BRON: De Ridder, K. (datum laatste update onbekend). Dyslexie. Opgeroepen op 8 mei, van Logopedie Katrien:

Transcriptie

1 Dyslexie BRON: De Ridder, K. (datum laatste update onbekend). Dyslexie. Opgeroepen op 8 mei, van Logopedie Katrien: Dyslexie Ongeveer vijf procent van de kinderen krijgt te maken met dyslexie. Dit komt overeen met 1 à 2 kinderen in een klas. Dyslexie is erfelijk bepaald. In drie op de vier gevallen gaat het om jongens. Dyslexie gaat vaak gepaard met socio-emotionele problemen. Het kind voelt zich minderwaardig, heeft faalangst en voelt zich gefrustreerd. Andere kinderen vertonen ongewenst gedrag om de aandacht te trekken, bv. de clown uithangen in de klas, voortdurend babbelen, fysiek geweld gebruiken, e.d. Wat is dyslexie? Kinderen met dyslexie kunnen moeilijk vlot lezen en spellen. Ze verwisselen of vergeten vaak letters in woorden. Dikwijls lezen ze vragen van toetsen verkeerd en antwoorden dan ook vaak fout of onvolledig. Ze hebben het lastig om zaken uit het hoofd te leren en soms hebben ze ook weinig gevoel voor tijd. Nieuwe informatie verwerken vergt meer tijd dan bij andere kinderen, lang aandachtig zijn is moeilijk. Voor Frans of Engels zijn er minstens zoveel moeilijkheden als voor Nederlands. Dyslexie is een leerstoornis. Als dat niet (h)erkend wordt, worden kinderen snel dom of lui genoemd. Er zijn nog veel andere oorzaken waarom kinderen trager leren lezen of schrijven: ziekte, foute aanpak, intelligentietekort, concentratieproblemen, emotionele problemen enz Je kan pas over dyslexie praten als er na intensieve hulp op langere termijn (minstens 6 maanden) geen of weinig vooruitgang merkbaar is. Je kan een attest van dyslexie krijgen in revalidatiecentra, centra voor leerstoornissen, CLB, universitaire centra en individuele praktijken van pedagogen, logopedisten en neurolinguïsten. Met een attest van dyslexie kan je de school vragen om rekening te houden met de leerstoornis van je kind. Dyslexie is dus een primaire leerstoornis. Er is sprake van een lees- en/of spellingsstoornis waarbij geen onderliggende oorzaak kan aangetoond worden. Het is belangrijk om het leesprobleem zo snel mogelijk te signaliseren om de achterstand te beperken en bijkomende problemen te vermijden. Wie heeft het? Drie tot vijf procent van de Vlamingen heeft dyslexie. In iedere klas zit wel één of twee leerlingen met dyslexie. Ongeveer één op de twintig heeft het in een hardnekkige vorm. Dyslexie komt viermaal meer voor bij jongens. In heel wat gezinnen zijn er meerdere kinderen met dyslexie. Dat wijst er op dat erfelijkheid een rol speelt.

2 Symptomen van dyslexie Kleuterklas Problemen met: het benoemen van kleuren en weekdagen, het onthouden van cijfers rijmen auditieve discriminatie, bv. moeite om de begin/midden/eindletter van een auditief aangeboden woord te herkennen het analyseren van woorden, bv. bak is b-a-k auditieve synthese, bv. het kind hoort /p/-/oe/-/s/ en zegt poes. lettergrepen in woorden herkennen het kind kan soms moeilijk op bepaalde woorden komen taalspelletjes, bv. noem zoveel mogelijk ruimtelijke begrippen zoals eerste, laatste, voor, achter, het in de juiste volgorde onthouden van zaken belangstelling voor letters en geschreven woorden opmerken van kleine verschillen Lager onderwijs In het eerste leerjaar leren kinderen dat letters worden samengevoegd tot een betekenisvol woord bv. p-oe-s wordt poes of boe-ken-tas wordt boekentas. In eerste instantie leert het kind om letter-klankkoppelingen te herkennen. Daarna leert het kind woorden te herkennen zonder dat alle klanken volledig ontcijferd moeten worden. Het kind leert woorddelen en - structuren herkennen. Bij dyslectische kinderen loopt het in de eerste fase van letterklankkoppelingen al fout. Ze komen niet tot het automatiseren van deze koppelingen. Sommige kinderen lezen hierdoor spellend of aarzelend, anderen raden bij het lezen. Dyslectische kinderen maken dus dezelfde fouten als beginnende lezers. Het verschil met normale lezers is echter dat dyslectici deze fouten veel frequenter maken en dat ze bovendien hardnekkig zijn. Mogelijke signalen van dyslexie zijn moeilijkheden met: het horen van verschillen tussen klanken in woorden, lettergrepen of woorden in zinnen directe woordherkenning het onthouden van woordbeelden het onthouden van losse, op zichzelf staande feiten formules en begrippen informatieverwerking simultane handelingen het leren van vreemde talen het automatiseren van de tafels van vermenigvuldiging Mogelijk zwakke kanten: Aandacht en concentratie verhoogde afleidbaarheid vergeetachtigheid en verstrooidheid concentratieproblemen Oriëntatie in tijd en ruimte moeilijk klok lezen Mogelijk sterke kanten: Geheugen uitstekend lange termijngeheugen als het gaat om ervaringen, locaties en gezichten Creatief problemen oplossen meerdere aspecten v.e. probleem tegelijk zien levendige verbeelding

3 zwak gevoel voor tijd en ordening in tijd weg vinden, begrippen links, rechts, voor, na, boven, onder zijn moeilijk Motorische vaardigheden moeizaam en moeilijk leesbaar geschrift onhandigheid orde en structuur taken vergeten agenda onvolledig ingevuld moeilijk orde houden, allerlei dingen verliezen Geheugen problemen met onthouden van losse, op zichzelf staande gegevens problemen met complexe opdrachten afspraken en spullen vergeten Sociale vaardigheden weinig zelfvertrouwen, emotionele of sociale problemen, gedragsproblemen creatief in het bedenken van oplossingen aanleg voor kunst, drama, muziek, sport, verhalen vertellen, verkopen, zaken doen, ontwerpen, bouw of techniek Visueel-analytische vaardigheden: snel zien hoe iets (bijvoorbeeld een gebouw of een wiskundig probleem) is opgebouwd, hoe het in elkaar zit een groot geheel makkelijk opsplitsen in de delen waaruit het is opgebouwd Ruimtelijke vaardigheden: sterk in driedimensionaal denken (een voorwerp dat ze maar van één kant zien, als het ware in hun hoofd van alle kanten bekijken) Sociale vaardigheden begrip voor problemen van anderen groot doorzettingsvermogen Hoe wordt de diagnose dyslexie gesteld? In eerste instantie wordt nagegaan hoe ernstig de stoornis is, welke fouten het kind maakt en welk niveau het haalt voor lezen en schrijven. Als er sprake is van een verontrustende achterstand t.o.v. leeftijdsgenootjes, wordt intensieve behandeling aangeraden. Het kind volgt dan minstens twee keer per week logopedie (eventueel aangevuld met ondersteuning op school). Na één jaar intensief werken, wordt het kind opnieuw geëvalueerd. Is er bij deze evaluatie weinig of geen verbetering t.o.v. de beginsituatie, dan is de kans groot dat het kind dyslexie heeft. Dyslexie is immers een groot automatiseringsprobleem waarbij het kind ondanks gerichte, intensieve behandeling onvoldoende vooruitgang boekt. Wat doet de logopedist (behandeling)? De logopedist kijkt waar het fout loopt en oefent met het kind om deze hiaten in te vullen. De oefeningen worden afgestemd op het niveau van het kind. Bij het technisch lezen gaat de logopedist in eerste instantie na of het kind de auditieve basisvoorwaarden (rijmen, klanken herkennen in verschillende posities in het woord, ) beheerst. Daarna worden de foneemgrafeemkoppelingen gevisualiseerd. Het kind krijgt trucjes aangeleerd waardoor het de b/d, ie/ei, eu/ui/uu minder makkelijk verwart. Vervolgens pakt de logopedist het spellend/radend lezen aan. Het kind leert dan dat woorden uit woorddelen bestaan bv. medeklinkerclusters zoals bl- in blok of -rst in worst. Het kind leert ook voor- en achtervoegsels herkennen in woorden waardoor ze een woord in de juiste leesboog plaatsen bv. be-dien i.p.v. bed-ien. Daarna leert het kind verschillende woordklassen. Bij de spelling werkt de logopedist ook aan de auditieve en visuele basisvoorwaarden en daarna aan de foneem-grafeemkoppeling. Eerst komen woorden aan bod die je schrijft zoals je ze hoort. Daarna worden de regelwoorden systematisch ingeoefend bv. d/t op het einde van een woord, open en gesloten lettergrepen, Als laatste leert het kind de woorden die onthouden moeten worden.

