Agressie in het ziekenhuis
|
|
- Robert Jansen
- 8 jaren geleden
- Aantal bezoeken:
Transcriptie
1 agressie in ziekenhuizen vs :31 Pagina 3 Agressie in het ziekenhuis Ethische aspecten van ondervinden, reageren en voorkomen Prudentiareeks Redactie Martien Pijnenburg Carlo Leget met bijdragen van Elisabeth Brouwer Bert Gordijn Riet Koolen Carlo Leget Christien van der Linden Gidi van Neerven Peter Peerdeman Martien Pijnenburg Jan Rolies Theo Sikking Bas van Stokkom Paul van der Ven Frans de Voeght
2 agressie in ziekenhuizen vs :31 Pagina 5 Inhoud Voorwoord 7 Martien Pijnenburg en Carlo Leget Agressie in het ziekenhuis. Maatschappelijk-culturele context 12 Jan Rolies Een agressieve Roma-familie 27 Martien Pijnenburg en Gidi van Neerven Ethische aspecten van agressiebeleid in gezondheidszorginstellingen 42 Bert Gordijn Triage als preventie. Het Manchestersysteem 48 Frans de Voeght, Christien van der Linden en Paul van der Ven Project Veiligezorg. Een allround aanpak van agressie-incidenten in ziekenhuizen 55 Peter Peerdeman en Elisabeth Brouwer Pilotproject Veiligezorg in de praktijk 61 Riet Koolen en Theo Sikking Ben ik te min? Ergernis, lichtgeraaktheid en maatschappelijke verruwing 70 Bas van Stokkom Personalia 90 5
3 agressie in ziekenhuizen vs :31 Pagina 7 Agressie en ethiek Voorwoord Agressie in ziekenhuizen komt overal voor. Volgens recente cijfers van het Arbokenniscentrum voor Zorg en Welzijn gaat het daarbij in 42% van de gevallen om verbaal geweld, in 31% om bedreigingen en in 27% om fysiek geweld. Er lijkt overigens reden tot enig voorzichtig optimisme, want het Arbokenniscentrum meldt ook dat het totaal aantal geweldsincidenten met 11% is gedaald van 8500 in 2003 naar 7644 in Dit al dan niet gerechtvaardigde optimisme neemt echter niet weg dat agressie in ziekenhuizen een reëel probleem is. Het is tegelijk noch nieuw, noch typisch Nederlands. Cembrowicz c.s. bijvoorbeeld melden dat in Groot-Brittannië in vergelijking met publieke diensten zoals openbaar vervoer de gezondheidszorg de grootste risico s op verbaal misbruik en bedreigingen oplevert voor degenen die er werken. Zij baseren zich daarbij op cijfers vanaf 1987 tot De consequenties van agressie zijn groot. Nog afgezien van de gevallen waarin sprake is van letsel ten gevolge van fysiek geweld is er sprake van verlies van motivatie en arbeidsplezier, van burn-out, van gevoelens van onveiligheid bij medewerkers, patiënten en bezoekers en van problemen om vacatures opgevuld te krijgen. 3 Agressie in ziekenhuizen tast bovendien de reputatie aan van veilige oorden waar je met gezondheidsklachten naar toe kunt gaan. In enkele gevallen is agressie reden om de behandelingsrelatie zelf te verbreken. In deze bundel wordt agressie benaderd als onderwerp van ethische reflectie. Ethiek is een bepaalde manier van kijken naar het handelen van mensen. Zij probeert systematisch, kritisch en methodisch na te denken over menselijk handelen vanuit een normatief gezichtspunt; dat wil zeggen vanuit de vraag wat goed en kwaad is in dat handelen. Nu lijkt het bij agressie simpel: agressie, in welke vorm dan ook, is een kwaad dat afkeuring verdient. Maar dit antwoord is, hoewel niet onjuist, tegelijk onvoldoende, juist vanwege zijn aantrekkelijke eenvoud. Als afkeuring immers eenmaal is gegeven, is verdere reflectie overbodig en hoeven we nog slechts na te denken over passende maatregelen om agressie effectief tegen te gaan en ons ertegen te beschermen. Daarmee lopen we het risico belangrijke aspecten van agressie over het hoofd te zien. Eén van de vragen die gesteld moet worden, is wat precies het kwade is van agressie jegens zorgverleners en andere medewerkers in het ziekenhuis. Het 7
4 agressie in ziekenhuizen vs :31 Pagina 8 is een vraag naar aanscherping: wat gebeurt er precies bij iemand die agressie vertoont en bij iemand die agressie ervaart? Die vraag wordt gesteld tegen de achtergrond van het feit dat agressie ook min of meer vast onderdeel is van de medische wereld. Het medisch jargon spreekt bijvoorbeeld over agressieve tumoren, penetrerende weefsels, agressieve therapieën, met een kanon op een mug schieten, invasieve ingrepen, etc. De associatie met geweld is met andere woorden de geneeskunde niet vreemd. Een aantal patiënten wordt door haar agressief behandeld. Het kwaad van deze agressie wordt echter moreel gerechtvaardigd vanwege het hogere doel van genezing; en waar dit hoger doel niet meer kan worden gehaald, waar het middel erger wordt dan de kwaal, verliest deze medische agressie haar zin en rechtvaardiging. Kan van een dergelijke rechtvaardiging ook sprake zijn in geval van agressie door patiënten, hun verwanten en/of hun bezoekers jegens zorgverleners? Zit er redelijkheid in hun woede, of is die woede per definitie blind? Er is een verschil tussen mensen die buiten zinnen raken en mensen die geweld plegen waarvan een ander de zin niet inziet maar zijzelf wellicht wel. Voor degene die agressie vertoont, is de zin ervan wellicht gelegen in de strijd voor zelfbehoud, voor het halen van het eigen gelijk, het afschermen van het eigenbelang of het belang van de verwante. Of in het verzet tegen een als onheus ervaren behandeling of bejegening, tegen een niet begrepen lange wachttijd, tegen het gevoel van het kastje naar de muur gestuurd te worden. Twee morele implicaties volgen hieruit. Ten eerste de morele eis om te proberen de aanleidingen en oorzaken van agressie te begrijpen. Goed begrip is een voorwaarde voor passende reacties. Tegelijk is goed begrip niet gelijk aan een goedkeuring: agressief gedrag begrijpen als een uiting van ongenoegen betekent niet dat het geaccepteerd hoeft te worden. De aanleiding tot het plegen van geweld en de aard en mate van dat geweld kunnen in een wanverhouding staan tot elkaar. Bovendien kent het ziekenhuis, net als elke andere instelling of organisatie en net als de samenleving als geheel, bepaalde regels waaraan mensen geacht worden zich te houden. De tweede implicatie is dat zorgverleners en zorginstellingen een zelfkritische houding dienen in te nemen jegens hun manieren van werken, behandelen en bejegenen. Preventie van agressie kan met andere woorden niet zonder een kritisch onderzoek van onbedoelde, ongeweten maar zelf opgeroepen agressie. In dit verband wordt wel gesproken over morele missers: fouten in de bejegening van de ander. Naast verdieping in de agressor en zijn motieven is het van belang stil te staan bij het slachtoffer. Wat is het kwaad van agressie jegens de zorgverlener? Ingrijpender wellicht nog dan lichamelijk letsel dat door agressie kan worden 8
5 agressie in ziekenhuizen vs :31 Pagina 9 aangedaan is het letsel aan de ziel. Agressie is een aanval op de dragende morele waarden van zorgverleners. In de grond zijn zorgverleners mensen die er hun beroep van hebben gemaakt andere mensen te helpen. In die keuze en de daarmee verbonden morele waarden zoals respect, competentie, beschikbaarheid en dienstbaarheid ligt de basis van hun professionele identiteit. Uitgescholden worden, beledigd, bedreigd of geslagen worden, scherpen op gewelddadige wijze het bewustzijn van deze identiteit. Dit aangescherpte bewustzijn betekent echter in een aantal gevallen ook de groei van het besef dat de zorgverlener er niet meer in slaagt om diegene te zijn die hij is en zou willen zijn. Hij kan zijn morele identiteit als het ware niet meer uitdragen. In psychologische termen spreken we dan over motivatieverlies of, in ernstiger vorm, van burn-out. In morele termen spreken we van een kwaad, een beschadiging van iemand in het diepst van zijn wezen. In de klassieke moraaltheologie wordt kwaad gedefinieerd als een privatio boni, een beroofd worden van het goede. In het kader van het onderwerp van deze bundel is het goede ten diepste het respect dat verschuldigd is jegens de zorgverlener als persoon en als professional. Agressie is een beroving van dit respect, een vorm van minachting voor en geringschatting van de ziel van de zorgverlener. Daar ligt op zichzelf al een belangrijke grond om agressie moreel te veroordelen. Er zijn twee andere aspecten die moreel gezien van belang zijn en die beide in deze bundel aan de orde komen. Het eerste betreft de beleidsmaatregelen die genomen worden om agressie tegen te gaan of in te perken. Behalve om een beoordeling ervan op hun effectiviteit gaat het ook steeds om hun morele aanvaardbaarheid. Bij dat laatste speelt de afweging tussen verschillende morele waarden een rol, waaronder veiligheid van personeel versus recht op goede zorg; inperkende maatregelen versus autonomie; therapeutisch klimaat voor alle patiënten versus noodzakelijke zorg voor die ene agressieve patiënt; belang van bezoek versus beschermen van bezoek. Ten tweede, agressie in het ziekenhuis is niet te begrijpen los van agressie in de samenleving. Eisend, assertief, agressief en gewelddadig gedrag lijken kenmerken te zijn geworden van de hedendaagse cultuur. Een moreel zorgvuldige benadering van agressie kan daarom niet zonder een sociaal-ethische beschouwing over de samenleving en over beelden van een goede samenleving. Wereld- en levensbeschouwelijke beschouwingen vormen coulissen waartussen we over agressie nadenken. Uiteindelijk gaat het ook om een pluralisme aan beelden over wie de mens is, wat de plaats is van agressie binnen het goede leven en binnen het tussenmenselijk samenleven, over de vraag of de samenleving kan worden opgevat als een gemeenschap waarin mensen elkaar mogen aanspreken op hun gedrag, of als een losse verzameling van 9
6 agressie in ziekenhuizen vs :31 Pagina 12 Agressie in het ziekenhuis Maatschappelijk culturele context Jan Rolies Inleiding Agressie: een ongewoon thema. Toen ik in 1982 in Nijmegen startte met het doceren van de ethiek in verband met de geneeskunde ging het over onderwerpen als informed consent, rechtvaardige verdeling van schaarse middelen en kwaliteit van zorg. Daarna kwam de problematiek rond aids en euthanasie. Anno 2004 worden we door de feiten gedwongen na te denken over een ethisch verantwoorde reactie op het toenemend geweld binnen ziekenhuizen. Ook huisartsen klagen sinds jaren over geweld tijdens de spreekuren. De vraag dringt zich op wat er met ons en de samenleving gebeurd is dat de gezondheidszorg met deze problematiek geconfronteerd wordt. Lastige patiënten zijn er altijd geweest. Maar dat kwam zelden in de openbaarheid. Is de toename een symptoom van sociale onrust of van fundamenteel sociale en culturele veranderingen? Ik opteer voor het laatste. Ook in Vlaanderen staat agressie in het ziekenhuis op de agenda. Het is dus geen exclusieve problematiek van het zogenaamde permissieve en ontspoorde Nederland. Daarom schiet een moraliserende benadering die het geweld interpreteert als een rechtstreeks gevolg van morele decadentie of van de achteruitgang van geloof en kerkelijkheid tekort. Het fenomeen van agressie moet in zijn diepte worden benaderd. Ik volg daarbij een hermeneutische methode. Door verschillende elkaar overlappende en aanvullende lezingen van de feiten probeer ik de diepere en onderling met elkaar verbonden betekenissen op het spoor te komen. Hermeneutisch wil ook zeggen dat ik af zie van het leggen van causale verbanden: het gaat me niet om een oorzakelijke verklaring, maar om een leren verstaan van de betekenissen van agressie en van wat agressie als fenomeen ons zegt over onszelf en over onze cultuur. Na enkele kanttekeningen over statistieken en soorten van geweld volgen de drie hoofdonderdelen van dit artikel: bronnen van agressie die in de gezondheidszorg zelf liggen, cultureel bepaalde betekenissen van agressie en de mens als agressief wezen. Met enkele vragen en aanbevelingen sluit ik het geheel af. 12
