Preventief omgaan met probleemgedrag

Transcriptie

1 Preventief omgaan met probleemgedrag Albert Janssens Inhoudelijk schema Waarom leerlingen moeilijk doen A. Waarom leerkrachten het zo moeilijk hebben met PG B. De kenmerken van PG C. Brillen om te kijken naar PG Waarom leerlingen moeilijk doen 1

2 Waarom leerkrachten het zo moeilijk hebben met PG leerlingen die probleemgedrag stellen, raken ons in ons werk en in onze persoon. In ons werk: Gevoel van te weinig aandacht voor andere leerlingen. Gevoel van door hen onze leerstof niet gezien te krijgen zoals het moet. Gevoel dat andere leerlingen het slachtoffer zijn van deze leerling. In onze persoon: de leerling die probleemgedrag stelt, brengt mijn zelfbeeld als leerkracht aan het wankelen. (gezag >< macht) de leerling die probleemgedrag stelt legt mijn zwakke kanten bloot. Wat gaan de anderen (collega s, directie, ouders, andere leerlingen, ) van mij denken m.b.t. mijn kwaliteiten als leerkracht? 2

3 Er is een verschil in onze perceptie tussen enerzijds leerlingen die PG stellen en anderzijds leerlingen die andere problemen hebben Waarom stelt iemand bepaald gedrag? Bij wijze van inleiding: GLOOT (L. Koning) 3

4 Brillen om te kijken naar probleemgedrag Bril 1: Probleemgedrag als hersenconstruct Bril 2: Probleemgedrag als resultaat van verwenning Bril 3: pre-adolescentie Bril 4: Probleemgedrag omwille van frustratie Bril 5: gedragsstoornissen Probleemgedrag als hersenconstruct Probleemgedrag = woorden daden uitstraling lichaamstaal 4

5 Probleemgedrag = woorden = zichtbaar Daden symptoom uitstraling overlevingsmechanisme Lichaamstaal construct in de hersenen Een verhaal dat begint in de hersenen Wat we doen met leerlingen, beïnvloedt hun hersenen. Lang werd gedacht dat onze interactie met de leerling alleen het gedrag veranderde. Bij leerlingen kunnen we zowel gedragspatronen als de structuur van de hersenen veranderen. Elementen die zorgen voor een ontwikkeling die ver van de mogelijke bovengrens verwijderd blijft. Een onveilige omgeving Gebrek aan inspirerend speel-en leesmateriaal Matige slaap en voeding Een ontwikkelingsvertraging Stress 5

6 Probleemgedrag = woorden = zichtbaar Daden symptoom uitstraling overlevingsmechanisme Lichaamstaal construct in de hersenen oorzaken Probleemgedrag = woorden = zichtbaar Daden symptoom uitstraling overlevingslichaamstaal mechanisme construct in de hersenen Oorzaken = ALTIJD een onderliggende relationele, soc-emot. problematiek. (soms neurol., biolog., organische faktoren) Probleemgedrag = woorden = zichtbaar Daden symptoom uitstraling overlevingslichaamstaal mechanisme construct in de hersenen Oorzaken = ALTIJD een onderliggende relationele, soc-emot. problematiek. (soms neurol., biolog., organische faktoren) Altijd: PIJN 6

7 fas e Probleemgedrag of onaangepast schoolgedrag? We kunnen ons de vraag stellen of wat wij bij leerlingen probleemgedrag noemen voor hen misschien alleen maar onaangepast schoolgedrag is Probleemgedrag als resultaat van verwenning Kennis van de ontwikkeling De ontwikkelingsfasen van Stanley I. Greenspan Hoe het denken van een leerling zich ontwikkelt leeftijd 1 Rustig, oplettend en geïnteresseerd raken 0 3maanden 2 Gehecht raken 3 8 maanden 3 Gerichte wederzijdse communicatie 8 10 maanden 4 Problemen oplossen en zelfbewustzijn ontwikkelen 9 18 maanden 5 Een wereld van ideeën ontdekken 1½ - 3 jaar 6 Bruggen bouwen tussen ideeën 3 4½ jaar 7