4 Welke extra inspanningen kunnen er op school gebeuren? Als na intensieve logopedische behandeling geen vooruitgang geboekt wordt en de lees- en/of spellingsproblemen blijven bestaan, wordt de diagnose dyslexie toegekend. Dyslexie kan niet weggewerkt worden. Maar dit betekent niet dat een kind zijn studies niet kan verderzetten, integendeel. In overleg met de school kunnen maatregelen genomen worden waardoor het schoolgaan voor een kind met dyslexie aangenamer kan verlopen. Deze aanpassingen worden voor elk kind individueel bepaald en noemt men STICORDI-maatregelen. Wat zijn STICORDI-maatregelen? Dit zijn maatregelen die op school worden genomen om het totale ontwikkelingsproces van het kind (welbevinden, competenties en betrokkenheid), positiever en evenwichtiger te laten evolueren. STICORDI staat voor Stimuleren, Compenseren, Remediëren en Dispenseren. STImulerende maatregelen Het probleem erkennen begrip tonen met het probleem leren omgaan aanmoedigen, = Aandacht voor het welbevinden, waaronder ook het zelfvertrouwen van het kind (90% van de maatregelen). COmpenserende maatregelen Extra tijd krijgen bij toetsen oefeningen met dezelfde moeilijkheidsgraad maar beperking van hoeveelheid beperkte huiswerkhoeveelheid een spellingskaart mogen gebruiken vergrote leesteksten aangepaste lijnen boeken van elk vak in een bepaalde kleur kaften pictogrammen gebruiken om de weg te vinden hulpmiddelen (b.v. spellingscorrector, geluidscassettes of cd-rom voor vreemde talen); andere strategie (b.v. schriftelijke toets mondeling toelichten). een dagschema gebruiken = Hulpmiddelen aanbieden die het leren vergemakkelijken. Remediërende maatregelen Door extra zorg (logopedie, taakklas, zorgleerkrachten, ) werken aan het probleem om tot een hoger niveau te komen. = Gericht oefenen. DIspenserende maatregelen Invuldictee i.p.v. zinnendictee geen zinnendictee moeten maken geen uitbreidingsleerstof moeten maken

5 alleen enkelvoudige vraagstukken moeten maken geen vraagstukken moeten maken niet hardop voorlezen niet voor het bord komen = Vrijstellen van bepaalde opdrachten Wat kan je als ouder doen? Bij kleuters Probeer zo weinig mogelijk baby- of kleutertaal te gebruiken. Het is beter om in eenvoudige maar correcte zinnen te spreken. Moedig kinderen aan om te spreken wanneer ze zelf het woord genomen hebben. Lees voor, doe rijmspelletjes en zing liedjes met je kind. Laat je kind wennen aan woorden en letters door de naam van je kind in duidelijke letters onder een tekening te schrijven, op de slaapkamerdeur te plakken of in klei te maken. Speel spelletjes, bv. memory. Op de lagere school Werk samen aan oefeningen uit de klas (of logopedie). Probeer dit op een creatieve manier te doen bv. letters maken in klei of letters in een zandbak schrijven. Lees veel voor. Zo ontdekt een kind dat boeken interessant zijn en niet alleen een opeenstapeling van vervelende letters. Stimuleer je kind in zijn talenten. Het lezen moet niet alleen in het teken staan van letters en lezen maar kan aangevuld worden door elk om beurt te lezen, in een kookboek te lezen, een stripverhaal te maken of lezen, Lees AVI-boekjes van de Stichting Dyslexie. Vooraan in deze boeken worden de moeilijkste woorden visueel voorgesteld. Zorg voor een beloningssysteem als je kind een aantal boekjes per week leest. Je kind moet deze boekjes niet alleen lezen, je kan bv. samen luidop lezen, elk om beurt een stukje lezen, elk om beurt 1 of 2 zinnen lezen, dobbelen om te zien wie het stukje/blad leest. Beperk het lezen tot een 10/15-tal minuten per avond want je kind heeft al een dag gewerkt op school en/of huiswerk gemaakt. Wees je er van bewust dat je kind op een andere manier informatie verwerkt. Probeer op zoek te gaan hoe je kind de taken aanpakt. Dit kan eventueel wat bijgestuurd worden. Voor het schrijven: koop een goede pen, een potlood met drie kanten. Speel niet voor leerkracht want oefenen moet leuk blijven. Pas op voor jaloezie want broers en zussen kunnen jaloers worden omdat het dyslectisch kind veel extra tijd en aandacht krijgt. Oefen regelmatig de letters waarmee je kind moeite heeft bv. b/d, eu/uu/ui of ie/ei. Tracht dit op een speelse manier aan te brengen. Gebruik een leeskaartje of wijs mee met een balpen/vinger onder de woorden.

6 Bij oudere kinderen kan gevraagd worden om de vinger vooraan bij een regel te plaatsen zodat je kind geen leesregels overslaat. Gebruik kleurtjes om verschillende fouten aan te duiden. Zo leert je kind woorddelen herkennen. Bekende dyslectici Albert Einstein, Tom Cruise en Mozart. Interessante links Tekst in Dyslexie Vlgones een oznrdeeok op een Eglnese uvinretsiet mkaat het niet uit in wlkee vloogdre de ltteers in een wrood saatn, het einge wat blegnaijrk is is dat de eretse en de ltaatse ltteer op de jiutse patals saatn. De rset van de ltteers mgoen wllikueirg gpletaast wdoren en je knut vrelvogens gwoeon lzeen wat er saatt. Dit kmot odmat we niet ekle ltteer op zcih lzeen maar het wrood als gheeel. Oorspronkelijke tekst Volgens een onderzoek op een Engelse universiteit maakt het niet uit in welke volgorde de letters in een woord staan, het enige wat belangrijk is is dat de eerste en de laatste letter op de juiste plaats staan. De rest van de letters mogen willekeurig geplaatst worden en je kunt vervolgens gewoon lezen wat er staat. Dit komt omdat we niet elke letter op zich lezen maar het woord als geheel. Deze Sticordi-maatregelen worden altijd gekoppeld aan de wijze waarop men evalueert. Natuurlijk is het niet zo belangrijk hoe men een bepaalde maatregel uiteindelijk benoemt. Men moet zich wel steeds afvragen of een welbepaalde maatregel al dan niet nog beoogt een bepaald doel te bereiken. De keuze van maatregelen is een ding, het samen zoeken hoe deze concreet te verwezenlijken zijn is een andere zaak. Ook hier moet oog voor zijn. B.v. Als er afgesproken wordt dat de leerling meer tijd krijgt voor de proefwerken, wat houdt dit dan precies in? Vroeger beginnen. Is er dan al toezicht? Kan de leerling tijdig op school geraken? Enkele aanbevelingen Algemeen - De dyslectische leerling zou meer tijd kunnen krijgen om een toets te maken. - Gelijktijdig schriftelijk (de klas) en mondeling (de dyslectische leerling) toetsen is mogelijk. De leraar kan opdrachten en vragen ook zelf nog eens voorlezen. Taalonderricht - Indien mondelinge proeven niet mogelijk zijn (bv. stelopdracht), dan kan men vooral letten op aspecten waarin de dyslecticus kan bijleren: zins- en paragrafenstructuur, samenhang, logisch ordenen... maar niet, of in beperkte mate op spelfouten.

