CROWDFUNDING OP EEN ONHOUDBARE KOERS Robin Slakhorst, Marco Behling, Jérôme Koelewijn, Prof. Armin Schweinbacher oktober 2015 All rights reserved Symbid 2015
SAMENVATTING De leningcrowdfunding, of peer-to-business leningmarkt, heeft niet het beste voor met het midden- en kleinbedrijf of met kredietverstrekkers. Rentepercentages stijgen inmiddels tot boven de 8%. De enige die profiteren van deze onhoudbare trend zijn de platformen zelf. Crowdfunding moet verder ontwikkelen om de MKB markt nu en in de toekomst te kunnen bedienen Een hogere rente betekent een zwaardere last voor de lener en vergroot het risico op financiële moeilijkheden. Voor crowdfunding investeerders is het niet altijd duidelijk dat de rente niet direct te vertalen is naar een jaarlijks verwacht rendement. Platformen kunnen investeerders helpen om risico en rendement in balans te houden door transparant te zijn over risicoscoring en hoe dit zich verhoudt tot het uiteindelijke rentepercentage. Exponentiele 1 groeicijfers van 140% kunnen niet verhullen dat de crowdfundingindustrie eigenlijk nog bezig is met volwassen worden. Onhoudbare rentepercentages, gebrek aan transparantie en weinig kennis over risico zijn de belangrijkste knelpunten. Door deze drie belangrijke uitdagingen aan te pakken kan de crowdfunding industrie snel het gat, dat door de stagnatie in bankleningen ontstaat, vullen. 1. Gebrek aan transparantie Risico scoring en pricing modellen zijn subjectief, plus het gebrek aan inzicht in financiële prestaties Professionaliseren markt met onafhankelijke scoring en data monitoring 2. Hoge, onhoudbare rentepercentages Platformen en investeerders duwen het rentepercentage hoger ongeacht de risico s en brengen gezondheid bedrijf en daarmee hun investering in gevaar Bevorderen van duurzame rentepercentages ten bate van de ondernemer én investeerder 3. Weinig kennis over risico Investeerders zijn gefocust op rendement en negeren risico, professionele investeerders focussen op risico en investeren juist vanwege laag risico en laag rendement Leer investeerder onderscheid te maken in risico, rentepercentage en rendement voor opbouw van gezonde, gewogen portefeuille
INTRODUCTIE Het lijkt onwaarschijnlijk dat bankleningen aan het midden- en kleinbedrijf (MKB) ooit weer op het oude niveau van voor 2008 komen. Volgens ING directeur Wilfred Nagel is deze vorm van financiering in de afgelopen 15 jaar niet rendabel 2 genoeg geweest. De cijfers liegen er niet om: in 2014 werd 8 miljard minder geleend aan het MKB dan in 2013 en het 3 aantal bankleningen aan het MKB nam de laatste jaren af met wel 6%. In 2014 werd 39% van de MKB-financieringsaanvragen door de bank afgewezen: het hoogste afwijspercentage in Europa, hoger dan Letland, Litouwen en zelfs Griekenland. De behoefte van de markt voor een alternatieve financieringsvorm 4 groeit. Doordat financiering via banken lastig blijft, heeft de Nederlandse crowdfunding industrie de kans om een duurzaam, verantwoord en uiteindelijk rendabel alternatief voor de schaduwbanken te bieden. Het huidige gebrek aan regulering betekent dat we de toekomst van de industrie zelf kunnen vormen en de rentepercentages van 14% kunnen overlaten aan de geldwolven. Robin Slakhorst, medeoprichter & CCO van Symbid Nederland is hard op weg om een echte alternatieve financiering-hub te worden, met twee keer zoveel financieringsplatformen per hoofd van de bevolking als het VK, Duitsland of Frankrijk. Bedrijven kunnen online financiering zoeken via deze virtuele marktplaatsen. Crowdfunding, of peer-to-peer lening platformen concurreren met kredietunies bestaande uit professionele investeerders en schaduwbanken 5 online geldverstrekkers die hun eigen balans gebruiken om geld uit te lenen met rente percentages die kunnen oplopen tot 20%. De industrie met de grootste potentie om deze markt open te breken crowdfunding groeit exponentieel met zo n 140% per jaar. De industrie wordt langzamerhand volwassen alhoewel enkele knelpunten verdere groei belemmeren. Banken zijn