BAM Woningbouw Deventer Keulenstraat 2, 7418 ET Deventer / Postbus 43, 7400 AA Deventer Telefoon (0570) 68 42 00 / Fax (0570) 61 97 78 / www.bamwoningbouw.nl Projectplan 'Nul op de meter prestatiecontracten 14 woningen 'Energiethuis' de Wheme te Arnhem Paul ter Maat 1.0 definitief
BAM Woningbouw Deventer Inhoud Inhoud 2 1 Managementsamenvatting 3 2 Deelnemers en derden 4 2. 1 Algemeen 4 2. 2 Consortium partners 4 2. 2. 1 BAM Woningbouw Deventer (penvoerder) 4 2. 2. 2 Volkshuisvesting Arnhem 6 2. 3 Uitbestedingsrelaties 8 2. 3. 1 Aannemer 8 2. 3. 2 Adviseur 8 2. 3. 3 Warmte-installatie 9 2. 3. 4 PV-installatie 10 3 Achtergrond 12 4 Selectie gebouwen 14 5 Prestatiegarantie 15 6 Ondertekening 16 7 Bijlagen 17
1 Managementsamenvatting Volkshuisvesting stelde BAM Woningbouw Deventer voor de uitdaging om de eerste energienota loos nieuwbouw woningen van Arnhem te bouwen. Deze uitdaging heeft BAM met 2 handen aangepakt! De wens van Volkshuisvesting is dat de bewoners aan het eind van een jaar geen kosten hebben aan het verbruik van energie. Voor gebouw gebonden en persoonlijk verbruik. Het persoonlijk verbruik is vastgesteld op 2400kWh per jaar. De term energienota loos klopt dus niet helemaal, de energierekening is aan het eind van het jaar gemiddeld 0,-. Op het moment van de vraag waren we reeds bezig voor Volkshuisvesting met de nieuwbouw van 12 appartementen en 125 woningen de Wheme in de Malburgen-Oost te Arnhem. Uit dit project zijn 2 blokken, totaal 14 woningen, aangewezen om aan te passen naar energienota loos. De bouw van deze blokken was al gestart en de voorbereiding in volle gang. Naast de blokken, het ontwerp van de woningen, had Volkshuisvesting ook nog de wens voor individuele aanpak per woning en een daglichtvoorziening op zolder. Dit maakte de uitdaging nog groter! BAM Woningbouw heeft samen met adviseur Hans Crone de mogelijkheden van deze woningen bekeken. Uit alle verschillende opties voor dit project kwam het principe van de BAM W&R Groenwoning All-Electric als meest gunstige naar voren. Naast Hans Crone is ook Comfort Partners als W&R partner bij dit project aangeschoven. Voor de opwekkingsinstallatie is de expertise BAM Techniek Energy Systems ingeschakeld. Behoudens de PV-panelen en zonnecollector op het dak zie je aan en in de woningen geen verschil met de overige woningen. Ook voor de bewoner is er in het leven in de woningen geen verschil met een normale woning. De installaties van groenwoning all-electric is allemaal geplaatst op zolder. Gezien de kern van de installatie een buffervat van 520 liter is, neemt deze wel wat ruimte in beslag. Hieromheen is de rest van de installatie gebouwd. Bij de berekeningen van Hans Crone is altijd van de EPC berekeningen uitgegaan. Hierin is bepaald wat het elektriciteitsverbruik van de installaties zou zijn. We hebben bepaald wat een bewoner mag verbruiken. Met deze 2 waarden is de opwekking bepaald en hierop zijn het aantal PV-panelen gebaseerd. Gezien de niet optimale zon oriëntatie van de woning zijn er bij de woningen op de voor en achterzijde PV-panelen op het dak geplaatst. Volkshuisvesting gaat de woningen verhuren onder de huursubsidie grens. De kosten die normaal gesproken voor energieverbruik bij een vergelijkbare woning aan de energiemaatschappij betaald moet worden, wordt nu door de bewoner als energiedienst aan Volkshuisvesting betaald. Hiermee heeft de bewoner voor de komende jaren geen last van prijsstijgingen in de energiemarkt en kan Volkshuisvesting de extra investering terugverdienen. De energiedienst is opgenomen in het huurcontract van de bewoner. Hierin is gesteld dat de woning een xx aantal kwh per jaar opwekt en dat hiermee een bewoner energienota nul zou kunnen wonen. De woningen worden door Volkshuisvesting verhuurd onder de toevoeging Energiethuis woningen. Op dit moment zijn we samen ook bezig om nog eens 13 woningen in hetzelfde project, met dezelfde installaties als koopwoningen te ontwikkelen. Projectplan 'Nul op de meter prestatiecontracten 14 woningen 'Energiethuis' de Wheme te Arnhem / september 2013 3 / 17