7 Bij fout geschreven woorden in een proef waarin de woordenschat de aandacht krijgt, mogen, ook bij dyslectische leerlingen, punten worden afgetrokken. De proef moet echter uitgebalanceerd zijn, zodat spellen alleen niet kan leiden tot rampzalig puntenverlies: b.v.: - een aantal afzonderlijke te vertalen en concreet te spellen woorden; - een aantal woorden die m.b.v. pijltjes met hun synoniemen moeten worden verbonden; - voorgedrukte woorden die op de juiste plaats in een tekst moeten ingevuld worden; - een aantal woorden dienen voor een juiste definitie te worden geschreven; - zinnen reconstrueren aan de hand van gegeven woorden; - Indien men spelling, als (een beperkt) onderdeel van het leerplan, toetst d.m.v. een dictee, dan hoeft men niet van alle leerlingen hetzelfde dictee af te nemen: men geeft de dyslecticus slechts een half dictee, zodat hij meer tijd heeft om na te kijken; - men geeft een invuldictee i.p.v. een zinnendictee; - Bij toetsen en taken kunnen twee scores worden gegeven, een op inhoud en een andere op spelling. Wat kan je doen als leerkracht? Enkele maatregelen ter compensatie van ernstige lees- en schrijfproblemen: - zoveel mogelijk duidelijkheid en structuur brengen in het lesgeven; - meer visueel aanbieden van lesstof, wellicht in combinatie met auditieve toelichting, komt dyslectische leerlingen zeker ten goede; - een dyslectische leerling heeft vooral steun aan concrete aanwijzingen voor verbeteringen, zoals bijvoorbeeld in een dictee de juiste schrijfwijze in de kantlijn zetten ; - afwisseling in toetsingsvormen, bijvoorbeeld een deel multiple choice en een deel open vragen geeft leerlingen een extra kans; - steeds mogen beschikken over alle hulpmiddelen die tot een correcte spelling kunnen leiden (woordenboek, grammatica,...); - kans krijgen om dactyloles te volgen; - opstellen en verhandelingen laten maken met een tekstverwerker, voorzien van een spellingscontrole; - spelfouten niet in de beoordeling van niet-taalvakken betrekken; - de agenda wordt bij het begin van de les ingevuld, of schrijft de klasagenda van de leerkracht over; - meer filmbesprekingen doen i.p.v. boekbesprekingen of gebruik maken van de gesproken boeken van de brailleliga; - wanneer teveel spelfouten worden gemaakt in de woordenschatverwerving van een vreemde taal, is het aan te raden om de basiswoordenschat te beperken tot frequente woorden met een één- of tweelettergrepige structuur; - extra tijd krijgen bij proefwerken en overhoringen; wees bewust van de extra tijd, energie en concentratie die dyslectici nodig hebben telkens wanneer geschreven taal belangrijk is bij een taak (lezen of schrijven). Dyslectici hebben ook meer tijd nodig om hun gedachten te ordenen, ook wanneer hen bijvoorbeeld in de klas een vraag gesteld wordt. - zowel het leerproces als de leerstof moeten gestructureerd zijn. Gebruik handboeken en teksten zonder overbodige "versierselen" die toch maar van de essentie afleiden. Werk systematisch van het algemene naar het concrete en nadien van het concrete terug naar het algemene. - beschikken over voorgeschreven opgaven (dus geen gedicteerde opgaven);

8 - foutloze kopieën krijgen van notities en oefeningen, die thuis moeten ingestudeerd worden; - het kind niet aan het bord laten komen bij dictee of andere spellingoefeningen. Dit betekent alleen maar een vernedering; - mondeling overhoren van leerstof waarbij de spelling geen enkele rol speelt. - de problemen bespreken met de leerling zelf, met de medeleerlingen, of met de ouders; - samen regels afspreken zodat de leerling in groep kan blijven functioneren; - de leerling positief waarderen als iets daadwerkelijk goed lukt of met grote inzet is uitgevoerd; - belang van feedback, je leert met de leerlingen praten over wat goed en wat fout is, en waarom iets beter is en waarom iets zwakker is, kennis over fouten is veel belangrijker dan gewoon op de hoogte gebracht worden van bv. een aantal punten; - Het leerproces moet herhaald worden tot een automatisme optreedt, zelfs wanneer de leerling de stof begrepen lijkt te hebben. - vermijden van opmerkingen over het handschrift; - eventueel een sticker op een werkblad laten aanbrengen zodat diegene die verbetert verwittigd is; - in geval van een schriftelijke ondervraging, laat je de leerling achteraf zijn antwoorden mondeling verduidelijken; - is er onvoldoende tijd, ga dan niet fout rekenen wat niet af is ( om te vermijden dat het kind terugvalt op zijn vroegere aanpakgewoonte: snel en onnauwkeurig werken); - schema's kunnen lange teksten vervangen; - vetgedrukte kernwoorden in lesbesluiten of samenvattingen geven minder aanleiding tot foutief leren; - Tracht leerlingen zoveel mogelijk bijkomend audiovisueel materiaal (video met documentaires, debatten,..) ter beschikking te stellen, liefst niet alleen tijdens de lessen, maar ook daarbuiten, als hulpmiddel bij het verwerken en instuderen thuis. Maak leerlingen attent op tv-programma s die aansluiten bij de behandelde problematiek.. Dyslectici vinden het vaak moeilijk te veralgemenen. Het is daarom belangrijk samen met hen regelmatig het grotere geheel van de leerstof te overlopen (b.v. aan de hand van een inhoudstafel); daarna kunnen ze de details beter plaatsen en instuderen. Omdat ze moeilijk veralgemenen hebben veel dyslectici ook de neiging uitspraken en instructies letterlijk te nemen. Hou daarmee rekening bij het formuleren van informatie en opdrachten. Wijs de leerlingen op conventies (inleiding, voetnoten, titels, schikking,..) in verband met geschreven taken. Vermijd dat deze voor elke leerkracht anders zijn, tracht met collega's een gemeenschappelijk formaat af te spreken. Leg de nadruk op het weergeven van de essentiële punten en op de overgangen daartussen. Wat kan je doen als ouder? - prijs hem voor zijn inspanning als hij iets erg moeilijks heeft gedaan, bv. een opstel geschreven - er vooral open voor staan en aanvaarden dat je kind b.v. minder leerstof krijgt; - ook actief betrokken zijn bij de leesbegeleiding - bij het instuderen van een les, kan je als ouder eerst de les voorlezen, de woorden misschien verklaren, en hem dan de les zelfstandig laten leren; - je kind de kans geven om te leren werken met een tekstverwerkingsprogramma; -een dyslectisch kind verdient ook wel eens een straf, maar dan liefst iets waarbij het niet

9 weeral eens moeten schrijven - spreek positieve verwachtingen voor de toekomst uit, vooral op momenten van teleurstelling (denk maar aan bijv. bepaalde studiekeuze); - zorgen voor regelmaat in het huiselijk leven; - zorgen voor rust, zeker tijdens werkmomenten; - ook een gezonde ontspanning is noodzakelijk;

10 Dyslexie LAATST BIJGEWERKT: NOVEMBER REACTIES Dyslexie Dyslexie: geen reden tot paniek Erfelijke oorzaken Een stoornis Het 'alfabetisch principe' Wat te doen? Geen reden tot paniek In dit artikel DOSSIER Wanneer een kind er niet in slaagt om de letters van het alfabet tot woorden te ordenen, moet er misschien gedacht worden aan dyslexie. Het raadsel rond deze neurologische stoornis, die zowel lees- als schrijfproblemen veroorzaakt, is intussen voldoende ontcijferd om een doeltreffende behandeling mogelijk te maken. Het fenomeen van dyslexie is al heel lang gekend, maar over de oorzaken ervan tastte men in het duister. Vandaag de dag hebben de vooruitgang in het domein van de genetica, de epidemiologie en de neurobiologie enerzijds, en de nieuwe inzichten wat betreft de cognitieve invloeden anderzijds, een beter inzicht in het ontstaan van dyslexie mogelijk gemaakt. Zo weet men dat deze stoornis geen voorbijgaande hapering is in de ontwikkeling van het kind, maar een blijvend probleem bij het leren lezen en schrijven dat beslist niet vanzelf overgaat. Dyslexie komt vaker voor dan gedacht: zowat 5 à 10% van de schoolgaande jeugd zou ermee te kampen hebben. Erfelijke oorzaken Dyslexie heeft zeker erfelijke oorzaken, maar ook de omgeving waarin het kind opgroeit kan een belangrijke invloed uitoefenen. Voor wat de neurobiologische component betreft, heeft men kunnen vaststellen dat kinderen van dyslectische ouders meer risico lopen om zelf ook dyslexie te ontwikkelen. Wetenschappers hebben ook de chromosomen kunnen lokaliseren die een rol zouden spelen in het ontstaan van leesmoeilijkheden. Bovendien hebben studies aangetoond

