Notitie: Afvalinzameling gemeente Bloemendaal Datum: 1 mei 2013 Inleiding: Sinds 1 januari 2013 is De Meerlanden de nieuwe inzamelaar voor het legen van de rolemmers rest- en GFTafval. In overleg met en in opdracht van de gemeente Bloemendaal zijn er wijzigingen doorgevoerd in de afval inzamelingsstructuur. Voor de rolemmers wordt via een andere inzamelmethode gewerkt en voor de kunststof inzameling is gekozen deze te verschuiven van een weekdag naar zaterdag. Deze verandering in het ophaalschema bleek niet voor iedereen duidelijk en bracht onrust. Ook omdat wijzigingen in de inzamelstructuur effect hebben op de inspanning die van de burger wordt gevraagd. Binnen de politiek zijn vragen gesteld en de wethouder heeft medio mei een evaluatie toegezegd. Deze notitie dient als inhoudelijke input vanuit De Meerlanden voor de evaluatie. In deze notitie lichten wij de afvalinzameling toe en gaan we specifiek in op de invoering zijbelading en de kunststof inzameling op zaterdag. Context: De Meerlanden is een Overheids N.V. werkzaam voor negen gemeentelijke aandeelhouders. De gemeente Bloemendaal is een van deze aandeelhouders. Sinds 1 juli 2001 voert De Meerlanden de afvalinzameling uit in de gemeente Bennebroek. De gemeenten Bennebroek en Bloemendaal zijn op 1 januari 2009 samen gevoegd onder de naam gemeente Bloemendaal. De gemeente Bloemendaal heeft de afvalinzameling uitbesteed aan de markt en sinds 1 januari 2013 is dit ondergebracht bij De Meerlanden. Op 1 januari 2013 is gestart met de inzameling van rest- en gft-afval. De uitvoering van deze inzameling verschilt op twee punten van eerdere situatie. De inzameling van de rolemmer gebeurt door middel van zijbelading in plaats van achterbelading en de inzameling van kunststof is qua methodiek gelijk, maar wordt uitgevoerd op zaterdag in plaats van op een werkdag. Deze aanpassingen zijn doorgevoerd omdat deze aansluiten bij de werkwijze van De Meerlanden, die al langer doorgevoerd was in de kern Bennebroek en met positief resultaat. In overleg met de gemeente Bloemendaal zijn zijbelading en kunststofinzameling van kunststof ook in de kern Bloemendaal ingevoerd. De gemeente Bloemendaal heeft expliciet gekozen voor samenwerking met De Meerlanden, deels vanuit de ervaringen in de kern Bennebroek en omdat de gemeente zocht naar een partij waar naast de uitvoering van het contract ook invloed uitgeoefend kan worden op de wijze waarop dit gebeurt. Implementatie: (de invoering) Een belangrijk onderdeel van het uitvoeren van een nieuw contract is het invoeren ervan. Een nieuw contract betekent het afstemmen van de inzamelsystematiek en werkwijze op de locale situatie. Daarnaast betekent het communicatie richting de bewoners om hen bekend te maken met de nieuwe werkwijze en hier draagvlak voor te creëren. Over dit invoeringstraject zijn afspraken gemaakt met de gemeente. Uit eerdere ervaring weet De Meerlanden dat dit ongeveer 4 tot 6 maanden duurt. In de eerste maanden wordt ervaring opgedaan met de te rijden routes, aanbiedplaatsen voor rolemmers en wijze van aanbieden. Daarbij worden door middel van communicatie en verschillende labels de bewoners geïnformeerd. Daarna worden routes en eventuele knelpunten in kaart gebracht. Daarbij wordt er gecommuniceerd met bewoners en gemeente. In de laatste twee maanden worden oplossingen gezocht voor geconstateerde knelpunten en routes vastgelegd. De Meerlanden is verantwoordelijk voor de operatie en de gemeente Bloemendaal voor de communicatie en het goed informeren van bewoners. Het een keus geweest van de gemeente om de communicatie zelf uit te voeren. Handhaving op de wijze waarop rolemmers worden aangeboden ligt bij beide partijen, de gemeente besluit hiertoe. Momenteel zitten de gemeente en De Meerlanden midden in dit implementatie traject. De eerste ervaringen zijn opgedaan, een aantal