Netwerkbijeenkomst Ruimte voor agrarisch erfgoed De Wijnboerderij Vlaardingen, 21 november 2018 RUIMTE VOOR AGRARISCH ERFGOED

Transcriptie

1 Netwerkbijeenkomst Ruimte voor agrarisch erfgoed De Wijnboerderij Vlaardingen, 21 november 2018

2 Programma Netwerkbijeenkomst Welkom en opening Erfgoed en erflast Aanbevelingen en spiegeling onderzoeken Herbestemming agrarische monumenten TOP 5 van kansrijke agrarische gebouwen Plenaire discussie TOP 5 Eindreflectie - Dhr. Gerben van Dijk, dagvoorzitter - Dhr. Dirk Baalman, vml. Directeur van het Oversticht - Dhr. Edo Gies, Sr. onderzoeker bij Wageningen Environmental research en Dhr. Piet den Hertog, Bureau Helsdingen - Dhr. Edwin van den Heuvel, Van den Heuvel Ontwikkeling BV - Pitches over de herbestemming door monumenteigenaren - Dhr. Klaas Telgenhof, aanjager voor agrarisch erfgoed - Dhr. Rik Janssen, gedeputeerde Cultureel erfgoed Zuid-Holland

3 Erfgoed en erflast - Nadenken over agrarische leegstand Dirk Baalman Kernvraag: hoe kunnen we de groene agrarische terreinen het best duurzaam en integraal beheren en exploiteren? Doen we dat goed? (voor andere gebruiksvormen gelden hoge eisen t.a.v. integraal en duurzaam)

4 70% is van NA de wederopbouw (>1965) Een sloopladder voor gebouwen M-M-U-S 1. Monumenten sloop je niet 2. Waar de markt van houdt, sloop je niet 3. Waar uitstel kan, zoek je naar tijdelijk 4. De rest kan gesloopt

5 Welke kansen biedt de transformatie van het platteland? Is er een ruimer perspectief op ontwikkeling of gaat t alleen over verlies van vastgoed? De aanbevelingen zijn: 1. Onwikkel een visie (zoals Brabant ) voor nieuw perspectief van het platteland 2. Beperk je inspanningen bij leegstand tot erfgoed 3. Ontwikkel daarvoor een heldere transformatievisie

6 Vrijkomende agrarische bebouwing Aard en omvang, kansen en knelpunten - Edo Gies, Wageningen Environmental Research Agrarische bebouwing in Nederland

7 Ontwikkeling landbouw: 2/3 van oudere ondernemers heeft geen beoogde opvolger Schaalvergroting blijft doorgaan Tot 2030: stoppers % van huidige populatie

8 Vrijkomende agrarische bebouwing: Wat signaleren we bij eigenaren? Verwachtingen m.b.t. de toekomstwaarde Eigenaar wacht op nieuwe kansen Kansen verschillen per gebied Mede in stand gehouden door beleid Procedure transformatie kost tijd, geld en is onzeker Weinig ruimte voor maatwerk Kopersmarkt voor erven met veel verouderde bedrijfsgebouwen is beperkt Slopen kost geld en vergt mentale kracht Schuur staat niet in de weg Slopen = kapitaalvernietiging Externe kostendragers voor sloop zijn beperkt

9 Welke ontwikkelingen zien gemeenten? Diversiteit landbouw Schaalvergroting zal doorgaan, discussie over passende nieuwe functies in VAB. In Randstad geen ruimte voor intensivering, inzetten op verbreding/ verdieping. Voldoende mogelijkheden voor nieuwe functies Veel vraag naar ruimte in landelijk gebied. Functies pas in beeld bij handhavingsverzoek of nieuw bestemmingsplan Meer flexibiliteit en maatwerk Wenselijk in eigen beleid, RvR en functiewijziging. Proactief inspelen op stoppende bedrijven om leegstand te voorkomen. Woning voor rustende boer op erf mogelijk maken. Aanbevelingen: Kies een gebiedsgerichte aanpak met regionale samenwerking van overheden en bedrijfsleven Koppel aan de gebiedsopgaven (potentiele kostendragers). Biedt ruimte voor nevenactiviteiten. Bewustwording en ondersteuning Creëer mogelijkheden voor maatwerk door anders, tijdelijk of flexibel bestemmen Stuur op maatschappelijke meerwaarde. Benut kansen Omgevingswet Stimuleer innovatie en creëer een platform voor kennisdeling Niet één oplossing. Bovenregionale afstemming