11 dat deze chromosomen eveneens verantwoordelijk zijn voor auto-immuunziekten zoals astma en allergie. Dat beide aandoeningen vaak samengaan, had men al vroeger opgemerkt. De dyslexie werd echter meestal uitgelegd als een gevolg van de gezondheidsproblemen van het kind, waardoor het verzwakt zou zijn. Vandaag weet men dat het geen kwestie is van oorzaak en gevolg, maar dat er tussen beide aandoeningen wel degelijk een biologisch verband bestaat. zie ook artikel : Wetenschappers vinden dyslexie-gen Een stoornis Waaruit bestaat nu precies de neurobiologische stoornis die dyslexie heet? Eerst en vooral moet worden benadrukt dat het gaat om een slecht functioneren, en niet om een soort hersenletsel. Meer bepaald zouden er teveel zenuwcellen aanwezig zijn, omdat ze niet -zoals normaal het geval is- onder invloed van de testosteronproductie werden geëlimineerd tijdens de vijfde of zesde maand van de zwangerschap. Waarom niet? Men vermoedt dat het te maken heeft met een sterke stress waaraan de moeder precies in die periode zou zijn blootgesteld. Het gevolg voor de baby is dat er geen assymetrie bestaat tussen beide hersenhelften, wat normaal wel het geval is. Hierdoor zou de correcte doorgang van sensoriële prikkels (gehoor, gezicht...) belemmerd worden. Het 'alfabetisch principe' Toch heeft dyslexie niet alleen te maken met aangeboren factoren. Onderzoekers zijn het erover eens dat de centrale knoop bij dyslexie een probleem is met één van de basiselementen van de taal, namelijk de fonologische module die een rol speelt bij de productie van de klanken waaruit de taal is opgebouwd. "Om te lezen, moeten we twee basisopdrachten vervullen," zo stelt Françoise Estienne, verbonden aan een gespecialiseerd dyslexiecentrum aan de Franstalige universiteit UCL. "Ten eerste moeten we kunnen ontcijferen op welke manier de letters zijn samengevoegd zodat ze een betekenis krijgen." Au - to -bus wordt bijvoorbeeld: autobus. Hierbij komen ook meer cultureel gebonden elementen kijken, zoals het feit dat in onze taal a+u als één klank au wordt uitgesproken.

12 "De tweede opdracht, die een logisch gevolg is van de eerste, bestaat erin om woorden te herkennen zonder ze telkens eerst helemaal te moeten ontcijferen. Een "normale" lezer voert beide opdrachten vrijwel onbewust uit, behalve wanneer hij geconfronteerd wordt met hem onbekende, bv. zeer technische of wetenschappelijke termen: dan gaat hij eerst bewust het woord "ontrafelen" om de betekenis, uitspraak of schrijfwijze te achterhalen." Van zodra een kind begrepen heeft dat woorden samengesteld zijn uit klanken, dat deze klanken worden voorgesteld door letters, en dat de woorden die hij op een blad geschreven ziet evenveel klanken en sequenties hebben dan wat hij hoort, op dat moment heeft een kind het 'principe van het alfabet' ontdekt, en heeft hij de sleutel tot de kunst van het lezen in handen. "In het geval van dyslexie loopt het vaak van bij de eerste activiteit al mis: het kind slaagt er niet in om de letters samen te voegen tot woorden," aldus Estienne. Het kan ook zijn dat deze eerste kaap toch wordt overwonnen, maar dat het kind er nooit in slaagt om de verworven kennis te globaliseren. Het zal met andere woorden elk woord dat het leest telkens weer als een nieuw woord beschouwen, en opnieuw moeten ontcijferen." Het praktische gevolg is dat een dyslectisch kind zeer traag leest, stotterend en stamelend, waardoor het ook geen aandacht kan besteden aan de betekenis van de tekst. Wanneer het kind schrijft, splitst het woorden en woordengroepen op totaal verkeerde plaatsen, bv. een auto bus, ipv een autobus, wat duidelijk aantoont dat het groeperen van letters tot aparte woorden niet lukt. zie ook artikel : Leesproblemen bij het kind Wat te doen? Wat kunt u doen als u vermoedt dat een kind dyslectisch is? "Wanneer een normaal begaafd kind met een regelmatig schoolverloop, dat op een adequate manier heeft leren praten, lezen en schrijven, blijvende taalproblemen heeft, moet men zich afvragen of er geen hersenstoornis in het spel is," zo preciseert Estienne. Want er kunnen ook andere factoren spelen die de leesachterstand kunnen verklaren. Zo kan het zijn dat een kind op te jonge leeftijd heeft leren lezen, of met een onaangepaste leermethode (bv. de zogenaamde "globale leesmethode" die intussen echter zo goed als overal is vervangen door de syllabische methode).

13 Wanneer kan men zich vragen beginnen te stellen omtrent de taalvaardigheid van een kind? Vanaf 4 à 5 jaar heeft een kind een zekere rijpheid verworven die hem in staat stelt om met de taal te "spelen", zoals woorden te vinden die op elkaar gelijken, letters te herkennen, de klanken te tellen waaruit een woord is samengesteld. In dit stadium is de familiale invloed van zeer groot belang. Een kind dat veel met taal en taalspelletjes in contact komt -bv. via versjes en rijmpjes- zal meestal ook snel de leestechniek onder de knie hebben. In de derde kleuterklas moet goed worden nagegaan of een kind alle klanken duidelijk kan onderscheiden, of het geen gelijkaardige woorden met elkaar verwisselt en of het een voldoende grote woordschat bezit. Er bestaan een hele reeks taaltests om, voor de overgang naar het eerste leerjaar, de taalrijpheid van een kind te evalueren. Enkele opdrachten zijn bijvoorbeeld: de woorden in lettergrepen splitsen (hoeveel keer moet je je mond opendoen om "ananas" te zeggen?), tellen uit hoeveel woorden een eenvoudige zin is samengesteld, zeggen welke klank "ballon" en "kanon" gemeen hebben, enz. Al deze vaardigheden worden overigens volop in de kleuterklas geoefend, maar dan in spelvorm. Geen reden tot paniek Het is erg belangrijk dat een kind het nut van lezen inziet. Onderzoek heeft aangetoond dat kinderen die onmiddellijk doorhebben hoe "handig" lezen is (bv. zelf ondertitels kunnen lezen, een etiket ontcijferen, een boek kiezen op basis van de titel) sneller vorderingen maakten dan kinderen voor wie lezen een "taak" was, een passieve, sociale opgave (lezen omdat de juf of de ouders het vragen, omdat iedereen het doet...). In het begin van de lagere school, en zelfs ook daarna nog, kan het probleem van dyslexie goed worden opgevangen, al is veel geduld en inzet vereist. Bij jonge kinderen kan een behandeling bij een logopedist al na 3 tot 4 maanden goede resultaten geven. Er wordt dan gewerkt met zeer gestructureerde en systematische oefeningen waarbij vooral wordt gewerkt rond het aspect "opbouw van taal op basis van letterklanken". Zo moet een kind woorden leren splitsen, gelijkaardige klanken samenbrengen, klanken verlengen om er een woord mee te vormen, enz. Heel veel en bijna dagelijks lezen is nodig om de verworven inzichten in praktijk om te zetten. Toch heeft een behandeling maar kans op slagen als er een goede samenwerking bestaat tussen school (leerkracht), ouders en eventueel de logopedist. Tenslotte willen we nog eens benadrukken dat dyslexie geen enkele invloed heeft op andere intellectuele capaciteiten, zoals begrijpen of redeneren. Dyslectische mensen kunnen net zo goed succesvolle ingenieurs of architecten worden. Genieën zoals Leonardo da Vinci, Einstein en Rodin hebben dit ten overvloede bewezen... verschenen op : 01/09/2000, bijgewerkt op 03/11/2015 BRON: Gezondheid NV ( ). Dyslexie. Opgeroepen op 9 mei, van Gezondheid:

14 Behandelingsvormen van dyslexie Inès Calliauw, neurolinguïste, coördinator COS-Brussel, dienst kinderneurologie UZ Brussel Tijdschrift VSVVO, 17de jaargang, juni 2005 nr.35, p 4-10 Ongeveer 3 tot 5% van de Nederlandstalige bevolking heeft dyslexie maar over de precieze oorzaken tasten we nog steeds in het duister. Al is er aan theorieën geen gebrek. Dat de oorzaken multifactorieel zijn daar is vrijwel iedereen het over eens. Het is dan ook niet zo verwonderlijk dat wetenschappelijk onderzoek grotendeels gewijd wordt aan de zoektocht naar de mogelijke oorzaken van dyslexie. Slechts in een kleine minderheid wordt internationaal aandacht besteed aan de behandeling er van. In onze zoektocht naar allerlei behandelingsvormen valt het op dat de behandeling van dyslexie sterk afhankelijk is vanuit welke ooghoek ze bekeken wordt. Ondanks deze diversiteit onderscheiden we 2 grote groepen: de leergerichte behandeling en de nietleergerichte behandeling. De leergerichte behandeling 1. Inleiding De leergerichte behandeling was oorspronkelijk enkel gericht op de aanpak van de kenmerken los van de mogelijke oorzaken. Tegenwoordig is deze behandelingsvorm geëvolueerd naar een behandeling die gericht is op de kenmerken die in relatie staan met de mogelijke oorzaken. De leergerichte therapie wil bovenal evidence-based zijn. Deze term, overgewaaid uit de geneeskunde, houdt in dat een behandeling pas aanvaard wordt als ze effectief is. Een behandeling is pas effectief wanneer er voldoende objectieve, wetenschappelijk verantwoorde onderzoeken gebeurd zijn die dit bevestigen. Een duidelijk bewijs van effectiviteit is wanneer het kind sneller vooruitgaat dan klasgenoten en dus zijn achterstand aan het inlopen is of wanneer het beduidend sneller vooruitgaat dan voor de behandeling. Daarvoor is een goed inzicht in het tempo van de vooruitgang voor en tijdens de behandeling nodig. Dit kan nagegaan worden door regelmatig evolutietesten af te nemen die de vorderingen meten. Een aantal factoren bemoeilijkt echter het meten van de effectiviteit van de behandeling. ten eerste is er een gebrek aan overeenstemming in de definiëring van dyslexie. De meeste definities blijven erg vaag over de afbakening. Er worden ook te weinig expliciet uitsluitingcriteria gehanteerd (BV. Wanneer spreken we van zuivere dyslexie en in welke mate zijn er andere factoren los van de dyslexie die interfereren in de behandeling) In het wetenschappelijk onderzoek is er vaak een gebrek aan duidelijke omkadering van de theoretische basis; de inhoud van de methode, de methodologie, duur, intensiteit, Er bestaat geen gestandaardiseerde, universele behandeling. Dyslexie is immers gebonden aan het orthografisch systeem van een taal en dus taal-en cultuurgebonden. De behandeling is ook individu-gebonden. Elke persoon met dyslexie heeft dus een behandelingsplan op maat nodig. Ten slotte kunnen heel wat factoren ( vb. motivatie) de therapie beïnvloeden. 2. Kenmerken van de leergerichte behandeling

15 procesgericht: gericht op de directe aanpak van de lees- en spellingmoeilijkheden dynamisch; gericht op het automatiseren van het technisch lezen en spellen individueel: gericht op de individuele tekorten en mogelijkheden van het kind intensief: op regelmatige basis ( dagelijks oefenen, wekelijks remediëren + lange behandelingsduur ( meestal 1 à 2 jaar) gespecialiseerd: ze vindt plaats op grond van een brede, meer gespecialiseerde diagnostiek en door een gespecialiseerde hulpverlener ( meestal logopedist, orthopedagoog of remedial teacher) met een specialisatie op het gebied van de behandeling van leerproblemen omkaderd: er wordt rekening gehouden met eventuele comorbiditeit ( vb. ADHD), sociale factoren ( omkadering thuis), emotionele factoren ( vb. motivatie) en de individuele mogelijkheden van het kind. toekomstgericht: het leren omgaan met een laag niveau van automatisering ( vb. door het toepassen van compenserende strategieën) De niet-leergerichte behandeling 1. Inleiding Een leergerichte behandeling is zeker zinvol maar daarnaast ook tijdovend, saai, vervelend, belastend voor het kind en zijn omgeving en langdurend. Omdat dyslexie een hardnekkig, complex probleem is en er helaas geen wonderpilletje of spoedbehandeling bestaat zijn zowel bona fide onderzoekers als handige zakenmensen op zoek naar de ultieme behandeling die mogelijks dyslexie kan voorkomen, genezen of ten minste de behandelingsduur kunnen verkorten. Leerstoornissen, en in het bijzonder dyslexie, schijnen een bijzondere aantrekkingskracht uit te oefenen op alternatieve behandelingsvormen. 2. Kenmerken van een niet-leergerichte behandeling Alternatieve, niet-leergerichte behandelingsvormen zijn enkel gericht op het behandelen van de oorzakelijke verbanden die wetenschappelijk (nog) niet bewezen zijn. Ze zijn niet gericht op het behandelen van de kenmerken van dyslexie. Veel disciplines zijn los van elkaar en vanuit hun eigen vakgebied op zoek naar de oorzaken van dyslexie. Daarbij worden de oorzaken altijd binnen het eigen vakgebied gezocht en nooit daarbuiten. Ouders en professionelen moeten daarom steeds alert zijn voor behandelingsmethodes die veel kosten en/of een snelle genezing beloven. Elke methode wordt daarom als controversieel en niet betrouwbaar geacht als: er geen objectieve, wetenschappelijk verantwoorde onderzoeken gebeurd zijn die bewijzen dat de methode werkt en die verklaren waarom het werkt. Er geen dubbelblinde studie met een controlegroep is gebeurd. De beweringen van de methode hoger liggen dan de onderzoeksresultaten aantonen. Het enige bewijs de persoonlijke getuigenissen van ouders en kinderen is. 3. Aantrekkingskracht van alternatieve behandelingsmethodes

16 Waarom mensen geloven in en zich aangetrokken voelen tot alternatieve behandelingsvormen heeft verschillende oorzaken. Ten eerste is het een kwestie van doctrine en propaganda; de overtuigingskracht van de verkoper, de misleidende artikels in de media en de enthousiaste getuigenissen spreken de mensen aan. Alternatief staat immers voor: anti-autoritair, vriendelijk, begrijpend, terug-naar-de-natuur, niet-toxisch, natuurlijk, holistisch, De wil om te geloven in iets waar men op hoopt kan zeer sterk zijn. Wie absoluut wil geloven vindt wel een reden om te geloven ( W.Betz). Ten tweede is iedereen die na een behandeling beter presteert, instinctief geneigd om te geloven in de effectiviteit van de behandeling. Dit kan waar zijn, maar is helemaal niet zeker. Het is ook een kwestie van emotionele bereidheid tot geloven, het geloof in baat het niet, dan schaadt het niet. Ten slotte is het best mogelijk dat er eigenlijk helemaal geen sprake is van dyslexie, maar bijvoorbeeld enkel van een (lichte) leerachterstand. 4. Interfererende factoren tijdens de behandeling Heel wat factoren kunnen zowel een leergerichte als een alternatieve behandelingsmethode positief beïnvloeden zoals: het placebo-effect: de autosuggestie dat de aangeboden behandeling werkzaam is. het Hawthorne-effect: voor elke verandering in omstandigheden staat een gedragsverandering. het aandacht-effect: mensen kunnen positief reageren op een behandeling enkel en alleen omwille van het feit dat ze aandacht krijgen. het motivatie-effect: een verhoogde motivatie is merkbaar enkel en alleen omdat de persoon zich uitverkoren en bijzonder voelt. 5. Overzicht van niet-leergerichte behandelingsvormen Het nu volgende overzicht van alternatieve, niet-leergerichte behandelingsvormen is zeker niet volledig. We hebben ons beperkt tot de meest actuele en gekende alternatieve behandelingsvormen. De lijst is immers bijzonder lang en veel methodes verdwijnen even snel als ze gekomen zijn. Dit overzicht heeft enkel tot doel te informeren over het aanbod van alternatieve behandelingsmethodes en velt geen oordeel over de effectiviteit. We wensen te benadrukken dat sommige methodes zinvol kunnen zijn als aanvulling op een directe leertherapie. Er dient wel steeds voor ogen te worden gehouden dat elk kind met dyslexie het meest gebaat is met een snelle diagnose en interventie. Hoe sneller de leerstoornis aangepakt wordt, des te beter het resultaat is Gemeenschappelijke kenmerken de niet-leergerichte behandelingsvormen behandelen nooit enkel en alleen dyslexie maar steeds een breed scala aan leer-, gedrags- en ontwikkelingsproblemen. Ze claimen allemaal dat ze de problemen kunnen oplossen, van dyslexie tot ADHD, van faalangst tot autisme spectrumstoornissen,

