Regionale arbeidsmarktschets 2012 Arbeidsmarktregio
Vanaf 2014 herstel van arbeidsmarkt Regionale arbeidsmarktschets MANAGEMENTSAMENVATTING In de arbeidsmarktregio krimpt het aantal banen, ontstaan er steeds minder vacatures en stijgt het aantal geregistreerde werkzoekenden. De arbeidsmarkt in gaat pas vanaf 2014 herstellen. Door de krimp van de vacaturemarkt en de toename van het aantal geregistreerde werkzoekenden kan de arbeidsmarkt in als ruim kan worden aangeduid. Op termijn gaan vergrijzing en economische groei wel mogelijkheden bieden voor werkzoekenden met een grotere afstand tot de arbeidsmarkt. Dalend aantal banen en vacatures Na een voorzichtig herstel van de economie na de crisis in 2009, een tweede recessie in het tweede halfjaar van 2011 kent de Nederlandse economie in het eerste kwartaal van dit jaar wederom een lichte economische groei. De vooruitzichten zijn echter behoudend. Voor 2012 wordt in dan ook een krimp van de werkgelegenheid verwacht. De krimp treft vrijwel alle sectoren. Uitzonderingen zijn de sector zorg/welzijn, met een groei van 2,8%, en de relatief kleine sector informatie en communicatie. De omvang van de vacaturemarkt was in over heel 2011 gezien iets kleiner dan een jaar eerder. Over het gehele jaar 2011 zijn in bijna 20.000 vacatures ontstaan. De dalende trend die in 2011 is begonnen, zette zich in het eerste kwartaal van 2012 om naar een stijging. Voor 2012 als geheel wordt echter, net als landelijk, een daling van de vacaturemarkt verwacht. Deze daling is in Holland Rijnland vergelijkbaar met het landelijk gemiddelde. Voor 2013 wordt weer een voorzichtige groei voorzien. De meeste vacatures in zijn ontstaan in de detailhandel gevolgd door financiële & zakelijke diensten, zorg/welzijn en groothandel. In Holland Rijnland zijn verhoudingsgewijs weinig vacatures in de bouw en de agrarische sector. Toename aantal werkzoekenden Als gevolg van de recente recessie is het aantal geregistreerde werkzoekenden, na een korte periode van daling, nu weer licht stijgt. Het uitblijven van herstel van de economie zorgt ervoor dat het nww-percentage in dit jaar naar verwachting verder oploopt tot 4,6%. Landelijk komt het nww-percentage dan op 6,8%. Het aantal WW-uitkeringen bevestigt het beeld van een toenemend aantal werkzoekenden. In een jaar tijd is het aantal WW-uitkeringen met 15% toegenomen. De verwachting is dat dit jaar de WW nog verder stijgt. Vergrijzing biedt op termijn kansen De komende tien jaar verlaten in als gevolg van vergrijzing ruim 34.000 mensen de arbeidsmarkt. In de meest vergrijsde sectoren gaat een kwart van de werknemers met pensioen. Vergrijzing kan in voor een aanzienlijke vervangingsvraag zorgen. De mate waarin deze vervangingsvraag leidt tot concrete vacatures, is echter onder meer afhankelijk van conjuncturele ontwikkelingen en overheidsbezuinigingen. De sector die het meest te maken krijgt met de gevolgen van de vergrijzing is de zorg/welzijn. Niet alleen verlaten de komende jaren in ongeveer 7.000 55-65 jarigen deze sector, ook is er sprake van een toenemende zorgvraag als gevolg van de vergrijzing. Ruime arbeidsmarkt in Door de afname van het aantal vacatures en de toename van het aantal geregistreerde werkzoekenden is de arbeidsmarkt in in het eerste kwartaal 2012 ruim. Alleen voor de verzorgende en dienstverlenende beroepen, de medische en paramedische beroepen, en de informatica beroepen is de situatie gunstiger. Voor die beroepsgroepen is de arbeidsmarkt gemiddeld tot (zeer) krap. Duidelijk is dat door de kwakkelende economie momenteel de vraag naar nieuwe arbeidskrachten stagneert. Op middellange termijn ontstaan er wel uitstroommogelijkheden voor werkzoekenden. Dit is mede afhankelijk van het beroep waarvoor een werkzoekende staat ingeschreven. Een groot deel van de geregistreerde werkzoekenden in Holland Rijnland zoekt werk in conjunctuurgevoelige beroepen of is op zoek naar een baan waarvoor grote tot zeer grote knelpunten worden voorzien. Dit biedt op termijn kansen voor werkzoekenden. Het gaat dan vooral om verzorgend personeel en om technische beroepen. Uitdagingen voor arbeidsmarkt van de toekomst De problematiek op de arbeidsmarkt in vraagt om een regionale integrale aanpak door ondernemers, onderwijsinstellingen, kennisinstituten, maatschappelijke organisaties en overheden. Belangrijke uitdagingen voor zijn: - het verder versterken en ondersteunen van het ondernemend en innovatief vermogen van de regio; - een goed inzicht hebben in hoeveel en welk aanbod beschikbaar is en hoeveel aanbod en welk personeel op termijn nodig is; - maatregelen nemen om verlies van arbeidspotentieel tegen te gaan o.a. door werknemers aan de regio en aan bedrijven in de regio te binden; - tekorten op de arbeidsmarkt aanpakken door onbenut arbeidspotentieel, zoals langdurig werkzoekenden, lager opgeleiden, ouderen en Wajongers beter te benutten; - het stimuleren en verbeteren van de samenwerking tussen het regionale bedrijfsleven, onderwijs en overheden, zodat er voldoende en goed opgeleid arbeidspotentieel in nabije en verre toekomst beschikbaar is. Regionale arbeidsmarktschets, arbeidsmarktregio september 2012 pagina 1