2 Deelnemers en derden 2. 1 Algemeen Het consortium bestaat uit opdrachtgever woningbouwvereniging Volkshuisvesting en aannemer BAM Woningbouw Deventer. 2. 2 Consortium partners 2. 2. 1 BAM Woningbouw Deventer (penvoerder) Postbus 43 7400 AA Deventer Keulenstraat 2 7418 ET Deventer Nederland Contactpersoon: Paul ter Maat e-mail: p.ter.maat@bamwoningbouw.nl tel. 0570-684200 IBAN: NL36INGB 0675249643 www.bamwoningbouw.nl Kernactiviteiten: Optimaal wooncomfort geldt niet alleen voor het nu. Mensen willen ook over dertig, veertig of vijftig jaar prettig wonen. Dit vraagt om een bouwer die alle disciplines zelf in huis heeft en gedurende de gehele levenscyclus de kwaliteit van de woningvoorraad kan garanderen en optimaliseren. Waardoor woningen waardevast blijven. Ook daarin kunnen wij, als marktleider, voorzien. Niet alleen door te bouwen. We ontwikkelen en onderhouden ook zelf woningen en wijken. Een ongewoon brede dienstverlening. Bouwen, Renoveren, Onderhoud, Ontwikkelen en Adviseren. Motivatie deelname aan het project: Eigenlijk staat de vraagstelling in de verkeerde volgorde, zoals uit onderstaande motivatie ten aanzien van het leveren van een bijdrage aan de energietransitie mag blijken, is BAM Woningbouw op basis van haar kennis, expertise en ervaring reeds lange tijd betrokken c.q initiatiefnemer bij de ontwikkelingen van nieuwe technieken op het gebied van duurzaamheid. Vanuit de drive en de vraagstelling van de opdrachtgever om een energienota loze woning gezamenlijk te realiseren was het antwoord gauw gegeven. Volmondig Ja! Motivatie bijdrage aan energietransitie Het beleidsplan van de overheid om van fossiele brandstoffen naar volledig duurzame energiebronnen zoals zonne- en windenergie over te gaan en volgens plan Nederland in 2020 één van de duurzaamste landen van Europa te zijn, sluit zeer wel aan bij de ambitie van BAM. Bam Woningbouw is veel betrokken bij diverse energietransities denk bijvoorbeeld aan GEN Projectplan 'Nul op de meter prestatiecontracten 14 woningen 'Energiethuis' de Wheme te Arnhem / september 2013 4 / 17
(Gebieden Energie Neutraal), Blok voor Blok, Energiesprong, De Stroomversnelling, onze concepten W&R Groen, W&R All-electric hiermee mag genoegzaam worden aangetoond dat BAM Woningbouw een gemotiveerde partner is als het gaat om de energietransitie. Beschikbare kennis, expertise, ervaring Binnen BAM Woningbouw is veel expertise en kennis aanwezig als het gaat om duurzaamheid. We beschikken over kennis en opinies die we eerst zelf aan de praktijk getoetst hebben. Wij investeren actief in die kennis. En eigenen ons op deze wijze essentiële thema s toe: duurzaamheid, levenscyclusbenadering, bewonersparticipatie, financiering en ontwikkeling van groene projecten, waardeontwikkeling van wijken en een woningaanbod afgestemd op alle levensfasen. Deze kennis delen we met onze partners. Door onze regionale bedrijfsstructuur en cultuur kunnen we bovendien elk partnership couleur locale meegeven. We beschikken daarbij over een gevarieerd pallet aan adviesproducten, zoals de Toolkit Bestaande Bouw, Duurzame Woningbouw en Bewonerscommunicatie- en participatie en onze Groen financiering op maat. Producten waar onze wereld om vraagt. Concrete bijdrage aan het project Middels de aanwezige kennis binnen BAM en haar partners (coalitie) is er een substantiële bijdrage geleverd in het uitdenken, uit- engineren én het adviseren van de opdrachtgever om zo binnen de gestelde kaders en randvoorwaarden een energienota