OVER-LIJDEN Palliatieve zorg bij mensen met een psychiatrische stoornis Wim Janssen De beschaving van een land kan afgeleid worden uit de manier waarop dat land zijn zieken, behoe)igen, gevangenen en ouderen behandeld. 2 Over- lijden Hoe gaan we als mens om met lijden van onszelf of een dierbare - ander? Kunnen we lijden wel verdragen en aanzien? Wat kan lijden in de psychiatrie en palliadeve zorg bij mensen teweeg brengen? Mensen reageren verschillend www.doodgewoonbespreekbaar.nl De pro- acdeve, circa 18% - zelf beslissen De onbevangene, circa 22% - laten we genieten De sociale, circa 33% - ontkennen De vertrouwende, circa 12% - dood hoort bij het leven De radonele, circa 15 % - dood is taboe Hoe zit dat met u en uw collega s? 3 4 Niets menselijks is ons vreemd?! Psychiatrische padënten vreemd, oninvoelbaar en zelfs eng (Nursingnieuws 20-09- 2013) Psychiatrie wordt door velen toch al snel geassocieerd met de gevaarlijke gek. (Dagblad de Limburger - 5-10- 2013) Een ernsdge ziekte legt een bom onder de relade (PALvooru edije 2 2012/2013) Niets menselijks is ons vreemd?! Bij ca.41% van alle volwassen Nederlanders was ooit sprake van een psychiatrisch probleem (TrimbosinsJtuut, 2010) Psychiatrische problemadek komt overal voor Niet elke professional weet hoe om te gaan met mensen met een 5 6 1
PalliaDeve zorg is overal Of je nu professioneel met de dood te maken hebt of de dood aan de eigen voordeur aanklopt, voor wie de dood echt van nabij meemaakt, lijken alle passende woorden zoek. (Leget, C. Van levenskunst tot stervenskunst, Lannoo, 2008.) Weet je dat veel mensen eenzaam sterven? (PSC Magazine edije 4 2013) PalliaDeve zorg is overal Dood gaan we allemaal, dat is een gegeven Elke professional kan de dood tegenkomen of dat nu in de thuiszorg is, in een ziekenhuis of andere instelling Niet elke professional weet om te gaan met degenen die voor de deur van de dood staan 7 8 Wat is veel? OM PSYCHIATRIE EN PALLIATIEVE ZORG KAN DUS NIEMAND HEEN In psychiatrische instellingen wonen circa 27.000 cliënten Jaarlijks overlijden circa 400-450 cliënten in een psychiatrische instelling, maar wat zegt dit getal? Kanker komt pas na COPD en hart- en vaatziekten - op de derde plaats van doodsoorzaken 9 10 PalliaDeve zorg en psychiatrie 1/2 Twee gebieden die ieder voor zich al voor spanningen, neiging tot vermijden, angst, ongemak, etc. zorgen De combinade van beiden én de individuele variade tussen padënten maken adequate zorg lasdg PalliaDeve zorg en psychiatrie 2/2 TegelijkerDjd overeenkomsdge problemadek: Zoeken naar de mogelijkheid om lijden te verlichten Vaak nog onvoldoende antwoorden om lijden daadwerkelijk te kunnen verlichten Raakvlakken op terrein van symptomen zoals angst, depressie, zingeving 11 12 2
