendheid van de Algemene Rekenkamer. 1 De verantwoordelijke minister(s) moet(en) verantwoording afleggen over het realiseren van de beoogde prestaties en effecten. 1 Onderzoek naar doelmatigheid en doeltreffendheid, Algemene Rekenkamer, 12 januari ( naar_doelmatigheid_en_doeltreffendheid) 5

7 De verantwoordelijke minister(s) moet(en) beleidsdoelen formuleren volgens het SMART+C-criterium: specifiek, meetbaar, afgesproken, realistisch, tijdgebonden en consistent. De verantwoordelijke minister(s) moet(en) relevante beleidsinformatie gebruiken. Dat betekent dat de gebruikte informatie volledig, actueel en tijdig beschikbaar is. De verantwoordelijke minister(s) moet(en) betrouwbare en valide beleidsinformatie gebruiken. 3.3 Dataverzameling en analyse Er is tijdens dit onderzoek sprake geweest van een uitgebreide deskresearch waarbij relevante documenten zijn geanalyseerd. Dit zijn zowel publieke documenten als documenten die enkel in het bezit zijn van het programmabureau. Daarnaast zijn er interviews met de programmamanager van het platform Wijzer in geldzaken afgenomen om een beter inzicht te krijgen in de werkzaamheden. De verworven kennis en informatie hebben geleid tot een analyse die is weergegeven in dit stageverslag. 6

8 4 Wat is Wijzer in geldzaken? 4.1 Ontstaan Wijzer in geldzaken In 2006 werd het platform Wijzer in geldzaken opgericht. Het ministerie van Financiën liet een onderzoek uitvoeren naar het financieel inzicht van de Nederlandse bevolking. Daaruit bleek dat Nederlanders in het algemeen goed tot zeer goed kunnen rondkomen van hun inkomen (zie figuur 1 voor de uitkomsten van het onderzoek). Echter, uit hetzelfde onderzoek blijkt dat bijna 10 procent telkens aan het eind van de maand geen geld meer heeft, en voor ruim 3 procent is het niet altijd mogelijk alle rekeningen op tijd te betalen. 4 procent zegt zeer moeilijk rond te kunnen komen, en 41 procent zou een forse inkomensdaling of onverwachte forse uitgave niet kunnen opvangen. Naar aanleiding van de uitkomsten van dit onderzoek heeft het Ministerie van Financiën het platform Wijzer in geldzaken (voorheen CentiQ) in het leven geroepen. 2 Onderzoek naar financieel inzicht van de Nederlandse consument Zou een forse inkomensdaling of onverwachte forse uitgave niet kunnen opvangen 41% Kan zeer moeilijk rondkomen 4% Kan niet alle rekeningen op tijd betalen 3% Heeft aan het eind van de maand geen geld meer 10% Figuur 1 Het doel van het platform is het financiële inzicht en de financiële vaardigheden van consumenten te vergroten zodat zij bewust financiële beslissingen kunnen nemen. Hierbij is een onderscheid gemaakt per levensfase 2 Jaarplan Wijzer in geldzaken 2009, CentiQ, Ministerie van Financiën. 7

9 zoals studeren, een eerste baan, samenwonen, een huis kopen, een kind krijgen, ontslag, echtscheiding en pensionering Activiteiten De doelen van het platform Wijzer in geldzaken worden vastgesteld op basis van de strategie van het platform. Deze strategie wordt per jaar met de belangrijkste partners besproken. In het jaarplan wordt richting gegeven aan deze strategie en hierbij worden afspraken gemaakt over concrete activiteiten/projecten. Het platform Wijzer in geldzaken stelt zich sinds 2008 ten doel het financiële inzicht en de financiële vaardigheden van consumenten te vergroten zodat zij bewust financiële beslissingen kunnen nemen. In het strategisch Actieplan Wijzer in geldzaken worden drie hoofdtaken genoemd, die in de onderstaande subparagrafen zullen worden besproken Het uitvoeren van projecten Het platform organiseert jaarlijks evenementen en/of activiteiten die financiële educatie nastreven. Zo wordt er tijdens de Week van het geld activiteiten georganiseerd om kinderen te leren omgaan met geld. Financiële professionals (bijvoorbeeld medewerkers van banken, verzekeraars en de gemeentelijke kredietbanken) verzorgen op aanvraag gratis gastlessen en workshops op basisscholen door heel het land. 4 Een ander kernproject van dit platform is de Pensioen3daagse. Het platform ziet dit evenement als het moment om het onderwerp pensioenen onder de aandacht te brengen. Tijdens deze dagen worden verschillende activiteiten georganiseerd zoals pensioenvoorlichting op de werkvloer, pensioenspreekuren en adviseurs die actief voorlichting geven Het doen van onderzoek Het platform laat continu trendonderzoeken uitvoeren met als doel inzicht te geven in de stand van zaken met betrekking tot het financieel gedrag van de Nederlandse bevolking. Middels een publieksmonitor is met name te zien wat voor trends er vast te stellen zijn. 3 Actieplan Wijzer in geldzaken, CentiQ, Ministerie van Financiën