knelpunten is gesignaleerd en oplossingen worden gezocht. De communicatie is hierbij een aandachtspunt omdat operatie en communicatie op dit moment niet gelijk optrekken. Door de politieke onrust dreigt de implementatie nu te vertragen, wat kan leiden tot een langere periode van onrust. In de implementatie periode komen er gemiddeld meer meldingen/klachten van bewoners en de gemeente binnen. Dit gebeurt ook in Bloemendaal en hier wordt later in deze notitie nader op in gegaan. Wel is zichtbaar dat de piek in deze meldingen in januari/februari zat en daarna is afgenomen. Er dient ook rekening gehouden te worden met de winterse omstandigheden in de maanden januari tot begin maart, dit heeft effect gehad op de inzameling. 1
Notitie: In deze notitie worden drie onderdelen apart uitgewerkt. 1. Zijbelading (methodiek inzameling rolemmer) 2. Kunststof inzameling (inzameling op zaterdag) 3. Dienstverlening De Meerlanden. 1. Inzamelmethodiek zijbelading Algemeen inzamelmethoden: Voor het inzamelen van rest- en gft-afval zijn ruwweg drie mogelijkheden: met behulp van zakken, door middel van achterladende voertuigen en door middel van zijbeladende voertuigen. Inzameling met behulp van zakken komt vrijwel niet meer voor in Nederland, de andere twee methoden wel. Onderstaand wordt ingegaan op de essentiële kenmerken van de beide methoden en de belangrijkste voor- en nadelen. Achterladende voertuigen: Het belangrijkste kenmerk voor een achterlader is dat naast de chauffeur twee medewerkers met het voertuig meelopen. Deze medewerkers hangen de rolemmers aan de achterzijde van het voertuig in het beladingmechanisme. Hierbij dienen de bakken te worden opgetild en is er sprake van zware lichamelijke belasting. De productiesnelheid is lager dan bij een systeem met zijbelading. Zijbeladende voertuigen: Dit voertuig kan het naast de chauffeur met één medewerker af of in sommige wijken met alleen een chauffeur. Deze methode vraagt dat de rolemmers op een specifieke wijze worden aangeboden wat meer inspanning van de burger vraagt. De medewerker controleert de wijze van aanbieden en past waar nodig correcties toe. De rolemmers worden volledig automatisch via een opname arm aan de zijkant van het voertuig geleegd. Van zware lichamelijke belasting is geen sprake meer. Zijbeladende voertuigen hebben ook het voordeel dat inzameling en transport van elkaar ontkoppeld worden. Wanneer de chauffeur van een inzamelvoertuig weet dat de container vol is dan kan hij de volle container dicht bij de inzamelwijk afzetten en wisselen voor een lege. De winst is dus dat het inzamelvoertuig niet zelf zijn volle vracht behoeft weg te brengen, hetgeen een belangrijke tijdwinst oplevert. Met drie volle containers tegelijk wordt het afval door een transportvoertuig afgevoerd naar de verwerker. Elk systeem heeft voor- en nadelen, zo ook deze beide inzamelsysteem. In onderstaande tabel worden de belangrijkste aspecten hiervan weergegeven. Achterladende voertuigen Zijbeladende voertuigen voordeel nadeel voordeel nadeel Aanbieden rolemmer op clusterplaatsen 3 medewerkers per voertuig; 1 of 2 medewerkers per voertuig; Aanbieden rolemmers in lijn opstelling flexibele inzameling aangeboden rolemmers (zware) lichamelijke arbeid; P-90 norm 1 van toepassing; geen ontkoppeling inzameling en transport mogelijk ontkoppeling inzameling en transport belading volledig automatisch; P-90 norm niet van toepassing specifieke wijze van aanbieden rolemmers vereist (inzet burgers); waar nodig maatwerk leveren voor opstelplaatsen De voordelen van zijbeladende voertuigen ten opzichte van achterladende zitten voornamelijk in het werken met minder personeel, fysieke belasting van het personeel en hogere effectiviteit door minder af transport van containers. Gesteld kan worden dat een achterlader 1.000 containers per dag kan legen en een zijlader 1.500 containers per dag bij stedelijkheid klasse 1. De capaciteit is afhankelijk van stedelijkheids klasse (1t/m4), Bloemendaal valt in stedelijkheid klasse 3. 