loze woning te ontwikkelen en te realiseren Toepassing en gebruik van de projectresultaten Middels monitoring op zowel de installatie, bewonersgedrag en bewoners stookgedrag zullen de resultaten worden vergeleken met de gestelde kaders en randvoorwaarden. Indien aanpassing van de aanwezige installatie noodzakelijk mocht blijken zullen deze doorgevoerd gaan worden om de doelstelling (gestelde kaders en randvoorwaarden) te waarborgen. Genoemde resultaten worden meegenomen naar eventuele vervolgprojecten. Projectplan 'Nul op de meter prestatiecontracten 14 woningen 'Energiethuis' de Wheme te Arnhem / september 2013 5 / 17
2. 2. 2 Volkshuisvesting Arnhem Postbus 5229 6811 CA Arnhem Kadestraat 1 6802 EE Arnhem Nederland Contactpersoon: Geertjan Maas e-mail: g.maas@volkshuisvesting.nl tel. 026-3712712 www.volkshuisvesting.nl Kernactiviteiten: In ons ondernemingsplan 2012-2015 is de volgende visie van onze organisatie opgenomen: Volkshuisvesting Arnhem maakt goed en betaalbaar wonen in vitale wijken in Arnhem mogelijk. Wonen is de elementaire behoefte aan beschutting en veiligheid, zowel in huis als in de buurt. Wij willen mensen lekker laten wonen. Betaalbaar wil zeggen dat we (een deel van onze) middelen inzetten voor mensen die vanwege materiële, fysieke of geestelijke beperkingen weinig mogelijkheden hebben. Het is als toegelaten instelling onze wettelijke taak om te zorgen voor mensen die zelf niet in hun woonbehoefte kunnen voorzien. Goed geeft aan dat de woning en de buurt de kwaliteit hebben om lekker te kunnen wonen. Vitale wijken zijn het netwerk voor lekker wonen. Gevormd door prettige buurten, straten, plekken. Een prettige plek ziet er goed uit, het is schoon en veilig en de bewoners passen bij elkaar. Vitaliteit kan een zeer verschillende inhoud hebben. Wat voor de één aantrekkelijk is, is voor de ander vervelend. Vitaliteit ontstaat als mensen vanuit hun woonplek die dingen in de wijk kunnen doen waardoor ze lekker kunnen wonen. Wij willen samen met geïnspireerde mensen werken aan goede plekken, buurten en wijken. En aan kwesties die aangepakt moeten worden. Arnhem is het gebied waar wij actief zijn. Wij hebben bewust gekozen om onze taak alleen in Arnhem te vervullen. Hier liggen onze wortels, hebben wij onze netwerken. Bovendien is er veel te doen. Mogelijk maken is een uitnodiging aan bewoners en betrokkenen in de stad om ons te inspireren en samen plekken en kwesties aan te pakken. Motivatie deelname aan het project: Tot vrij recent was het uitgangspunt van Volkshuisvesting om woningen te ontwikkelen die kwalitatief voldoen aan ons Programma van Eisen en de actuele wettelijke eisen en regelgeving. In ons PvE zijn op diverse onderdelen Duurzaamheidscriteria opgenomen voor het gebruik van duurzame materialen en/of het bevorderen van een prettig woonklimaat. Vorig jaar is het thema woonlasten op de agenda gekomen waarvan de energierekening een belangrijk onderdeel uitmaakt. Door een initiatief van een collega-corporatie waarbij de BAM betrokken was, zijn wij betrokken geraakt bij de ontwikkelingen op het gebied van Projectplan 'Nul op de meter prestatiecontracten 14 woningen 'Energiethuis' de Wheme te Arnhem / september 2013 6 / 17
energiemaatregelen op woningniveau. Vanaf december 2012 hebben wij samen met BAM de uitdaging op ons genomen om in een lopend project energiemaatregelen als experiment toe te gaan passen. Binnen vier maanden zijn de concept-maatregelen volledig uitgewerkt en is besloten om deze in het onderhavige project experimenteel op 14 huurwoningen te realiseren. Sindsdien zijn wij in Arnhem koploper op het gebied van het ontwikkelen en realiseren van woningen met vergaande energiemaatregelen gericht op 0-op-de-meter. Het onderhavige project wordt per heden opgeleverd en zal binnen enkele