7 agressie in ziekenhuizen vs :31 Pagina 13 Enkele cijfers en onderscheidingen Niet alle ziekenhuizen beschikken over specifieke statistieken over geweld. Pas recent zijn ziekenhuizen het fenomeen gaan inventariseren. Indien de komende jaren meer cijfers beschikbaar komen, zal kunnen worden vastgesteld of er sprake is van een absolute toename en welke vormen het geweld aanneemt. Er zijn wel bepaalde trends aanwijsbaar. Zo is er meer agressie op afdelingen spoedeisende hulp, neurologische en kraamafdelingen dan op afdelingen inwendige geneeskunde. Drugsverslaafden, alcoholisten en ex-psychiatrische patiënten geven meer overlast dan stille burgers. Is het mogelijk op basis van deze trends een profiel te maken van plaatsen en plegers van agressief gedrag? Niet helemaal, omdat overal en bij de meest brave burgers de stoppen plots kunnen doorslaan. Daarom is agressief gedrag altijd een beetje onvoorspelbaar. Er kan niet gesteld worden dat er agressieve en niet-agressieve mensen bestaan. De mens, dus ook u en ik, zijn agressieve wezens. De agressieve impuls sluimert in ieder van ons. Wat betreft de vormen van geweld kan een onderscheid gemaakt worden tussen direct en indirect. Onder direct geweld versta ik geweld dat zich rechtstreeks tegen iets of iemand richt: fysiek geweld, verbaal geweld in de vorm van onder meer beledigingen, bedreigingen of seksuele intimidatie, agressie gericht op objecten en agressie gericht op de eigen persoon. Indirect geweld komt tot ons vanuit en via systemen: zo is er bestuurlijk-institutioneel geweld, juridisch en epistemologisch geweld en medische geweld. Het is minder zichtbaar en wordt vaak niet als gewelddadig gepercipieerd. In het vervolg van dit artikel krijgen vooral het medisch en institutioneel geweld aandacht. Vandaar hier enkele korte opmerkingen over juridisch geweld. Juridisch geweld is een fenomeen dat valt onder wat de juridisering van het maatschappelijk leven en handelen genoemd wordt. Hieronder wordt onder meer verstaan dat de verhoudingen tussen burgers in termen van rechten en plichten gedefinieerd worden en dat bij conflicten daartussen de rechter uitspraak moet doen. Juridisering betekent dat mensen sneller naar de rechter stappen om hun vermeende gelijk te halen. Bekend zijn gevallen waarin ziekte of handicaps door sommige mensen ervaren wordt als een onrecht waarmee ze naar de rechtbank gaan. Door middel van zo n klacht worden artsen ervan beschuldigd niet adequaat te hebben gehandeld. Afgezien van de vraag of deze klacht gegrond is of niet, wijst de gang naar de rechtbank vooral op een culturele verschuiving: in plaats van de confrontatie en het gesprek met de arts aan te gaan, starten patiënten, hun familieleden en/of hun nabe- 13
INHOUDSOPGAVE: 1. Voorwoord 2 3. Wat verstaan wij onder agressie 3 4. Agressiebeleid: 4 Bijlage I; Introductiebrief 5
Agressieprotocol Omnia Wonen INHOUDSOPGAVE: Hfd.stuk Paginanr. 1. Voorwoord 2 3. Wat verstaan wij onder agressie 3 4. Agressiebeleid: 4 Bijlage I; Introductiebrief 5 2 1. VOORWOORD Van tijd tot tijd is
Nadere informatieZorg om de zorg. Menselijke maat in de gezondheidszorg
Zorg om de zorg Menselijke maat in de gezondheidszorg Prof.dr. Chris Gastmans Prof.dr. Gerrit Glas Prof.dr. Annelies van Heijst Prof.dr. Eduard Kimman sj Dr. Carlo Leget Prof.dr. Ruud ter Meulen (red.)
Nadere informatieChirurg en Ethiek. Mensbeelden en dilemma s onder het mes. Prudentiareeks. Redactie Martien Pijnenburg, Carlo Leget, Theo Wobbes
Chirurg en Ethiek Mensbeelden en dilemma s onder het mes Prudentiareeks Redactie met bijdragen van Evert van Leeuwen Carlo Leget Arko Oderwald Martien Pijnenburg Paul Spauwen Jan Anne Roukema Peter-Paul
Nadere informatie1. Aanleiding beleid bij ongewenste omgangsvormen
Beleid ongewenste omgangsvormen en de vertrouwenspersoon 1. Aanleiding beleid bij ongewenste omgangsvormen Helaas vinden er soms ongewenste situaties op of rondom het voetbalveld plaats die betiteld kunnen
Nadere informatieAgressieprotocol«1» 1. Vooraf
Agressieprotocol«1» 1. Vooraf 1.1. Definities Onder agressie wordt verstaan het gehele scala van voorvallen of situaties waarbij een werknemer psychisch of fysiek wordt lastiggevallen, bedreigd of aangevallen
Nadere informatie11 Omgaan met verbale agressie
11 Omgaan met verbale agressie AGRESSIE Praktijkinformatie Welke vormen zijn er? Hoe buig je opkomende verbale agressie om? Hoe en wanneer stel je je grens? EN Omgaan met verbale agressie Tip 1 Herken
Nadere informatieGedragscode Versie: januari 2016 Vastgesteld: januari 2016 Door: Coördinatieteam Netwerk Gewoon Samen Evaluatiedatum: Januari 2017
Gedragscode Versie: januari 2016 Vastgesteld: januari 2016 Door: Coördinatieteam Netwerk Gewoon Samen Evaluatiedatum: Januari 2017 Beste vrijwilliger van Netwerk Gewoon Samen, Netwerk Gewoon Samen heeft
Nadere informatieAgressie = er wordt steeds een norm overschreden, (door jezelf bepaald) en steeds als negatief ervaren. lichte vormen horen tot het werkveld?