1 P90 norm is opgenomen in de Arbo catalogus van de afvalbranche. De norm gaat er van uit dat 90% van een gemiddelde populatie de werkzaamheden zonder een verhoogd risico op schadelijke gevolgen kan uitvoeren. De norm kijkt naar maximale hoeveelheden in gewicht, naar leeftijd van de belader en het type inzameling. Deze norm is niet van toepassing op inzamelsystemen waarbij de container niet naar de wagen toe gereden hoeft te worden, zoals zijbeladende voertuigen. 2
Aanbieden rolemmer: Bij inzamelen van afval door middel van rolemmers is de wijze waarop de rolemmer wordt aangeboden van belang. Zowel bij achterbelading als bij zijbelading vraagt dit enige inspanning van de burger. Bij achterbelading worden de emmers aangeboden aan de rand van het trottoir met de handgreep naar de straat. Bij zijbelading worden de rolemmers aangeboden in een lijnopstelling met de handgreep van de straat af. Daarnaast is ook bepalend waar ze worden aangeboden; er moet immers rekening worden gehouden met straatmeubilair, geparkeerde auto s, bomen etc. Waar nodig is hierdoor maatwerk vereist en beide systemen vragen medewerking van de burger. Specifieke situatie gemeente Bloemendaal In de kern Bennebroek wordt al sinds 2005 ingezameld doormiddel van zijbelading. Ook hier is de overstap gemaakt van achterbelading naar zijbelading. De implementatie van dit systeem is vergelijkbaar gegaan met hoe dit nu in Bloemendaal gebeurd. Er is vooraf gecommuniceerd met de bewoner dat de rolemmer op een andere wijze aangeboden dient te worden. In het eerste half jaar hebben de medewerkers van De Meerlanden de rolemmer teruggezet op de locatie waar deze werd aangeboden en is de teamleider de wijk ingegaan om knelpunten rondom aanbiedlocaties op te lossen. Na een implementatie periode van 6 maanden werkt dit systeem al jaren naar tevredenheid van bewoners, gemeente en De Meerlanden. Binnen de overige kernen van de gemeente Bloemendaal wordt de zijbelading nu geïntroduceerd. De Meerlanden heeft de ervaring dat het ongeveer twee maanden duurt om rijroutes definitief vast te stellen. Hierbij gaat het er om een zo effectief mogelijke route te rijden. In deze periode worden knelpunten gesignaleerd die vervolgens zo goed mogelijk verholpen dienen te worden, ook dit kost ongeveer twee maanden. Bloemendaal is een gemeente met veel buitengebied en een groot oppervlakte met relatief weinig bewoners. In dergelijke situaties, zeker in het buitengebied, wil De Meerlanden gaan werken met alleen een chauffeur op het inzamelvoertuig. Deze keuze levert een kostenvoordeel op doordat minder personeel (geen voorloper) nodig is. Dit kostenvoordeel maakt ook onderdeel uit van de overeenkomst met Bloemendaal. Om met alleen een chauffeur op de wagen te kunnen werken is een speciaal zijbeladend voertuig aangeschaft met een zogeheten grabber. Deze grabber pakt de rolemmer 'om zijn middel' leegt hem en plaatst de rolemmer weer terug. Hiervoor moeten de rolemmers los van elkaar worden aangeboden en zou in theorie de voorloper niet nodig zijn. Dit werkt alleen als alle rolemmers aan de kant van de rijbaan worden aangeboden, met een tegel tussenruimte en de wielen en hanggreep van de rand af. Deze werkwijze is toegelicht in de afvalkalender en tijdens de uitvoering kan dit door middel van het gebruik van labels waarop aangegeven hoe men de rolemmer correct moet aanbieden in die gevallen waarin dit niet het geval is. Communicatie met de bewoner Rond de invoering van zijbelading vindt in afstemming met en na goedkeuring van de gemeente communicatie met de bewoner plaats. Er wordt gebruik gemaakt van witte labels: De inzameling van afval willen wij efficiënt uitvoeren, hiervoor