Belangrijkste conclusies uit het onderzoek uitgevoerd door Ruigrok/Netpanel in opdracht van het GeldMuseum en het Nibud

Transcriptie

1 Aanleiding In het najaar van 2012 zijn het GeldMuseum en het Nibud gesprekken gestart over samenwerking op het gebied van financiële educatie. Beiden hebben in dit veld reeds hun naam gevestigd, waarbij de kracht van het Nibud ligt in onafhankelijk onderzoek, inhoudelijke uitwerking en de Nibud leerdoelen en competenties voor jongeren. De kracht van het Geldmuseum ligt enerzijds in de unieke museale collectie en de eigentijdse exposities over geld en geldgedrag, vooral gericht op gezinnen met kinderen en anderzijds in de financieel-educatieve programma s die zij voor het primair en voortgezet onderwijs ontwerpt en aanbiedt. Doel van de verkennende gesprekken was om te kijken of een bundeling van krachten van beide partijen in een financieel educatief centrum (werktitel) zou kunnen leiden tot: Een scherpere focus van beide gesprekspartners op hun kerncompetenties; Een hoogwaardig en breed financieel-educatief aanbod van verschillenden lesvormen en - materialen voor het primair en secundair onderwijs; Een optimale en efficiënte inzet van mensen en middelen. Inleiding Nibud en het Geldmuseum vinden het belangrijk te weten waar vanuit het werkveld (het onderwijs) de behoefte ligt op dit terrein en wat de mogelijkheden én onmogelijkheden zijn. Om hier meer inzicht in te krijgen hebben wij het bureau Ruigrok/NetPanel opdracht gegeven tot het uitvoeren van een kwalitatief onderzoek onder leerkrachten en docenten in het primair en voortgezet onderwijs en het mbo. Hieronder gaan we nader in op die onderzoekconclusies die ons het meeste opvielen en aansluitend bespreken we hoe we hiermee aan de slag willen. Alle leerkrachten en docenten vinden financiële educatie belangrijk en urgent, maar de rol die zij daarbij willen innemen verschilt: In het primair onderwijs ziet men het als primaire verantwoordelijkheid voor de ouders. Door tijdgebrek heeft financiële educatie geen prioriteit. In het voorgezet onderwijs en het MBO zien de docenten een rol voor zichzelf, maar zien het bedrijfsleven en de overheid ook als verantwoordelijke. Het Nibud en het Geldmuseum begrijpen en onderschrijven de visie in het primair onderwijs dat de ouder de eerst verantwoordelijke is. Nibud en GeldMuseum voor ouders Het Nibud en het Geldmuseum houden daar in hun aanbod ook rekening mee. Het Nibud richt zich 1

2 voor financiële opvoeding voornamelijk op de ouders van kinderen in het basisonderwijs. Het Nibud biedt voorlichting, zowel online en hardcopy als via informatiebijeenkomsten op scholen. Daarnaast beschikt het Nibud over netwerken binnen vele lokale overheden die het kan ondersteunen bij lokale initiatieven voor ouderparticipatie of invoering van structurele financiële educatie. Het GeldMuseum biedt een unieke fysieke locatie waar kinderen en ouders op een eigentijdse, interactieve manier met geld bezig kunnen zijn. Dat ouders daar toenemend gebruik van maken ondersteunen de bezoekerscijfers van het GeldMuseum. Het museum ontvangt jaarlijks steeds meer kinderen onder de 12 jaar in gezinsverband. In 2012 was de stijging van deze groep 26% t.o.v. het jaar daarvoor. Politieke interventie Niet alle ouders zijn in staat om hun rol in de financiële opvoeding op de juiste wijze op te pakken en daarom vindt het Nibud het belangrijk dat er op de basisschool ook aandacht is voor het onderwerp. De leerkrachten en docenten zien dat ook en geven zelf aan dat politieke interventie noodzakelijk is om aandacht te geven aan het onderwerp. Het Nibud pleit dan ook al jaren om financiële educatie in het curriculum en de eindtermen op te nemen, maar dat is (vooralsnog) niet het geval.. Het GeldMuseum en het Nibud delen de mening dat bedrijfsleven en overheid ook een rol moeten spelen. Het Nibud en het GeldMuseum werken graag met uiteenlopende partijen en organisaties samen, om te zorgen dat de kern en inhoud overal hetzelfde is, maar dat iedere organisatie zijn eigen verantwoordelijkheid neemt. We zien dat veel banken aandacht aan financiële educatie besteden. Onderzoekconclusie : Houd rekening met de beschikbare tijd en budgetten op scholen Kant en klaar In het primair onderwijs is veel behoefte aan kant en klaar. Dus daar is wel ruimte voor bestaandelespakketten, maar zeker ook vraag naar kant-en-klare, downloadbare materialen, zoals Nieuwsbegrip ze biedt ( Nibud biedt een kant en klaar pakket aan voor groep 8, het Nibud Geldexamen. Dit is voor een leerkracht zonder veel voorbereiding direct in te zetten. Uit het onderzoek bleek dat in sommige gevallen de kosten een drempel opwerpen. Financiering door lokale overheid of een (financiële) organisatie ondervangen dit probleem. Dit heeft al goed gewerkt voor de gemeentes Rotterdam en Amsterdam. Planning belangrijk Het werd het Nibud en Geldmuseum duidelijk dat het inplannen in het curriculum van activiteiten, zowel in het primair als voortgezet onderwijs en het mbo, ruim van te voren plaatsvindt, nl. in aprilmei voorafgaand aan het nieuwe schooljaar. Het is belangrijk om daar rekening mee te houden bij het aanbieden van activiteiten. Vakoverstijgend Daarbij is bij het voortgezet onderwijs belangrijk om te zorgen dat activiteiten die meer dan een 2

