EFFECTIEVE FEEDBACK OVER DE WAARDE EN WAARDERING VAN SCHRIFTELIJK FEEDBACK OP DE ONTWIKKELINGSKAART VAN STUDENTEN JURIDISCH, ZAKELIJKE DIENSTVERLENING

Transcriptie

1 EFFECTIEVE FEEDBACK OVER DE WAARDE EN WAARDERING VAN SCHRIFTELIJK FEEDBACK OP DE ONTWIKKELINGSKAART VAN STUDENTEN JURIDISCH, ZAKELIJKE DIENSTVERLENING Gabriëlle Copini Docent en Coach Friesland College Jelle Tiegelaar - Leraar in opleiding NHL Stenden FC-Coach: Natasha Jakhari NHL-begeleider: Ella ten Barge Datum versie concept:

2 Voorwoord Wij danken onze collega s van het Friesland College voor de mogelijkheid om onderzoek op de werkvloer te doen, in het bijzonder: team Zakelijke Dienstverlening, team Juridisch, Ashwin Brouwer (beleidsmedewerker onderwijs), Mieke Morssinkhof (ondersteuner praktijkgestuurd leren). Gabriëlle Copini & Jelle Tiegelaar Mei

3 Inhoudsopgave Voorwoord... 1 Samenvatting... 3 Hoofdstuk 1 Inleiding Aanleiding Relevantie praktijkonderzoek schriftelijk feedback Hoofdvraag en deelvragen Begrippenkader Onderzoeksmethode Theoretisch model... 6 Hoofdstuk 2 - Wat is er bekend over de invloed van schriftelijke feedback op leergedrag van studenten? Schriftelijke feedback Voor- en nadelen van schriftelijk feedback Effectieve (schriftelijk) feedback Feedback op de ontwikkelingskaart Eerder opgedane ervaringen met feedback op de ontwikkelingskaart... 9 Hoofdstuk 3 - Hoe wordt er binnen de opleiding juridisch schriftelijk feedback gegeven op de ontwikkelingskaart? Hoofdstuk 4 - Hoe waarderen en gebruiken studenten de schriftelijke feedback? Hoofdstuk 5 Conclusie Hoofdstuk 6 Aanbevelingen Bronnenlijst Bijlage 1 Feedback Kijkwijzer van Mieke Morssinkhof Bijlage 2 Analyse ontwikkelingskaart Bijlage 3 Voorbeeld ontwikkelingskaart eerstejaars student juridisch van Friesland College 20 2

4 Samenvatting Wat voedsel is voor het lichaam, is feedback voor de geest (Hoeberichts & Van Dijck, 2014). Het Friesland College (FC) heeft de onderwijsvisie kernachtig samengevat: Praktijk Gestuurd Leren (PGL) oftewel studenten leren het meest vanuit de eigen ervaring (in de samenleving, als democratisch burger en in het toekomstig beroep). Het Friesland College kent twee vormen van PGL: Praktijkroute (leren in de echte praktijk) en Leereenheden (praktijksturing door opdracht/project geïnspireerd door de praktijk). Onze onderwijsvisie en onze zes leerprincipes passen bij een sociaal-constructivistische benadering waarin leren volgens Vygotsky een sociaal proces is (Eduet, 2015). Bij de opleiding juridisch (Zakelijke Dienstverlening) werken we sinds 2016 in de school met leereenheden; in vijf weken werkt de student aan een realistische praktijkopdracht. Hierbij vormen kennis, vaardigheden en persoonlijke ontwikkeling het uitgangspunt, en komen deze drie onderdelen samen. Hoe leren deze studenten? Feedback vormt een rol bij dit leren binnen de leereenheden (beoordelen om te leren), en ook bij het positief beïnvloeden van onderwijsprestaties. Na afronding van de praktijkopdracht delen de docenten namelijk hun schriftelijke feedback met de studenten door deze feedback op de digitale ontwikkelingskaart van de betreffende student te vermelden. Is het nu ook zo dat de ontvangen feedback heeft geleid tot nieuw gedrag, tot leren? Wat is er voor nodig om dit (meer) te bewerkstelligen? We hebben onderzoek gedaan naar de waarde en waardering van schriftelijk feedback onder de eerstejaars studenten juridisch, niveau 4. Uit ons onderzoek is naar voren gekomen dat ruim de helft van de eerstejaars studenten juridisch de feedback op de ontwikkelingskaarten leest. Een groot deel van de studenten (47 procent van de respondenten) heeft behoefte aan meer duidelijke feedback en/of wil meer informatie over hoe het beter kan. Ook geven studenten aan dat ze het van belang vinden dat de feedback tijdig wordt gegeven. Studenten vinden dat er wel iets is veranderd door de ontvangen feedback, en zij geven voorbeelden als: verbeterde concentratie, taalgebruik, de houding. Er is dus een zekere invloed van de schriftelijke feedback op de ontwikkelingskaart, op het leergedrag van de studenten juridisch. Wat deze impact precies is, is nog te ongrijpbaar. Het is van belang om tijdens het proces van feedback geven de rol van de feedbackontvanger niet te onderschatten; deze dient niet enkel de feedback te lezen en te begrijpen, maar bovenal de intentie te hebben om zichzelf te verbeteren. 3