KRIMP VAN WERKGELEGENHEID LEIDT TOT TOE- NAME VAN WERKZOEKENDEN Dit jaar wordt in een krimp van de werkgelegenheid verwacht. De werkgelegenheid krimpt in vrijwel alle sectoren. Uitzondering zijn de sectoren informatie & communicatie (bescheiden groei) en zorg/welzijn waar het aantal banen flink zal groeien. Het aantal niet-werkende werkzoekenden (nww), vanaf hier bij UWV geregistreerde werkzoekenden genoemd, neemt dit jaar toe. Dalend aantal banen Industrie, detailhandel, zorg/welzijn en financiële en zakelijke diensten zijn in de arbeidsmarktregio Holland Rijnland belangrijke sectoren. Van de in totaal 218.000 banen in zijn er ruim 136.000 in deze sectoren. Door de economische crisis in 2009 werd de Nederlandse economie hard getroffen. Met enige vertraging leidde dit tot krimp van de werkgelegenheid in 2010. Landelijk kromp het aantal banen het meest in de zakelijke diensten, industrie en bouw (CBS). Na herstel van de economie in 2010 en de eerste helft van 2011, kromp de Nederlandse economie in de tweede helft van 2011 opnieuw. Nederland kwam hiermee wederom in een economische recessie. Hoewel de recessie na de lichte economische groei in het eerste kwartaal van 2012 officieel achter ons ligt, bevinden de consumentenbestedingen en de investeringen zich nog steeds op een laag niveau. Lichtpuntje is de export, een belangrijke factor in de economie, die groeit in het eerste halfjaar van 2012. Gunstig voor de Nederlandse export is dat de economie van onze belangrijkste handelspartner (Duitsland) nog steeds groeit. Voor 2012 wordt krimp van de werkgelegenheid verwacht. Deze krimp zal zich in vrijwel alle sectoren doen gelden. afbeelding 1 Totaal Openbaar bestuur Bouwnijverheid Industrie Financiële en zakelijke diensten Transport Horeca Detailhandel Onderwijs Groothandel Agrarische sector Informatie en communicatie Zorg en welzijn WERKbedrijf, arbeidsmarktprognose Verwachte werkgelegenheidsontwikkeling, 2012 en Nederland -6% -4% -2% 0% 2% 4% Nederland Er zijn echter twee uitzonderingen. Het aantal banen in de sector zorg/welzijn groeit en zal toenemen van 43.400 banen eind 2011 tot 44.700 (+2,8%) eind 2012. De toename van het aantal banen in zorg/welzijn is al meerdere jaren zichtbaar. Verwacht wordt dat deze trend de komende jaren doorzet. Verder wordt in de (kleine) sector informatie & communicatie een bescheiden groei (0,8%) verwacht. De sector openbaar bestuur laat een forse krimp (-5,3%) zien als gevolg van overheidsbezuinigingen. Ook voor de bouw wordt nog een forse krimp verwacht. Het Economisch Instituut voor de Bouw (EIB) gaat net als UWV voor 2012 en 2013 uit van een krimp. De daling in de industrie heeft onder meer te maken met een structurele krimp als gevolg van voortgaande automatisering en verplaatsing van productie. Vacatures door vergrijzing en flexibilisering Voor het vinden van werk is het aantal vacatures van belang. Door krimp van het aantal banen zullen er vrijwel geen uitbreidingsvacatures ontstaan. Veruit het grootste deel van de vacatures betreft dan ook vervangingsvraag. In een laagconjunctuur is de vervangingsvraag echter beduidend kleiner. De vervangingsvraag wordt grotendeels in stand gehouden door banenwissleling van werknemers, vergrijzing en de flexibilisering van de arbeidsmarkt (zie o.a. berichten van CBS en Research voor Beleid). De komende jaren gaat de babyboomgeneratie (1945-1954) geleidelijk met pensioen. Ook daarna groeit het aandeel oudere werknemers op de arbeidsmarkt door. In totaliteit wordt verwacht dat het aantal ontstane vacatures in 2012 ten opzichte van 2011 daalt. Daling beroepsbevolking Door de vergrijzing neemt de potentiële beroepsbevolking in af. Deze daling treedt al op sinds 2010. Ook voor de beroepsbevolking wordt een daling verwacht de komende jaren. De Europese Commissie heeft op 30 mei jl. aanbevelingen gedaan aan alle EU-lidstaten. Een van de aanbevelingen aan Nederland is het verhogen van de arbeidsparticipatie van vrouwen, ouderen, gehandicapten en migranten. Werken moet, volgens de EU, belastingtechnisch aantrekkelijker worden voor niet-kostwinners. Toename werkzoekenden De ontwikkeling van het aantal geregistreerde werkzoekenden reageert altijd met enige vertraging op veranderende economische omstandigheden. Tijdens de crisis in 2009 is het aantal geregistreerde werkzoekenden relatief licht gestegen in vergelijking met eerdere recessies. De krapte op de arbeidsmarkt van voor de crisis heeft werkgevers doen ervaren hoe moeilijk het was om gekwalificeerd personeel te vinden. Juist daardoor hebben werkgevers tijdens de crisis geprobeerd deze gekwalificeerde werknemers zo veel mogelijk in dienst te houden, ook al was er minder werk en hebben ze daardoor ingeteerd op hun reserves. UWV verwacht daarom in een toename van het aantal geregistreerde werkzoekenden in 2012 met 13%. Voor Nederland wordt een soortgelijke toename verwacht. Regionale arbeidsmarktschets, arbeidsmarktregio september 2012 pagina 2