Coenye Patrick Agressie = er wordt steeds een norm overschreden, (door jezelf bepaald) en steeds als negatief ervaren. lichte vormen horen tot het werkveld? = betekenisvol gedrag ( tussen bedoeling van
Nadere informatieInterne gedragscode voor patiënten- en gehandicaptenorganisaties
Interne gedragscode voor patiënten- en gehandicaptenorganisaties Wat is een interne gedragscode? Een gedragscode beschrijft expliciet de gedragsnormen en regels voor medewerkers (inclusief vrijwilligers
Nadere informatieROC LEEUWENBORGH MAASTRICHT/SITTARD REGLEMENT ONGEWENST GEDRAG
ROC LEEUWENBORGH MAASTRICHT/SITTARD REGLEMENT ONGEWENST GEDRAG Inhoudsopgave Voorwoord 1 Reglement inzake ongewenst gedrag 2 Klachtenregeling ongewenst gedrag 4 VOORWOORD In deze nota Preventie en bestrijding
Nadere informatieaf. Met dit protocol, in haar handelen en in haar beleid wil Klik Kinderopvang
Grensoverschrijdend gedrag Klik Kinderopvang wijst alle vormen van grensoverschrijdend gedrag af. Met dit protocol, in haar handelen en in haar beleid wil Klik Kinderopvang grensoverschrijdend gedrag voorkomen
Nadere informatieIn deze factsheet worden vier vormen van agressie en de daarbij behorende acties door personeel uitgewerkt:
Agressie overzicht In deze factsheet worden vier vormen van agressie en de daarbij behorende acties door personeel uitgewerkt: Verbale agressie Bedreiging Fysieke agressie en geweld Opschaling personeel
Nadere informatie3.6 Diversiteit is meer dan verschil in cultuur 91 3.7 Antwoorden uit de gezondheidswetenschappen
Inhoud Inleiding 7 1 Diversiteit in jouw leven 13 1.1 Identiteit 13 1.2 Sociale identiteit 15 1.3 Sociale deelidentiteiten 17 1.4 Multiculturele persoonlijkheden 20 1.5 Aspecten van persoonlijkheden 24
Nadere informatieSIPP persoonlijkheidsvragenlijst
SIPP persoonlijkheidsvragenlijst Deze vragenlijst bestaat uit een aantal stellingen. Deze stellingen hebben betrekking op de laatste 3 maanden. Door per stelling aan te geven in hoeverre u het hier bent,
Nadere informatieGedragscode CMWW. Met elkaar, voor elkaar. versie
Gedragscode CMWW Met elkaar, voor elkaar versie 2018.1 1 Inhoud Gedragscode CMWW... 3 Artikel 1: Definities:... 3 Artikel 2: Doel en uitgangspunt:... 3 Artikel 3: Status en reikwijdte van de gedragscode...
Nadere informatiePositie van meerzijdige partijdigheid als hulpverlener. Hilde Delameillieure Foton
Positie van meerzijdige partijdigheid als hulpverlener Hilde Delameillieure Foton Begrip uit contextuele therapie Meerzijdige partijdigheid of meerzijdig gerichte partijdigheid, of veelzijdige partijdigheid
Nadere informatieAgressie, geweld en ongewenst gedrag
Agressie, geweld en ongewenst gedrag Inleiding Iedereen heeft belang bij een goede behandel- en leefsfeer. Voorwaarde voor een goede behandelsfeer is de bejegening. Revant heeft daarom een beleidsnotitie
Nadere informatieEigen Regie Friesland
Protocol Agressie en Geweld Belang van dit protocol. Medewerkers van Eigen Regie Friesland kunnen doordat zij werken met een kwetsbare doelgroep in aanraking komen met gevoelens van onmacht welke bij deelnemers
Nadere informatieLeren van je eigen mores Spreken over waarden en normen met verpleegkundigen
Nurse Academy lustrumcongres 2014 Leren van je eigen mores Spreken over waarden en normen met verpleegkundigen Amersfoort, 17 november 2014 Jos de Munnink, gespreksleider moreel beraad GGNet Contact: j.demunnink@ggnet.nl
Nadere informatieBeroepscode doktersassistent. Nederlandse Vereniging van Doktersassistenten
Beroepscode doktersassistent Nederlandse Vereniging van Doktersassistenten Beroepscode Doktersassistent Wat is een beroepscode? Een beroepscode bevat ethische en praktische normen en waarden van het beroep.
Nadere informatiePresentatie Huiselijk Geweld
Definitie: Huiselijk geweld is geweld dat door iemand uit de huiselijke- of familiekring van het slachtoffer wordt gepleegd. Hieronder vallen lichamelijke en seksuele geweldpleging, belaging en bedreiging
Nadere informatieGEDRAGSCODE AGRESSIE EN ONVEILIGHEID
GEDRAGSCODE AGRESSIE EN ONVEILIGHEID In deze gedragscode is vastgelegd wat de uitgangspunten zijn van Cavent op het gebied van bejegening en het omgaan met elkaar. Datum vaststelling : 1 juni 2005 Vastgesteld
Nadere informatieMoreel Beraad. Roelie Dijkman, specialist ouderengeneeskunde SHDH
Moreel Beraad Roelie Dijkman, specialist ouderengeneeskunde SHDH Wat is goed handelen? Wat en wie bepaalt dat? Ethiek Het systematisch nadenken over normen en waarden die in handelings- en beslissituaties
Nadere informatie5 Assertiviteit. 1 Inleiding
DC 5 Assertiviteit 1 Inleiding Als SAW er zul je regelmatig in situaties terecht komen waarin je duidelijk moeten maken wat je wel of niet wilt. Bijvoorbeeld omdat een cliënt op een activiteitenafdeling
Nadere informatiePESTPROTOCOL DE BOOG. Koudenhovenseweg Zuid 202 5641 AC Eindhoven T: 040-2811760 E: deboog@skpo.nl
PESTPROTOCOL DE BOOG Pestprotocol De Boog Dit pestprotocol heeft als doel voor De Boog: Alle kinderen moeten zich op school veilig kunnen voelen, zodat zij zich optimaal kunnen ontwikkelen. Door regels
Nadere informatie1 Ben of word jij weleens gepest?