5 Hoofdstuk 1 Inleiding 1.1 Aanleiding Sinds het schooljaar werken de docenten van de opleiding juridisch (Zakelijke Dienstverlening, Friesland College) met feedback op de ontwikkelingskaarten. Feedback behoort tot een van de belangrijkste factoren die onderwijsprestaties positief kan beïnvloeden (Hattie & Timperley, 2007). Het Friesland College geeft tevens het doel aan van beoordelen om te leren (feedback geven vanuit deskundigheid of expertise); de student een volgende stap in het leerproces zetten (Friesland College, 2015). Op de ontwikkelingskaarten (soort van studievoortgangskaarten) vermelden de docenten van het opleidingsteam hun feedback voor de student per leereenheid (praktijkopdracht). Het doel hiervan is dat de student meer zelfinzicht krijgt en dat er een ontwikkeling in het leergedrag in gang wordt gezet wat zichtbaar is in de volgende leereenheid. Daarnaast heeft het geven van feedback tot doel de motivatie van studenten voor onderwijs(activiteiten) te vergroten. De docenten van de opleiding juridisch besteden relatief veel tijd en energie aan het vormgeven van de feedback en het daadwerkelijk opschrijven van de feedback op de ontwikkelingskaart van de student. Het is voor ons onderwijs van belang dat we weten wat de kwaliteit is van onze inspanning voor het leren van de student. Is deze schriftelijke feedback effectief? Begrijpt de student de ontvangen feedback, en hoe waardeert de student van de opleiding juridisch de ontvangen feedback? Momenteel is het niet of onvoldoende duidelijk wat het effect van onze schriftelijke feedback is, en hoe onze studenten de feedback van hun docenten waarderen. Uit onderzoek is gebleken dat feedback pas effectief is als het de kloof tussen waar de student is en waar het hoort te zijn, verkleint (Hattie & Timperley, 2007). In welke mate dichten wij, docenten juridisch, deze kloof voor en met onze studenten? Hoe leren onze studenten van de ontvangen feedback? Relevantie praktijkonderzoek schriftelijk feedback We willen met ons praktijkonderzoek inzicht krijgen in: - de wijze waarop de docent schriftelijke feedback geeft aan de student - welke invloed feedback op ontwikkelingskaart heeft op het leergedrag en de leerprestaties van de student juridisch 4