DALING VACATUREMARKT HOLLAND RIJNLAND De omvang van de vacaturemarkt was in over heel 2011 gezien kleiner dan in 2010. Die dalende lijn buigt zich in het eerste kwartaal van 2012 om naar een stijging. Uiteindelijk wordt echter, net als landelijk, voor 2012 als geheel een daling verwacht en voor 2013 een voorzichtige groei. De daling in 2012 is in vergelijkbaar met het landelijk gemiddelde. Minder vacatures Voor deze arbeidsmarktschets is de ontwikkeling en de omvang van de totale vacaturemarkt voor Holland Rijnland in kaart gebracht. De bron hiervoor is het aantal vacatures op internet. UWV heeft deze internetvacatures opgehoogd naar het totaal aantal ontstane vacatures volgens CBS. In 2011 zijn in in totaal bijna 20.000 vacatures ontstaan. Dat zijn er minder dan het jaar ervoor (-8%). In Nederland was er in 2011 juist een groei van het aantal ontstane vacatures. De dalende tendens van de vacaturemarkt in de regio in 2011 zette zich, vooralsnog, in het eerste kwartaal van 2012 om in een stijging. Afbeelding 2 laat zien dat het aantal ontstane vacatures in in 2010 vanaf het tweede kwartaal daalde. Afgezien van de kleine stijging in het eerste kwartaal van 2011 lag in het grootste deel dit jaar het aantal vacatures lager dan in dezelfde periode een jaar eerder. Het wat mindere vierde kwartaal past in het normale seizoenspatroon. In het eerste kwartaal van 2012 steeg het aantal ontstane vacatures. dynamiek op de arbeidsmarkt en betekent meer kansen op werk voor werkzoekenden. Meeste vacatures in detailhandel, financiële & zakelijke diensten, zorg/welzijn en groothandel Afbeelding 3 toont het aantal vacatures in Holland Rijnland per sector in 2010 en 2011. De meeste vacatures in zijn in deze periode ontstaan in de detailhandel gevolgd door financiële & zakelijke diensten, zorg/welzijn en groothandel. In Holland Rijnland zijn verhoudingsgewijs weinig vacatures in de bouw en de agrarische sector. De vacaturemarkt weerspiegelt hiermee de regionale werkgelegenheidsstructuur. Dit geldt niet voor de sectoren industrie en het onderwijs. Deze zijn qua werkgelegenheid vergelijkbaar met de groothandel, echter er zijn in 2010 en 2011 veel minder vacatures ontstaan. afbeelding 3 detailhandel zorg en welzijn financiële en zakelijke diensten groothandel Ontstane vacatures per sector, 2010-2011 horeca industrie onderwijs overige diensten openbaar bestuur informatie en communicatie transport bouwnijverheid afbeelding 2 Ontstane vacatures per kwartaal, 2010-2012 agrarische sector 0 1.000 2.000 3.000 4.000 5.000 2010 2011 7.000 6.000 5.000 4.000 3.000 2.000 1.000 0 Q1 Q2 Q3 Q4 Q1 Q2 Q3 Q4 Q1 2010 2011 2012 Geen groei, wel dynamiek in 2012 Het aantal ontstane vacatures in krimpt naar verwachting in 2012. Door de huidige economische ontwikkelingen en het geringe vertrouwen in een snel herstel stagneert ook de arbeidsmarkt. Vacatures ontstaan vooral door vervangingsvraag en maar voor een klein deel door uitbreidingsvraag. Beide soorten vraag nemen af: het aantal banen krimpt dit en volgend jaar en een deel van eventueel vertrekkend personeel wordt niet (meteen) vervangen. Een tegenkracht is het gebruik van meer en kortere tijdelijke contracten. Dat zorgt op zichzelf voor meer Volgens de arbeidsmarktprognoses van UWV van juni 2012 neemt landelijk het totaal aantal vacatures in 2012 af. Voor 2013 wordt weer een lichte groei verwacht als gevolg van de vergrijzing en economisch herstel. De afname van het aantal vacatures in 2012 is het saldo van groei en krimp in verschillende sectoren. Het landelijke beeld is dat alle sectoren de negatieve gevolgen ondervinden van de moeizame wereldhandel, lage investeringen, overheidsbezuinigingen en lage consumptie in eigen land. Dit beïnvloedt ook vraag en aanbod op de arbeidsmarkt. Het aantal vacatures groeit in 2012 nog wel in sectoren zoals zakelijke diensten en zorg/welzijn. Landelijk is de verwachte daling van het aantal vacatures in 2012 het sterkst (procentueel) in vervoer en opslag en in het openbaar bestuur. De grootste (absolute) dalingen doen zich voor in de detailhandel, vervoer en opslag en de industrie. Kansen middelbaar en lager opgeleiden Onder de werkzoekenden met een grote afstand tot de arbeidsmarkt bevinden zich veel laag opgeleiden. Van het totale bestand geregistreerde werkzoekenden in de regio is 44% laagopgeleid (ultimo mei Regionale arbeidsmarktschets, arbeidsmarktregio september 2012 pagina 3
