Definities, diagnostiek, prevalentie en determinanten van ondervoeding bij ouderen Prof. dr. Dimitri Beeckman Verplegingswetenschap en Vroedkunde Universiteit Gent SYMPOSIUM Ondervoeding bij hulpbehoevende ouderen thuis en in een thuisvervangende omgeving 7 november 2013
ONDERVOEDING: EEN PROBLEEM? Every careful observer of the sick will agree in this that thousands of patients are annually starved in the midst of plenty, from want of attention to the ways which alone make it possible for them to take food Notes on Nursing Florence Nightingale (1859)
INHOUD Definitie Prevalentie Klinische evaluatie Determinanten Gevolgen Diagnostiek Organisaties voedingszorg
DEFINITIE: MALNUTRITIE VERSUS ONDERVOEDING Malnutritie: Een voedingstoestand, waarbij er een tekort, uitputting of onevenwicht heerst tussen energie, eiwitten en andere specifieke nutriënten (Volkert 2002) Een voedingstoestand waarbij er een tekort of teveel (onevenwicht) is aan energie, eiwitten en andere voedingsstoffen die meetbare effecten hebben op het weefsel/lichaam (lichaamsvorm, grootte en samenstelling), functioneren en klinische uitkomst. (Elia 2003) Ondervoeding: Een voedingstoestand waarbij er onvoldoende energie of eiwitinname is. Deze voedingstoestand wordt gekenmerkt door een tekort aan micronutriënten en mineralen ten gevolge van een uitputting van de macronutriënten en geeft uiteindelijk aanleiding tot specifieke deficiëntie symptomen/syndromen. (ESPEN, 2006)
DEFINITIE Geen eenduidige definitie Malnutritie versus ondervoeding Gericht op Onevenwicht Gevolgen Afwezigheid van een eenduidige definitie Geen uniforme spreektaal Geen uniforme diagnostiek Moeilijke vergelijking
KLINISCHE EVALUATIE BMI 18.5 kg/m² - 20 kg/m² Biochemische indicatoren (zoals serum albumine) Gewichtsverlies (> 5% 1 maand, > 10% 6 maand) Voedingsinname Spiermassa, spierkracht (handgreep), subcutaan vet Oppassen met oedeem (maskeren gewichtsverlies!)
PREVALENTIE Internationale cijfers Ziekenhuis: 30-90% Woonzorgcentra: 30-50% Thuiszorg: 4.3-44%
PREVALENTIE Belgische cijfers Verbrugghe et al. (2011) - WZC Risico op ondervoeding: 38,7% Ondervoeding: 19.4% Vandewoude & Van Gossum (2013) - Thuiszorg en WZC Risico op ondervoeding: 66% Ondervoeding: 20%
DETERMINANTEN Complex Multifactorieel National Collaborating Centre for Acute Care 2006; Stratton et al. 2003
DETERMINANTEN - ZIEKTE Associatie met Decubitus Recente ziekenhuis opname Cognitieve stoornis Dementie Medicatie Aantal chronische aandoeningen Kanker Aantal geriatrische syndromen: incontinentie, slaapstoornis, afhankelijkheid, cognitieve stoornis, vallen
DETERMINANTEN - GEZONDHEID Afhankelijkheid Visusstoornis Immobiliteit Mondstatus
DETERMINANTEN SOCIALE FACTOREN Eenzaamheid isolatie Onvoldoende hulp Financiële problemen
DETERMINANTEN PSYCHISCHE FACTOREN Depressie Angst
GEVOLGEN VAN MALNUTRITIE Patiënt/resident Daling functionele status (spierzwakte) Risico op infectie Daling psychosociale gezondheid en kwaliteit van leven Langere hospitalisatieduur (x 2) Mortaliteit (tot 3 keer hoger) Economische impact Nederland (WZC) 279 miljoen EURO extra/jaar Bij risico: 8.000 EURO/resident Bij ondervoeding: 10.000 EURO/resident België (ziekenhuizen) Kosten stijging tot + 1.152 EURO/patiënt
DIAGNOSTIEK Single indicator BMI 18.5 kg/m² - 20 kg/m² Biochemische indicatoren Gewichtsverlies (> 5% 1 maand, > 10% 6 maand) Voedingsinname Spiermassa, spierkracht, subcutaan vet Multiple indicators Mini Nutritional Assessment (MNA) Malnutrition Universal Screening Tool (MUST) Short Nutritonal Assessment Questionnaire (SNAQ) Geriatric Nutritional Risk Index (GNRI)
MNA Screening Verminderde inname voeding afgelopen 3 maanden Gewichtsverlies afgelopen maand Mobiliteit Psychische stress of ernstige ziekte afgelopen 3 maanden Neuro- psychologische problemen BMI Onderzoek Medicatie Afhankelijkheid Voedingsinname Lichaamssamenstelling