6 1.2 Hoofdvraag en deelvragen De hoofdvraag van ons onderzoek is daarom zeer relevant voor onze onderwijspraktijk: Wat voor invloed heeft de schriftelijke feedback, vermeld op de ontwikkelingskaarten, op het leergedrag de studenten juridisch (zakelijke dienstverlening), van het Friesland College? Ons praktijkonderzoek gaat in op volgende deelvragen: 1. Wat is er bekend over de invloed van schriftelijke feedback op leergedrag van studenten? (hoofdstuk 2) 2. Hoe wordt er binnen de opleiding juridisch schriftelijk feedback gegeven op de ontwikkelingskaart? (hoofdstuk 3) 3. Hoe waarderen en gebruiken studenten juridisch de schriftelijke feedback? (hoofdstuk 4) Begrippenkader Feedback: de informatie die je krijgt over de manier waarop zijn of haar gedrag overkomt en of het goed wordt begrepen (Hattie & Timperley, 2007). Effectieve Feedback: de informatie die studenten helpt het gat te overbruggen tussen wat ze al kunnen/weten en wat ze moeten/horen te bereiken (Shute, 2008). 1.3 Onderzoeksmethode Om de validiteit te verhogen hebben we meerdere type bronnen gebruikt. Onze onderzoeksmethode bestaat uit een combinatie van literatuuronderzoek, interview en enquête. Voor deelvraag 1 hebben we desk research gedaan. Naast het bestuderen en raadplegen van onderzoeken hebben we voor de deelvragen 2 en 3 ook een interview afgenomen met een feedback expert binnen het Friesland College en een online-vragenlijst feedback afgenomen onder de studenten juridisch (mbo niveau 4, klas 1a, cohort 2017). De beperking van de online-vragenlijst is dat we niet konden doorvragen. Daarnaast hebben we 10 ontwikkelingskaarten onder de loep genomen; een geheel willekeurige steekproef (aselecte steekproef) onder 20 eerstejaars studenten. Onze analyse hebben we zo goed als mogelijk uitgevoerd, echter is er mogelijk een incorrecte niveau-indeling qua feedback gemaakt. Als extra controle hebben we de resultaten uit de vragenlijst afzonderlijk beoordeeld. 5

7 1.4. Theoretisch model Feedback is one of the most powerful influences on learning and achievement, but this impact can be either positive or negative. Its power is frequently mentioned in articles about learning and teaching, but surprisingly few recent studies have systematically investigated its meaning. ( ) although feedback is among the major influences, the type of feedback and the way it is given can be differentially effective. A model of feedback is then proposed that identifies the particular properties and circumstances that make it effective, and some typically thorny issues are discussed, including the timing of feedback and the effects of positive and negative feedback (Hattie & Timperley, 2007). We toetsen de praktijk van het feedback geven aan het feedback model van de Nieuw- Zeelandse onderwijskundigen Hattie & Timperley. Hierin geven zij aan dat feedback de kloof dient te dichten tussen wat de studenten al kunnen/weten en het gewenste doel. Effectieve feedback geeft volgens de onderwijskundigen antwoord op drie vragen: where am i going, how am i going en where to the next, en deze vormen van feedback zijn weer uit te splitsen in vier feedbackniveaus: taakniveau, procesniveau, zelfregulatie en zelf. Feedback op procesniveau en zelfregulatie zijn het meest effectief (Hattie & Timperley 2007). In paragraaf 2.2. gaan we hier uitvoering op in. Het feedback model zoals Hattie & Timperley (2007) dit hebben weergegeven: 6

8 Hoofdstuk 2 - Wat is er bekend over de invloed van schriftelijke feedback op leergedrag van studenten? 2.1 Schriftelijke feedback Feedback is een krachtige manier om het leren te ondersteunen mits dit correct wordt gegeven; objectief, gericht op het doel van de opdracht en duidelijk omschreven. Volgens Hattie & Timperley is het belangrijk dat docenten vaardig zijn in het geven van feedback én in het ontvangen van feedback: docenten vragen hun studenten nauwelijks om feedback, en bij ongevraagd feedback kunnen ze er niet altijd goed mee omgaan (Hattie & Timperley, 2007). Wij gaan in ons onderzoek in op schriftelijk feedback; de feedback op de ontwikkelingskaart van de student. Er wordt in de literatuur onderscheid gemaakt tussen drie typen schriftelijk feedback: progressie feedback (in hoeverre je bent verbeterd t.o.v. de vorige taak), feedback met vragen (het stellen van vragen aan de student n.a.v. een taak) en feedback met verbetersuggesties. Deze verbetersuggesties hebben betrekking op inhoud, structuur, taal, lay-out (Bergsma, 2016). Studenten ervaren de ontvangen feedback met verbetersuggesties als nuttig. Schriftelijke feedback met verbetersuggesties heeft een significant effect op de prestatie van de studenten in een vervolgopdracht. Bergsma deed onderzoek naar schriftelijk feedback binnen het hoger onderwijs. Studenten zijn volgens haar door de ontvangen feedback instaat zichzelf te verbeteren in een vervolgtaak (Bergsma, 2016). Volgens Bergsma kan de dialoog tussen docent en student meer betekenis geven aan de feedback (Bergsma, 2016). Wat de omvang van schriftelijke feedback betreft, korte feedbacknotities gericht op een deel van de taak zijn voldoende begrijpelijk voor studenten (Hattie & Timperley, 2007) Voor- en nadelen van schriftelijk feedback Een voordeel van schriftelijke feedback is dat het een tastbaar houvast biedt bij revisie. Als mogelijk nadeel wordt gezien dat het vaak slecht wordt begrepen (het kant harder overkomen dan is bedoeld). Een advies qua feedback geven is om schriftelijke feedback te combineren mondeling feedback; kort persoonlijk commentaar in schriftelijke vorm, en een selectie van veelvoorkomende problemen en mogelijke oplossingen in een groepsbijeenkomst (RuG, 2018). 7