2012). Landelijk is dat iets hoger. Ook voor deze werkzoekenden biedt de vacaturemarkt in mogelijkheden. Afbeelding 4 toont de aantallen vacatures in de arbeidsmarktregio, onderverdeeld naar beroepsniveaus: elementair, laag, middelbaar en hoger/wetenschappelijk. De meeste vacatures op elementair en lager niveau komen voor in de detailhandel gevolgd door groothandel, horeca en financiële & zakelijke diensten. In sommige sectoren zoals in de landbouw, bosbouw en visserij is het aandeel vacatures op elementair en lager niveau wel groot, maar gaat het om kleine aantallen. afbeelding 4 Detailhandel (incl. autos) Ontstane vacatures naar beroepsniveau, 2011 opleiding hebben hierdoor het sterkst te maken met verdringing op de arbeidsmarkt. Diversiteit naar beroepsklasse en -niveau Afbeelding 5 geeft inzicht in het aantal ontstane vacatures naar functie en beroep. Deze top 10 naar beroepsklassen laat voor uiteenlopende beroepsniveaus en richtingen zien en omvat bijna 80% van het totaal aantal ontstane vacatures in 2011. De meeste vacatures waren er voor lagere en middelbare en hogere administratieve en commerciële beroepen. Ook technische beroepen (inclusief bouwberoepen) en verzorgende beroepen werden vooral op middelbaar en lager niveau gevraagd. Voor (para)medische beroepen is (hoger) middelbaar niveau een minimumeis; vacatures op lager niveau zijn er nauwelijks. Dit betekent een kwalitatieve drempel voor instroom van werkzoekenden uit andere sectoren. Zorg en welzijn Financiële en zakelijke diensten Groothandel Horeca Industrie Onderwijs Openbaar bestuur Informatie en communicatie Vervoer en opslag Bouwnijverheid Landbouw, bosbouw en visserij Overige diensten (incl. huishoudens) Cultuur, sport en recreatie elementaire beroepen middelbare beroepen 0 500 1.000 1.500 2.000 2.500 3.000 3.500 4.000 lagere beroepen hogere en wetenschappelijke beroepen De meeste vacatures zijn in 2011 ontstaan in de sector detailhandel, zorg/welzijn en financiële & zakelijke diensten. Ongeveer een vijfde van het totaal aantal ontstane vacatures is geschikt voor hoog opgeleiden. Voor hoogopgeleiden zijn er verhoudingsgewijs binnen de sectoren onderwijs en informatie & communicatie de meeste kansen. In de regio is het aandeel hoog opgeleiden (20%) in het totaal aantal geregistreerde werkzoekenden relatief hoog. Het landelijk gemiddelde is 15%. De bereidheid om (verder) te reizen is vaak groter bij hoog opgeleiden. Zij zoeken dan ook vaker buiten de regio naar een baan. Een derde van de vacaturemarkt in de regio s Haaglanden en Groot-Amsterdam, waar de grootste uitgaande pendel naar toe gaat, is geschikt voor hoog opgeleiden. afbeelding 5 Beroepsklasse Totaal Lagere admin./commerciele beroepen Middelb. admin./commerciele beroepen Elementaire beroepen Middelbare technische beroepen Hogere adm./commerc./econ. beroepen Lagere verzorgende beroepen Lagere technische beroepen Middelbare verzorgende beroepen Middelbare (para)medische beroepen Lagere transportberoepen Top 10 vacatures naar beroepsklasse, 2011 Aantal 19.695 2.958 2.933 2.287 1.466 1.325 1.269 1.028 964 858 489 Tegenover de vraag op de arbeidsmarkt staat het aanbod. Alleen in relatie tot elkaar ontstaat inzicht in de arbeidsmarkt in termen van kwalitatieve of kwantitatieve tekorten of overschotten, van een ruime of een krappe arbeidsmarkt. Het vacatureonderzoek bevestigt bijvoorbeeld dat leeftijd en opleiding in belangrijke mate de kans op het vinden van een baan bepalen. Terwijl 84% van de baanvinders zonder baan jonger is dan 40 jaar behoort slechts 37% van de bij UWV geregistreerde werkzoekenden tot deze leeftijdsgroep. Het volgende hoofdstuk gaat nader in op de aanbodzijde van de arbeidsmarkt. Naast deze kansen zijn er ook bedreigingen. Het onderzoek Vacatures in Nederland 2011 (UWV, februari 2012) constateert bijvoorbeeld dat het aandeel van vacatures waarvoor alleen basisonderwijs werd gevraagd is afgenomen van 19% in 2010 naar 14% in 2011. Voor bijna driekwart van de vervulde functies werd in 2011 minimaal een mbo-diploma gevraagd. Hetzelfde onderzoek laat zien dat vooral voor ongeschoold werk toch mensen met een opleiding worden aangenomen. Werkzoekenden met nauwelijks of geen Regionale arbeidsmarktschets, arbeidsmarktregio september 2012 pagina 4