10 Aanbevelingen voor Behoud en Ontwikkeling Piet den Hertog, Bureau Helsdingen Alle rijksmonumenten in Zuid- Holland 9200 Waarvan niet-woonhuizen % Cultuurhistorisch waardevolle boerderijen in 2003 (adressen) Agrarische rijksmonumenten (alle objecten) Agrarische hoofdgebouwen (adressen) % % % Waarom zo weinig subsidieaanvragen bij de provincie voor restauratie en herbestemming van agrarische rijksmonumenten? Resultaten in 5 jaar: - 15 aanvragen voor 9 adressen - 6 adressen gehonoreerd, 3 niet - Veelal particuliere aanvragers Reden: - Onvoldoende bekendheid - Ingewikkeld en uitgebreid (inhoudelijk en procedureel) - Kostbare onderzoeken noodzakelijk - Niet transparant voor de aanvrager

11 Past de subsidieregeling restauratie rijksmonumenten? - Gericht op grote restauratieopgave (minimale opgave ) en alleen voor Rijksmonumenten - Niet geschikt voor rieten daken, onbeschermde bijgebouwen en ensembles & structuren Aanbevelingen subsidie - Verlaag de ondergrens voor een subsidieaanvraag - Betere vindbaarheid, voorlichting, vraagbaak - Eenvoudiger en doelmatiger procedure - Evt. een erfgoedlijn Boerderijenlinten Ruimtelijke aanbevelingen: - Stimuleer ruimere herbestemmigsmogelijkheden - Stimuleer herbestemming van bijgebouwen - Stimuleer verbetering ruimtelijke kwaliteit van boerderijenlinten

12 Ervaring met herbestemming agrarische bebouwing in de Alblasserwaard, Edwin van den Heuvel, Van den Heuvel Ontwikkeling BV Type 1 Agrarische bebouwing in het cultuurhistorische lint kenmerkt zich door: Vaak monumentaal (gemeentelijk of Rijksmonument) authentieke woonboerderij met afhankelijk van de bedrijfsontwikkeling meer of minder schuren / stallen Relatief beperkte hoeveelheid bebouwing Vaak een organisch gegroeid erf Ligging in inmiddels vaak overwegend woonlint Herbestemming vaak kostbaar (Her)ontwikkelingsuitgangspunten: Functie passend bij omgeving, wat door woonlint vaak leidt tot wonen Monumentale waarden respecteren Uitermate geschikt voor particulier opdrachtgevers Boerenerf in stand houden / versterken

13 Type 2 Agrarische bebouwing in het ruilverkavelingslint kenmerkt zich door: Niet monumentaal (wel grote invloed op karakteristiek van het landschap) Reguliere vrijstaande woning met moderne schuren / stallen Grote hoeveelheid bedrijfsbebouwing doelmatig en productiegericht gebouwd Strakker geregisseerd erf met veel verharding Ligging in landelijk agrarisch lint (als eiland in het weidelandschap) (Her)ontwikkelingsuitgangspunten: Omliggende agrarische bedrijven niet belemmeren Ruime mogelijkheden voor herbestemming (mits het bestuurlijk beleid ruimte gaat bieden) Bebouwing niet monumentaal, maar massa vorm en landschappelijke uitstraling beschermen Ideaal geschikt voor innovatieve en experimentele herbestemming Asbesthoudende daken een bedreiging of kans? Leegstand aan de ruilverkaveling gaat harder dan verwacht. De urgentie voor goede herbestemming is noodzakelijk

14 Resumé: Herbestemming van cultuurhistorisch en monumentaal agrarisch erfgoed: Loopt al vele jaren, veel ervaring Goede mogelijkheden tot herbestemming Overwegend wonen vanwege woonlinten, omvang en de kosten Vaak geschikt voor creatief particulier opdrachtgeverschap Resumé: Herbestemming van de ruilverkavelingsboerderij Monumentaal à Nee Cultuurhistorisch en landschappelijk waardevolà Ja Behoud karakteristiek van ruilverkaveling. Deze is uniek! Extra aandacht vanwege de grote aankomende leegstand Maak beleid voor innovatieve manier van herbestemming Zonder aantasting omliggende agrarische bedrijfsvoering ruime mogelijkheden: (lichte) bedrijvigheid, kantoren/ studio s, startups, zorg /maatschappelijk, recreatiemogelijkheden, energieconcepten en duurzame oplossingen, wonen. Laten we ruilverkaveling waarderen zoals we met monumentaal agrarisch erfgoed, terecht, al jaren doen!