nog steeds het eerste 6 aanspreekpunt voor 62% van het MKB op zoek naar financiering, maar bankleningen stagneren. Er ligt hier een kans, als de crowdfunding industrie erin slaagt drie grote knelpunten aan te pakken: gebrek aan transparantie; hoge, onhoudbare rente percentages; weinig kennis over risico afweging. GEBREK AAN TRANSPARANTIE Crowdfunding is een jonge en - in Nederland - grotendeels ongereguleerde industrie. Er is vrijwel geen regelgeving met betrekking tot de financiering van het MKB, in tegenstelling tot bijvoorbeeld het VK. De verantwoordelijkheid voor het vaststellen van regels ligt daarom bij de platformen. Het is nu de normale gang van zaken om risico scores en prijsmodellen te gebruiken die gebaseerd zijn op de markt gemiddelden in plaats van bedrijfsspecifieke gegevens. Dit creëert een situatie waarin bedrijven die actief zijn in een nieuwe, onontwikkelde of niche industrie een risicoscoring krijgen op basis van een vergelijking met één of twee soortgelijke bedrijven. Zo n kleine steekproef kan leiden tot een subjectieve, onnauwkeurige rente. - Marco Behling, CEO van Catena Investments Deze scoringmodellen worden vaak beheerd door de platformen zelf en maken gebruik van financiële data die niet altijd up-to-date of zelfs incompleet zijn. Daarnaast wordt ook een kwalitatief element gebruikt om de lening te bepalen, zoals de betrouwbaarheid van de kredietnemer. Op welke manier deze kwalitatieve data worden verzameld en beoordeeld, is niet altijd duidelijk. Het resultaat is een risicomanagement proces dat subjectieve scoring en pricing tot gevolg heeft. Vaak wordt de risicoscore vervolgens gebruikt om het rentepercentage vast te stellen, die uiteindelijk wordt bepaald door de kredietnemer van de lening, oftewel de ondernemer. Alles bij elkaar leidt dit proces tot een gebrek aan transparantie in hoe risico wordt gemeten en wordt het moeilijker voor investeerders om risico mee te nemen in hun besluitvorming. Om aan zijn werkelijke potentie te voldoen moet de crowdfunding industrie proberen om de transparantie van de openbare markten na te bootsen. Meer openheid over de financiële gegevens van het MKB en de risico-rendementsverhouding is de sleutel tot het stimuleren van financiële kennis van het publiek en het opbouwen van een markt die gunstig is voor beide partijen. Met de technologie die we tot onze beschikking hebben, is dit niet iets voor de komende tien jaar, maar iets wat we nu kunnen introduceren. - Jérôme Koelewijn, voormalig Client Advisory Officer bij Morgan Stanley
Het is duidelijk dat het enige tijd zal duren voordat de crowdfundingindustrie hetzelfde niveau van transparantie bereikt als op de aandelenmarkten. De financiële gegevens van beursgenoteerde bedrijven zijn openbaar en het risicomanagement is verfijnder. Dezelfde principes zouden moeten gelden voor particuliere bedrijven. Beleggers op elk niveau verdienen het volledige plaatje voordat ze beslissingen nemen. Als de crowdfundingindustrie wil professionaliseren, moeten de platformen toegang geven tot de volledige financiële gegevens van lenende bedrijven en objectieve scoringmodellen standaard maken. Crowdfunding platformen hebben de plicht om een veelomvattend inzicht te bieden in het risicoprofiel van investeringsmogelijkheden. De huidige marktstandaard kan dit niveau van inzicht waarschijnlijk niet bieden. ONHOUDBARE RENTEPERCENTAGES Nu bankenleningen aan kleine bedrijven stagneren, ontstaat er een financieringsgat in de MKB-markt dat zowel crowdfunding platformen, als kredietunies en online kredietverstrekkers hopen in te vullen. De belofte van hoge rendementen heeft nieuwkomers op de markt aangetrokken, zelfs vanuit het buitenland. In deze sterk ongereguleerde en concurrerende markt meer dan 12 nieuwe financieringspartijen zijn in Nederland zonder vergunning 7 begonnen sinds het begin van 2015 bestaat het risico dat onze MKB-bedrijven niet goed beschermd worden. De rentepercentages van sommige online kredietverstrekkers lopen op van 12% tot wel 20% en alles