Onderzoeksresultaten TipHorstaandeMaas.nl Pesten Pesten is van alle generaties. Het kan bijna overal plaatsvinden en is daarom dichterbij dan mensen soms denken 8 1 Ben of word jij weleens gepest? 7 6
Nadere informatieZelfmanagement bij mensen met beperkte gezondheidsvaardigheden door verstandelijke beperkingen
Zelfmanagement bij mensen met beperkte gezondheidsvaardigheden door verstandelijke beperkingen Een speciale uitdaging voor het huisartsenteam en het steunnetwerk Dr. Jany Rademakers, NIVEL Drs. Jeanny
Nadere informatieETHIEK TAKE HOME TOETS
ETHIEK TAKE HOME TOETS Naam: Danissa Loocks Studentennummer: 500621916 Groep: LV12-2F1 Datum: 18 Januari 2013 Blok naam: 2.2 Naam opleiding : HBO- V Hoge School van Amsterdam Naam docent: Paul Vleugels
Nadere informatieGedragscode Martini Ziekenhuis
Gedragscode Martini Ziekenhuis Gedragscode Martini Ziekenhuis Het Martini Ziekenhuis, dat zijn wij. Een dienstverlenende instelling die als speerpunt gastvrijheid heeft en waar mensen centraal staan. Samen
Nadere informatieKenmerken BedrijfsMaatschappelijk Werk:
De bedrijfsmaatschappelijk werker helpt bij het tot stand laten komen van gezondere arbeidsverhoudingen en meer welzijn binnen het bedrijf of de instelling. Op die manier ontstaat bij werknemers een grotere
Nadere informatieGedragscode Stichting Kids op Vakantie Ter voorkoming van ongewenst gedrag
Gedragscode Stichting Kids op Vakantie Ter voorkoming van ongewenst gedrag Stichting Kids op Vakantie verder te noemen als organisatie: hanteert deze Gedragscode ter voorkoming van ongewenst gedrag. De
Nadere informatie5.10.1 Gedragscode FloreoKids. Versie 1 26-7-2011
5.10.1 Gedragscode FloreoKids Versie 1 26-7-2011 5.10.1. Gedragscode FloreoKids Om elkaar te beschermen heeft FloreoKids in een gedragscode beschreven op welke wijze we met elkaar en met onze klanten omgaan.
Nadere informatieProtocol omgaan met ongewenste omgangsvormen binnen COC Midden-Nederland
Protocol omgaan met ongewenste omgangsvormen binnen COC Midden-Nederland Versie 15 augustus 2010 Waar is dit protocol voor? In dit protocol wordt gedefinieerd wat ongewenst gedrag is, hoe een klager daar
Nadere informatieVoorwoord 11 Inleiding 13
Voorwoord 11 Inleiding 13 1 Een gemeenschappelijk perspectief 13 2 Herkenning, reflectie en argumentatie 14 2.1 Herkenning 14 2.2 Reflectie 14 2.2.1 Ethisch kader 14 2.2.2 Términologisch kader 15 2.3 Argumentatie
Nadere informatiecode blauw beroepscode politie nederland
code blauw beroepscode politie nederland code blauw beroepscode politie nederland De missie van de Nederlandse politie Waakzaam en dienstbaar staat de politie voor de waarden van de rechtsstaat is vertaald
Nadere informatiePROTOCOL GRENSOVERSCHRIJDEND GEDRAG
PROTOCOL GRENSOVERSCHRIJDEND GEDRAG Op de Lidwinaschool gelden algemene gedragsregels voor leerlingen, leerkrachten, ouders, schoolleiding en andere medewerkers. Die staan beschreven in een gedragscode.
Nadere informatieScholen herdenken vermoorde leraar
ANALYSE MAATSCHAPPELIJK VRAAGSTUK: ZINLOOS GEWELD tekst 26 NOS-nieuws van 16 januari 2004: Scholen herdenken vermoorde leraar Scholen in het hele land hebben om 11.00 uur één minuut stilte in acht genomen
Nadere informatieKINDEREN LEKKER IN HUN VEL
KINDEREN LEKKER IN HUN VEL 1. Welkom wij zijn Karin Hallegraeff en Noelle van Delden van Praktijk IKKE Karin stelt zich voor en er komt een foto van Karin in beeld. Noelle stelt zich voor en er komt een
Nadere informatieGedragscode ter voorkoming van ongewenst gedrag
Gedragscode ter voorkoming van ongewenst gedrag Kinderdagverblijf Eigenwijs, handelend onder Vertah BV, verder te noemen organisatie: hanteert deze Gedragscode ter voorkoming van ongewenst gedrag voor
Nadere informatieworkshop? 2. In welke situatie(s) voel je je wel eens onveilig in je werk? 3. Wat heb je nodig om je veilig te voelen
1. Om welke reden(en) volg je deze workshop? 2. In welke situatie(s) voel je je wel eens onveilig in je werk? 3. Wat heb je nodig om je veilig te voelen in je werk? 4. Waarin blink jij jjmet betrekking
Nadere informatieDE AANPAK VAN GEWELD TEGEN HANDHAVERS EN HULPVERLENERS doorpakken of downplayen
DE AANPAK VAN GEWELD TEGEN HANDHAVERS EN HULPVERLENERS doorpakken of downplayen Liesbeth Schuijer Mariska Wijnbelt Nederlandse School voor Openbaar Bestuur Master of Public Administration 2011 2013 Onze
Nadere informatieOmgaan met Agressie en Seksuele Intimidatie
Omgaan met Agressie en Seksuele Intimidatie W A T E R O F R O T S? J A A R C O N G R E S V E I L I G E Z O R G V O O R O U D E R E N 1 1 O K T O B E R 2 0 1 6 M A T H I L D E B O S R N M S C Florence Nightingale
Nadere informatieAbstineren Morele overwegingen bij het staken van levensverlengend medisch handelen
Abstineren Morele overwegingen bij het staken van levensverlengend medisch handelen Prudentiareeks Redactie Martien Pijnenburg Marius Nuy met bijdragen van Theo Beemer Bert Gordijn & Frank Kortmann Henk
Nadere informatieMeedenksessie Onderwijs over agressie
Meedenksessie Onderwijs over agressie Opening (Gitta v/d Berg) Welkom Doel van deze bijeenkomst Programma 15.00u Opening 15.15u Inleiding Door Gitta v/d Berg (Trainer omgaan met agressie) Door Barbara
Nadere informatieProtocol veilig klimaat
Protocol veilig klimaat Onze school wil een veilige school zijn voor iedereen. Kernwoorden hierbij zijn respect voor en acceptatie van elkaar. Een goede samenwerking tussen personeel, ouders/verzorgers
Nadere informatie21 augustus 2015. Onderzoek: Een naaste met dementie
21 augustus 2015 Onderzoek: Over het EenVandaag Opiniepanel Het EenVandaag Opiniepanel bestaat uit ruim 50.000 mensen. Zij beantwoorden vragenlijsten op basis van een online onderzoek. De uitslag van de
Nadere informatieEen ander domein is de wetenschap. Wetenschap kan men als volgt omschrijven:
Pagina B 1 Samenvatting inleidende les ethiek 8/02/06 ETHIEK. Filosofie is denken, hard nadenken over vanalles en nog wat, en hoort eigenlijk bij ethiek. Ethiek zelf kan me ook een beetje vergelijken met
Nadere informatieTraining Omgaan met Agressie en Geweld
Training Omgaan met Agressie en Geweld 2011 Inleiding In veel beroepen worden werknemers geconfronteerd met grensoverschrijdend gedrag, waaronder agressie. Agressie wordt door medewerkers over het algemeen
Nadere informatieburo balans www.buro-balans.nl Ridderstraat 72 4902 AC Oosterhout tel. 0162 420200
buro balans www.buro-balans.nl Ridderstraat 72 4902 AC Oosterhout tel. 0162 420200 Clusters van problemen Criminaliteit, overlast en intimidatie in wijken/gebieden: 1. De klassieke knelpunten: het netwerk
Nadere informatiehttp://apwfg16/dks/document/document_content.asp?secid=59f9d0ced8aa84b728...