weken bewoond zijn. Motivatie bijdrage aan energietransitie Onze motivatie om een bijdrage aan de energietransitie te leveren is tweeledig. Ten eerste achten wij het onvermijdelijk om naar meer duurzame energievoorzieningen te groeien om zo een bijdrage te leveren aan duurzaamheid van wonen en leefomgeving en tegelijkertijd het milieu te ontzien. Ten tweede achten wij het ook in de toekomst onze blijvende taak om goede én betaalbare woningen te kunnen verhuren voor die groepen bewoners die dat het hardst nodig hebben. De woonlasten benadering stelt ons in staat om niet alleen op huurprijzen te sturen, maar de betaalbaarheid in de toekomst beter te kunnen reguleren door de totale woonlast te kunnen beïnvloeden. Dit is mogelijk door de energielasten van bewoners positief te beïnvloeden (minder afhankelijk te maken van de fluctuaties van de energieprijzen) door een garantie te geven op de kosten van energie door middel van eigen energieopwekking. In de verwachting dat de energieprijzen in de toekomst harder zullen stijgen dan de inflatie, bied de zelfopwekking van energie meer garantie voor een beperktere stijging van de totale woonlasten dan mogelijk is met sturing op de huurprijs alleen. Beschikbare kennis, expertise, ervaring Voor dit project beschikten wij niet specifiek over kennis en ervaring van energiemaatregelen. Op de losse onderdelen van de installaties en (bouw)techniek was reeds kennis en ervaring in huis, echter nog niet met de combinatie van installatie- en bouwtechnieken zoals nu toegepast Omdat vooral ervaring ontbreekt met de werking en resultaten van de energiemaatregelen in relatie tot het gebruik/verbruik van huurders is besloten om het systeem te monitoren. Met de inzet van energiecoaches (zowel door BAM als VHV) begeleiden wij de huurders in het gebruik van de installatie gericht op een energieverbruik met het doel het saldo van de meter op nul te houden. In het huurcontract is opgenomen dat medewerking verleent wordt aan het monitoren van de installatie om ervaring op te doen met de werking en resultaten. Concrete bijdrage aan het project Volkshuisvesting is opdrachtgever van het project. Volkshuisvesting is de financier van het project en derhalve investeerder in de extra energiemaatregelen. Daarmee zijn wij ook een risicodragende partij. Inzet van energiecoach om huishoudens te begeleiden in hun energieverbruik en om de werking en resultaten van de installatie in relatie tot het verbruik te monitoren. De wijze waarop de monitoring wordt uitgevoerd (systeem, frequentie e.d.) moeten wij nog bepalen. Toepassing en gebruik van de projectresultaten Uitbreiden van onze kennis en ervaring met het toepassen van energiemaatregelen en kennisdeling binnen onze organisatie om toepassingen in andere projecten te bevorderen. Er is al besloten om deze techniek toe te passen in het volgende deel van het project, te weten voor 13 koopwoningen van hetzelfde type. Tevens zijn wij participant in de Energiesprong. Projectplan 'Nul op de meter prestatiecontracten 14 woningen 'Energiethuis' de Wheme te Arnhem / september 2013 7 / 17
2. 3 Uitbestedingsrelaties 2. 3. 1 Aannemer BAM Woningbouw Deventer Zie consortiumpartners, 2.2.1 2. 3. 2 Adviseur Technisch Adviesbureau Crone Postbus 40176 6504 AD Nijmegen Graafseweg 273 Nijmegen Nederland Contactpersoon: Hans Crone e-mail: hans@croneadvies.nl tel. 024-3780199 www.croneadvies.nl Kernactiviteiten: Advies over energie- en installatie-opzet voor projectmatige wonoing-nieuwbouw. Ontwerp van W-installaties in projectmatige woning-nieuwbouw. Gespecialiseerd in energie-zuinige woningen. Motivatie deelname aan het project: Dit is een nieuwe stap in energie-nul woningbouw waar wij graag aan meewerken Motivatie bijdrage aan energietransitie Dat is toch logisch?! We jassen