3 lesuur duren en zich geheel of gedeeltelijk buitenschools afspelen bij buitenschoolse activiteiten, vakoverstijgend worden aangeboden. Het aanbod in het Geldmuseum speelt daar op in, door wisselprogramma s met andere instellingen of met de eigen programmering aan te bieden zodat klassen een totale excursie kan worden aangeboden. Men kan goed uit de voeten met het huidige aanbod financiële educatie; in het mbo en vmbo is financiële educatie al meer verankerd Praktisch en visueel In het voortgezet onderwijs en het mbo gaven docenten aan vooral met downloadbare lesmaterialen te werken en beschikbare tooltjes en filmpjes, omdat ze op die manier zelf een les of opdracht in elkaar kunnen zetten die aansluit bij de belevingswereld van de jongeren. Praktisch materiaal (tooltjes en testjes) en visuele vormgeving worden als pré gezien. Het Nibud vindt het goed om te horen dat docenten vaak noemen dat het Nibud wordt geraadpleegd voor materiaal en informatie. Juist die rol wil het Nibud vervullen: als kennisinstituut, waarmee docenten en de scholieren zelf aan de slag kunnen met het onderwerp en bij het Nibud objectieve informatie over het onderwerp vinden. Het Geldmuseum kan bevestigen dat financiële educatie meer de aandacht heeft op het vmbo en het mbo dan op havo- en vwo scholen; vooral vmbo-klassen en mbo s nemen deel aan de educatieve programma s. Het GeldMuseum gaat uit van het principe learning by doing en dat sluit goed aan bij de belevingswereld van leerlingen van het vmbo en mbo; praktische, actiegericht, eigentijds en weinig tekst maar beelden. Docenten en leerkrachten waarderen de educatieve programma s van het GeldMuseum met een 8. Er is behoefte aan het gestructureerd aanbieden van het bestaande lesmateriaal. Virtueel educatief kenniscentrum Zowel het primair, het secundair en het secundair beroepsonderwijs vraagt om een virtueel financieel educatief kenniscentrum, enerzijds als bron van deskundige informatie, anderzijds als ontmoetingsplek waar leerkrachten, ouders en kinderen informatie halen, brengen en uitwisselen. Nibud.nl/scholieren Deze behoefte onderstreept het belang van de website Nibud.nl/scholieren, waarin leerlingen uit het voortgezet onderwijs en het mbo informatie, testjes en filmpjes kunnen vinden over alle thema s rondom omgaan met geld. Voor docenten zijn specifieke pagina s beschikbaar (nibud.nl/scholieren/docenten) met een overzicht van in te zetten (downloadbare) opdrachten, beschikbaar les-en filmmateriaal, geordend per thema rondom omgaan met geld. Het GeldMuseum biedt de fysieke locatie waar docenten en leerlingen programma s kunnen volgen en geeft daarnaast de mogelijkheid om het virtuele platform samen met het Nibud en andere spelers 3