17 Ze combineren meestal lichamelijke oefeningen met voedingsadvies ( supplementen, diëten) en andere alternatieve geneeswijzen ( osteopathie, chiropraxie, ). Met andere woorden, ze plakken allerlei methodes aan elkaar zonder feitelijke evidentie. De meeste therapieën zijn heel duur ( zonder tussenkomst van de ziekteverzekering) Alle methodes zijn gepatenteerd, geregistreerd,. Elke methode heeft zijn succesverhalen. 5.2 Tomatis methode De Tomatis methode is gebaseerd op de theorie dat een slechte auditieve verwerking de onderliggende oorzaak is van fonologische problemen bij personen met dyslexie. Door allerlei psychosociale problemen kan een kind zich afsluiten voor taal waardoor hij moeite ondervindt om bepaalde klanken te discrimineren. Kinderen kunnen dus hun vaardigheid om bepaalde toonhoogtes te horen verliezen of uitschakelen. Daardoor kunnen ze niet goed opnemen, begrijpen en interpreteren wat ze horen. Hun taalontwikkeling en de relatie met hun omgeving wordt hierdoor gestoord. Omwille van de functionele asymmetrie van de hersenen, is het doel van deze methode het dominant maken van het rechter oor. De behandeling bestaat uit het uitbreiden van het frequentiespectrum dmv een hoorkuur. Deze kuur bestaat uit het dagelijks passief beluisteren van gefilterde muziek van Mozart en Gregoriaanse gezangen (muziek met een hoge frequentie en een hoog ritme) alsook stemopnamen van hun eigen moeder. Deze kuur moeten ze enkele weken volhouden en dit 2 uur per dag Functionele optometrie Vanuit de vroegere benaming van dyslexie, met name woordblindheid, komt het idee dat de oorzaak van lees-en spellingproblemen in de visuele perceptie moet worden gezocht. De functionele optometrie heeft tot doel een samenwerking te bekomen tussen beide hersenhelften, een goede oog-handcoördinatie, een goede interzintuiglijke samenwerking en een efficiënt visueel systeem. Dit doen ze door middel van training van de oogspieren, oogbewegingsoefeningen, convergentieoefeningen (leren je beide ogen op hetzelfde punt te richten) en lichttherapie Irlen methode Het Irlen syndroom (scotopic sensitivity syndrome) is een visueel-perceptuele afwijking die lees-en leermoeilijkheden veroorzaakt. Het syndroom, dat erfelijk gebonden is, wordt uitgelokt door schittering op de pagina, lichtsterkte, de golflengte van het licht en de contrastwerking zwart/wit. Het vaststellen van het Irlen syndroom kan alleen door speciaal opgeleide personen die een dure opleiding gevolgd hebben. Deze personen moeten geen specifieke vooropleiding hebben.

18 De Irlen methode bestaat uit het voorschrijven van Irlen filters. Dit zijn gekleurde brillenglazen die fungeren als spectrumwijzigende filters die de tekst-en achtergrondvervormingen moeten verminderen en het dieptezicht zouden moeten verbeteren. Daarnaast moet zoveel mogelijk gewerkt worden met gekleurd papier ipv wit papier en met gekleurde overlays. Deze aanpassingen zouden de belemmeringen wegnemen die kinderen met het Irlen syndroom hebben om te leren lezen en spellen. De methode vermeldt ook dat als na een tijdje de persoon ondervindt dat de Irlen filters niet meer helpen dit niet wil zeggen dat de Irlen methode niet werkt. Een eenvoudige kleuraanpassing kan dan voldoende zijn Van Gemerttherapie Deze behandelingsvorm combineert taaltherapie met het voorschrijven van een aangepaste bril. Het uitgangspunt van de Van Gemerttherapie is een foutieve beeldverwerking in de hersenen (visuele blokkade) waardoor de taalverwerking niet vlot verloopt. Hij gaat dus uit van een relatie tussen dyslexie en het niet goed functioneren van het oog. Door het voorschrijven van een aangepaste bril worden de optische storingen weggenomen waarna een taalproject gestart wordt die de taalvaardigheid zal vergroten. De brillenglazen kunnen sferisch (vergrotend of verkleinend), cilindrisch ( rechtzettend) en/ of prismatisch (verschuivend) zijn Motorisch en sensomotorische therapieën Vooral in de jaren 80 is het in België gebruikelijk geweest om kinderen met dyslexie allerlei ingewikkelde motorische oefeningen te laten doen. Het doel om de samenwerking tussen de hersenhelften te verbeteren door middel van motorische oefeningen is ondertussen lang achterhaald maar duikt toch nog steeds op. 1. Kinesiologie De kinesiologie heeft als doel de samenwerking tussen de beide hersenhelften te verbeteren door middel van een combinatie van Westerse behandelmethodes (chiropraxie, fysiotherapie, voedingsleer) en Oosterse filosofie (meridiaanleer en acupunctuur). Er zijn 2 belangrijke strekkingen, nl. de edukinesiologie en de Touch for Health. Edukinesiologie (of variante Brain Gym) Deze holistische behandelmethode is een combinatie van Westerse technieken en Oosters denken. Volgens de grondlegger van de edukinesiologie, Paul E.Dennison, is dyslexie voornamelijk een visuele handicap en ligt de oorzaak in het niet goed samenwerken van beide hersenhelften in stress-situaties. Daardoor wordt een bepaalde hersenhelftdominantie uitgeschakeld ( meestal rechts) en dit zou leermoeilijkheden veroorzaken. De therapie is gebaseerd op een herprogrammering waarbij door middel van psychomotorische oefeningen, oriëntatieoefeningen, kruisloopoefeningen, de samenwerking tussen de hersenfuncties moet verbeteren. Touch of Health Touch of Health legt het verband tussen Westerse kennis en Oosterse geneeskunde met zijn meridianen en leer van de 5 elementen. Volgens deze methode zijn spieren gekoppeld aan

19 bepaalde meridianen en die meridiaanenergie kan verstoord worden door prikkels van chemische ( vb. kleur-, geur-, en smaakstoffen), structurele ( vb.struikelen) of psychische (vb. tegenslag,stress) aard. Daardoor kunnen leerproblemen ontstaan. Door middel van massages en acupunctuur worden deze spieren gecorrigeerd en wordt de balans hersteld. De methodologie die de kinesiologie hanteert om deze zogenaamde energieblokkades te meten is het afnemen van spiertesten. Deze spiertesten meten niet de spierkracht maar de energieën. Het betreft hier dus het meten van geestelijke, kosmische krachten. Via een lichte druk op de arm of een been registreert de kinesioloog veranderingen in de spierspanning. 2. DDAT (dyslexia, dyspraxia and attention treatment) Wynford Dore, een geslaagd zakenman, heeft een dochter met dyslexie en besluit een methode te ontwikkelen om dyslexie voor eens en altijd de wereld uit te helpen. Zijn methode is gebaseerd op evenwicht. Zijn uitgangspunt is dat het cerebellum, dat onze lichaamsbewegingen stuurt, slecht functioneert waardoor kinderen een cerebellaire ontwikkelingsachterstand oplopen. Deze cerebellaire ontwikkelingsachterstand zou de oorzaak zijn van dyslexie. Want, zo redeneert Dore, als iemand zijn evenwicht verliest valt hij terug op automatismen die hem overeind kunnen houden. Kinderen met dyslexie hebben juist problemen met automatismen en dus moet het evenwicht getraind worden. Een voorbeeld van cerebellaire training is het op één been staan op een kussen en een kersenpitje van de ene hand naar de andere brengen. 3. Brain Stimulation Method (BSM) De Brain Stimulation Method gaat er van uit dat leerproblemen veroorzaakt worden door het niet goed functioneren van bepaalde delen van het centrale zenuwstelsel en dat de verbindingen tussen de hersengebieden door bepaalde oefeningen gestimuleerd kunnen worden. De oorzaken van deze stoornissen worden gezocht in erfelijkheid, zwangerschap, bevalling of psychische factoren waardoor kinderen bepaalde neurotransmitters, enzymen en hormonen niet kunnen aanmaken. Het gevolg daarvan is dat bepaalde delen van de hersenen onvoldoende geactiveerd worden. De behandeling kenmerkt zich door speciale lichaamsbewegingen ( vb. wiebelplankoefeningen, baloefeningen, kruipoefeningen, ) die zenuwprikkels moeten stimuleren. Deze prikkels activeren die delen van het centrale zenuwstelsel die niet goed functioneren. De BSM-therapeuten herleiden dyslexie tot een fysiek probleem dat behandelbaar is Beelddenken Het beelddenken, bedacht door de Amerikaanse zakenman en dyslecticus Ron Davis, gaat uit van de overtuiging dat dyslectici niet in taal maar in beelden denken. Het denken in beelden zou bijgevolg het lezen en spellen in de weg staan. Dyslectici kunnen immers moeilijk aan elke klank ( foneem) een beeld ( grafeem) koppelen en geraken daardoor gedesoriënteerd waardoor zij het beeld ( letter) in alle richtingen draaien. Hoe meer het kind moeite heeft met verbaal denken, des te meer het uitblinkt in beelddenken.