de in vele miljoenen jaren gevormde hoeveelheid fossiele energie er in 200 jaar doorheen als we zo doorgaan daar moet snel een einde aan komen. Beschikbare kennis, expertise, ervaring Wij hebben veel kennis van projectmatige woningbouw op de terreinen energie en installaties. We hebben aan veel energiezuinige en ook al meerdere energie-nul projecten meegewerkt. Concrete bijdrage aan het project Wij hebben geadviseerd over de toe te passen opzet. Wij hebben de energieberekeningen gemaakt. Wij hebben de W-installaties ontworpen en de installateurs begeleid bij de detailering en bij de uitvoering. Toepassing en gebruik van de projectresultaten Wij zullen onze ervaringen bij dit project natuurlijk gebruiken bij de nieuwe projecten die er zeker zullen komen. Projectplan 'Nul op de meter prestatiecontracten 14 woningen 'Energiethuis' de Wheme te Arnhem / september 2013 8 / 17
2. 3. 3 Warmte-installatie Comfort Partners Postbus 181 3990 DD Houten Duwboot 85 3991 CG Houten Nederland Contactpersoon: Dick Wonink e-mail: d.a.wonink@comfort-partners.nl tel. 030-6385800 www.comfort-partners.nl Kernactiviteiten: Comfort Partners heeft diverse specialismen zoals: Surplus Advanta Combinatieprojecten Stedelijke vernieuwing Duurzame technieken Motivatie deelname aan het project: Dit project is een doorontwikkeling van de mede door ons reeds gemaakte W&R Groenwoningen en een grote stap naar nog energiezuinigere woningen. Motivatie bijdrage aan energietransitie Comfort Partners bouwt voort op jarenlange ervaring en deskundigheid, maar staat ook open voor nieuwe ontwikkelingen. Wij zijn een voorstander van het toepassen van duurzame technieken en installeren warmte-terugwinsystemen, zonne-energie en warmtepompen. Vooral warmtepompboilers, warmtepompen en zonnecollectoren worden in toenemende mate geïnstalleerd. Warmtepompboilers onttrekken energie uit ventilatielucht om warm tapwater te produceren. Warmtepompen onttrekken energie uit de aarde of het grondwater om de woning mee te verwarmen of juist te koelen en zonnecollectoren verwarmen water met zonne-energie. De installaties zijn duurzaam, energiezuinig en bieden een hoog comfort door een gelijkmatige spreiding van de warmte. Beschikbare kennis, expertise, ervaring Als partner van W&R hebben we de W&R Groenwoning al vele malen mogen bouwen. Concrete bijdrage aan het project Levering en installatie zonnecollector systeem, slimme-boilervat en warmtepomp. Toepassing en gebruik van de projectresultaten De opgedane ervaringen kunnen worden natuurlijk bij nieuwe projecten worden toegepast. Projectplan 'Nul op de meter prestatiecontracten 14 woningen 'Energiethuis' de Wheme te Arnhem / september 2013 9 / 17
2. 3. 4 PV-installatie BAM Techniek Energy Systems Postbus 109 3980 CC Bunnik Runnenburg 13 3981 AZ Bunnik Nederland Contactpersoon: Siegert Wijcherson e-mail: siegert.wijcherson@bamtechniek.nl tel. 030-6597161 www.bamtechniek.nl Kernactiviteiten: Ontwerp, installatie, realisatie, beheer en exploitatie van: - PV-installaties; - Zonneboilers; - Warmtepompen; - Energie voorzieningen; - Energiebesparende maatregelen; - Inkopen energie; - Esco s. Motivatie deelname aan het project: We zien als BAM Techniek Energy Systems dat de woningsector een grote milieudruk kent. Dit geldt in het bijzonder voor energieverbruik en daarmee de uitstoot van broeikasgasemissies. Juist omdat de milieudruk van deze sector zo groot is, bestaat er veel ruimte voor verduurzaming. We zien dit ook terug in het project De Wheme. Doel van dit project is het opstellen van een strategie voor het terugdringen van de energiebehoefte en verduurzaming van de energievoorziening voor de gebouwde omgeving. Aangezien we als BAM Techniek Energy Systems eerder van dit soort gelijke projecten gedaan hebben, zoals de actieve