4 op het gebied van financiële educatie verder vorm te geven en van kwalitatieve inhoud te voorzien. In feite is nibud.nl/scholieren een goede basis van waar het virtueel financieel educatief kenniscentrum verder uitgebouwd zou kunnen worden tot bijv. een ontmoetingsplek waar docenten ook kennis en informatie kunnen uitwisselen en waar ook het primair onderwijs een eigen plek heeft. Wat heeft dit onderzoek ons geleerd? Inzicht in de behoefte aan financiële educatie in het werkveld, wat zijn de mogelijkheden en wat zijn de onmogelijkheden, dat was de insteek van het onderzoek. Onmogelijkheden Alleen gaat het ons nooit lukken dit probleem op te lossen : Politieke interventie is absoluut noodzakelijk om financiële educatie structureel in het curriculum van alle soorten van onderwijs op te nemen. Te starten bij het opnemen van financiële educatie in kerndoelen en eindtermen. Dit vraagt om een georganiseerde en breed gedragen politieke lobby. Het Nibud en GeldMuseum maken zich samen met andere partners hard voor financiële educatie, en we zullen die boodschap blijven uitdragen en aandringen dat er een moment komt waarop het wel in het curriculum zal komen. Mogelijk komt er ook een beweging als Nederland gaat meedoen aan de pilot van de OECD om financiële geletterdheid mee te nemen in PISA, een groot driejaarlijks onderzoek waarin 15-jarigen van een groot aantal landen worden getoetst op terrein van wiskundevaardigheden en taalvaardigheden. Hierdoor komt financiële geletterdheid mogelijk hoger op de politieke agenda. Mogelijkheden Voor de vorming van het virtuele financieel educatief centrum is in de basis door het Nibud en het GeldMuseum al veel inhoud (bijv. nibud.nl/scholieren) en expertise (bijv. ontwerpen financieel educatieve programma s en materialen) ontwikkeld. In het onderwijs blijken zowel het Nibud als het GeldMuseum bekende en erkende spelers op het gebied van financiële educatie. Het Nibud als hét onderzoeks- en kennisinstituut en het GeldMuseum als historisch en educatief centrum. Het Nibud ziet met dit onderzoek de koers die zij op wil gaan worden bekrachtigd en verstevigd. Het Nibud wil inzetten op haar functie als inhoudelijk deskundige op het terrein van kinderen leren omgaan met geld en deskundige op het terrein van de kennis en vaardigheden van jongeren. Het Nibud wil steeds minder zelf lesmaterialen ontwikkelen, maar juist partner zijn bij de ontwikkeling van materialen van anderen, waarbij wij met onze kennis en ervaring het materiaal inhoud kunnen geven. Die rol sluit aan bij hoe docenten en leerkrachten naar het Nibud kijken: als kenniscentrum. Gemiddeld 15% van het bezoek aan het GeldMuseum komt in schoolverband naar het museum. Dit is in percentage vergelijkbaar met organisaties als NEMO, Naturalis en Beeld en Geluid. Het GeldMuseum gaat uit van het principe learning by doing en dat sluit goed aan bij de belevingswereld van leerlingen van het vmbo en mbo; praktische, actiegericht, eigentijds en weinig tekst maar beelden. Docenten en leerkrachten waarderen de educatieve programma s van het GeldMuseum met een 8. Naast een fysieke ontmoetingsplek, kan het GeldMuseum ook heel goed 4

5 een virtuele ontmoetingsplek creëren. Bundeling van krachten Er is dus zeker voldoende basis voor een bundeling van krachten van het Nibud en het GeldMuseum waarbij het Nibud zich focust op inhoud en het GeldMuseum op vorm. Maar naast het Nibud en het GeldMuseum is er nog een aantal belangrijke spelers op het gebied van financiële educatie: Wijzer in geldzaken, en partners als De Nederlandse Bank, de Nederlandse Vereniging van Banken, het Verbond van Verzekeraars, etc. Een verdere bundeling van de krachten, ook met deze partijen, is zeer aan te bevelen. Doel van deze bundeling: Actief inzetten voor de politieke lobby; Opzetten van een virtueel financieel educatief centrum; Voortzetten van een fysiek financieel educatief centrum; Optimaal inzetten van kennis en expertise, mensen en middelen. Tot slot Het Nibud en het GeldMuseum zullen hun bestaande samenwerking intensiveren. Voor de vorming van een centraal virtueel platform en een fysiek financieel educatief kenniscentrum is door het Nibud en het GeldMuseum al veel inhoud (bijvoorbeeld nibud.nl/scholieren) en expertise (bijvoorbeeld ontwerpen financieel educatieve programma's en materialen) ontwikkeld. Ook het platform Wijzer in geldzaken biedt al veel informatie over educatief materiaal. Hier kan op worden voortgebouwd, waarbij een verdere bundeling van de krachten met andere spelers op het gebied van financiële educatie zeer wenselijk is. Voor een optimale inzet van kennis en expertise, mensen en middelen valt hierbij te denken aan partners van het platform Wijzer in geldzaken. Het onderzoek is mede mogelijk gemaakt door De Nederlandsche Bank en Deloitte Fair Chance Foundation. Het volledige rapport en de bijbehorende bijlagen kunt u via het Nibud en het GeldMuseum opvragen. 5