20 De behandeling van Davis is gericht op het terug georiënteerd geraken. Dit gebeurt door het vinden van een punt net boven het hoofd dat mind s eye wordt genoemd. Daardoor krijg je de beheersing over je eigen waarnemingen terug. Vervolgens wordt geleerd hoe je je eigen beelden kunt maken bij symbolen en abstracte begrippen door ze te kneden in klei. Vooral abstracte woorden (vb. lidwoorden waarbij geen beeld kan worden opgeroepen), de zogenaamde triggerwoorden, worden op die manier doorleefd. Hoewel het zeker zo is dat sommige mensen sterker visueel gericht zijn dan andere, is het voor wetenschappers onmogelijk zich een volkomen niet-talige vorm van denken voor te stellen. Zelfs als we dromen gebruiken we nog taal. Ron Davis noemt dit beelddenken een gave, want beeldenkers kunnen dank zij hun gave razendsnel een voorwerp of situatie waarnemen (een beeld zegt meer dan 1000 woorden!) Voedingssupplementen Van een heel andere orde en momenteel bijzonder actueel zijn de voedingssupplementen. De relatie voeding en dyslexie staat momenteel erg in de kijker. Volgens sommige onderzoekers zou dyslexie veroorzaakt worden door een gebrek aan specifieke, essentiële bouw- en voedingsstoffen. Bron: Calliauw, I. (2005). Behandelingsvormen van dyslexie. Tijdschrift VSVVO, 17 de jaargang juni 2005, p.4-10.

21 Nieuw onderzoek biedt perspectieven voor behandelingen van dyslexie 09/09/15 om 17:26 - Bijgewerkt om 17:28 Hoewel het leren van geordende informatie moeilijker gaat bij mensen met dyslexie, onthouden ze wel even goed wat ze uiteindelijk met meer moeite geleerd hadden, blijkt uit een studie van de UGent. Volwassenen met dyslexie ervaren vooral problemen met het kort onthouden en met het aanleren van de volgorde van de elementen in een reeks. Er is ook goed nieuws: mensen met dyslexie onthouden wel even goed wat ze uiteindelijk met meer moeite geleerd hebben, blijkt uit het doctoraatsproefschrift van Louisa Bogaerts (Vakgroep Experimentele Psychologie) aan de UGent. Zij onderzocht in haar doctoraat de rol van het geheugen bij leesproblemen. 'Volwassenen met dyslexie ervaren vooral problemen met het kort onthouden en met het aanleren van de volgorde van de elementen in een reeks, bijvoorbeeld de volgorde van de letters in een woord BAR versus BRA, of de volgorde van de cijfers in een telefoonnummer', aldus Bogaerts. 'Doordat zij de volgorde van letters of klanken vaker omwisselen worden woorden vooral minder snel en minder goed geleerd, wat dan uiteindelijk leidt tot traag en minder accuraat lezen. De problemen met het geheugen voor volgorde verklaren ook waarom mensen met dyslexie ook buiten het domein van taal problemen ervaren, zoals problemen met het leren van een reeks noten op een piano.'

22 Verband tussen letters en klanken Er is dus ook goed nieuws. 'Hoewel het leren van geordende informatie moeilijker gaat bij mensen met dyslexie, onthouden ze wel even goed wat ze uiteindelijk met meer moeite geleerd hadden.' In een studie werden vervolgens een honderdtal lagereschoolkinderen langdurig gevolgd van bij de start van het eerste leerjaar. 'Kinderen die later zwakke lezers, of zelfs dyslectici, bleken te zijn, hadden bij de start van het schooljaar al problemen met het leren van reeksen.' Louisa Bogaerts wijst erop dat het onderzoek aantoont dat dyslexie niet enkel te wijten is aan een gebrekkig begrip van het verband tussen letters en klanken, wat lang gedacht werd. 'Dit biedt perspectieven voor toekomstige behandelingen van dyslexie.' (Belga/AVE) BRON: Auteur onbekend (9 september 2015). Nieuw onderzoek biedt perspectieven voor behandelingen van dyslexie. Opgeroepen op 21 mei 2016, van Knack:

23 De oorzaak van dyslexie Waar komt dyslexie nu precies vandaan? Is het een gebrek aan vaardigheden, het gevolg van slecht onderwijs, of is er een afwijking in de hersenen of zenuwen die dyslexie veroorzaken? Hieronder de meest genoemde oorzaken die je tegen zult komen zodra je gaat zoeken naar de oorzaken van dyslexie. Alle theorieën zijn zo objectief mogelijk neergezet, om er vervolgens een conclusie aan te kunnen verbinden. Problemen met de hersenen Bij de meest recente onderzoeken werd gebruik gemaakt van MRI- en PETscans om de oorzaak in kaart te brengen. Bij recent onderzoek, waaraan proefpersonen mét en zonder dyslexie meededen, werden aan de proefpersonen tegelijkertijd een woord getoond, terwijl zij ook een woord hoorden. Intussen registreerde de MRI-scan hun reactie. De woorden die zij zagen, kwamen niet exact overeen met de woorden die zij hoorden. De MRI-scan toonde aan dat de hersenen bij de proefpersonen zonder dyslexie dit verschil direct konden onderscheiden, maar dat dit niet gebeurde in de hersenen van de personen met dyslexie. Bij een ander onderzoek waarbij gebruik werkt gemaakt van EEG s, waarbij een heleboel elektrodes tijdelijk op het hoofd van een persoon worden geplakt. Deze elektrodes meten hersenactiviteit, in dit geval van een aantal proefpersonen die leerden lezen. Hier werd duidelijk dat bij het leren lezen een kind voornamelijk veel hersenactiviteit vertoont aan de rechterzijde van de hersenen. Een vergevorderde lezer vertoont juist weer voornamelijk hersenactiviteit aan de linkerzijde van de hersenen. Hier is nu een duidelijk verschil waarneembaar met dyslectische kinderen: ze gebruiken de linkerkant wel, maar blijven hun rechterzijde zes keer heftiger gebruiken dan een kind zonder dyslexie. En dat is opvallend, want de taalcentra bevinden zich juist aan de linkerkant van ons brein en zouden voor een vlot verloop dan ook het meest gebruikt moeten worden. Dit kan overigens ook verklaren

24 waarom dyslectische mensen sneller vermoeid raken bij schrijven en lezen en taal leren. Op de Northwestern University in Chicago heeft men het in het onderzoek naar dyslexie gefocust op de activiteiten in de hersenstam bij het luisteren. Deze hersenstam is de eerste plek waar geluidssignalen worden verwerkt. Uit eerder onderzoek is gebleken dat mensen automatisch ingesteld zijn om in een rumoerige omgeving alleen relevante geluiden te onderscheiden: ze horen alleen de dingen die voor hen belangrijk zijn. Met deze theorie in het achterhoofd ontdekten de onderzoekers dat hier een afwijking in de hersenstam waarneembaar is bij mensen met dyslexie: zij hebben moeite met het filteren van deze geluiden. Er komt zoveel informatie binnen, dat het veel meer moeite kost te blijven concentreren op enkel de relevante (belangrijke) informatie. Oogbewegingen Gerelateerd aan de problematiek in de hersenen, zijn problemen met oogbewegingen. Wie wel eens heeft gekeken naar de ogen van een persoon die zit te lezen, zal hebben opgemerkt dat de ogen zich op unieke wijze bewegen. Ze springen met kleine schokjes door een tekst heen. In feite fixeren ze zich steeds op andere woordjes, wat langer op moeilijkere woorden, wat korter op makkelijke woorden. Eenvoudige, veelvoorkomende woorden als een, het, en van krijgen nauwelijks de aandacht, terwijl een woord als edukinesiologie een langere fixatie vereist bij iemand die dit woord zelden gebruikt of tegenkomt. Deze oogbewegingen worden aangestuurd door het taalgebied in onze hersenen. Zij zijn door onze leeservaring erop getraind om lang genoeg op ieder woord te kunnen blijven hangen en teksten goed te kunnen scannen om zo vlot mogelijk de juiste betekenis eruit te halen. Uit onderzoek blijkt dat de oogbewegingen van mensen met dyslexie niet zo effectief verlopen als bij niet-dyslectici. Vooral dyslectische kinderen die de grootste problemen hebben met het overslaan van regels, woorden en zinnen overslaan en gaten laten vallen bij het voorlezen blijken afwijkende oogbewegingen te maken. Hun bewegingen zijn grover, ze maken grotere sprongen terwijl ze beter kleinere stapjes zouden kunnen maken. Fysische training van de oogbewegingen lijkt geen verbetering te geven. Tussen de hersenen en de ogen zit een zeer nauwe samenwerking, dus eigenlijk is deze theorie een verlengde van bovenstaande. Bij mensen die problemen met de oogbewegingen hebben, zullen de gekleurde ChromaGenfilters een groot effect kunnen bereiken.