woningen in Montfoort en 156 woningen met zonnedaken in Kerkrade Limburg, menen wij hier een wezenlijke bijdrage aan te kunnen leveren. Wij zien daarom verschillende mogelijkheden om onze zustermaatschappijen hierin te ondersteunen zoals: Inzicht in de huidige en toekomstige energievraag van woningen; Overzicht van de aanwezige en potentiële duurzame energiebronnen voor een woning, stad of wijk; Inzicht in energie besparingsmogelijkheden voor een woning of wijk; Energiestrategie (te gebruiken technieken: gebouwgebonden maatregelen, installatietechnische maatregelen en duurzame energie, etc) Motivatie bijdrage aan energietransitie Goedkope fossiele brandstoffen worden schaarser, energieprijzen stijgen en verdere opwarming van de aarde is zeer waarschijnlijk. Tijd om anders om te gaan met energie. Dit wil BAM Techniek Energy Systems bereiken door mee te denken en mee te doen over het onderwerp energietransitie: een overstap van conventionele, fossiele brandstoffen naar schone en betaalbare energie. Projectplan 'Nul op de meter prestatiecontracten 14 woningen 'Energiethuis' de Wheme te Arnhem / september 2013 10 / 17
Beschikbare kennis, expertise, ervaring: De beschikbare kennis bij BAM Techniek Energy Systems: - Het adviseren en ontwikkelen van PV-systemen, zonneboilers, warmtepompen, warmtenetten monitoring, beheren, esco s en exploitatie; - Het ontwerpen van PV-systemen; - Het afgeven van getailleerde offertes met bijbehorende informatie; - Het begeleiden van projecten; - Simulatie kunnen maken van opbrengst berekeningen, energiestromen, verbruik en warmte verlies in gebouwde omgevingen; - Veel kennis van bovenstaande producten aanwezig van verschillende leveranciers; - Ervaring in het begeleiden van verschillende trajecten in bijv. ontwikkelingsfase, ontwerpfase realisatie fase en beheerfase. Concrete bijdrage aan het project De bijdrage die we aan het project hebben geleverd is het volgende: - Uitwerking en configuratie van het PV-systeem op het project. - Opbrengstberekening van de desbetreffende woningen. - Begeleiding van de installatie van PV-panelen. - Het maken van een Stringlayout. - Het maken van detailtekeningen in autocad. - Het maken van een document map met al gevraagde documenten. - Het opstellen van juridisch documenten. - Het begeleiden van het aankoopproces. - Het geven van advies over de PV-installatie en elektrische installatie. Toepassing en gebruik van de projectresultaten De toepassing van de opgedane ervaringen en resultaten zullen worden geëvalueerd en waar nodig zal het proces aangepast worden. De ervaringen worden meegenomen bij nieuwe projecten om onze kwaliteit en technische resultaten verder te verbeteren. Projectplan 'Nul op de meter prestatiecontracten 14 woningen 'Energiethuis' de Wheme te Arnhem / september 2013 11 / 17
3 Achtergrond Tijdens een overleg eind 2012 met de directie van Volkshuisvesting is de term energienota loos renoveren aan bod gekomen. De directeur van Volkshuisvesting, Gerrit Breeman, stelde ons vervolgens voor de uitdaging om energienota loos bij nieuwbouw toe te passen. Deze uitdaging hebben we vervolgens met 2 handen aangepakt. Wens van Volkshuisvesting is om de eerste corporatie van Arnhem te zijn met energienota loze woningen. Een collega corporatie was namelijk al bezig met energienota loze woningen en dat project lag even stil. Dit was de kans voor Volkshuisvesting om de eerste te zijn. Wat wordt bedoeld met energienota loos? Deze vraag moest als eerst beantwoord worden. De wens van Volkshuisvesting is dat de bewoners aan het eind van een jaar geen kosten hebben aan het verbruik van energie. Het vastrecht, energieheffing zijn hierbij dus buiten beschouwing gelaten. Gezien de woningen niet worden voorzien van een gasaansluiting is er ruimte tussen