15 Pitches TOP 5 kansrijke te herbestemmen agrarische gebouwen Boerderij De Zeeuw (1878) Capelle aan den IJssel Boerderij Zeldenrust (1850) Krimpenerwaard Boerderij Molenwei(de) (1938) Leidschendam-Voorburg Stee de Geere (1850) Goeree-Overflakkee Boerderij Bouwlust (18 de eeuw) Ridderkerk

16 Plenaire bespreking TOP 5 met aanjager Klaas Telgenhof

17 Boerderij de Zeeuw, Capelle aan den IJssel Boerderijcomplex uit 1878, aan de s Gravenweg, Capelle aan den IJssel. Een boerenensemble met woonhuis en koetshuis. Gemeentelijk monument (nr.: 0502/WN049). Boerderij is in gebruik als woning. Het Koetshuis en de stallen zijn gesplitst. Perspectief voor het Koetshuis is in principe bedrijfshuisvesting. Geen perspectief voor de stallen. Graag nadenken over de potentie van het koetshuis als zelfstandige functie. Opgave: - Wat is de beste manier om het Koetshuis en/of stallen slim te hergebruiken als commerciële functie i.c.m. wonen? - Hoe kan het boerderijcomplex het beste voor de toekomst worden behouden (nu gesplitst eigendom)?

18 Boerderij de Zeeuw, Capelle aan den IJssel Reacties: - Denk aan bijvoorbeeld Vereniging Hendrick de Keyser, Misschien heeft deze vereniging interesse in dit object? - Zou wonen hier een optie zijn als nieuwe bestemming? - Er is vanuit de RCE subsidiemogelijkheid voor onderzoek naar de herbestemmingsmogelijkheden (ook lening van de NRF).

19 Boerderij Molenwei(de), Leidschendam Boerderijcomplex aan de Stompwijkseweg te Leidschendam-Voorburg. De boerderij is cultuurhistorisch waardevol en stamt uit Het agrarisch melkvee-bedrijf is nog in functie maar zal in toekomst gaan stoppen. De eigenaar zoekt nieuwe mogelijkheden. Wenselijk is een Multi functionele opzet. De eigenaar zoekt advies, kennis en onderzoek naar haalbaarheid en financieel draagvlak/ mede-investeerders. Qua voorwerk, planbeschrijving, businessmodel, financierders en stappen bij gemeente. Met de combinatie wonen voor een brede doelgroep met recreatie en faciliteiten voor inwoners uit het buitengebied. Ze bouwen klimaatneutraal en gaan voor circulair. Ook wordt onderzocht hoe 15 ha weiland duurzaam wordt ongebracht. Het deelerf wordt een pilot en is een voorbeeld voor andere boeren in de gemeente die wellicht nieuwe kansen en uitzicht zien.

20 Buitengoed Molenwei wordt een groene oase waar bewoners, buren en gasten elkaar ontmoeten. Zij delen auto s, kopen samen zorg en diensten in, onderhouden het terrein en ondernemen gezamenlijke activiteiten. De levensloopbestendige woonblokken zijn voor starters, alleenstaanden en 55plussers. Het wordt omringd door een open park-, moes- en pluktuin, een natuurbad, een kleine campsite en moerassen. Het buurtgoed, het hoofdgebouw op de dijk, biedt ruimte aan daghoreca, een B&B, zaal- & verhuurfaciliteiten en werkplekken. Reacties: - MoNEWment biedt zijn platform aan als mogelijkheid voor deze boerderij (zoeken naar partners). - Bezoek de Proefboerderij in Zegveld = vergelijkbaar concept. - Belangrijk binnen een wooncommune: partners zoeken, maar wel met voor ieder de vrijheid om ook weer te kunnen vertrekken. - Bekijk de mogelijkheid van hofje. - Wonen is hier geschikt, kan ook via erfpachtconstructie. - Bekijk knoopervenconcept in Achterhoek.

21 Boerderij Zeldenrust, Krimpenerwaard Rijksmonument nr.: , Middelblok 37-39, Gouderak, gemeente Krimpenerwaard. Boerderij bouwjaar: De schuur stamt uit de 18e/ 19e eeuw. De boerderij is in het bezit van de provincie. Het rieten dak en gevelwerk worden vervangen. De RCE heeft financieel bijgedragen aan het wind- en waterdicht maken ervan. De schuur is in slechte staat. De RCE adviseert in terugbouw of verval van schuur. De provincie zal 2 woningen (bouwblok) achter de boerderij laten bouwen (volgens RvR regeling). De boerderij komt te koop. Het geld wordt gebruikt voor natuurontwikkeling. Opgave: Het herstel en instandhouding van de boerderij en zoeken naar een functie in boerderij en schuur (met een maatschappelijke functie). Uiteindelijke doel is verkoop.