9 2.1.1 Effectieve (schriftelijk) feedback De Amerikaanse psychologe Carol Dweck houdt al jaren een vurig pleidooi voor feedback gericht op groei. Deze vorm van feedback legt de focus op de aanpak, het proces en de inspanning. Volgens haar leidt deze vorm van feedback tot weerbare studenten. Het is volgens haar van belang dat docenten leren om met feedback ook de growth mindset te stimuleren; studenten met een groei gerichte mindset geloven dat je je kunt blijven ontwikkelen, zij gaan uitdagingen en hindernissen aan, leveren een zekere inspanning, kunnen tegen kritiek en ze zien het succes van anderen als iets waar zij ook zelf beter van kunnen worden. Feedback moet volgens Dweck tips bevatten die betrekking hebben op het leerproces en leerstrategieën (Dweck, 2010). Feedback is alleen effectief als dit op een bepaalde wijze wordt gegeven. In het feedbackmodel van Hattie & Timperley (2007) worden steeds drie feedback-vragen gesteld: 1. Waar ga ik heen (wat zijn de doelen)? (feed up) 2. Hoe ga ik (welke vorderingen heb ik gemaakt)? (feedback) 3. Wat is mijn volgende stap (welke vorderingen moet ik nog maken om het doel te bereiken)? (feed forward) De bovenstaande drie vragen kunnen betrekking hebben op de onderstaande vier niveaus: 1. Taak of product (voor welke taak sta je?, is de taak correct/incorrect uitgevoerd?) 2. Leerproces (wat is je gekozen aanpak?, aanwijzingen geven hoe studenten kunnen zoeken naar een nieuwe oplossingsstrategie) 3. Zelfregulatie (zelfsturend leervermogen, hoe effectief voert de student een bepaalde taak uit, leer je van je eigen aanpak?) 4. Zelf niveau (persoonlijke kwaliteit en persoonlijke kenmerken, wat zegt dit over jezelf?) Daarnaast is het van belang dat de feedbackgeven en de feedbackontvanger op hetzelfde niveau spreken, dat de feedback niet-beoordelend is, eenduidig en helder is, ondersteunend, op tijd en geloofwaardig is. De docent dient geen feedback op eigenschappen te geven ( je bent slim ), wel concrete suggesties vanuit kennis en ervaring en vooral feedback te richten op het proces (aanpak, interactie, beleving). Procesgerichte feedback is pas echt effectief als de feedbackontvanger de intentie (bereidheid) heeft zichzelf te verbeteren (Hoeberichts & Van Dijk, 2014). 8