wijst erop dat de strijd om investeerders te winnen de rentepercentages nog hoger drijven. Nu de grootbanken worden beperkt door regelgeving, is er een duidelijke vraag-en-aanbod kwestie in de financiering van het MKB. De markt is op weg naar een oneerlijke risico- en rendement verhouding die de rente tot onhoudbare niveaus tilt. Een markt met kunstmatig hoge rentepercentages wordt gekenmerkt door een equilibrium waarbij bedrijven met een laag risicoprofiel wegblijven en alleen de risicovolle bedrijven financiering zoeken. Crowdfunders lopen hierdoor onnodig veel risico. - Armin Schwienbacher, Prof. van Finance bij Univ. Lille en SKEMA Business School De concurrentie tussen platformen en (kleine) bedrijven voor investeerders is groot. In 2014 bleven de rentepercentages via crowdfunding rond de 6%. Begin 2015 was het gemiddelde rentepercentage gestegen naar 6,5% en ligt inmiddels al rond de 7%. Steeds 8 9 meer crowdfunding platformen beoordelen de kredietnemers op de aangeboden rente, omdat investeerders naar een steeds hoger rendement zoeken met minder aandacht voor de risico s. In die zin maakt de markt dus gebruik van het gebrek aan regelgeving en de daling van de bancaire financiering om zo onhoudbare rentetarieven op te leggen aan ondernemers. Financieel commentator Peter Verhaar, in Het Financieele Dagblad geciteerd, zegt De tarieven van 14% zijn absurd hoog. Op aandelen kun je op lange termijn gemiddeld op 8% per jaar rekenen. Voor een lening aan het MKB, dat soms aan de risicovolle kant 10 is, lijkt me 5 à 8% reëel. Meer dan dat moet de alarmbellen doen rinkelen. Deze trend van hogere rentepercentages is niet in het belang van de ondernemer, noch de investeerder. Hogere tarieven kunnen de toekomst van een bedrijf in gevaar brengen en daarmee ook de investering in het bedrijf. Er zijn aanwijzingen dat een hogere rente leidt tot meer faillissementen. Door minder te focussen op het uiteindelijke rentepercentage en meer op de balans tussen risico en rendement, kunnen platformen en investeerders beter zaken doen, betere portefeuilles opbouwen en kredietnemers ondersteunen op een manier die voor beide partijen voordelig is. Totdat er regelgeving komt is het de taak van de platformen om kredietnemers te beschermen en tegelijkertijd hun investeerders. BEPERKTE KENNIS OVER RISICO Marktonderzoek suggereert dat een gebrek aan kennis over risico en rendement bij investeerders een rol speelt bij de focus op de hoge rentepercentages. Crowdfunding wordt in het algemeen gezien worden als een risicovollere vorm van beleggen en er wordt niet voldoende onderscheid gemaakt tussen hoge- en lage risico investeringsmogelijkheden. Platformen moeten hier meer verantwoordelijkheid nemen.
De markt kan leren van de professionals. Bij het maken van investeringsbeslissingen beginnen obligatiebeleggers met het analyseren van het risico en overwegen vervolgens pas het mogelijke return on investment (ROI). Dit is de enige manier om een gediversifieerd, gezonde portefeuille op te bouwen waarbij het risico gelijkmatig wordt verdeeld. Een rente van 9% lijkt aantrekkelijker dan 6%, maar het lagere rentepercentage zou uiteindelijk een hoger netto rendement op kunnen leveren vanwege het lagere risico. Professionele beleggers voegen lagere rente percentages toe aan hun portfolio om precies deze reden. Voor minder ervaren crowdfunders lijkt dit minder duidelijk. - Marco Behling, CEO van Catena Investments Het is snel vergeten dat het ROI meer is dan alleen het rentepercentage. Het rendement is, in feite, de rente vermenigvuldigd met de kans op succes van de onderneming. Met de gemiddelde lening looptijd tussen 48 en 60 maanden, is het redelijkerwijs te verwachten dat, als de markt volwassen wordt, het aantal niet-presterende leningen in de komende 2-3 jaar toeneemt. Natuurlijk zijn niet-presterende leningen soms onvermijdelijk; de negatieve impact kan echter afgezwakt worden door een gediversifieerd portfolio. De investeerder moet echt in staat worden gesteld een gedegen