10 Het platform voert van elk project een evaluatieonderzoek uit. Hierbij zijn vooraf doelen opgesteld en vervolgens door een onafhankelijk bureau getoetst. Een ander soort onderzoek dat wordt gedaan is een PR onderzoek. Dit is een manier om aandacht van de media te vragen voor de uitingen van het platform Communicatie met de doelgroepd Communicatie is een grote component binnen het platform. In het begin bleek het vooral belangrijk om aan agendasetting te doen. Het schrijven van persberichten is hierbij een belangrijke rol. Daarnaast is een van de andere taken het bijhouden van alle websites. Dit gebeurt door de medewerkers van het platform zelf. Er zijn verschillende websites voor de verschillende projecten maar alleen al de website van Wijzer in geldzaken 1,2 miljoen unieke bezoekers per jaar trekt. Dit vergt redelijk wat onderhoud, aanpassingen en evaluatie om de doorontwikkeling te bevorderen Nieuwe focus in activiteiten In het jaarplan van 2014 is te lezen hoe de missie van het platform is aangescherpt. Daar waar het platform voorheen vooral in het teken stond van het verschaffen van informatie en het vergroten van kennis is daar gedragsbeïnvloeding als expliciete doelstelling aan toegevoegd. Dat betekent dat de focus van activiteiten meer komt te liggen op gedragsverandering door het bieden van handelingsperspectieven en het werken met life events. Bij het project Week van het geld zal dit nieuwe perspectief in 2015 toegepast worden en bij het project Pensioen3daagse (oktober 2014) is de eerste kleine stap al toegevoegd in het projectplan Organisatie De organisatie van het platform Wijzer in geldzaken bestaat uit een stuurgroep, een programmaraad en een programmabureau. 6 Interview programma manager Wijzer in geldzaken 7 Interview programma manager Wijzer in geldzaken 9

11 4.3.1 Stuurgroep De stuurgroep is het besluitvormend orgaan van het platform en staat onder voorzitterschap van het Ministerie van Financiën. De stuurgroep is verantwoordelijk voor de strategie van het platform. Zij bepaalt de missie, het hoofddoel en de strategische agenda. Zij stelt het meerjarenprogramma, de jaarplannen en de jaarverslagen vast. De stuurgroep van Wijzer in geldzaken (situatie augustus, 2014) bestaat uit: Gita Salden (voorzitter) - Ministerie van Financiën Wim Mijs - Nederlandse Vereniging van Banken Richard Weurding - Verbond van Verzekeraars Gerard Riemen - Pensioenfederatie Willemieke van Gorkum - De Nederlandsche Bank Gerjoke Wilmink - Nibud Harman Korte- Autoriteit Financiële Markten Programmaraad De programmaraad adviseert de stuurgroep op strategisch niveau. In de programmaraad zijn de partners vertegenwoordigd die niet in de stuurgroep zitting hebben. De programmaraad bestaat uit stakeholders, die vanuit hun expertise, kanalen of middelen een belangrijke rol spelen bij het bevorderen van verantwoord financieel gedrag. De programmaraad van Wijzer in geldzaken (situatie augustus, 2014) bestaat uit: Marianne ten Napel - Ministerie van Sociale Zaken en Werkgelegenheid Fred van Raaij - Universiteit van Tilburg Sharida Wazir - Ministerie van Onderwijs, Cultuur en Wetenschap Gerjan Huis in 't Veld - Consumentenbond Hanneke Hartman - Adfiz Programmabureau Het programmabureau bereidt plannen voor en coördineert de activiteiten van het platform. Binnen de kaders van jaarplan en begroting heeft het programmabureau het mandaat om activiteiten te initiëren en uit te voeren