MUST BMI Gewichtsverlies 3 6 maanden Acute ziekte
SNAQ Ongewild gewichtsverlies Verminderde eetlust Inname van voedingssupplementen
GERIATRIC NUTRITIONAL RISK INDEX (GNRI) Focus op: Ratio gewicht/ideaal gewicht Serum albumine
PARAMETERS OO/UE Focus op: Ongewild gewichtsverlies BMI Klinische blik van de verpleegkundige
ORGANISATIES VOEDINGSZORG Internationaal National Institute for Health and Clinical Excellence (NICE), American Society for Parental and Enteral Nutrition (ASPEN) European Society for Clinical Nutrition and Metabolism (ESPEN1) The British Association for Parenteral and Enteral Nutrition (BAPEN) Haute Autorité de Santé (HAS) Nationale Gezondheidsraad NL stuurgroep ondervoeding Nationaal Federale overheidsdienst Transmurale Aanpak van de Voedingsproblematiek bij ouderen (STAVO) Zorg en Gezondheid
CONCLUSIE Blijvend significant maatschappelijk probleem met grote gevolgen Groot potentieel om grote impact te hebben (door soms kleine interventies) Blijvende en steeds toenemende aandacht is noodzakelijk Screenen + actie + monitoring = succes Complexe diagnostiek en risicobepaling Nood aan multidisciplinaire en transmurale opvolging en bijsturing
REFERENTIES Chen, C. C. H., Bai, Y. Y., Huang, G. H., & Tang, S. T. (2007). Revisiting the concept of malnutrition in older people. Journal of clinical nursing, 16(11), 2015-2026. Donini, L. M., Scardella, P., Piombo, L., Neri, B., Asprino, R., Proietti, A. R.,... & Morrone, A. (2013). Malnutrition in elderly: Social and economic determinants. The journal of nutrition, health & aging, 17(1), 9-15. Elia, M., Zellipour, L., & Stratton, R. J. (2005). To screen or not to screen for adult malnutrition? Clinical Nutrition, 24(6), 867-884. Ethgen O, Spaepen E, Moeremans K, Annemans L. (2005). Potentiële economische implicaties in België van ondervoeding in het ziekenhuis. HEDM-IMS Health. Griep, M. I., Mets, T. F., Collys, K., Ponjaert-Kristoffersen, I., & Massart, D. L. (2000). Risk of malnutrition in retirement homes elderly persons measured by the" mininutritional assessment. J Gerontol A Biol Sci Med Sci, 55(2), M57-M63.
REFERENTIES Kubrak, C., & Jensen, L. (2007). Malnutrition in acute care patients: a narrative review. International journal of nursing studies, 44(6), 1036-1054. Meijers JM, Halfens RJ, Wilson L, Schols JM. Estimating the costs associated with malnutrition in Dutch nursing homes. Clin Nutr. 2012 Feb;31(1):65-8. Saka, B., Kaya, O., Ozturk, G. B., Erten, N., & Karan, M. A. (2010). Malnutrition in the elderly and its relationship with other geriatric syndromes. Clinical Nutrition, 29(6), 745-748. Stratton, R. J., Green, C. J., & Elia, M. (2003). Disease-related malnutrition: an evidence-based approach to treatment. Cabi Publishing, Wallingford.
REFERENTIES Van Lancker A, Verhaeghe S, Van Hecke A, Vanderwee K, Goossens J, Beeckman D. The association between malnutrition and oral health status in elderly in long-term care facilities: A systematic review. Int J Nurs Stud. 2012 Dec;49(12):1568-81. doi:10.1016/j.ijnurstu.2012.04.001 Vandewoude M., & Van Gossum A. (2013). Nutritional screening strategy in nonagenarians: The value of the MNA-SF (mini nutritional assessment short form) in NutriAction. The journal of nutrition, health & aging, 1-5. doi:10.1007/s12603-013-0033-8 Verbrugghe M, Beeckman D, Van Hecke A, Vanderwee K, Van Herck K, Clays E, Bocquaert I, Derycke H, Geurden B, Verhaeghe S. (2012) Malnutrition and associated factors in nursing home residents: A cross-sectional, multi-centre study. Clin Nutr. 32(2):438-43. doi:pii: S0261-5614(12)00212-9. 10.1016/j.clnu.2012.09.008. Volkert D. (2002) Malnutrition in the eldery prevalence, causes and corrective strategies. Clin Nutr, 21(1): 110-112