25 Het hormoon testosteron en erfelijkheid Een andere theorie in het verlengde van de hersenproblematiek geeft aan dat het mannelijke hormoon testosteron invloed heeft op het hebben van dyslexie. Dit hormoon komt vaak in hoge mate voor bij kinderen met cara klachten (eczeem, allergieën, bronchitis, astma etc.), kinderen die veel last hebben van een middenoorontsteking en mensen die linkshandig zijn. Testosteron speelt een belangrijke rol in de ontwikkeling van een foetus (ongeboren baby) in de 25 e week van de zwangerschap. In deze week worden ook de taalcentra in de hersenen gevormd. Een laatste aanwijzing is dat de hoeveelheid testosteron die op dat moment vrijkomt, erfelijk bepaald is: dyslexie is ook erfelijk. Uit de onderzoeken is gebleken dat als één ouder van een kind dyslexie heeft, de kans dat het kind dyslexie heeft 40 tot 50% is. Als beide ouders dyslexie hebben, is de kans circa 80% dat het kind dyslexie heeft. Dyslexie kan dus vaker binnen één familie voor komen. Gehoorproblemen Verder is er ook onderzoek gedaan naar het verband tussen hoorproblemen en dyslexie. Kinderen die vaak verkouden zijn en keelontstekingen hebben op jonge leeftijd, hebben een verhoogde kans dat ze vaak geblokkeerde oren hebben, ook wel lijmoor genoemd. Het middenoor raakt hierbij opgevuld met dik, plakkerig vocht dat zich tegen de trommelvliezen ophoopt. Het komt vaak voor dat ouders dit niet doorhebben totdat een dokter hiernaar kijkt. Het probleem dat hieruit ontstaat, is dat een kind in de eerste jaren van zijn leven de belangrijkste jaren voor de taalontwikkeling!- klanken niet goed kan onderscheiden. Het verschil tussen boom en boon en huis en heus, bijvoorbeeld. De slechthorendheid zorgt er ook voor dat kinderen zich slechter bewust worden van lettergrepen in woorden, zoals in-te-ressant. Het gebrek aan het horen van heldere klanken in de kinderjaren kan levenslange gevolgen hebben als er niet tijdig ingegrepen wordt. Soms worden er buisjes in de oren aangebracht om het geluid te zuiveren, soms heeft het meer zin om de amandelen te verwijderen die de oorzaak zijn van de steeds terugkomende ontstekingen. Het is lastig om bij deze problemen de diagnose dyslexie te stellen. De problemen die zijn ontstaan hebben ontzettend veel overeenkomsten met de problemen die bij dyslexie voorkomen, maar er blijft een verschil in het feit dat echte dyslexie aangeboren is en zich niet pas op latere leeftijd ontwikkelt.

26 De schuld van de taal? Een andere interessante suggestie is of de moeilijkheid van een taal zelf dyslexie kan uitlokken. Helaas konden hierover alleen gegevens over de Engelse taal gevonden worden, dus passende informatie over onze taal is helaas niet te geven. Desondanks is de informatie over de Engelse taal wel boeiend om in dit artikel mee te nemen. We hebben eerder aangegeven dat mensen met dyslexie veel problemen hebben met taalklanken, zoals het verschil in dot, dop of dok. In de Engelse taal zijn er 1100 schrijfwijzen voor klanken, die ieder individueel geleerd moeten worden en die samen voor 40 verschillende klanken zorgen bij het uitspreken. Hierbij zit de taal natuurlijk doordrenkt met zeer hinderlijke uitzonderingsregels, zoals de uitspraak van cough, bough, dough en tough. Of kijk naar de ch-klank in bijvoorbeeld chat, chute en scholar. En dan zijn er nog lettercombinaties die je anders schrijft, maar hetzelfde uitspreekt, zoals sh in ship, initial en machine. Deze hinderlijke taaluitzonderingen die stuk voor stuk geleerd moeten worden, lijkt ervoor te zorgen dat er in Engelstalige gebieden tot wel twee keer meer mensen met dyslexie voorkomen dan in anderstalige landen. In Italië zijn er bijvoorbeeld slechts 33 schrijfwijzen voor klanken die samen representatief zijn voor 25 klanken. Dit is bijna 1-op-1, waardoor de regels voor klankenleer veel regelmatiger zijn, en dus veel gemakkelijker te leren. Onderzoeken tonen dat ook aan dat dyslectische Italianen beter hun eigen taal lezen dan dat Engelse lezers hun eigen taal lezen, terwijl ze wel dezelfde scores hebben in standaard onderzoeken en dezelfde afwijkingen vertonen in PET-scans. Het is zelfs zo dat heel veel Italianen er prima in slagen om hun dyslexie volledig te negeren, terwijl zij op grote problemen zouden stuiten als ze in een land met een veel moeilijkere taal waren opgegroeid! Om dit nog eens te onderstrepen kwamen onderzoekers naar dit fenomeen een prachtig geval tegen van een man die opgegroeid was in Japan, maar Amerikaanse ouders had. Deze man werd tweetalig opgevoed in Japans en Engels. Wat bleek? Bij de Engelse taal toonde hij alle tekenen van dyslexie en had hij veel meer moeite met lezen en schrijven, terwijl het Japans hem relatief veel beter af ging. Japans is fundamenteel verschillend en complexer dan het Engels, maar de klanken zijn een heel stuk eenvoudiger. Uit deze studies blijkt dus dat de problemen met dyslexie ook een kwestie kunnen zijn van geografisch geluk: je moedertaal kan bepalend zijn voor de problemen die je tegenkomt.

27 De basis? Dan is er nog de theorie die ervan uitgaat dat dyslexie de grondslag heeft bij een slechte basis. Om dit uit te leggen, volgen hieronder enkele korte verhalen die de gedachte achter deze theorie verhelderen. Mozart is een beroemde pianocomponist. Hij kwam uit een zéér muzikale familie en is vanaf zijn geboorte blootgesteld aan prachtige, complexe pianostukken. Zijn talent is enorm gepusht vanaf zijn geboorte en dit heeft hij waargemaakt: hij ontwikkelde een groot talent voor de piano en heeft ons prachtige stukken gegeven die tot op de dag van vandaag zeer geliefd zijn bij vele pianisten. Maar wat hadden wij nu van Mozart gehoord, als zijn moeder hem direct na zijn geboorte had afgestaan en hij opgegroeid was tussen twee bouwvakkers? Als hij dan eens een piano had aangeraakt toen hij een jaar of 14 was, was er dan ook zulke mooie muziek uit zijn vingers gekomen? Misschien wel, maar de kans is groot dat we nooit meer van hem gehoord hadden. Een oud onderzoek in een weeshuis. 25 kinderen van dezelfde leeftijd worden gevolgd. De situatie in het weeshuis is slecht: er is weinig personeel, weinig faciliteiten en weinig geld. Er worden twaalf kinderen geadopteerd. Uit een IQ-test blijkt dat het gemiddelde IQ van de kinderen die achterblijven in het weeshuis 84 is, van de geadopteerde kinderen is het IQ 66. De geadopteerde kinderen krijgen goed onderwijs, veel liefde en persoonlijke aandacht en hun moeders krijgen vanuit het experiment uitgebreide uitleg hoe zij hun kinderen het meest stimuleren. Na 18 maanden is het IQ van de achtergebleven kinderen in het weeshuis 66 (22 punten afgenomen), de geadopteerde kinderen hadden een IQ van maar liefst 101 gemiddeld! De groep geadopteerde kinderen heeft later in het leven gemiddeld een betere studie gedaan en een hogere functie bekleed, terwijl de andere groep lagere functies vervulde en er een groot deel werkeloos was. Hoewel aan IQ-testen tegenwoordig minder waarde wordt gehecht, toont bovenstaande wel aan dat veel dingen in het leven maakbaar zijn. De hersenen kunnen groeien en veranderen. Zo blijkt uit ander onderzoek dat de hersenen van taxichauffeurs in Londen in het deel voor ruimtelijk inzicht meer neurologische (zenuw)verbindingen hebben, omdat zij de plattegrond van Londen altijd in hun hoofd moeten hebben om op de meest logische wijze van A naar B te gaan. En dan maken we nu de stap terug naar dyslexie: is dyslexie niet gewoon het gevolg van een slechte basis? Kan iemand die nooit een goede basis geleerd krijgt op taalgebied, wel goed lezen? Kan iemand die nooit leert optellen en aftrekken, ooit een oplossing vinden met logaritmes? Kortom: kan iemand die nooit het alfabet beheerst ooit een Harry Potter boek lezen? Volgens sommigen ligt hier direct de problematiek van dyslexie. Aanhangers van deze theorie beweren dat de oorzaak niet in de hersenen kan liggen, omdat deze, zoals uit bovenstaande voorbeelden blijkt, zich aanpassen aan wat zij aangeleverd krijgen, meerekken als er meer informatie opgeslagen moet worden en dus kunnen