12 Het programmabureau heeft in totaal ruimte voor 10 fte waarvan 4 rijksambtenaren en 6 externe inhuur. De relatief grote ruimte voor externe inhuur heeft twee redenen: Flexibiliteit is een vereiste omdat de werkzaamheden vaak veranderen en vaste medewerkers moeilijker te vervangen zijn. Externen zijn nodig omdat het vereiste profiel van de personen die binnen Wijzer in geldzaken nodig zijn afwijkt van de mensen die doorgaans in dienst zijn van het ministerie. Inmiddels is één van de externen vervangen door een vaste medewerker omdat externen doorgaans dure krachten zijn en de financiering niet helemaal zeker was. Het budget is nu voor de komende drie jaar wel vastgesteld. (Verder zijn een aantal personen van SZW, OCW en EZ zijdelings betrokken) Erevoorzitter Koningin Máxima is erevoorzitter van het platform Wijzer in geldzaken. In deze functie vraagt Koningin Máxima aandacht voor het belang van financiële educatie en het verstandig omgaan met geld. De Koningin treedt op als speciaal adviseur voor het platform en spreekt met belanghebbenden over de manier waarop financiële zelfredzaamheid kan worden vergroot Partners Het platform heeft tot 2013 nauw samengewerkt met 40 partners, dit zijn organisaties uit de financiële sector, de overheid, onderwijs-, voorlichtings- en consumentenorganisaties en de wetenschap. In de nieuwe aangescherpte missie van het platform zijn twaalf kernpartners vastgesteld die voortaan als vaste aanspreekpunt zullen fungeren. 11 Zie de bijlage voor een overzicht van de deelnemende partners en organisaties. 4.4 Ministeriële verantwoordelijkheid v De minister van Financiën is verantwoordelijk voor de besteding van de middelen van het platform Interview programma manager Wijzer in geldzaken 11

13 De minister van Financiën heeft de taken van het programma Wijzer in geldzaken in 2007 in handen gegeven van het platform Wijzer in geldzaken (dat toen nog de naam CentiQ had). 4.5 Budget De uitgaven aan het beleid worden op artikel 2 Financiële Markt van de Begroting van Financiën (IXb) verantwoord. Het budget van het platform Wijzer in geldzaken wordt gefinancierd door zowel private partijen als door het Rijk. Waar het budget in ,3 miljoen bedroeg was dit in 2013 nog 2,6 miljoen. Hiervan neemt het Ministerie van Financiën 1,25 miljoen voor haar rekening. Een deel hiervan ( ) is terug te vinden in programmabudgetten. De rest van de bijdrage van het Ministerie van Financiën ( ) maakt deel uit van het apparaatsbudget. Het ministerie heeft de financiële sector gevraagd om ook 1,25 miljoen bij te dragen aan Wijzer in geldzaken.. Naast de genoemde bijdragen levert DNB een bijdrage van Het totaalbudget voor 2014 is 2,7 miljoen. Daarvan is 1,25 miljoen van het Ministerie van Financiën. De rest komt van De Nederlandse Bank ( ) en de sector ( 1,35 miljoen) Budget platform Wijzer in Geldzaken (x 1.000) Private sector DNB Ministerie van Financiën (Apparaatsbudget) Ministerie van Financiën (Programmabudget) Figuur 2 12