8 Dit probleemgedrag ontstaat vaak in fase 3 van de emotionele ontwikkeling: De fase van het wederzijds communiceren. De leerling leert dat hij de mensen in zijn omgeving kan beïnvloeden. Vanaf nu heeft de leerling grenzen nodig. Grenzen = regels voorspelbaar duidelijk veilig De metafoor van het verkeersknooppunt 8

9 Over pre-adolescenten! Ontwikkeling van hersengebieden verloopt hiërarchisch, dus niet alles tegelijk! tijdens de puberteit: de prefrontale gebieden (hogere menselijke vaardigheden). EXECUTIEVE functies! Kenmerken: Tieners moeten nu veel meer beslissingen nemen dan vroeger. Dat is een nadeel! Kiezen moeten ze nog leren! De psychische puberteit en de fysische puberteit ontwikkelen niet gelijklopend! De tiener ontwikkelt zich in vergelijking met zijn leeftijdsgenoten. Dat kan voor onzekerheid zorgen. Gedrag: Experimenteergedrag, emotioneel, onrustig, grensaftastend (tot de-linkwentie) Wat emotioneel beladen is, komt veel sterker binnen dan neutrale informatie Zelfinzicht en zelfsturing moeten (nog) worden aangeleerd 9

10 Als extraatje: een moeilijke maatschappij Voortdurend en snel veranderend Een onrustige, individualistische, onstabiele tijd Minder algemeen geldende regels Steeds minder gedeelde waarden en normen Ethisch moet de jongere meer zelf op zoek gaan Drugs, alcohol en andere verslavingen (via internet) gemakkelijk bereikbaar = dubbele kwetsbaarheid (pre)-adolescentie = een periode van kwetsbaarheid m.a.w. probleemgedrag tijdens de (pre)-adolescentie is NORMAAL! (Deklerck) Of De tiener is een werk in uitvoering 10

11 Het rugzakje Frustratie in de klas Een taalprobleem De zone van de naaste ontwikkeling Het rugzakje Steeds meer leerlingen met een rugzakje per klas Het rugzakje belast het werkgeheugen de leerling is niet in de mogelijkheid om aan de activiteiten ten volle deel te nemen Voorbeelden: kansarmoede, vluchteling, migratie, echtscheiding, Gevolg à frustratie Een taalprobleem Steeds meer leerlingen waarvoor het Nederlands niet de thuistaal is Ze begrijpen niet alles van wat in de klas wordt gezegd Dat creëert onveiligheid Gevolg à frustratie 11

12 De zone van de naaste ontwikkeling 2 mogelijkheden: de leerling wordt te vaak aangesproken binnen de zone van de actuele ontwikkeling en voelt zich niet au sérieux genomen de leerling wordt te vaak aangesproken in de zone waarin hij zelfs met hulp van de leerkracht/andere leerling het leerproces niet succesvol kan doormaken. Gevolg à frustratie Abraham Maslow ( ) 5 zelfontplooiing 4 erkenning 3 sociale behoefte 2 bestaanszekerheid 1 primaire biologische behoeften Deel II: Beter voorkomen dan genezen 12

13 zelfstandigheid warmte koud controle Deel II: Een preventief kader : G. Patterson Een aantal ideeën m.b.t. probleemgedrag: Je krijgt het na een lange tijd van faalervaringen; het duurt lang om het af te leren. Niemand zal stoppen met probleemgedrag als hij geen weet heeft van een alternatief gedrag. Stoppen met probleemgedrag vraagt: inzicht in het probleem, weten hoe het beter kan, een plan om beter gedrag aan te leren. Als we focusen op het probleemgedrag, zullen we het symptoom veranderen, maar niet de oorzaak. De verandering zal plaatsvinden op 1 terrein en in 1 omgeving. 13