OP TERMIJN KANSEN VOOR WERKZOEKENDEN De kansen voor werkzoekenden op de arbeidsmarkt worden bepaald door een groot aantal factoren. Zo zijn regionale werkgelegenheidsstructuur, conjunctuur en vergrijzing van invloed, maar ook instroom van schoolverlaters, uitwijkmogelijkheden en mobiliteit van werknemers spelen een rol. Momenteel zorgt de economische ontwikkeling voor een afname van werkgelegenheid en een toename van werkzoekenden. Toename werkzoekenden in Na een sterke stijging in 2009, als gevolg van de recessie, nam in de loop van 2010 het aantal geregistreerde werkzoekenden in af. Gezien het economisch herstel was de verwachting dat deze afname in 2012 verder zou doorzetten. In de tweede helft van 2011 was er echter opnieuw sprake van recessie, waardoor het aantal geregistreerde werkzoekenden is gestegen. Eind mei 2012 bedraagt het aantal bij UWV geregistreerde werkzoekenden bijna 10.300 personen. In afbeelding 6 is per gemeente de stand van het aantal bij UWV geregistreerde werkzoekenden in procenten ten opzichte van de beroepsbevolking (nwwpercentage) eind mei 2012 weergegeven. Eind mei 2012 bedraagt dit nww-percentage in 4,0%, terwijl Nederland op het niveau van 6,0% ligt. De gemeente met het hoogste nww-percentage is Leiden (5,3%). Alphen aan den Rijn (5,1%) zit ook boven het regionaal gemiddelde. Het laagste nwwpercentage heeft de gemeente Zoeterwoude (2,7%). Een groot aandeel (40%) van de geregistreerde werkzoekenden is 50 jaar of ouder. Jongeren tot 27 jaar vormen maar een klein deel van de werkzoekenden in (9%). Iets meer dan de helft van alle geregistreerde werkzoekenden (54%) heeft geen startkwalificatie. Ruim een vijfde heeft een opleiding op mbo-niveau afgerond en bijna een vijfde heeft een opleiding op hbo/wo-niveau. Ruim de helft (53%) van de werkzoekenden staat langer dan één jaar ingeschreven bij UWV WERKbedrijf, 18% is minder dan 3 maanden niet-werkend. Als de economie uit de recessie komt dan zullen als eerste vooral werkzoekenden met een korte afstand tot de arbeidsmarkt daarvan profiteren. Voor werkzoekenden met een grote afstand tot de arbeidsmarkt zal het nog moeilijk blijven om werk te vinden. Bij de dan beschikbare vacatures zullen vooral degenen met een hoger opleidingsniveau het eerst aan het werk komen. afbeelding 7 verwacht nww-percentage eind 2012 7% of meer (9) 6% tot 7% (8) 5% tot 6% (8) 4% tot 5% (5) minder dan 4% (0) Verwacht nww-percentage per regio ultimo december 2012 afbeelding 6 Nww-percentage per gemeente in ultimo mei 2012 Noordwijk Hillegom Noordwijkerhout Lisse nww-percentage mei 2012 7% of meer 6% tot 7% 5% tot 6% 4% tot 5% minder dan 4% Teylingen WERKbedrijf Kaag en Braassem Katwijk Oegstgeest Leiderdorp Leiden Alphen aan den Rijn Voorschoten Zoeterwoude Rijnwoude Nieuwkoop De ontwikkeling van het aantal WW-uitkeringen bevestigt het beeld van een toenemend aantal werkzoekenden. Eind mei 2012 waren er bijna 7.300 WWuitkeringen in. Een jaar daarvoor waren dat er een ruim 6.300, wat betekent dat het aantal WW-uitkeringen met 15% is toegenomen. De verwachting is dat dit jaar de WW verder zal stijgen. Nww-percentage loopt verder op Het uitblijven van herstel van de economie zorgt ervoor dat het nww-percentage in dit jaar naar verwachting verder zal oplopen tot 4,6%. Landelijk komt het nww-percentage dan op 6,8%. Afbeelding 7 laat het verwachte nww-percentage eind 2012 zien voor de verschillende arbeidsmarktregio s in Nederland. Uitstroom WW-gerechtigden Groei van het aantal WW-uitkeringen betekent niet dat er geen dynamiek zit in de groep WW-gerechtigden. Afbeelding 8 laat zien dat de meeste WW-uitkeringen eindigen met werkhervatting. In is het aandeel hoger. Hoewel het aantal werkhervattingen een dalende tendens vertoont, is werkhervatting nog steeds de belangrijkste reden voor beëindiging van de WW. Dit onderstreept dat momenteel ondanks de kwakkelende economie nog steeds redelijke kansen zijn om vanuit de WW-uitkering werk te vinden. Regionale arbeidsmarktschets, arbeidsmarktregio september 2012 pagina 5
Reden beeindiging WW-uitkeringen, 2009-2012 afbeelding 8 en Nederland 70% 60% 50% 40% 30% 20% 10% 0%. 2009 2010 2011 2012 Nederland 60% 50% Vergrijzing speelt een belangrijke rol bij het ontstaan van kansen voor geregistreerde werkzoekenden. De mate van vergrijzing verschilt per sector. Afbeelding 10 geeft het aantal 55-plussers per sector weer. Daarbij wordt niet alleen gekeken naar de absolute aantallen oudere werknemers, maar ook naar de verhouding tussen 55-plussers en het totaal aantal werknemers. Vooral sectoren met relatief veel oudere werknemers krijgen te maken met vergrijzingsproblematiek. In zijn vooral overheid en onderwijs sterk vergrijsd. In de sector zorg/welzijn is de verhouding tussen het aantal jongeren en ouderen iets gunstiger. De omvang van deze sector zorgt er echter voor dat ook hier binnen afzienbare tijd grote aantallen werknemers de arbeidsmarkt zullen verlaten. In de horeca/catering speelt de vergrijzing minder een rol. 40% 30% 20% afbeelding 10 Vergrijzing per sector 10% Overige dienstverlening Horeca en catering 0%. 