10 2.2 Feedback op de ontwikkelingskaart Het docententeam juridisch, bestaande uit acht personen, geeft al ruim twee jaar schriftelijk feedback via de ontwikkelingskaart. De inhoud en de opzet van de feedback verschilt per collega. De ene collega is kort van stof, en de andere docent wijdt (behoorlijk) uit. Het opleidingsteam juridisch heeft in het schooljaar een workshop gevolgd volgens het feedback-model van Hattie. Op de ontwikkelingskaarten van de studenten gaat de ene collega expliciet in op de niveaus van Hattie, en de andere collega doet dit in z n geheel niet. Er is geen eenduidige visie wat het geven van feedback betreft en de wijze van feedback geven loopt enorm uiteen. Uit een groepsgesprek met het docententeam over de feedback op de ontwikkelingskaart, blijkt dat: Feedback geven op de ontwikkelingskaart neemt veel tijd in beslag; Feedback op de ontwikkelingskaart moet kort zijn; Het niet altijd duidelijk is of de student de feedback heeft gelezen en/of begrijpt; Het niet altijd duidelijk is wat de student met de ontvangen feedback heeft gedaan; Het feedback model van Hattie niet (expliciet) wordt gehanteerd; De begrippen van het feedback model van Hattie niet altijd wordt begrepen door de docent en/of door de student; Het docententeam het er wel over eens is dat de student iets moet hebben aan de feedback, en dat hij/zij bij een volgende leereenheid moeten laten zien bij een volgende taak/product iets met de eerder ontvangen feedback te hebben gedaan; De coach van de student de ontwikkelingskaart met de student bespreekt en ingaat op de schriftelijke feedback die collega-docenten op de ontwikkelingskaart hebben vermeld Eerder opgedane ervaringen met feedback op de ontwikkelingskaart Ashwin Brouwer heeft in 2016 onderzoek gedaan naar de ervaringen van studenten met de leereenheden (eerstejaars en tweedejaars studenten Zakelijke Dienstverlening; marketing & communicatie, en secretarieel). De resultaten van zijn onderzoek: procent van de respondenten begrijpt en gebruikt de feedback procent van de respondenten begrijpt de feedback en gebruikt het soms 3. 2 procent van de respondenten begrijpt de feedback niet en gebruikt dit dan ook niet procent van de respondenten geeft aan het handelen vaak wel aan te passen na feedback/reflectie procent van de respondenten geeft aan het handelen altijd aan te passen na feedback/reflectie Het geven, krijgen en vragen van feedback tijdens het werken met de leereenheden is vooral een spel tussen docenten en studenten onderling en gaat alle kanten op binnen dit speelveld. (Brouwer, 2016). 9

11 In het onderzoek van Brouwer komt het volgende naar voren over feedback (Brouwer, 2016): 1. Studenten willen ook graag feedback op hun FC-rol (competenties), niet alleen op de producten. 2. De feedback die studenten hebben gekregen bij leereenheid 1 had niet altijd tips, bij sommige docenten wel, bij sommige docenten niet. Dat vinden ze jammer want daardoor weten ze niet goed wat ze moeten verbeteren in de volgende leereenheid. Brouwer doet de aanbeveling dat de feedback die het opleidingsteam geeft n.a.v. een leereenheid de student verder moet helpen. De feedback op de ontwikkelingskaart moet volgens hem ook echt adviezen bieden aan de student, zodat deze verder kan komen (beoordelen om te leren). Voor studenten is het essentieel dat ze weten wat er van het wordt verwacht en dat ze weten/begrijpen wat ze moeten verbeteren. Studenten waarderen over het algemeen feedback die concreet, eerlijk is, aanmoedigt om verder te gaan en informatie geeft over hoe zichzelf te verbeteren (Hattie & Timperley, 2007). 10

12 Hoofdstuk 3 - Hoe wordt er binnen de opleiding juridisch schriftelijk feedback gegeven op de ontwikkelingskaart? We hebben tien ontwikkelingskaarten leereenheid 4 bewust communiceren van studenten onder de loep genomen en de Kijkwijzer Effectief Feedback gebruikt (bijlage 1), ontwikkeld door Mieke Morssinkhof, ondersteuner praktijk gestuurd leren bij het Friesland College. Deze kijkwijzer is gebaseerd op het feedback-model van Hattie & Timperley. Er is door ons geturft in welke mate er feedback is gegeven door de docenten juridisch op taak, proces en zelfregulatie, zelf. De docenten juridisch hebben geen feedback op persoonlijke kwaliteiten of kenmerken. Vandaar dat dit niet is opgenomen onze analyse (bijlage 2). In het onderstaande cirkeldiagram zijn de resultaten van onze analyse verwerkt. Aantal type feedback per niveau op de ontwikkelingskaart Leereenheid 4 : Feedback Feedback op zelfregulatie Feedback op het proces Feedback op de taak Een voorzichtige en voorlopige conclusie is dat de docenten juridisch vooral schriftelijke feedback op procesniveau geven. Feedback op taakniveau neemt een tweede plaats in, en net daar onder het niveau van zelfregulatie. 11