14 Regels/structuur: algemene ideeën Iedereen en elke organisatie heeft nood aan regels en structuur. Hoe complexer de organisatie, hoe meer regels er nodig zijn. Teveel regels werkt niet. Een regel een afspraak. Regels voor regels: Maak ze samen met de leerlingen. Wees zelf een model van wat je van de leerlingen vraagt. Regels moeten haalbaar zijn. Pas de regels toe met mildheid. Zeg altijd wanneer het fout is(en nog meer wanneer het goed is!). Uitzonderingen moeten mogelijk zijn maar als uitzonderingen! De leerlingen moeten de regels verstaan. Zeg wat je niet wil, maar ook wat je wel wil! 14

15 Monitoring Regels hebben geen zin als ze niet worden gecontroleerd! De boodschap naar de leerling luidt: Ik zie je!. Dat vraagt kennis van de moeilijke plaatsen. Dat vraagt kennis van de moeilijke momenten. Dat vraagt een pro-actieve, professionele attitude. Oei! Zijn we niets vergeten? Wat met sanctioneren? 15

16 Straffen (en belonen) zijn technieken die binnen de linkerzijde van de balans (Patterson) hun plaats hebben. Persoonlijke elementen die meespelen bij het straffen Onze verwachtingen, waarden, normen, overtuiging, = cultuur! Persoonlijke graad van verdraagzaamheid (in het algemeen op dit moment) Discrepantie tussen enerzijds thuiscultuur/schoolcultuur en anderzijds schoolcultuur/klascultuur. Mogelijke nadelen van straffen Bij machtsmisbruik zijn wij het slechte model Groei tot faalangst Vernuftiger worden in de misdaad Aandacht krijgen = beloning Na de straf is de leerling niet vaardiger in hoe het dan wel moet 16

17 Het belangrijkste is: STRAFFEN moet steeds leiden naar HERSTEL! Anders: stop ermee! Iets over ouders: Wanneer wij duidelijk zijn in visie naar de ouders toe, dan mogen wij van de ouders eisen dat zij ons daarbij ondersteunen. Anders staan zij voor een groot probleem! Dan hebben zij hun leerling in de verkeerde school gezet. Conclusie uit de linkerzijde: Aanpakken van probleemgedrag is TEAMwerk! Niemand kan dat alleen! 17

18 Terug naar Patterson Als we alleen de nadruk leggen op de linkerkant, creëren we: een reactive attitude een repressieve omgeving vingertjesonderwijs Minus taal Goed onderwijs heeft meer nodig! Positieve betrokkenheid: Hoe is t?? Ik heb interesse in jou! Ik zie meer van jou dan alleen je probleemgedrag! Ik geef je het meest waardevolle dat ik je kan geven: mijn tijd! 18

19 Problem solving: Als het gedrag problematisch is/wordt, kunnen we praten. Het verschil tussen preken en spreken ligt in de s van samen. In een professioneel gesprek zorg ik voor de 5 G s: Wat is er gebeurd? Wat heb je toen gevoeld? Wat heb je toen gedaan? Wat was daarvan het gevolg? Wat was beter gewenst? 19

20 Positieve bekrachtiging: Ik benoem al wat je positief doet. Ik zeg je waarom het positief is. Ik ben eerlijk met jou. Ik zorg voor leersituaties waarin jij succesvol kunt zijn. controle warmte Deel III: 15 tips om te reageren op probleemgedrag 1. Praat erover met je collega s 2. Geef fysieke nabijheid t.a.v. de leerling 3. Laat je zelf niet overkoken!(kikker in de pan syndroom) 4. Je kan niet alles in 1 klap veranderen! 5. Wees voorbereid op het probleemgedrag, maar verwacht het niet! 6.Ken je eigen reacties op probleemgedrag! 7. De 10 seconden-regel 8. Verwijder het publiek! 20

21 Deel III: 15 tips om te reageren op probleemgedrag 9. Geef leerlingen die het moeilijk hebben in de klas niet de kans om te ademen! 10. Dreig niet met straffen 11. Geen preken, maar spreken 12. Herinner je jij was ooit ook een leerling! 13. Het gaat over jij doet, niet over jij bent 14. Doe samen met de leerling leuke dingen 15. Gebruik humor 21