2009 2010 2011 2012 Landbouw, bosbouw en visserij Financiële instellingen werk maximale duur WW overig Bouwnijverheid Vervoer en telecom Industrie Arbeidsmarkt in is ruim Door de afname van het aantal vacatures en de toename van het aantal geregistreerde werkzoekenden is de arbeidsmarkt in in het eerste kwartaal 2012 ruim te noemen. Voor de verzorgende en dienstverlenende beroepen, de medische en paramedische beroepen, en de informatica beroepen is de situatie gunstiger. Voor die beroepsgroepen is de arbeidsmarkt in achtereenvolgens gemiddeld, zeer krap en zeer krap. In Nederland als geheel is voor de twee laatstgenoemde beroepsgroepen eveneens sprake van een zeer krappe arbeidsmarkt. Voor werkzoekenden met die beroepen zijn er dus zowel in de eigen regio als erbuiten kansen. Een ruime arbeidsmarkt betekent overigens niet dat er binnen die beroepsgroepen geen functies zijn waarvoor werkgevers moeilijk geschikt personeel kunnen vinden. afbeelding 9 Medische en paramedische beroepen Verzorgende en dienstverlenende beroepen Economisch-administratieve beroepen Openbare orde- en veiligheidsberoepen Technische en industrieberoepen Krapte naar beroepsgroep, 1e kwartaal 2012 en Nederland Totaal Informatica beroepen Pedagogische beroepen Sociaal-culturele beroepen Agrarische beroepen Transportberoepen zeer ruim ruim gemiddeld krap zeer krap 0,0 0,5 1,0 1,5 2,0 2,5 3,0 Vergrijzing vooral bij overheid en onderwijs Nederland Overheid Handel en reparatie Onderwijs Zakelijke dienstverlening Zorg en welzijn 0 1000 2000 3000 4000 5000 6000 7000 8000 Aantal 55-65 jarigen niet vergrijsd gemiddeld vergrijsd sterk vergrijsd In totaal verlaten de komende tien jaar in Holland Rijnland ruim 34.000 mensen de arbeidsmarkt als gevolg van het bereiken van de pensioengerechtigde leeftijd. In de meest vergrijsde sectoren betekent dit dat ongeveer een kwart van de werknemers met pensioen gaat. Vergrijzing kan dus in voor een aanzienlijke vervangingsvraag zorgen. De mate waarin de vervangingsvraag door de vergrijzing leidt tot vacatures, wordt in de sectoren overheid en onderwijs echter afgeremd door een afnemende werkgelegenheid als gevolg van bezuinigingen. Voor de werkgelegenheid in het onderwijs hebben ook de afnemende leerlingenaantallen een remmende werking. Voor bouw, vervoer & telecom en industrie is de conjuncturele ontwikkeling bepalend voor het moment waarop en de mate waarin vervangingsvraag leidt tot vacatures. De meest najaarsprognoses van het Centraal Planbureau (CPB) laten na een teruggang in 2012 - een voorzichtige groei van de economie zien in 2013 en 2014. Versterkt door het geringe aantal schoolverlaters van technische opleidingen, zal het aantrekken van de economie in deze sectoren leiden tot een sterk groeiend aantal vacatures voor technisch personeel. De sector die het meest te maken krijgt met de gevolgen van de vergrijzing is de sector zorg/welzijn. Niet alleen verlaten de komende jaren in ruim 7.000 55-65 jarigen deze sector, ook is er sprake Regionale arbeidsmarktschets, arbeidsmarktregio september 2012 pagina 6
van een toenemende zorgvraag als gevolg van de vergrijzing. Kansen buiten Ook de uitgaande pendel in speelt mee bij de mutaties in het aantal werkzoekenden. Bij aanvang van de crisis is in het aantal geregistreerde werkzoekenden gestegen, doordat een deel van de pendel richting Haaglanden en Groot Amsterdam weggevallen was. Zodra de economie aantrekt, stijgt deze pendel weer. Dit heeft een gunstig effect op het aantal werkzoekenden in. Een schatting uit het verleden (CBS 2009) leert dat de uitgaande pendel een omvang heeft van circa 83.700 en de inkomende pendel ruim 52.700 omvat. Met een uitgaand pendelsaldo van 31.000 gaan er dus meer werkenden uit dan er dagelijks van buiten in de regio komen werken. Op termijn uitstroommogelijkheden Door de economische recessie stagneert momenteel de vraag naar nieuwe arbeidskrachten. Op middellange termijn ontstaan er uitstroommogelijkheden voor werkzoekenden, mede afhankelijk van het beroep waarvoor ze werk zoeken. Rekening houdend met onder andere de vergrijzing en de instroom van jongeren op de arbeidsmarkt schetst het Researchcentrum voor Onderwijs en Arbeidsmarkt (ROA) de arbeidsmarktperspectieven tot 2016 per beroepsgroep. Ook conjunctuurgevoeligheid, ontwikkelingen binnen de sector en uitwijkmogelijkheden spelen hierbij een rol. De landelijke uitkomsten van het ROA zijn vertaald naar. Conjunctuurgevoeligheid nww afbeelding 11 typering beroep aantal nww aandeel in nww conjunctuurgevoeligheid erg laag 658 6% conjunctuurgevoeligheid laag 2.357 23% conjunctuurgevoeligheid gemiddeld 4.495 44% conjunctuurgevoeligheid hoog 2.559 25% conjunctuurgevoeligheid erg hoog 162 2% totaal 10.231 100% Bron: ROA Een groot deel (71%) van de geregistreerde werkzoekenden in zoekt werk in beroepen die gemiddeld tot hoog conjunctuurgevoelig zijn (afbeelding 11). De vergrijzing zorgt echter voor een toenemende vraag naar vervangende arbeidskrachten. Geregistreerde