vragen wij uw medewerking om de rolemmer terug te plaatsen op de plek waar u de rolemmer aangetroffen heeft. De labels worden aan bakken gehangen die op de verkeerde plek of verkeerd om zijn aangeboden. Daarnaast laat De Meerlanden tijdelijk een extra man meerijden om de bakken exact goed terug te kunnen zetten voordat er een label aangehangen wordt. Momenteel worden de knelpunten in kaart gebracht, uiteindelijk zal de teamleider de wijk ingaan om samen met de bewoners naar oplossingen te kijken. Inzamelmethode De Meerlanden: Vanaf de oprichting van De Meerlanden wordt er gewerkt met zijbeladende voertuigen, de meerwaarde heeft zich in de loop der jaren bewezen en steeds meer gemeenten hebben de overstap gemaakt. Landelijk is deze trend ook zichtbaar, inzamelaars gaan op de locaties waar dat mogelijk is over op zijbelading. Argumentatie hiervoor is steeds de wens om het personeel minder te belasten en om kosten te besparen, waarbij de besparing op aantal personeelsleden direct een bezuiniging en een hogere productiviteit per voertuig opleveren. Van belang is wel duidelijke communicatie en handhaving, onze ervaring is dat het systeem dan na 4 maanden werkt en daarna niet meer leidt tot extra klachten. 3
Concluderend De methode zijbelading wordt door De Meerlanden in zeven gemeenten succesvol ingevoerd, belangrijkste argumenten voor zijbelading: De capaciteit van het inzamelvoertuig wordt vergroot, omdat de methode achterbelading met maximaal 1.000 rolemmers per dag, wordt vergroot door de methode zijbelading met 1.500 rolemmers per dag, terwijl we binnen de P90 norm blijven qua belasting. In gemeente Bloemendaal ligt gezien de stedelijkheid klasse het aantal op 1.250 rolemmers. Directe kosten besparing op personeel door in plaats van drie medewerkers, twee of waar mogelijk zelfs 1 medewerker in te zetten. Door de afzet mogelijkheid van de container kan een voertuig dichter bij de inzamellocatie ledigen waardoor de productiviteit van het voertuig stijgt en de werkzaamheden in een korter tijdsbestek kunnen worden uitgevoerd. Dit beperkt ook het aantal transportbewegingen wat goed is voor het milieu. De belangrijkste factor voor succes is de bereidheid van de gemeente en bewoners om mee te werken in het aanbieden van het afval. Gezamenlijk met De Meerlanden moet helder en duidelijk gecommuniceerd worden en waarnodig gehandhaafd. Een eventuele overstap van zijbelading naar achterbelading brengt de volgende consequenties met zich mee: De inzet van personeel wordt per inzamelvoertuig verhoogd van gemiddeld twee medewerkers naar drie medewerkers. Het is dan ook niet meer mogelijk een verdere efficiencyslag op het aantal medewerkers te maken. (van twee naar een medewerker) Door de P90 norm maximaal 1.000 rolemmers per dag en het ontbreken van de mogelijkheid om containers af te zetten zullen de inzamelrondes langer duren en zullen er meer transportbewegingen nodig zijn. Dit verhoogt kosten aan personeel en heeft een nadelig milieu effect. Daarnaast is er specifiek voor en in overleg met de gemeente Bloemendaal een inzamelvoertuig aangeschaft dat niet volledig op andere locaties kan worden ingezet. Het productiviteit verlies van dit voertuig heeft een financiële consequentie. Op basis van bovenstaande heeft De Meerlanden een berekening gemaakt voor de financiële gevolgen van de overstap van zijbelading naar achterbelading. De kern Bennebroek is bij de berekeningen buitenbeschouwing gelaten (ca. 2.200 aansluitingen) er is alleen gekeken naar de aansluitingen Bloemendaal (ca. 7.100). Huidige aanneemsom Zijbelading over naar Achterbelading Meerinzet door lagere productiviteit en ontbreken afzet mogelijkheid c.a. 350.000 euro 28% meer kosten 35% meer kosten Deze berekeningen zijn gebaseerd op de extra personele kosten en het productie verlies wat ontstaat door het werken met een andere