pagina 1 van 5 Titel Veilige Zorg: Het standpunt en de (preventieve) maatregelen van het Westfriesgasthuis inzake agressie en geweld tegen medewerkers. Publicatiedatum 16-08-2007 Doel Het voorkomen of
Nadere informatieAnti Pest protocol Almere College Dronten 2014-2016
Anti Pest protocol Almere College Dronten 2014-2016 1 Inhoudsopgave: 1. Kernwaarden Almere College Dronten 3 2. Pesten wat is dat? 4 3. Signalen bij pesten 5 4. Het vijf sporen beleid van het Almere College
Nadere informatieProtocol ongewenste omgangsvormen
Protocol ongewenste omgangsvormen Versiebeheer: revisienummer datum omschrijving verandering 4-03-2013 Vaststelling in bestuursvergadering 4 maart 2013, met ingang van 1 maart 2013 Protocol ongewenste
Nadere informatieInhoud. Over de auteurs 11
Inhoud Over de auteurs 11 Woord vooraf 12 Een praktische handreiking 12 Opbouw van het boek 13 Mannelijke en vrouwelijke vorm 14 Bij deze tweede druk 14 1 De-escalerende aanpak van conflicten en agressie
Nadere informatieIedere tijd heeft zijn handvatten. Ultieme huisartsenzorg? Palliatieve zorg. Hoe noemen we het?
Ultieme huisartsenzorg? Iedere tijd heeft zijn handvatten NHG, 23 Mei 2013 Prof dr Carlo Leget, Universiteit voor Humanistiek www.zorgethiek.nu Palliatieve zorg Hoe noemen we het? Palliatieve zorg is een
Nadere informatieGedragscode Christelijke Kinderopvang TIK TAK B.V.
Gedragscode Christelijke Kinderopvang TIK TAK B.V. Chr. Kinderopvang Tik Tak B.V. hanteert de gedragscode van het JSO expertisecentrum. Kinderopvang Tik Tak acht het voorkomen en bestrijden van (seksuele)
Nadere informatieRAPPORTAGE WACHTKAMERINTERVIEWS
RAPPORTAGE WACHTKAMERINTERVIEWS Huisartsenpraktijk Dalfsen ARGO BV 2014 Rapportage wachtkamerinterview Inleiding Onder de cliënten van huisartsenpraktijk Dalfsen zijn de afgelopen 2 jaren tevredenheidsonderzoeken
Nadere informatieCommunicatie met de patiënt na een vermijdbaar incident: Een weg vol obstakels
Communicatie met de patiënt na een vermijdbaar incident: Een weg vol obstakels Wim Schrauwen Klinisch psycholoog Medische Oncologie & Palliatieve Zorg UZ Gent 2008 Universitair Ziekenhuis Gent 1 Er spelen
Nadere informatieDit is een rollenspel dat de volgende thema s behandelt: geweld tussen individuen, pesten.
Kan het anders? (Uit: Kompas) Dit is een rollenspel dat de volgende thema s behandelt: geweld tussen individuen, pesten. Behandelende onderwerpen het recht veilig in vrijheid te leven het recht op respect
Nadere informatieZiektegerelateerde agressie in de zorg
Congres Ziektegerelateerde agressie in de zorg Vrijdag 17 juni 2011 Jaarbeurs Utrecht Bestemd voor verpleegkundigen, verzorgenden en leidinggevenden in de zorg Dit congres geeft antwoord op de volgende
Nadere informatieAls je zelf klachten hebt over werk of een werksituatie, dan kun je een beroep doen op de Werknemersklachtenregeling.
Een klacht, wat nu? Voorwoord Alle medewerkers in ons ziekenhuis zetten zich steeds zo goed mogelijk in voor een goede zorg- en dienstverlening. Desondanks kan het voorkomen dat patiënten of bezoekers
Nadere informatieOuderen, naasten en probleemgedrag
Ouderen, naasten en probleemgedrag Omgaan met gedragsveranderingen in de ouderenzorg Dr. Dorothea Touwen Ethiek en Recht LUMC 11 JANUARI 2016 Hannie en Henk 1 Filmfragment 1 2 Hannie en Henk nabespreken
Nadere informatieHandreiking ethische dilemma s in de zorg voor asielzoekers
Handreiking ethische dilemma s in de zorg voor asielzoekers Verantwoording van het onderzoek en Toelichting op de handreiking Literatuurstudie Ethiek en gezondheidszorg voor kwetsbare groepen en asielzoekers
Nadere informatieVrouwelijke genitale verminking en gendergebonden geweld
Vrouwelijke genitale verminking en gendergebonden geweld Hieronder vindt u de praatplaten die u zelf kunt afdrukken. Druk het document recto-verso af (afdrukken vanaf pagina 2 - omdraaien langs korte zijde)
Nadere informatieStartopdracht. Iedereen die in Zorg en Welzijn werkt, krijgt te maken met agressie op het werk.