investeringsportfolio op te bouwen. Soms moeten we ons afvragen: moeten we altijd lenen aan Griekenland voor de hoge rente, of aan Duitsland met een veel lager risico? - Robin Slakhorst, co-founder & CCO van Symbid Anders dan het VK en Duitsland legt de Nederlandse regelgeving vrijwel geen beperkingen op aan wie mogen investeren. Dit heeft ongetwijfeld bijgedragen aan het feit dat Nederland uitgegroeid is tot een Europese hub van alternatieve financiering met een aanzienlijk hoger dan gemiddeld aantal investeerders per inwoner. De verantwoordelijkheid valt hierbij echter op de schouders van de platformen om investeerders beter te onderwijzen en ze te tonen hoe ze zich kunnen beschermen tegen de faillissementen en wanbetalingen die onvermijdelijk zijn in de wereld van het MKB. De crowdfunding industrie kan leren van de professionele investeringsmarkt voor obligaties. Een echt transparante markt voor MKB-leningen zal functioneren als een openbare obligatiemarkt. Dat is waar crowdfunding heen moet groeien. - Jérôme Koelewijn, voormalig Client Advisory Officer bij Morgan Stanley CONCLUSIE Als financiering de levensader is van het Europese MKB, dan was de financiële crisis een hartstilstand. De stroom betaalbare bankkredieten nam af en het MKB werd het hardst geraakt. Zes jaar later en er is verrassend weinig veranderd. In 2014 werd minder dan 1 op de 5 MKB-bedrijven in Europa gefinancierd buiten de 11 bank. Het MKB is van vitaal belang voor de Europese economie. Zij is goed voor 99 van de 100 bedrijven, 2 op de 3 werknemers en 58 cent van elke euro toegevoegde waarde van het 12 bedrijfsleven in Europa. Verbeteren van de toegang tot financiering zou niet alleen kleine bedrijven doen opleven, maar zou ook een sterk en duurzaam herstel voor Europa als geheel ondersteunen. De afhankelijkheid van het MKB van onze banken heeft haar kwetsbaar gemaakt nu de leningen zijn opgedroogd. De snelle toename van online MKB-financieringsplatformen van 24 in december 2014 tot 36 slechts 6 maanden later (met 27 vrijgesteld van AFM 13 regulering) weerspiegelt de kansen in de markt. De crowdfunding industrie heeft de unieke mogelijkheid om een betere en duurzamere toekomst voor zichzelf vorm te geven. Recent commentaar van Minister van Financiën Jeroen Dijsselbloem suggereerde dat verandering op komst is, of we het nu willen of 14 niet. In dit rapport hebben we 3 belangrijke manieren voor onze industrie platformen, investeerders en ondernemers inbegrepen geïdentificeerd om onderdeel te zijn van de lange-termijn oplossing, in plaats van onderdeel te zijn van het probleem.
Eindnoten 1 2 Moving Mainstream: The European Alternative Finance Benchmarking Report Cambridge Judge Business School (03-15) PDF Commentaar door ING Director Wilfred Nagel bij een artikel van Follow the Money 3 4 5 6 7 8 9 Monetaire en financiële statistieken Nederland De Nederlandsche Bank Statistieken DNB Survey on the access to finance of enterprises (SAFE) - analytical report 2014 European Commission (11-14) Report 2014 Alternatieve kredietverlener aan mkb heeft geen zorgplicht Follow the Money Survey on the access to finance of enterprises (SAFE) - analytical report 2014 European Commission (11-14) Samenvatting Alternatieve kredietverlener aan mkb heeft geen zorgplicht Follow the Money Rendement crowdfunding hoger dan aandelenbeleggingen Crowdfundmarkt Origineel artikel (07-15) Gebaseerd op analyse van de 5 grootste Nederlandse crowdfunding platformen Geldvoorelkaar, Collin Crowdfund, Kapitaal op Maat, Investormatch, Funding Circle (10-15) 10 11 12 13 14 Beleggers storten zich op Nederlands MKB Financieele Dagblad Origineel artikel (09-15) Survey on the access to finance of enterprises (SAFE) - analytical report 2014 European Commission (11-14) Samenvatting A partial and fragile recovery - annual report on European SMEs 2013/2014 European Commission (10-14) PDF Alternatieve kredietverlener aan mkb heeft geen zorgplicht Follow the Money Meer ruimte voor crowdfunding Rijksoverheid Persbericht (03-15)