methode. Bi j deze berekeningen is nog niet gekeken of De Meerlanden deze voertuigen en het personeel beschikbaar heeft, wat mogelijk kan leiden tot hogere kosten door inhuur. Onderstaande is een aanname op basis van een overstap op dit moment. Hierbij is rekening gehouden met de beschikbaarheid van voertuigen en personeel. Dit kan van moment tot moment afwijken. De totale aanneemsom (incl. Bennebroek) wordt hiermee o.b.v. prijspeil 2012, 33% hoger +/- 175.500 euro. Dit heeft zowel met de extra inzet van een chauffeur/belader als een extra inzameldag per week, aangezien maximaal 1.000 aansluitingen kunnen worden gedaan per wagen /dag, terwijl dit met de zijlader op 1.250 gebaseerd was. 4
2. Kunststof inzameling Algemeen Kunststof: Kunststof is een afvalstroom die gescheiden wordt ingezameld binnen de gemeente Bloemendaal en wordt al enkele jaren opgehaald door De Meerlanden. Kunststof is een grote fractie vooral in volume, die goed recyclebaar is. Gescheiden inzameling draagt in belangrijke mate bij aan een duurzaam milieu maar heeft ook een financieel gunstig effect voor de gemeente. De inzameling wordt per 1 januari 2013 op zaterdag uitgevoerd in Bloemendaal. Als onderdeel van het nieuwe contract met de gemeente Bloemendaal is gekozen voor inzameling op zaterdag, door deze keus kunnen de inzamelvoertuigen van De Meerlanden zo effectief mogelijk worden ingezet. Inzamelmethode: De inzameling van kunststof vindt plaats op twee wekelijkse basis. Er wordt gebruik gemaakt van vrachtwagens voor de wijken en reguliere straten en van een pick-up voor het centrum en de smalle straten. Alle voertuigen worden door drie medewerkers bemand. De enige wijziging die is doorgevoerd is het verschuiven van de inzameling van een doordeweekse dag naar zaterdag. De keuze voor deze wijziging is onderdeel geweest van de contractonderhandelingen voor de nieuwe uitvoeringsovereenkomst. Hierbij heeft De Meerlanden productief meegedacht hoe de efficiëntie van de uitvoering verhoogd kon worden. De uitvoering op zaterdag maakt dat de voertuigen effectiever kunnen worden ingezet en waardoor op kosten bespaard wordt. Deze besparing is verwerkt in het contract van de gemeente met De Meerlanden. De inzameling op zaterdag heeft als nadeel dat de dag zelf geen prettige dag is voor bewoners om kunststof afval aan te bieden. Daarnaast is het voor De Meerlanden pas mogelijk om meldingen na het weekend op te pakken, waardoor eventuele overlast langer duurt, dit was ook het geval met inzameling op vrijdag. Conclusie: Het inzamelen van kunststof op zaterdag is destijds vanuit een financiële overweging doorgevoerd. Het heeft operationeel voordelen voor De Meerlanden. Het is mogelijk de inzameldag te wijzigen naar een werkdag. Dit brengt extra kosten voor inzet voertuigen met zich mee, een inschatting van deze kosten komt uit op 23% hoger, +/- 26.300 euro. 5
3. Dienstverlening Meerlanden Dienstverlening gemeente Bloemendaal De introductie van een nieuwe dienstverlener en een nieuwe inzamelmethodiek brengt, zoals elke verandering, onrust met zich mee. Vanuit onze eerdere ervaringen bij andere gemeenten verloopt de overstap in gemeente Bloemendaal, kijkend naar het aantal klachten, redelijk goed. Wat niet wegneemt dat elke klacht er een te veel is en dit de volledige aandacht heeft binnen De Meerlanden. De Meerlanden probeert in haar dienstverlening op meerdere fronten maatwerk te leveren. De werkwijze kan vergeleken worden met een cafetariamodel, er wordt gekeken naar de specifieke wensen van de gemeente en vervolgens wordt er vanuit bestaande en nieuwe inzichten gekeken naar een locaal passende oplossing. Dit maatwerk zoeken wij ook in de bemensing. Daarom is er binnen de gemeente Bloemendaal gekozen om een teamleider in te zetten voor de aansturing van de inzameling die in de eerste plaats ervaren is maar