vastrecht en energieheffing in het voordeel van de bewoners. Het persoonlijk verbruik van een bewoner is vastgesteld op 2400kWh per jaar. De term energienota loos klopt dus niet helemaal, de energierekening is aan het eind van het jaar gemiddeld 0,-. Op dat moment waren we reeds bezig voor Volkshuisvesting met de nieuwbouw van 12 appartementen en 125 woningen de Wheme in de Malburgen-Oost te Arnhem. De 12 appartementen zouden bijna opgeleverd worden en de 125 woningen worden gefaseerd gebouwd. In februari 2013 zijn de eerste 8 woningen opgeleverd en was er net begonnen met de bouw van nog een 43 woningen. Van deze 43 woningen zijn de 2 blokken, totaal 14 woningen, welke als eerst gereed zouden zijn, aangewezen om aan te passen naar energienota loos. Ook is natuurlijk naar oriëntatie gekeken, echter alle blokken zijn even (on)gunstig georiënteerd. De oplevering van deze blokken stond gepland voor september 2013. De bouw van de blokken was al gestart en de voorbereiding in volle gang. Naast de blokken, het ontwerp van de woningen had Volkshuisvesting ook nog de wens voor individuele aanpak per woning en een daglichtvoorziening op zolder. Daarnaast werd er wel de ruimte geboden om het dak erf overschrijdend vol te leggen met PV-panelen. Projectplan 'Nul op de meter prestatiecontracten 14 woningen 'Energiethuis' de Wheme te Arnhem / september 2013 12 / 17
BAM Woningbouw heeft samen met adviseur Hans Crone de mogelijkheden van deze woningen bekeken. Aardwarmte is niet toegestaan in het gebied, dus deze optie viel direct af. Hans Crone is de vaste adviseur van BAM Woningbouw W&R. W&R is het bouwconcept van BAM Woningbouw. Op basis van dit concept is een groen variant ontwikkeld en reeds een aantal maal gebouwd met veel succes. De groenwoning is echter niet energienota loos. De verder uitontwikkelde energienota loze variant de groenwoning all-electric was nog niet gebouwd. Deze hebben we verder uitgewerkt om de woningen energienota loos te maken. Naast de groenwoning all-electric hebben we gekeken naar andere methoden om de woningen energienota loos te maken. Deze andere mogelijkheden hadden allemaal nadelen; te duur, te veel aanpassingen in reeds geproduceerde onderdelen, voldoen niet aan de vraag. Diverse opties hebben we aan Volkshuisvesting voorgelegd, deze hebben gekozen voor de groenwoning all-electric variant, met als voornaamste reden dat dit principe eenvoudig in te passen was in bestaande ontwerp en de reeds in aanbouw zijnde woningen. Behoudens de PV-panelen en zonnecollector op het dak zie je aan en in de woningen geen verschil met de overige woningen. Ook voor de bewoner is er in het leven in de woningen geen verschil met een normale woning. De installaties van groenwoning all-electric is allemaal geplaatst op zolder. Gezien de kern van de installatie een buffervat van 520 liter is neemt deze wel wat ruimte in beslag. Doordat de woningen reeds in ver gevorderd stadium waren toen we de omslag naar energienota loos maakt was er maar 1 positie mogelijk voor het vat. Hieromheen is de rest van de installatie gebouwd. Bij de berekeningen van Hans Crone is altijd van de EPC berekeningen uitgegaan. Hierin is bepaald wat het elektriciteitsverbruik van de installaties zou zijn. We hebben bepaald wat een bewoner mag verbruiken. Met deze 2 waarden is de opwekking bepaald en hierop zijn het aantal PV-panelen gebaseerd. Gezien de niet optimale zon oriëntatie van de woning zijn er bij de woningen op de voor en achterzijde PV-panelen op het dak geplaatst. Volkshuisvesting gaat de woningen verhuren onder de huursubsidie grens. De kosten die normaal gesproken voor energieverbruik bij een vergelijkbare woning aan de energiemaatschappij betaald moet worden, wordt nu door de bewoner als energiedienst aan Volkshuisvesting betaald. Hiermee