Agressiespel Startopdracht Iedereen die in Zorg en Welzijn werkt, krijgt te maken met agressie op het werk. Hoe vaak heb jij te maken met agressie op het werk, op een schaal van 0 (helemaal nooit) tot
Nadere informatieCompassie leven. 52 wekelijkse inspiraties vanuit Geweldloze Communicatie. PuddleDancer Press Samengesteld door Monie Doodeman
Compassie leven 52 wekelijkse inspiraties vanuit Geweldloze Communicatie PuddleDancer Press Samengesteld door Monie Doodeman Inhoudsopgave Voorwoord Wekelijkse inspiraties 01 Geweld in de taal? Wie, ik?
Nadere informatieTweede Kamer der Staten-Generaal
Tweede Kamer der Staten-Generaal 2 Vergaderjaar 2012 2013 31 015 Kindermishandeling Nr. 82 BRIEF VAN DE MINISTER VAN VEILIGHEID EN JUSTITIE Aan de Voorzitter van de Tweede Kamer der Staten-Generaal Den
Nadere informatie20.1 SLACHTOFFER VAN MENSELIJKE AGRESSIE
20.1 SLACHTOFFER VAN MENSELIJKE AGRESSIE In deze beknopte analyse van arbeidsgerelateerde ongevallen, gaat het over ongevallen waarbij sprake is van slachtoffers van agressie en geweld door mensen. De
Nadere informatieKlachten als gevolg van ongewenst gedrag
Klachten als gevolg van ongewenst gedrag 1. Inleiding In deze nota zal ongewenst gedrag op het gebied van seksuele intimidatie, agressie en geweld, pesten en discriminatie aangeduid worden als ongewenst
Nadere informatieVERTROUWENSPERSOON. z.v.v. Blauw Wit 66
VERTROUWENSPERSOON z.v.v. Blauw Wit 66 Februari 2015 1 Inhoud 1. Doel en aanpak pag. 3 2. Regelement vertrouwenspersoon pag. 5 Vastgesteld door het bestuur d.d. 2 februari 2015 - Holten 2 De vertrouwenspersoon
Nadere informatieDoel A bestaat uit vier inhoudelijke elementen waar we bij stil zullen staan in deze studie:
Doel A: Geboren in het Koninkrijk : studenten zowel kerkelijk als niet-kerkelijk komen tot persoonlijke geloofsovergave aan Jezus en leren dit proces voor zichzelf verwoorden. Doel A bestaat uit vier inhoudelijke
Nadere informatieProtocol Sociale Veiligheid. Onderwerp: agressie & geweld
Versie 2010-11-29 Protocol Sociale Veiligheid Onderwerp: agressie & geweld Aanvullend op het handboek van het Ministerie van Onderwijs, Cultuur en Wetenschap. Op 2 maart 2010 is het Handboek agressie en
Nadere informatieWaarom welzijn? Over de ethiek van diergebruik en de waarde van welzijn
Waarom welzijn? Over de ethiek van diergebruik en de waarde van welzijn Dr. Franck L.B. Meijboom Ethiek Instituut & Faculteit Diergeneeskunde Universiteit Utrecht Welzijn We zijn niet de eerste! Welzijn
Nadere informatieGAMS België. GAMS België
14 15 Emoties zijn reacties op allerlei zaken die zich afspe- VGV is een uiterst pijnlijke ingreep die vaak onder len rondom ons: angst, vreugde, woede, verbazing, dwang en zonder waarschuwing wordt uitgevoerd.
Nadere informatieMotiverende gespreksvoering
Motiverende gespreksvoering Naam Saskia Glorie Student nr. 500643719 SLB-er Yvonne Wijdeven Stageplaats Brijder verslavingszorg Den Helder Stagebegeleider Karin Vos Periode 04 september 2013 01 februari
Nadere informatieToolboxmeeting Agressie & Geweld
Agressie en geweld, seksuele intimidatie en pesten op het werk vormen een aanzienlijk probleem. Uit onderzoek blijkt dat het ziekteverzuim onder slachtoffers van seksuele intimidatie en agressie en geweld
Nadere informatieIntercultureel leren. Workshop. Studievoormiddag 6 juni 2014
Intercultureel leren Workshop Studievoormiddag 6 juni 2014 Aan de slag Hoeveel procent van mijn vrije tijd breng ik door met mensen van mijn eigen culturele achtergrond versus mensen met een andere culturele
Nadere informatieAUTONOMIE: HOEKSTEEN OF STRUIKELBLOK?
AUTONOMIE: HOEKSTEEN OF STRUIKELBLOK? PATIËNTENRECHTEN EN ETHIEK IN DE PSYCHIATRIE AXEL LIÉGEOIS Inleiding Verschillende benaderingen van de zorgrelatie Ethische beschouwingen bij de Wet Patiëntenrechten
Nadere informatieHume s Moraal Filosofie
Hume s Moraal Filosofie Wijsgerige Ethiek G.J.E. Rutten Hume s conceptie van de menselijke geest De menselijke geest is een bundel van percepties (voorstellingen) Iedere perceptie is een idee (mentaal
Nadere informatieCAT B / Cursusafhankelijke toets
Oefentoets CAT B1.2.4 0809 / Cursusafhankelijke toets Cursus B1.2 4 0708 het verhaal van de patiënt Cursuscoördinator dr. A.K. Oderwald 4 Opdrachten, gesloten boek, open vragen, MET antwoord aanwijzingen
Nadere informatiebespreekbaar stellen en ontrafelen van geweld 1
Datum: 31/10/2013 Auteur: Kris De Groof Versie: def Herkomst: Methodisch kader Aan de Slag Doel: Bestemming: Handelingskader 1712 bespreekbaar stellen en ontrafelen van geweld 1 1. Mogelijke introductie
Nadere informatieProtocol digitale agressie gemeente Almere
Pagina 1 Om het Protocol digitale agressie gemeente Almere leesbaar en begrijpelijk te maken is er een publieksversie van gemaakt. Deze treft u hier aan. Dit is niet de juridische versie. Inhoud 1 Waarom
Nadere informatieManoevreren in de driehoeksverhouding naasten, patiënten en zorgverleners. Cilia Linssen, ICISZ
Manoevreren in de driehoeksverhouding naasten, patiënten en zorgverleners Cilia Linssen, ICISZ Meneer van Dam heeft het koud Workshop Reflectie op ervaring als naaste Patronen rond naasten van de palliatieve