daarnaast ook klantgericht en communicatief vaardig en goed instaat situaties in te schatten. Vragen, meldingen en klachten van de bewoners komen voornamelijk binnen bij Publieksinformatie De Meerlanden. Deze worden conform een vastgesteld protocol afgehandeld. Waarnodig maakt de gemeente een afweging hoe individuele melding wordt opgepakt. Daarnaast ontvangt de gemeente ook direct meldingen en klachten. Aks De Meerlanden bij de oplossing betrokken wordt, pakt de teamleider deze melding op en zoekt zoveel mogelijk persoonlijk contact en gaat waarnodig ter plaatse om de situatie te beoordelen of toelichting te verschaffen. De gemeente bepaalt of De Meerlanden betrokken wordt bij de afhandeling van een melding of klacht en/of er persoonlijk contact met de bewoner wordt opgenomen. Er vindt op zeer structurele basis overleg plaats tussen de gemeente en De Meerlanden. Dit is ook nodig omdat de gemeente de beleidskaders uitzet en richtinggevend acteert als opdrachtgever. De Meerlanden geeft binnen deze kaders en het contract invulling aan de operatie. Communicatie en informatie gaat onder verantwoordelijkheid van de gemeente en gevraagd voert De Meerlanden deze uit. Op operationeel niveau wordt er wekelijks overlegd, daarnaast vindt er maandelijks een managementoverleg plaats waarin de dienstverlening, tevredenheid en eventuele knelpunten en verbeteringen worden besproken. De Meerlanden probeert hierbij ook mee te denken met de gemeente en neemt in overleg met de gemeente initiatieven om de afvalscheiding waar mogelijk te verbeteren. Meldingen gemeente Bloemendaal In de eerste acht weken zijn er ongeveer 300 meldingen ontvangen. Dit betreffen alle meldingen over de inzameling van plastic, glas, papier, grofvuil, AEEA (Web), takken, kerstbomen, GFT en restafval en daarnaast vragen over opstelplaatsen. Er is een tendens zichtbaar dat de piek vooral zat bij de introductie en nu langzaam afneemt. Afhankelijk van de aard van de melding wordt er een herstelactie gepleegd, telefonisch contact opgenomen of gaat de teamleider langs om de situatie te analyseren en eventueel persoonlijk contact te zoeken met de bewoner. Uitsplitsing meldingen eerste acht weken: +/- 150 meldingen voor restafval, inclusief te laat, gedeeltelijk geleegd, verkeerd aangeboden, vergeten. +/- 30 meldingen betreffende hetzelfde maar dan voor GFT (inclusief vastgevroren). +/- 30 meldingen betreffende niet opgehaalde plastic zakken. +/- 40 meldingen betreffende papier rolemmers. +/- 30 meldingen betreffende niet meegenomen kerstbomen en / of takken. +/- 40 meldingen betreffende de opstelplaatsen. 6
Aantal De Meerlanden N.V. De gegevens in alle grafieken betreffen het totaal aantal klachten, zowel binnen gekomen bij publieksinformatie De Meerlanden als bij de gemeente Bloemendaal. Na de eerste acht weken is het aantal meldingen sterk afgenomen en weer op een niveau wat vergelijkbaar is met voorgaande jaren en andere gemeenten. De trend is in onderstaande tabel weergegeven. Totaal aantal klachten Bloemendaal 2013 (Gft- en restafval niet geleegd, aanbiedplaats, Plastic niet opgehaald) 200 180 160 140 120 100 Totaal aantal klachten 80 60 40 20 0 januari februari maart april (t/m 22) In onderstaande tabel zijn de klachten gesorteerd naar de meest voorkomende categorieën; restafval niet geleegd, GFT-afval niet geleegd, zijbelading aanbiedplaats en plastic niet opgehaald. Klachten Bloemendaal 2013 180 160 140 120 100 80 60 40 Totaal januari februari maart april (t/m 22) 20 0 Restafval - niet geleegd GFT-afval - niet geleegd Zijbelading, aanbiedplaats Plastic - niet opgehaald Soort klacht 7
In onderstaande tabel zijn de klachten gesorteerd naar de verschillende kernen binnen de gemeente Bloemendaal. Totaal aantal klachten per kern 70 60 50 40 30 rest gft plastic 20 10 0 Aerdenhout Bennebroek Bloemendaal Overveen Vogelenzang 8