14 5 Wat zijn de doelen? 5.1 Hoofddoel In de afgelopen vijf jaar heeft het platform zich ten doel gesteld dat de consumenten hun financieel beheer - nu en met een lange termijn horizon - beter op orde hebben. Daarnaast zou de consument zelf actief betrokken zijn en/of deskundig advies inwinnen, om te komen tot weloverwogen financiële beslissingen die bijdragen aan het behalen van hun persoonlijke doelen. 5.2 Programmadoelstellingen In de periode zijn de verschillende activiteiten gebaseerd op een drietal programma s, gericht op de lange- en korte termijn. Elk programma heeft 1 of meerdere doelstellingen. Deze doelstellingen zijn over het algemeen vrij generiek beschreven en gaan voornamelijk over het gedrag van consumenten. Onderstaand volgen de doelstellingen per programma. Financiën op orde In het programma Financiën op orde gaat het om de volgende doelstelling: Consumenten hebben overzicht over bestaande voorzieningen, hulpmiddelen en informatie; Consumenten maken gebruik van voorzieningen, hulpmiddelen en informatie die hen helpen bij een beter financieel beheer, bij het maken van financiële keuzes en bij het nemen van financiële beslissingen. 12 Jong geleerd is oud gedaan Het platform zet in op drie arena s waarin jongeren leven, namelijk thuis, op school en jongeren onder elkaar. Het platform richt zich daarbij primair op jongeren tussen 6 en 18 jaar met als specifieke risicogroep (V)MBO-scholieren. Dit betekent concreet dat er in het onderwijs, in de financiële opvoeding en in de communicatie met/tussen jongeren beleid en activiteiten ingezet worden die bijdragen tot het vergroten van het financieel inzicht en de financiële vaardigheden van jongeren Samenvatting resultaten Wijzer in geldzaken Samenvatting resultaten Wijzer in geldzaken

15 Zorg voor de toekomst Het programma Zorg voor de Toekomst heeft tot doel te zorgen dat zich bewust zijn van de noodzaak tot levensloopdenken en levensloophandelen en dat zij weerbaarder zijn voor financiële risico s, zodat zij niet door onverwachte gebeurtenissen of bij bepaalde life-events in financiële problemen komen Projectdoelstellingen De programma s bestaan uit verschillende projecten. Per project zijn er ook doelstellingen geformuleerd, die voornamelijk gericht zijn op bereik en tevredenheid. Op projectniveau zijn de doelstellingen vaak wel SMART geformuleerd. Dit betekent dat duidelijk is wanneer een project geslaagd is, maar dat niet duidelijk is in hoeverre deze projecten exact bijdragen aan het grotere doel van de programma s, omdat deze programma s zelf geen SMART doelstellingen kennen. Het risico hiervan is dat losse projecten goed geëvalueerd en beoordeeld kunnen worden, zonder dat de totale voortgang van de uiteindelijke doelen van het programma zelf in kaart worden gebracht. 14 Samenvatting resultaten Wijzer in geldzaken

16 6 Zijn de doelen behaald? Onder de drie programma s zijn sinds 2008 ruim 25 projecten uitgevoerd. Hieronder vallen zowel structurele als incidentele projecten van het platform Wijzer in geldzaken. Hierin zijn de basisvoorzieningen, zoals de verschillende websites, niet meegenomen. Van alle projecten zijn losse evaluaties uitgevoerd en op jaarbasis zijn evaluaties van de losse programma- onderdelen uitgevoerd. De evaluaties meten het bereik en/of de tevredenheid en/of de impact van de activiteit. 6.1 Bereik Veel evaluaties meten het bereik van het desbetreffende project. In deze evaluaties wordt ook veel aandacht geschonken aan bekendheidsonderzoeken. Deze evaluaties hebben tot doel te meten in hoeverre een bepaalde groep gebruikers bekend is met het project. Ter illustratie van deze meetmethodes wordt per programmaonderdeel een project uitgelicht, en aangegeven wat gemeten is: Financiën op orde (project: Geldloket) In het jaar dat de pilots liepen, is Geldloket Amersfoort in totaal 416 keer bezocht en Den Bosch 638 keer. Themaweken en -dagen (bijvoorbeeld rondom het thema uit elkaar gaan, pensioen of ontslag: aan de slag zorgden voor een hogere opkomst. Meer dan de helft van de burgers uit het advertentiegebied van Amersfoort en Den Bosch bleek begin april 2013 nog niet bekend met het Geldloket. Jong geleerd oud gedaan (project: Week van het geld) Met bijna gastlessen op scholen en vele andere activiteiten in de klas, op de buitenschoolse opvang, thuis of in de buurt, leerden kinderen in het basisonderwijs een week lang alles over omgaan met geld. 86% Van de basisscholen kent de Week van het geld. 58% Van de basisscholen noemt de Week van het geld spontaan wanneer gevraagd naar projecten die tot doel hebben basisschoolleerlingen te leren omgaan met geld. De Week van het geld is bekend bij 53% van de ouders. 15

