Verslag van de ledenbijeenkomsten Federatie Opvang over de decentralisaties, gehouden op 26 november en 2 en 12 december 2013. Zijn we er klaar voor? Komt de zorg dichter bij de klant? In november en december 2013 heeft de Federatie Opvang drie ledenbijeenkomsten georganiseerd ter voorbereiding op de decentralisaties. Over minder dan een jaar is het zover, dan zijn de decentralisaties een feit. De bijeenkomsten werden bezocht door enthousiaste medewerkers van opvanginstellingen. Deze mensen zijn trots op hun werk en de resultaten die ze bereiken met hun cliënten. Ze willen uiteraard deze werkzaamheden voortzetten vanaf 2015 en dezelfde of nog betere resultaten behalen. Helemaal vanzelfsprekend is dat echter niet. Tijdens de bijeenkomsten werd ingezoomd op het thema wijkteams. Na een algemene inleiding door Rina Beers gaven Kay Neven van de Tussenvoorziening en Marijke Versteeg van Kwintes hun ervaringen weer met de wijkteams in Utrecht en Amersfoort. Er was volop gelegenheid voor het stellen vragen en het voeren van discussies. De decentralisaties Als we kijken naar de decentralisaties dan hebben we het over de transities van de AWBZ, de Jeugdwet en de inkomensregelingen, waaronder de Participatiewet. De belangrijkste wijzigingen worden samengevat op de inleiding van Rina Beers, die als bijlage bij dit verslag is gevoegd. Het gaat daarbij om een majeure verandering van het zorgstelsel en andere delen van het sociaal domein. Er zijn vaker veranderingen geweest, maar deze verandering is van een ongekende omvang, de gemeenten krijgen er zo n 16 miljard euro bij. Dit betekent dat de begrotingen van gemeenten voor ongeveer de helft betrekking zullen hebben op zorg en ondersteuning. Voor de WMO gaat meer en meer gelden, dat de burger eerst zelf aan zet is, daarna zijn netwerk en daarna pas de overheid. De huidige 9 prestatievelden zullen verdwijnen en daar komen 3 domeinen voor in de plaats. Het eerste domein is voor veiligheid en leefbaarheid, het tweede voor begeleiding en dagbesteding e.d. en het derde voor beschermd wonen en opvang. De beweging naar drie domeinen illustreert de verbreding en nodigt uit tot een generalistische benadering. Het mogelijke gevaar daarvan is, dat specialismes en bijzondere doelgroepen en voorzieningen buiten beeld blijven Het wordt spannend of we op tijd klaar zullen zijn. Dat geldt voor de opvanginstellingen en zeker ook voor de gemeenten. De opvanginstellingen kunnen de (centrum)gemeenten gericht helpen door het aanleveren van kennis over de doelgroepen en het aandragen van oplossingen voor de vraagstukken waar de gemeenten mee worstelen. Ga met de gemeenten in gesprek en doe dat zo veel mogelijk samen met andere aanbieders. Dat kunnen partners zijn waar nu ook al mee wordt samengewerkt, maar ook nieuwe partners. Bedenk dat de opvang een voorsprong heeft op veel andere zorgaanbieders. De opvanginstellingen hebben al een subsitierelatie met hun gemeente en de gemeenten kennen de opvanginstellingen al. Maak daar gebruik van. Het is zeer belangrijk dat de ambtenaren gaan beschikken over de noodzakelijke kennis en ervaring. Ze kennen de opvang deels al wel, maar dat geldt niet voor de doelgroepen die er bij komen, zoals de begeleiding en beschermd wonen van alleenstaanden en multiproblem gezinnen waar psychische stoornissen aan de orde zijn. De ambtenaren schrijven nu de beleidsplannen voor hun wethouders. De leden van de FO kunnen de ambtenaren daarbij helpen.