13 Hoofdstuk 4 - Hoe waarderen en gebruiken studenten de schriftelijke feedback? We hebben een digitale vragenlijst uitgezet onder de studenten van klas 1A Juridisch; van de 20 studenten hebben 19 studenten de vragenlijst ingevuld. De uitkomst van onze enquête: Bijna 90 procent van de studenten weet wat de bedoeling is van de ontvangen feedback/begrijpt de ontvangen feedback 57,9 procent van de studenten leest de ontvangen feedback 42,1 procent van de studenten leest de ontvangen feedback niet 84,2 procent van de studenten doet iets met de ontvangen feedback 5,3 procent van de studenten doet niets met de feedback, omdat hij/zij het niet begrijpt 5,3 procent van de studenten doet niets met de feedback, omdat hij/zij vindt dat het niet waar is 78,9 procent van de studenten vraagt de docent om hulp als de ontvangen feedback niet wordt begrepen 10,5 procent van de studenten vraagt de docent niet om hulp als de ontvangen feedback niet wordt begrepen 10,5 procent vraagt de docent soms om hulp als de ontvangen feedback niet wordt begrepen De studenten geven op de vraag wat is er volgens jou veranderd aan jouw houding, gedrag leerprestaties door de ontvangen feedback?, de volgende antwoorden: Het is beter geworden (2) Ik denk na over de dingen die worden gezegd daarop en denk er over na of ik die kan veranderen. nou ik ben bezig met het beter begrijpen van Nederlands en dat te verbeteren Niet. niet zo veel goed, door middel met betere concentratie. bij mij is niks veranderd ik probeer aan mijn verbeteringen te werken in bepaalde opzichten is het positief veranderd, ben ik beter mijn best gaan doen door beter te letten op wat ik doe, en beter te omschrijven waarom ik iets doe wel goed Geen voorbeeld Door leerdoelen te stellen en deze te behalen ik vind dat ik wel wat doe met de feedback en probeer daar rekening mee te houden met de dingen die ik doe. door middel van de feedback kan je zelf de vooruitgang zien. Gegeven feedback was Nederlands verbeteren en in de les Nederlands oefen ik nu heel goed met juiste zinsopbouw etc. Ik weet waar en wat ik moet verbeteren door een feedback die mij is gegeven met ik mijn houding daarop aangepast 12

14 Op de vraag wat zou je willen veranderen aan de feedback op de ontwikkelingskaarten, geeft 53 procent van de studenten aan niets te willen veranderen. 47% van studenten geeft de volgende antwoorden: 1. Dat het op tijd wordt gegeven. 2. Duidelijker, wat verwachten ze van me. Wat willen ze de volgende keer beter zien? Waarom is het niet goed? 3. Ik zou graag van alles willen weten, of ik iets goed of minder goed doe. 4. Ik zou de vage delen duidelijker willen hebben. 5. De leraren kijken niet altijd hetzelfde na, ze moeten beter communiceren 6. Maak het duidelijker aub 7. Duidelijker feedback 8. Dat er ook een cijfer bij staat 13