17 Zorg voor de toekomst (project: Pensioen3daagse) Het aantal deelnemende organisaties bedroeg ongeveer 200 Bijna de helft van de partners geeft echter aan dat het aantal belangstellenden voor de activiteit minder dan verwacht was. Bij een derde kwam het aantal overeen, bij 16% overtrof het aantal belangstellenden de verwachtingen. Een op de tien (9%) van de werkzame beroepsbevolking heeft wel eens iets gehoord, gelezen of gezien van de Pensioen3daagse. Deze meetmethodes geven per project aan hoeveel consumenten bereikt zijn met de projecten of de projecten kennen, niet wat de invloed daarvan was op de consumenten. Er is geen onderzoek gedaan naar het totaal bereik van alle projecten bij elkaar opgeteld. Ook is geen onderzoek gedaan of er eventueel overlap is in het bereik van de verschillende projecten. 6.2 Tevredenheid Een ander terugkomend evaluatie-instrument in de projecten in de periode zijn de tevredenheidsonderzoeken onder de consumenten. Doel van deze evaluatiemethode is om te meten in hoeverre consumenten aangeven tevreden zijn over het project of onderdelen daarvan. Financiën op orde (project: Geldloket) De respondenten van het klanttevredenheidsonderzoek zijn tevreden over de dienstverlening en de medewerkers. Het merendeel van deze groep kreeg de informatie waar ze naar op zoek waren. Jong geleerd oud gedaan (project: Week van het geld) Van de deelnemende scholen geeft 96% de Week van het geld een 7 of hoger. Het gemiddelde rapportcijfer is een 7,9 Alle deelnemende partijen geven de Week van het geld een rapportcijfer van 7 of hoger. Het gemiddelde rapportcijfer voor de Week van het geld vanuit de deelnemende organisaties is een 7,9. Zorg voor de toekomst (project: Pensioen3daagse) Bijna negen op de tien partners geven de Pensioen3daagse een zeven of hoger. Het gemiddelde rapportcijfer voor de Pensioen3daagse is een 7,4. Bijna negen op de tien partijen doen (heel) waarschijnlijk volgend jaar weer mee aan de Pensioen3daagse Samenvatting resultaten Wijzer in geldzaken

18 6.3 Impact In totaal zijn er vier evaluaties verricht, die beschouwd kunnen worden als impactmetingen. Van deze vier richten twee evaluaties zich niet op daadwerkelijke gedragsverandering van consumenten, maar op het feit of ouders of leraren zich meer bezig zouden houden met het overbrengen van kennis op het vlak van financieel gedrag: In het kader van de Week van het geld 2012 werd aan docenten gevraagd of zij naar aanleiding van de Week van het geld meer aandacht zouden gaan besten aan leren omgaan met geld. In 2012 werd gemeten hoeveel ouders naar aanleiding van de Week van het geld 2012 met hun kinderen gesproken over het onderwerp omgaan met geld hadden gesproken. Twee andere metingen hebben plaatsgevonden op het vlak van pensioenbewustzijn: Hoeveel werkzame Nederlanders actie onderneemt naar aanleiding van de Pensioen3daagse 2012 Welk percentage van de bevolking in loon- of pensioendienst volledig pensioenonbewust is. Impactmetingen, ofwel metingen waarbij de effecten op het financieel gedrag in kaart worden gebracht zijn door het platform, zoals uit de vorige alinea s blijkt, op kleine schaal verricht. De vraag of de gestelde doelen van de verschillende programma s behaald zijn blijft daarmee grotendeels onbeantwoord. We weten hoeveel mensen bereikt zijn maar niet of hun gedrag daarmee ook daadwerkelijk is beïnvloed. Volgens de programmamanager zijn de effecten van interventies op gedrag niet goed te meten: Er zijn immers verschillende factoren van invloed op het menselijk gedrag, en het effect van het programma op het gedrag is moeilijk te extraheren. Daarnaast is 70% van het gedrag onbewust. Je kan om die reden niet makkelijk conclusies trekken over het effect van het programma op het financieel gedrag, Hij geeft aan dat dit onder meer wordt onderschreven door een lid van de programmaraad van het platform. Dit lid spreekt in deze vanuit zijn vakgebied, namelijk als hoogleraar met als specialisatie financieel gedrag van consumenten. Met enkel bereik, bekendheid en tevredenheidsonderzoeken is echter nauwelijks bekend of de projecten hun doel wel dienen. Om toch een handvat te hebben voor de selectie van welke projecten wel of niet doorgezet moeten 17