Na de gemeenteraadsverkiezingen van 19 maart 2014 krijgen de gemeenten nieuwe wethouders. Deze wethouders zullen meer macht hebben dan ooit, want ze gaan over veel meer geld. Dat betekent ook iets voor de verhoudingen binnen de gemeente tussen de wethouders onderling. Deze nieuwe wethouders beginnen misschien helemaal blanco. Zorg dat de bestuurders van de opvanginstellingen tijdig met hen in gesprek komen, trek hierin ook samen op met collega-instellingen. Let op tariefsverschillen. De tarieven van de MO zitten veelal aan de onderkant van het spectrum. Dat biedt kansen voor de sector. Het kan ook risico s meebrengen ten aanzien van de wenselijke kwaliteit en duur van de zorg. Bestudeer startnotities en concept beleidsplannen van de gemeente. Probeer te beïnvloeden welke voorzieningen als algemeen en welke als maatwerk worden bestempeld. Ga in gesprek met de Wmo projectleider(s) van de gemeente en kijk welke vragen zij hebben. Idem voor de WMO raden. Hou inspraakrondes en internetconsultaties van gemeentelijke beleidsplannen in de gaten en spreek daarop in, mogelijk in samenwerking met collega-instellingen en cliëntenraden. Beleidsplannen en verordeningen worden in de 2 e helft van 2014 door de gemeenteraad vastgesteld. De gemeenten vinden dat ze minimaal een half jaar voorbereidingstijd nodig hebben, ervan uitgaande dat in de meicirculaire van het Gemeentefonds de noodzakelijke cijfers over de budgetten ter beschikking komen en de wetgeving tijdig (voor 1 juli 2014) gereed is. Er zijn al veel handreikingen beschikbaar. Zie daarvoor de website van de VNG (www.invoeringwmo.nl) Het is belangrijk om 2015 als een startjaar te zien en niet als het jaar waarin al resultaten geboekt worden. Elk jaar is een nieuwe kans. Wat voor 2015 nog niet lukt, lukt mogelijk in een later jaar wel.. De Wijkteams Dat brengt ons bij de wijkteams. Het is de bedoeling dat er uiteindelijk en het hele land, in alle buurten, wijken en dorpen, buurtteams komen. De schaalgrootte, de opzet en de organisatie ervan hangen af van de sociaal economische kenmerken van de buurt en het beleid van de gemeente. Er kunnen verschillende teams zijn voor jeugdigen, voor volwassenen en voor ouderen. In diverse steden is men begonnen met het opzetten van wijkteams. Het begint met enkele teams en langzamerhand wordt het aantal teams uitgebreid. Er wordt geëxperimenteerd met verschillende organisatievormen. Het initiatief kan komen van de gemeentes of van zorgaanbieders. Voorbeelden worden geschetst, waarbij medewerkers van De Tussenvoorziening en Kwintes zelf participeren in de wijkteams. Zij moeten zich ontwikkelen tot generalisten. De medewerkers van de teams hebben minimaal een HBO opleiding en worden gedetacheerd vanuit diverse organisaties. Utrecht De eerste teams in Utrecht zijn een jaar geleden zijn gestart in de gebieden Osdorp en Overvecht. De omvang van het gebied is afhankelijk van de samenstelling van de buurt of wijk en varieert van 3.000 tot 10.000 inwoners. Het WMO loket, het welzijnswerk en de ambulante hulp zijn in het wijkteam opgenomen. De buurtteams vormen een algemene voorziening. Ze voeren de eerste gesprekken en stellen zo nodig een diagnose voor maatwerk. De teams kennen 9 tot 12 medewerkers. De gemeente Utrecht streeft naar minder versnippering in het netwerk rond de cliënt door de inschakeling van generalistische hulpverleners met minimaal een HBO opleiding. (1 gezin, 1 plan, 1 hulpverlener). Een team kan generalistisch te werk gaan. Een medewerker van het buurtteam is dan generalist naar de klant toe, maar specialist naar zijn/haar collega.