werkzoekenden in hebben in de eerste helft van 2012 nog weinig geprofiteerd van deze vervangingsvraag in - vooral zorg en techniek. Toch zijn er voor hen de komende jaren genoeg uitstroommogelijkheden in. Afbeelding 12 laat zien welk deel van de geregistreerde werkzoekenden in ingeschreven staat voor een beroep waarvoor werkgevers grote dan wel minder grote knelpunten in de personeelsvoorziening tot 2016 verwachten. Hoe groter de knelpunten voor werkgevers, hoe groter de baankansen voor werkzoekenden. Een groot deel (37%) van de geregistreerde werkzoekenden in is op zoek naar een baan waarvoor grote tot zeer grote knelpunten worden voorzien. Dit biedt op termijn kansen voor werkzoekenden. Het gaat dan vooral om medisch en verzorgend personeel en om technische beroepen. Maar ook voor beroepen die veelvuldig onder werkzoekenden in Holland Rijnland voorkomen, zoals interieurverzorgers, hulpkrachten horeca en verzorging, chauffeurs en productiemedewerkers worden knelpunten voorzien. Knelpunten personeelsvoorziening afbeelding 12 typering knelpunt aantal nww aandeel in nww knelpunt is zeer groot 308 3% knelpunt is groot 3.442 34% enige knelpunten 2.817 28% vrijwel geen knelpunten 2.972 29% geen knelpunten 692 7% totaal 10.231 100% Bron: ROA In hoeverre geregistreerde werkzoekenden deze kansen kunnen verzilveren, hangt mede af van de vraag of zij de afstand tussen het gevraagde en het genoten opleidingsniveau weten te overbruggen. Weinig tot geen knelpunten worden verwacht in de personeelsvoorziening voor beroepen waarvoor 36% van de geregistreerde werkzoekenden staat ingeschreven. Dit betreft veelal economisch-administratieve beroepen, zoals administratief en commercieel medewerkers. De kansen voor geregistreerde werkzoekenden die werk zoeken in deze beroepen zijn de komende jaren gering. Wanneer het beroep en de sector waaruit men werkloos is geworden weinig perspectief op werk biedt, zijn de uitwijkmogelijkheden naar andere beroepen en sectoren relevant. Afbeelding 13 laat zien wat de uitwijkmogelijkheden zijn voor beroepen waarvoor geregistreerde werkzoekenden staan ingeschreven. Uitwijkmogelijkheden voor nww afbeelding 13 typering aantal nww aandeel in nww uitwijkmogelijkheden erg hoog 3.332 33% uitwijkmogelijkheden hoog 1.110 11% uitwijkmogelijkheden gemiddeld 4.170 41% uitwijkmogelijkheden laag 1.320 13% uitwijkmogelijkheden erg laag 299 3% totaal 10.231 100% Bron: ROA Voor 44% van de geregistreerde werkzoekenden in geldt dat zij een beroep uitoefenen met hoge tot erg hoge uitwijkmogelijkheden. Veel voorkomende beroepen als productiemedewerkers, administratief medewerkers en commercieel personeel vallen onder deze categorie. Voor hen kan het lonend zijn om te kijken naar kansrijke alternatieve beroepen waarvoor men ook in aanmerking komt. Regionale arbeidsmarktschets, arbeidsmarktregio september 2012 pagina 7
UITDAGINGEN VOOR DE ARBEIDSMARKT VAN DE TOEKOMST In de arbeidsmarktregio krimpt het aantal banen, ontstaan er steeds minder vacatures en stijgt het aantal geregistreerde werkzoekenden. De arbeidsmarkt in gaat pas vanaf 2014 herstellen. Door de krimp van de vacaturemarkt en de toename van het aantal geregistreerde werkzoekenden is de arbeidsmarkt in ruim. Op termijn gaan vergrijzing en economische groei wel mogelijkheden bieden voor werkzoekenden met een grotere afstand tot de arbeidsmarkt. Op de lange termijn dreigen bij economisch herstel opnieuw ernstige tekorten. Dit tekort wordt versterkt doordat er minder jongeren zijn en doordat jongeren gemiddeld langer doorleren. Bundeling van regionale krachten è Regionale en interregionale samenwerkingsverbanden dragen bij aan slagvaardig arbeidsmarktbeleid. De arbeidsmarkt staat niet los van andere beleidssectoren, waarvan onderwijs, economie, ruimtelijke ordening en vervoer de belangrijkste zijn. Een integrale benadering en optimale afstemming onderwijs & arbeidsmarkt versterkt de regio s. Betere afstemming onderwijs & arbeidsmarkt zorgt er voor dat talent zich ook te gelde maakt en maatschappelijke investeringen beter renderen. è De regio bestaat uit de gemeenten Alphen aan den Rijn, Hillegom, Kaag en Braassem, Katwijk, Leiden, Leiderdorp, Lisse, Nieuwkoop, Noordwijk, Noordwijkerhout, Oegstgeest, Rijnwoude, Teylingen, Voorschoten en Zoeterwoude. Een deel van deze 15 gemeenten ligt in het Groene Hart. Een sterk, economisch, cluster is de Greenport Duin- en Bollenstreek. Anderzijds wordt ook ingezet op opschaling van de kenniseconomie (inter)nationaal niveau. Denk hierbij aan het Bio Science park. Specifieke infra-, pendel- en werkgelegenheidsaspecten spelen in deze gebieden een rol met betrekking tot het ontwikkelen van arbeidsmarktbeleid. è Nederland kent negen topsectoren waar innovatie een belangrijke rol speelt. Voorbeelden van deze sectoren zijn: tuinbouw, agrofood en water. De provincie Zuid-Holland geeft in de nota Kansen zien en grijpen aan deze sectoren clustergericht te versterken, onder meer vanuit regionaal arbeidsmarktperspectief. Ook gemeenten zijn zich bewust van de noodzaak via een sectorale invalshoek de lokale economie te verstreken en de werkgelegenheidscreatie te stimuleren. Hier ligt een bovenlokale en regionale uitdaging. De eerste stappen in deze richting zijn al gezet. Sectoraal arbeidsmarktbeleid Een uitdaging hierbij is het voorzien in de beschikbaarheid van de gevraagde kwaliteiten naar niveau en richting bij het arbeidsaanbod om vergrijzing op te vangen en de personeelsvoorziening van groeisectoren te garanderen. De sector met de grootste te verwachten groei is de zorgsector. Dit is landelijk het geval maar ook in de regio. Convenanten spelen hierop in. Deze sector kent echter een aantal belangrijke aandachtspunten: Instroom laag opleidingsniveau: thuiszorg kan een opstap zijn richting de zorg. Arbeidsvoorwaarden op dit niveau zijn vaak niet aantrekkelijk en er zijn intramuraal weinig vacatures. Instroom hoog opleidingsniveau: convenanten worden veelal voor dit niveau afgesloten. Opleiden is een manier om mensen te voorzien van de juiste kwalificaties. Op niveau 3/verzorgende IG zijn tekorten. Echter de toelatingseisen zijn erg streng. Er is veel aanbod voor de reguliere opleidingsplaatsen, dus op motivatie en opleidingsniveau wordt streng geselecteerd. Mogelijke oplossingen om de mensen binnen de zorg te behouden zijn bijvoorbeeld verkorte opleidingstrajecten, verbetering van arbeidsvoorwaarden lagere niveaus en ontwikkelen van vrijwilligersbeleid. Inzicht in het arbeidspotentieel è Inzicht in het totaal aan (toekomstig) arbeidspotentieel is van groot belang om goed arbeidsmarktbeleid te kunnen ontwikkelen. Een goed streven is dan ook om het totaal aan arbeidspotentieel (ongeacht uitkeringssoort) kwalitatief nauwkeurig geregistreerd te hebben. è Marktvoorkeuren bij de personeelsvoorziening zorgen voor minder kansen op werk voor ouderen, laag opgeleiden en diegenen met een grotere afstand tot de arbeidsmarkt (zoals Wajongers). Beïnvloeding van marktvoorkeuren is een taai proces en vraagt langdurige aandacht en breder draagvlak in de markt. è De relatief beperkte beschikbaarheid van vacatures voor hoogopgeleiden onderstreept het bovenregionaal belang van dit arbeidsmarktsegment. Bijna 43% van de hoogopgeleiden in de regio behoort tot de oudere werkzoekenden (50+). Het Economic Survey 2012 van de OECD voor Nederland geeft aan dat de gebrekkige dynamiek op de arbeidsmarkt van goed gekwalificeerd personeel, waaronder veel ouderen, de concurrentiekracht van het land in een tijd van voortgaande globalisering ondermijnt en verder dat groeisectoren profiteren van meer dynamiek. Goed gekwalificeerd arbeidsaanbod zit naar het oordeel van OECD te vast. OECD wijst een aantal aangrijpingspunten aan die de situatie naar het oordeel van deze organisatie kunnen verbeteren. De constatering dat meer dynamiek noodzakelijk is, ook voor ouderen, op de arbeidsmarkt in de vorm van instroomkansen bij werkgevers geeft steun aan de opvatting dat ook vanuit het bedrijfsleven wijziging van marktvoorkeuren wenselijk is. è De regio kent een grote uitgaande pendel. Deze gaat vooral richting de regio Haaglanden en Groot Amsterdam. Een relatief laag aandeel (21%) van de vacatures in de eigen regio zijn geschikt voor hoog opgeleiden. Zij kunnen hun kansen op werk vergroten door ook naar werk te zoeken in de aangrenzende regio s. Daar is bijna een derde van de vacatures geschikt voor hoog opgeleiden. Regionale arbeidsmarktschets, arbeidsmarktregio september 2012 pagina 8
Colofon Regionale arbeidsmarktschetsen, september 2012 De regionale arbeidsmarktschets is een jaarlijkse uitgave van UWV WERKbedrijf. Arbeidsmarktregio samenstelling De arbeidsmarktregio is het werkgebied van de Werkpleinen Rijnstreek, Duin- en Bollenstreek en Leiden. De gemeenten Alphen aan den Rijn, Hillegom, Kaag en Braassem, Katwijk, Leiden, Leiderdorp, Lisse, Nieuwkoop, Noordwijk, Noordwijkerhout, Oegstgeest, Rijnwoude, Teylingen, Voorschoten en Zoeterwoude maken deel uit van deze arbeidsmarktregio. Auteurs Martine van Doorn Redactie Annelies van den Brink en Roelof van der Velde Redactieadres UWV WERKbedrijf, afdeling Arbeidsmarktinformatie en -advies Postbus 58285 1040 HG Amsterdam arbeidsmarktinformatie@uwv.nl Meer informatie is te vinden op www.werk.nl/arbeidsmarktinformatie Alles uit deze uitgave mag worden overgenomen, echter uitsluitend met bronvermelding. Aan deze uitgave kunnen geen rechten worden ontleend. UWV WERKbedrijf, Amsterdam. Regionale arbeidsmarktschets, arbeidsmarktregio september 2012 pagina 9
werk.nl uwv.nl UWV September 2012 Aan deze uitgave kunnen geen rechten worden ontleend.