heeft de bewoner voor de komende jaren geen last van prijsstijgingen in de energiemarkt en kan Volkshuisvesting de extra investering terugverdienen. De energiedienst is opgenomen in het huurcontract van de bewoner. Hierin is wel gesteld dat de woning een xx aantal kwh per jaar opwekt en dat hiermee een bewoner energienota nul zou kunnen wonen. De woningen worden door Volkshuisvesting verhuurd onder de toevoeging Energiethuis woningen. Op dit moment zijn we samen ook bezig om nog eens 13 woningen in hetzelfde project, met dezelfde installaties als koopwoningen te ontwikkelen. Projectplan 'Nul op de meter prestatiecontracten 14 woningen 'Energiethuis' de Wheme te Arnhem / september 2013 13 / 17
4 Selectie gebouwen Alle woningen zijn nieuwbouw van woningbouw corporatie Volkshuisvesting Arnhem. 1. Bouwnummer 132, Zwanebloemlaan 62, 6832 HH Arnhem 2. Bouwnummer 133, Zwanebloemlaan 64, 6832 HH Arnhem 3. Bouwnummer 134, Zwanebloemlaan 66, 6832 HH Arnhem 4. Bouwnummer 135, Zwanebloemlaan 68, 6832 HH Arnhem 5. Bouwnummer 136, Zwanebloemlaan 70, 6832 HH Arnhem Projectplan 'Nul op de meter prestatiecontracten 14 woningen 'Energiethuis' de Wheme te Arnhem / september 2013 14 / 17
5 Prestatiegarantie In de berekeningen van de adviseur Hans Crone is bepaald hoeveel elektriciteit een woning zou moeten opwekken om nul-op-de-meter te krijgen. In deze berekeningen is meegenomen het verbruik van de installatie en de bepaalde 2400kWh wat een gebruiker beschikbaar heeft voor persoonlijk- en huishoudelijk verbruik. In de berekeningen staat tevens de complete aanpassingen en installatie van de woningen omschreven om deze energienota nul te maken. De aanpassingen zijn ten opzichte van de woningen welke reeds tussen BAM Woningbouw Deventer en Volkshuisvesting in opdracht waren. In een aanvullend contract tussen BAM Woningbouw Deventer en Volkshuisvesting zijn de aanpassingen zoals omschreven door Hans Crone benoemd en afgeprijsd. Volkshuisvesting sluit tevens een (aanvullend) huurcontract af met de bewoners waarin de energiediensten worden overeengekomen. In dit huurcontract wordt een gegarandeerd aantal kwh genoemd waarmee een bewoner energienota nul zou kunnen wonen. Om de bewoners nog bewuster energiezuinig te laten leven en om inzicht te krijgen in de prestaties van de woningen, worden alle 14 woningen van het project gemonitord. Bewoners kunnen via een webpagina, met persoonlijk inlogcode, inzien hoeveel de PV-panelen opwekt, hoeveel elektriciteit hun installatie verbruikt en ze kunnen tevens zien hoeveel elektriciteit ze zelf verbruiken. Hiermee kunnen ook de energiecoaches van Volkshuisvesting, met ondersteuning van BAM Woningbouw, de bewoners adviseren in hun energieverbruik. Volkshuisvesting en BAM Woningbouw hebben ook de mogelijkheid om monitoring van alle woningen ook te volgen. Hiermee kunnen ook storingen of afwijkingen in opwekking of het gebruik gesignaleerd worden en kan hierop worden ingespeeld. Tevens wordt het mogelijk toekomstige woningen op hetzelfde monitoringssysteem aan te sluiten om vergelijken te maken tussen de verschillende projecten. Projectplan 'Nul op de meter prestatiecontracten 14 woningen 'Energiethuis' de Wheme te Arnhem / september 2013 15 / 17
7 Bijlagen - Aanvullende opdracht projectmatig (0020130118),dd 23 april 2013 Volkshuisvesting Arnhem aan BAM Woningbouw Deventer. Meerwerk werkzaamheden 14 woningen blok 17 en 18 in verband met energienotaloze woningen. - Huurovereenkomst Volkshuisvesting - Begrotingsblad BAM Woningbouw, Energienotaloze woningen dd. 02-04-2013 - Samenvatting resultaten installatie W&R Groenwoning All-Electric dd 27-09-2013 - Verklaring de-minimissteun Projectplan 'Nul op de meter prestatiecontracten 14 woningen 'Energiethuis' de Wheme te Arnhem / september 2013 17 / 17