22 Boerderij Zeldenrust Krimpenerwaard Achterliggende kavel herontwikkelen en evt. verplaatsing als optie? De objecten veiliggesteld en hersteld Reacties: - Eerst plannen beter visualiseren - Kijk naar boerderij Gijbeland in Bleskensgraaf, die is helemaal opnieuw opgebouwd - Advies RCE nodig bij verplaatsen of opnieuw opbouwen, mag vaak niet - Natuurwetgeving gaat boven Monumentenwet - Kijk naar organische inbedding hoekoplossing, dan verplaatsen niet meer nodig

23 Hofstede de Geere, Middelharnis Hofstede aan de Geerweg te Middelharnis, gemeente Goeree-Overflakkee. Rijksmonument nr De dwarsdeelboerderij en stenen wagenschuur dateren uit Hoge cultuurhistorische-, architectuurhistorische- en ensemble waarden. De eigenaren wonen in de boerderij. De bedrijvigheid wordt voorgezet en de eigenaren zoeken goede nevenactiviteiten. Zij zoeken mededragers en uitwerking voor het concept gedeeld erf. Opgave: 1) Hoe een nieuw leven te geven, die recht doet aan de plek en de monumentale kwaliteit én die een economische drager heeft die passend en volhoudbaar is. 2) Op welke manier kan de overheid hierin faciliteren? -De logica van de plek: het ensemble! -Samen genieten van de natuur en van elkaar: delen! -Economische drager: Erf delen samen wonen en voor de plek zorgen

24 Hofstede de Geere, Middelharnis Reacties : - Kijk naar voorbeeld Wierschuur in Wieringen - Kijk naar de verkoop via community vennootschap (CV). Dit wordt veel toegepast in Denemarken. - Eigenaren willen niet dat het één villa/ woonboerderij wordt. Zij willen hier zelf ook blijven wonen maar kunnen dit niet alleen bekostigen.

25 Boerderij Bouwlust, Ridderkerk Voorweg Rijsoord, gemeente Ridderkerk, een Middenlangsdeeltype der Vlaamse schuurgroep. Rijksmonument nr.: De boerderij stamt uit de 18e eeuw. Het akkerbouwbedrijf is elders voortgezet. Complex is inmiddels omsloten in een geïndustrialiseerde omgeving. Er resteert m2 aan boerderijkavel, met 1 boerderij en 2 schuren. Een van deze schuren is een rijksmonument. Opgave: Op welke manier, en met welke functie, kan het complex het beste worden geëxploiteerd? Kan er deels een museale functie in gevestigd worden? Bestemd als: woning, bedrijfsmatige activiteiten mil. cat. 1 en 2, maatschappelijke en recreatieve en horeca voorzieningen.

26 Boerderij Bouwlust, Ridderkerk Gewenst toekomstbeeld: restauratie, bewoning door derden, deels museale functie en deels overige functie (verdienmodel) Reacties: - Eigenaar zoekt een marktpartij die het toekomstbeeld kan realiseren. In Ridderkerk speelt ook sanering verspreid liggende bebouwing en glastuinbouw. Hiermee ontstaan compensatiegelden, waarmee de bouw van extra woningen kan worden gerealiseerd. - Omliggende bedrijven kunnen van dit complex gebruik maken, bijv. als vergaderlocatie. - Vanwege de ligging zijn maatschappelijke ontwikkelingen hier goed mogelijk. - Zoek partners, dit moet samen worden opgelost. In bijvoorbeeld Overijssel zijn er ervenconsulenten beschikbaar.

27 Eindreflectie Rik Janssen Gedeputeerde Cultureel erfgoed Vorig jaar zijn we begonnen om herbestemming van monumenten via netwerkbijeenkomsten op de kaart te zetten. Het is nu voor de 3 e maal, voor ons mooie agrarisch erfgoed, georganiseerd. Wij willen het culturele erfgoed in Zuid-Holland beschermen, beleefbaar maken en benutten. Naast restauratiesubsidie van 5,2 miljoen in 2019 is er ook een team van aanjagers voor de herbestemming van rijksmonumenten aangesteld. Voor agrarische zaken kunt u terecht bij Klaas Telgenhof. Soms zijn regels bij herbestemming lastig, maar ga op onderzoek en spreek elkaar. Ga op zoek naar bondgenoten. Vaak is er meer mogelijk dan je denkt.

28 VOOR MEER INFORMATIE