15 Hoofdstuk 5 Conclusie Wat is er bekend over de invloed van schriftelijke feedback op leergedrag van studenten? Uit ons literatuuronderzoek is naar voren gekomen dat schriftelijke feedback invloed heeft op het leergedrag van studenten. Schriftelijke feedback met verbetersuggesties heeft een significant effect op de prestatie van de studenten in een vervolgopdracht. Het is wel van belang om schriftelijke feedback te combineren met mondeling feedback (persoonlijk commentaar), en de veelvoorkomende problemen en mogelijke oplossingen tijdens een groepsbijeenkomst naar voren te brengen. Hoe wordt er binnen de opleiding juridisch schriftelijk feedback gegeven aan studenten op de ontwikkelingskaart? Het feedback model Hattie & Timperley is een krachtig middel om effectief feedback te kunnen geven, ook schriftelijk. Het docententeam juridisch maakt hier nog onvoldoende (bewust) gebruik van. Op de ontwikkelingskaarten van de studenten juridisch jaar 1 wordt er vooral feedback op procesniveau gegeven. Volgens Hattie & Timperley is feedback op procesniveau en op het niveau van zelfregulatie effectief. Hoe waarderen en gebruiken de studenten juridisch de schriftelijke feedback? Ruim 50% van de studenten leest de feedback op de ontwikkelingskaart. De meeste studenten doen ook iets met de ontvangen feedback. Bijna de helft van de studenten geeft aan de meeste feedback vaag/onduidelijk te vinden, weten niet wat te doen met de ontvangen feedback en/of willen meer informatie over wat was goed, en hoe kan ik het beter doen. Aangekomen bij de vraag waar ons praktijkonderzoek mee begon: Wat voor invloed heeft de schriftelijke feedback, vermeld op de ontwikkelingskaarten, op het leergedrag van de studenten juridisch (zakelijke dienstverlening), van het Friesland College? Er is een zekere invloed van de schriftelijke feedback op de ontwikkelingskaart op het leergedrag van de studenten juridisch. Wat deze impact precies is, is nog te ongrijpbaar. De feedbackgevers (docenten juridisch) hebben nog onvoldoende kennis/expertise om (bewust) effectief feedback te geven op de ontwikkelingskaart. Daarnaast speelt de feedbackontvanger een zeer belangrijke rol om iets te kunnen zeggen over de invloed van schriftelijke feedback; een groot deel van de studenten leest de ontvangen feedback niet. Volgens ons is er daarmee sprake van een gemiste kans om de snelheid van het leren te verdubbelen. Het is van belang om tijdens het proces van feedback geven de rol van de feedbackontvanger niet te onderschatten; deze dient niet enkel de feedback te lezen en te begrijpen, maar bovenal dient de feedbackontvanger de intentie te hebben om zichzelf te verbeteren. 14

16 Hoofdstuk 6 Aanbevelingen Uit onze conclusie willen we een pakket van aanbevelingen voorstellen om de kwaliteit van effectief feedback geven te verbeteren en om het leren van de student te stimuleren: Een eenduidige visie van feedback geven en werkwijze van feedback binnen het docententeam ontwikkelen; Intervisie/training effectief feedback geven voor de docenten team juridisch; Schriftelijke feedback combineren met dialoog docent-student/klassikale terugkoppeling van veelvoorkomende punten; Vaste momenten in het jaar plannen voor individuele gesprekken met studenten en groepsgesprekken met studenten over het effect van de ontvangen feedback en de bereidheid om jezelf te willen verbeteren. 15

17 Bronnenlijst Bergsma-van doren, M. (2016). Het Effect van Schriftelijke Feedback met Verbetersuggesties en Motivatie op de Prestatie van Studenten. Geraadpleegd op 5 maart 2018, van Brouwer, A. (2016). Wat zijn de ervaringen van studenten cohort 2016 die werken met leereenheden bij Zakelijke dienstverlening & Communicatie van het Friesland College? Leeuwarden: Friesland College. Brouwer A. (2016). Leereenheden. Wat zijn de leerervaringen van studenten en docenten in het werken met de leereenheden? Leeuwarden: Friesland College. Dweck, C.S. (2010). Mind-sets and Equitable Education. Principle Leadership. 10 (5), Geraadpleegd op 30 april 2018, van Eduet (2015). Visie op leren. Sociaal Constructivisme. Geraadpleegd op 30 april 2018, van Friesland College (2015). Principes van praktijkgestuurd leren op het Friesland College. Leeuwarden: Friesland College. Hattie, J. & Timperley, H. (2007). The power of feedback. Review of Educational Research, 77 (1), Hoeberichts J. & Dijck, H. van (2014). Feedback als kloppend hart van de lerende organisatie. Den Haag: School aan zet. Rijksuniversiteit Groningen (2018). Feedback. Geraadpleegd op 30 april 2018, van Shute, V.J. (2008). Focus on Formative Feedback. Review of Educational research, 78 (1),