Nadere informatieDe meldcode het hoe en waarom. Onno Graafland, kinderarts 11 april 2014
De meldcode het hoe en waarom Onno Graafland, kinderarts 11 april 2014 Inhoud Omvang van het probleem De lange termijn gevolgen Wat is toxic stress De meldcode Onze belemmeringen Kindermishandeling Elke
Nadere informatieVeiligheid van kinderen preventie seksueel misbruik
Veiligheid van kinderen preventie seksueel misbruik Even voorstellen Marijke Lammers, MOVISIE Adviseur, trainer en auteur bejegeningsvraagstukken en preventie & aanpak seksueel en huiselijk geweld. Veel
Nadere informatieTeam Bemoeizorg Wageningen. Tientallen hulpvragen, twee organisaties, één meldpunt
Team Bemoeizorg Wageningen Tientallen hulpvragen, twee organisaties, één meldpunt Team Bemoeizorg Wageningen Tientallen hulpvragen, twee organisaties, één meldpunt We willen allemaal wel hulp bieden aan
Nadere informatieArtikel 1 - Begripsbepalingen 1. Onder bestuur wordt verstaan het bestuur van de H.E.M.A.-bond Nederland. 2. Onder ongewenst gedrag binnen de bond
REGLEMENT ONGEWENST GEDRAG H.E.M.A.-bond Nederland Artikel 1 - Begripsbepalingen 1. Onder bestuur wordt verstaan het bestuur van de H.E.M.A.-bond Nederland. 2. Onder ongewenst gedrag binnen de bond wordt
Nadere informatieAlgemene huisregels Rijnstate
Algemene huisregels Rijnstate Neem altijd uw verzekeringsgegevens en identiteitsbewijs mee! Inleiding Wij vinden het belangrijk dat iedereen zich prettig voelt in ons ziekenhuis. Een prettige omgeving
Nadere informatieKlachtenregeling. Praktijkonderwijs Roermond
1. Klachtenregeling 1.1. Inleiding Deze klachtenregeling is bedoeld om betrokkenen bij de Stichting Praktijkonderwijs Roermond e.o. de gelegenheid te geven klachten in te dienen en om deze klachten zo
Nadere informatieKNMG-SYMPOSIUM Arts en strafrecht 16 FEBRUARI 2012 KOMT EEN AGENT BIJ DE DOKTER
KNMG-SYMPOSIUM Arts en strafrecht 16 FEBRUARI 2012 KOMT EEN AGENT BIJ DE DOKTER DE ARTS ALS SLACHTOFFER VAN EEN STRAFBAAR FEIT - WAT (NIET) TE DOEN Marie-José Blondeau Sector Juridische Zaken, Erasmus
Nadere informatieGEDRAGSCODE voor patiënten en bezoekers
GEDRAGSCODE voor patiënten en bezoekers de regels, de toelichting, de actie bij overtreding juni 2010 Bergen op Zoom, juni 2010 Het Lievensberg ziekenhuis wil graag een gastvrij ziekenhuis voor zijn patiënten
Nadere informatieMELDCODE KINDERMISHANDELING EN HUISELIJK GEWELD
MELDCODE KINDERMISHANDELING EN HUISELIJK GEWELD OPENBAAR APOTHEKERS De Meldcode kindermishandeling en huiselijk geweld is een uitgave door de Koninklijke Nederlandse Maatschappij ter bevordering der Pharmacie
Nadere informatieSCHOOLVEILIGHEIDSPLAN MONTESSORISCHOOL ELZENEIND
SCHOOLVEILIGHEIDSPLAN MONTESSORISCHOOL ELZENEIND Inhoudsopgave Inleiding Onderzoek Visie schoolveiligheidsplan Montessorischool Elzeneind Doelstelling beleidsplan Preventief beleid Curatief beleid Registratie
Nadere informatieProtocollen ZeelandCare Gedragscode
Protocollen ZeelandCare Gedragscode Nummer Y 505 Versie 1 Datum 25-11-2015 Status goedgekeurd Eigenaar Directeur Pagina Pagina 1 van 6 Y 505 Protocol gedragscode Voor u ligt de gedragscode van ZeelandCare.
Nadere informatieGedragsregels - voor patiënten en bezoekers
Gedragsregels - voor patiënten en bezoekers De Sint Maartenskliniek verwacht van u dat u zich gedraagt als gast en dat u respectvol en vriendelijk met elkaar omgaat. Behandel de ander zoals u zelf behandeld
Nadere informatieDilemmamethode. Formuleer het dilemma:
Dilemmamethode (zie: Jacques Graste, Omgaan met dilemma s. Een methode voor ethische reflectie hoofdstuk 2 in Henk Manschot en Hans van Dartel In gesprek over goede zorg. Overlegmethoden voor ethiek in
Nadere informatieEen situatie kan lastig worden indien. - voor de bedrijfsarts als arts sommige waarden zwaarder wegen dan voor de bedrijfsarts als adviseur
Inleiding Sociaal Medisch Overleg (SMO) is een gestructureerd en multidisciplinair overleg over individuele casuïstiek tussen het management en diens adviseur(s) aangaande verzuim en re-integratie. Deelnemers
Nadere informatieAlle gelukkige families lijken op elkaar, elke ongelukkige familie is ongelukkig op zijn eigen wijze. Tolstoj Anna Karenina
Alle gelukkige families lijken op elkaar, elke ongelukkige familie is ongelukkig op zijn eigen wijze Tolstoj Anna Karenina Familiezorg Methode Familiezorg Relationeel werken Denken en handelen vanuit het
Nadere informatieKLACHTENREGELING (SEKSUELE) INTIMIDATIE, AGRESSIE, GEWELD EN DISCRIMINATIE VAN DE UNIVERSITEIT LEIDEN
KLACHTENREGELING (SEKSUELE) INTIMIDATIE, AGRESSIE, GEWELD EN DISCRIMINATIE VAN DE UNIVERSITEIT LEIDEN INHOUDSOPGAVE Artikel 1: Artikel 2: Artikel 3: Artikel 4: Artikel 5: Artikel 6: Artikel 7: Artikel
Nadere informatiePalliatieve zorg: Ethiek
Palliatieve zorg: Ethiek Hogeschool van Amsterdam Naam: Lauri Linn Konter Studentnr: 500642432 Klas: Lv12-2E2 Jaar: 2012-2013 Docent: P. Vleugels Inhoudsopgave Inleiding Blz: 3 Omschrijving praktijksituatie
Nadere informatie