19 worden geeft de programmamanager het volgende aan over mogelijke impactmeting: Het op kleine schaal experimenteren met het meten van gedragseffecten van individuele projecten behoort tot de mogelijkheden. Hierbij worden projecten in een laboratoriumsetting onderzocht, waarbij een vergelijking wordt getrokken tussen het gedrag van een experimentele groep en een controlegroep. Als blijkt dat iets werkt en effect heeft op het financieel gedrag dan zal dat worden opgeschaald naar een hoger niveau. Als het niet blijkt te werken dan zal ermee worden gestopt. Deze manier van experimenteren met het meten van gedragseffecten sluit goed aan bij de herziene strategie van het platform. Gedragsbeïnvloeding is namelijk als expliciete doelstelling in de nieuwe strategie opgenomen. In de nieuwe strategie wil het platform stappen maken in het meetbaar maken van effecten van het programma op het financieel gedrag. Financieel gedrag zal daar eerst voor moeten worden gedefinieerd. Hiertoe is een aantal weken geleden een expertsessie georganiseerd. Uit de bevindingen van dit onderzoek blijkt dat de metingen die door het platform verricht worden zich veelal beperken tot het meten van bereik en tevredenheid. Het is echter juist van belang dat de projecten van het platform ook daadwerkelijk gemeten kunnen worden op het niveau van gedragsbeïnvloeding. Enkel op die manier wordt duidelijk of een project wel of niet aanslaat bij de doelgroep. Uit deze analyse blijkt dat er nog te weinig bekend is over de daadwerkelijke veranderingen in financieel gedrag van consumenten. 18

20 Bijlage: : Partners Deze partijen zijn in de periode 2006 tot en met maart 2014 partner van platform Wijzer in geldzaken: - ABN AMRO Foundation - Adviseurs in financiële zekerheid - Autoriteit Financiële Markten - Atria, kennisinstituut voor emancipatie en vrouwengeschiedenis - Belastingdienst - BizWorld - Centrale Samenwerkende Ouderenorganisaties - Citi Foundation - Cito - Consumentenbond - Delta Lloyd Foundation - Divosa - DSI - Federatie Financieel Planners - Hogeschool van Amsterdam - Hogeschool van Arnhem en Nijmegen - Hogeschool Utrecht - Hogeschool Rotterdam - Hogeschool Zuyd - NBA - MOgroep - Ministerie van Onderwijs, Cultuur en Wetenschap - Ministerie van Sociale Zaken en Werkgelegenheid - Nationaal Instituut voor Budgetvoorlichting - Nederlands Instituut voor het Bank-, Verzekerings- en Effectenbedrijf - Nederlandse Vereniging voor Volkskrediet - ROC Mondriaan - SPO Pensioenopleidingen - SLO, nationaal expertisecentrum leerplanontwikkeling - Stichting Leger des Heils - Stichting Pensioenfonds ABP - Stichting Pensioenkijker.nl - Stichting Weet Wat Je Besteedt - VBA Beleggingsprofessionals 19

21 - Vereniging Eigen Huis - Vereniging VEB NCVB - Vereniging van Vermogensbeheerders en Commissionairs - Wageningen Universiteit 20