De manier van werken maakt het generalisme. De generalist moet breed alles kunnen doen wat in de wijk speelt. Niet iedereen is een goed generalist en geschikt voor het wijkteam. De teamleden zelf hebben ook nieuwe ontwikkeldoelen. Utrecht wil uitbreiden naar uiteindelijk 20 sociale buurtteams. Daarnaast zijn er buurtteams voor jeugd en gezin. Voor de klant maakt het niet uit waar hij het eerste aanklopt. De doorgeleiding vindt daarna wel plaats. De eerste twee teams werden aangestuurd door de gemeente, de volgende vier zullen worden aangestuurd instellingen. De Tussenvoorziening heeft ja gezegd tegen het verzoek om ook een buurtteam aan te sturen. Het bevordert de aansluiting met het werk voor de opvangcliënten en de medewerkers zijn tevreden. Ze zien direct effect van hun werk. Deze medewerkers nemen afscheid van de bureaucratie. De begeleidingsmethode lijkt op het krachtwerk en herstelwerk van de opvangsector. Een lastig punt van de buurtteams is dat er teveel doelstellingen in korte tijd moeten worden gehaald. De gemeente houdt nog onvoldoende rekening met de bedrijfsvoering bij de instellingen. Bij uitbreiding van het aantal buurtteams moet daar aandacht voor zijn. De gemeente heeft nog weinig beeld van de wijze waarop de huidige zorg wordt geleverd. Kay Neven van De Tussenvoorziening beschrijft de casus van Annie. Annie verbleef ooit in de opvang en woont nu zelfstandig. Annie heeft een scootmobiel, maar gebruikt die niet. Ze heeft schuldhulpverlening, maar dat werkt niet. Ze bezoekt heel vaak haar huisarts. Het buurtteam heeft een gesprek met haar gehad en gekeken waar de mogelijkheden zitten. Een medewerker van het buurtteam is naar een overbuurvrouw van Annie gegaan en heeft een gesprek met haar geregeld. Annie vindt het namelijk eng om met de scoormobiel in de lift te gaan en daarom gebruikte ze het scootmobiel niet. Nu houdt de buurvrouw de lift voor Annie open, gaat met haar boodschappen doen en zoekt haar post uit. Met een geordend overzicht van de post kan de schuldhulpverlening nu wel aan de slag gaan. Annie is verlegen om hulp te vragen. De zus van Annie is ook ingeschakeld. Het huisartsenbezoek is teruggelopen. Annie is minder eenzaam en ze richt zich op de aflossing van schulden. Waarom lukte het met de aanvankelijke hulpverleners niet? Hulpverleners moeten ervoor zorgen dat de relatie met de mensen in de buurt wordt gelegd. De huisarts vroeg onvoldoende door. Annie gaf hem geen informatie uit zichzelf. Het buurtteam is in de plaats gekomen van de oude hulpverleners en steekt meer tijd in het achterhalen van de oorzaak van niet-werkende hulpverlening. Amersfoort De gemeente Amersfoort is begonnen met proeftuinen met sociale wijkteams. In de wijkteams hebben professionals hun krachten gebundeld met als doel het leveren van effectieve zorg. De gemeente Amersfoort heeft een transitie-arena opgezet en 7 leidende principes geformuleerd: 1. Veiligheid van het kind staat voorop. 2. Eén gezin, één plan, één gezicht, vraaggericht. 3. Versterken van eigen kracht en de generalistische professional als coach. 4. Vroeginterventie en preventie staan voorop. 5. De cliëntvraag is leidend en dus niet het aanbod van zorgaanbieders. 6. Zo min mogelijk doorverwijzen. 7. Gebruik sociale basisvoorzieningen.