Dilemma Als een cliënt ook padënt wordt, dan past deze niet meer in de omgeving van de psychiatrie Omgaan met de dood én omgaan met de problemadek van de Als een padënt ineens ook cliënt blijkt, dan past deze niet meer in de care- of cure- omgeving Wie kan, wil en doet dat? 13 14 Schijing aan de voordeur Beroepskeuze: voor het psychische van de mens of voor palliadeve zorg of liefst geen van beiden en vooral voor de genezing van de mens De andere taal en dynamiek van de sectoren Andere communicadebronnen en thema s: Psychiatrische bijwerkingen van cordcosteroïden (Oncologica, jaargang 30, nummer 1, 2013) Wie uit de psychiatrie raadpleegt regelmadg deze bron? Uitdagingen voor palliadeve én psychiatrische zorg op meerdere niveaus Individueel drempels? Per discipline kennis op meerdere terreinen? Instellingsniveau beleid? Op niveau van de gezondheidszorgsectoren: thuiszorg, ziekenhuiszorg, woonvormen, Verpleeg- verzorgingshuizen - Onze doelgroep? Voor het onderwijs, onderzoek... Wie in de lead 15 16 Er is nog meer nodig Verbreden van het veld van aandacht RIBW s, verpleeg- verzorgingshuizen, ziekenhuizen, thuiszorg, dak- en thuislozen Inzichten in beide gebieden zorgt voor betere zorg Waarom zouden we? Onderbehandeling van symptomen lijden verminderen Verhoogde kosten goede palliadeve zorg bespaart kosten Crisisbehandelingen voorkomen OverbelasDng van zorgenden voorkomen Meer begrip voor elkaars werk - samenwerking 17 18 3
Waar gaat het om? Gebrek aan: Kennis wat is palliadeve zorg en wat is psychiatrie? Inzicht - wat zijn de noden en wat is ieders rol? Vaardigheden: weten hoe, richtlijnen etc.: A3tude wat doet het met mij en hoe kan ik overeind blijven drempels verlagen Samenwerking over de grenzen van de eigen sector uitwisseling aan kennis en ervaring Alle kleine beetjes baten Vice versa uitwisselen van kennis en experdse En dat in een Djd van crisis en bezuinigingen in de zorg wat kan wel i.p.v. wat kan niet? Wie durj, kan en wil zijn invloed aanwenden? 19 20 Meerdere wensen De gebundelde kennis uitbreiden en verspreiden Samenwerking van sectorale organisades GGZ- Nederland, IKNL, Trimbos,.wie neemt de lead? Samenbrengen van de experdse PZ en GGZ Beter inbedden van palliadeve zorg en psychiatrie in (basis- )opleidingen? Kommer en kwel of..? PalliaDeve zorg bij mensen met een gids voor de prakdjk STARTPUNT 21 22 een 1/4 Deel 1: PalliaDeve zorg bij mensen met een Waarom deze Gids? Wat zijn de raakvlakken? Om wie gaat het? een 2/4 Deel 2: adviezen voor beleid in instellingen Handboek voor de instelling Wat kan en is wenselijk? Wat voor aandachtspunten? ImplementaDe 23 24 4
een 3/4 Thema s voor de prakdjk Integrale benadering in de palliadef terminale zorg Vrijwilligers Dilemma s Over afscheid nemen een 4/4 Deel 4: fases en symptomen in de palliadeve zorg in de GGZ PalliaDeve fase Terminale fase Stervensfase Rouwfase 25 26 De redacde van de Gids AGORA Marijke Wulp VPTZ Paula Matla Instellingen palliadeve zorg Wubbien Wesselink, Heidi de Kam - GGZ Centraal Jan van der Wal Pro Persona IKNL Wim Janssen, eindredacde Een overpeinzing In het leven zijn slechts twee gebeurtenissen van enig belang. Dat is de gebeurtenis van je geboorte en die van je sterven De jaren die daartussen liggen maken een leven Het kan je bescheiden maken als je besej, dat het leven er al was voor je geboorte en er zal zijn na je sterven (Vrij vertaalt vanuit een Fries gedicht) 27 28 Nusge links de GIDS is vandaag te verkrijgen of te downloaden via www.agora.nl Info@ont-moet.com www.ont-moet.com www.agora.nl www.doodgewoonbespreekbaar.nl www.iknl.nl www.netwerkzorgopmaat.nl www.pallialine.nl www.zorgpadstervensfase.nl 29 30 5