18 Bijlage 1 Feedback Kijkwijzer van Mieke Morssinkhof Feedback op taakniveau Deze feedback richt zich op de mate waarin een taak gedaan is en/of het resultaat is bereikt Voorbeelden zijn: a. Je antwoord is juist/onjuist b. Jouw bezwaarschrift voldoet aan alle criteria (aangepast aan de opleiding juridisch) c. Heb je het juiste wetsartikel gebruikt? (aangepast aan de opleiding juridisch) Feedback op procesniveau Deze feedback richt zich op de onderliggende processen van de taken, op de taken zelf en op de uitbreiding van de taken Voorbeelden zijn: a. Wat is er verkeerd en waarom? b. Wat is jouw volgende stap? c. Welke methode heb je gebruikt om de casus op te lossen? (aangepast aan de opleiding juridisch) Feedback op het zelfregulatieniveau Deze feedback is er op gericht studenten vertrouwen te laten krijgen in zichzelf en controle uit te oefenen op hun eigen leerproces Voorbeelden zijn: a. Kan je nog een andere strategie bedenken die je kunt gebruiken? b. Wat heb je geleerd? c. Waarover twijfel je nog? d. Kan je me uitleggen hoe je dit hebt geleerd? 17

19 Bijlage 2 Analyse ontwikkelingskaart Per student is geanalyseerd hoe vaak er feedback is gegeven op de ontwikkelingskaart, op het niveau van: taak, proces en zelfregulatie. Op taakniveau in totaal 19, op procesniveau 115 en op zelfregulatieniveau 14. Student 1 Student 2 Student 3 Student 4 Student 5 Student 6 Feedback op taakniveau 4 een mooie start van het filmpje, je geeft aan welke drie fragmenten er getoond moeten worden. 2- jouw beschikking en bezwaarschrift voor een groot deel voldaan aan de (wettelijke) voorwaarden. - je hebt voldoende laten zien dat je bewust kunt communiceren. 1 het filmpje heeft wel titels en overgangen. 1 je dossier is volledig, dat is mooi! 1 jouw beschikking en bezwaarschrift voldoen aan de (wettelijke) voorwaarden. Feedback op procesniveau 10 opzet/structuur duidelijke structuur aangebracht 11 je hebt nog wat moeite met de juiste zinsbouw, zet vak een punt en begin liever een nieuwe zin dan ze te lang te maken. denk om je Nederlands? Het is belangrijk dat je een gast niet ontvangt met hallo. Het is belangrijk dat je de huidige tijd spreekt 13 Jij moet de klant ontvangen en niet Feedback op zelfregulatie 1 tip: zorg voor de volgende keer voor een volledige motivering I je hebt duidelijk je best gedaan op de brieven en de s! Goed gewerkt. 2 Je hebt hierbij laten zien dat je inzet toont en wilt leren. andersom 9 2 tip: zoek de volgende keer een voorbeeld wat iets dichter bij jou ligt, bijv de aanvraag van STUFI. 9 2 Goed aan je schriftelijk, juridisch dossier gewerkt? Je Nederlands is al vooruit gegaan. 12 als je met iemand in gesprek gaat zou het goed zijn iets minder snel te spreken, het is soms onduidelijk. 3 je hebt je best gedaan op de correspondentie van de leereenheid. 18

20 Student 7 Student 8 Student 9 Student 10 Totaal Aantal naar voren gekomen type feedback 4 een volgende keer een opdracht op tijd inleveren graag! Je was nu te laat. ook wordt gezien dat jij niet de bezoeker ontvangt, maar dat je zelf de bezoeker bent. Dit was niet de opdracht. 2. jouw beschikking en bezwaarschrift voldoende redelijk aan de (wettelijke) voorwaarden. dit is niet volgens de opdracht je moet drie fragmenten laten zien. 1 je dossier correspondentie is in orde qua volledigheid 3 we hebben tijdens werkplaatsen samen aan je dossiercommunicatie gewerkt, het ziet er goed uit. 14 let op d/t fouten en vraag de docent Nederlands om feedback. 15 let in je brieven en mails op de aankleding van het geheel. 11 laat je werk eens tussentijds in een werkplaats bekijken. 11. opbouw/structuur helder tip2: zoek de volgende keer een onderwerp waar jij mogelijk zelf ook iets mee hebt te maken.. 1 zoek de volgende keer een onderwerp waar jij mogelijk zelf ook iets mee hebt te maken 1 door zelf rustig te blijven tijdens het gesprek, dit doe je mooi 19

21 Bijlage 3 Voorbeeld ontwikkelingskaart eerstejaars student juridisch van Friesland College Klik hier voor een voorbeeld van een ontwikkelingskaart Juridisch 20