De gemeente heeft een extern iemand aangetrokken en daarmee zijn de proeftuinen gestart. Aan de aanbieders is gevraagd of ze willen meedoen. Meedoen kan op de volgende manieren: - Iemand detacheren, - Leveren van kennis, - Een contactpersoon aanwijzen als linking pin. In Amersfoort is inmiddels het 7 e team gestart. Kwintes heeft 7 keer een beroepskracht afgestaan. Voor de instelling kan dit het volgende opleveren: - Invloed, - Informatie, - Input voor de eigen organisatie, - Caseload meenemen is een optie, - Toegang cliënten naar eigen organisatie veilig stellen. Winst voor de cliënten is te vinden in het bedenken van zo eenvoudig mogelijke oplossingen. In Amersfoort waren er ook initiatieven van zorgaanbieders. Deze initiatieven hebben het niet gehaald. Men was teveel gericht op het binnensluizen van cliënten. Uiteindelijk heeft een extern bureau de aansturing overgenomen. Knelpunten en vraagstukken Met de start van de wijkteams komen ook knelpunten en vraagstukken aan het licht. Eén van deze punten is de vrees of de verwachting dat de MO instellingen deels moeten worden ontmanteld. Bij de extramurale zorg zal dat zeker voor een belangrijk deel het geval zijn. Medewerkers die extramurale zorg leveren zullen voor de wijkteams gaan werken. De intramurale zorg zal overeind blijven en wellicht komt er ook ruimte voor nieuwe initiatieven. Of dat leidt tot minder medewerkers in dienst van opvanginstellingen hangt af van gemeentelijke keuzes ten aanzien van de organisatie van de wijkteams. De aansluiting met andere zorgdomeinen moet goed geregeld zijn. Dat geldt ook voor de samenwerking tussen gemeenten en zorgverzekeraars. De doelgroepen van de opvang zijn vaak niet in beeld bij de WMO raden. De ambulante medewerkers van de instellingen worden door de gemeenten nog vaak gezien als één pot nat. Goede positionering is belangrijk. Let op de belangen van de organisaties en de klanten. Belangrijke competenties voor de buurtteamleden zijn durf en ondernemerschap. Een teamlid moet buiten de bestaande kaders kunnen denken. De opleidingen die de huidige hulpverleners hebben gevolgd sluiten daar niet goed op aan. Het belang van de cliënt en het belang van de bestuurder van een instelling kunnen botsen. De gemeente is regisseur van de wijkteams. Dat betekent voor de bestuurders van instellingen dat ze op het punt van de (eenvoudige) extramurale zorg een stapje terug moeten doen. Overige aandachtspunten: - De financiën zijn nog niet goed afgedekt. (In Utrecht loopt een financieringsexperiment.) - Als de teams te groot worden komt het generalistisch werken in gevaar.
- Het wijkteam is niet bedoeld voor specialisten. Specialisten kunnen wel nuttig informatie aanleveren.(b.v. informatie over verslavingsproblematiek.) Leden van de wijkteams moeten bewust zijn van wat ze niet weten. - De generalist loopt risico als hij bepaalde kennis mist en problemen niet herkent. Denk b.v. aan eerwraak en psychiatrische problematiek. Bij iemand binnenstappen kan gevaarlijk zijn. - Niet alle cliënten willen geholpen worden. Het is de vraag of de bemoeizorg het beste wel of niet vanuit de wijkteams geboden kan worden. Gemeenten maken hier verschillende keuzen in. Het is belangrijk om de vraag met de gemeente te bespreken op consequenties. - Het zorgveld is ingewikkeld. Er zijn veel lijntjes. Met al deze lijntjes moet regelmatig worden afgestemd. De politie zit b.v. niet in het wijkteam, maar moet er wel bij gehaald kunnen worden. - Er kunnen (goedkope) nieuwe aanbieders op de markt komen. Is het verstandig voor MO medewerkers om in de wijkteams te gaan zitten? Het lijkt op zijn minst verstandig om met de wijkteams samen te werken, want de meeste cliënten komen op termijn weer in de wijk terecht. Het wijkteam komt in beeld bij uitstroom. De extramurale zorg zal naar verwachting voor een groot deel opgaan in de wijkteams. De vraag is of ambulante woonbegeleiding voor mensen met een psychische stoornis en/of verslaving in de wijkteams kan worden belegd. Uitgaan van wijkteam medewerkers met tenminste HBO niveau zijn er mogelijkheden te bedenken. Belangrijk is dat instellingen zelf een visie ontwikkelen op hun rol in de langdurige ondersteuning van kwetsbare mensen. Gaat de instelling primair voor opvang en kortdurende interventies en begeleiding, dan is een rol in de wijkteams minder voor de hand liggend. Waar het gaat om langdurige ondersteuning, kan een rol in het wijkteam wel goed uitpakken. Daar waar het niet mogelijk of wenselijk is om als instelling met eigen mensen in het wijkteam te zitten is het wel belangrijk om een verbinding te leggen. Dat kan b.v. door bij de casuïstiekbesprekingen te zitten. De deskundigheid van de MO en de VO moet bij het wijkteam terecht komen. Bij twijfel is er de optie om in het wijkteam te participeren en daarna te kijken of continuering wenselijk is.