Pilot Database lopend praktijkgericht onderzoek M SEN studenten

Pilot Database lopend praktijkgericht onderzoek M SEN studenten Erica de Bruïne Huub Everaert Frits Harinck Ariette Riezebos-de Groot Anjette van de Ven Anja van Zon Mei 2012 1

LEOZ deelproject 3b: verkenning opzet en mogelijkheden voor een database studentenonderzoek In het kader van het Landelijk Expertisecentrum Onderwijs en Zorg (LEOZ) is een kleine doorzoekbare database met goedgekeurde onderzoeksplannen ingericht voor ma SEN studenten van de WOSOinstellingen (Werkverband Opleidingen Speciale Onderwijszorg). De database kent twee concrete doelen: 1. Tot een opzet komen voor een digitale database lopend student onderzoek master SEN in de WOSO opleidingen en deze database vullen met het lopende onderzoek, zodat er inzicht geboden en gekregen geboden wordt in onderzochte thema s en gehanteerde aanpak. 2. Aanbevelingen opstellen voor het opzetten van een database van voltooid studentonderzoek master SEN. De databasebase heeft een aantal functies: Studenten Master SEN uit het hele land kunnen met elkaar in contact komen op basis van gemeenschappelijke en professionele interesses. Professionalisering en kennisdeling. De database is bij uitstek geschikt voor het delen van harde informatie omtrent onderzoeksplannen en relevante literatuur. Studenten kunnen elkaars onderzoeksplannen raadplegen. De opleiders van de Master SEN-opleidingen krijgen aan de hand van de verschillende onderzoeksplannen een beeld van de door de studenten gekozen thema s en gehanteerde onderzoeksstrategieën en onderzoeksmethoden. Hierdoor kan accuraat worden ingespeeld op verschillende en steeds veranderende onderwijsbehoeften van studenten. Consequenties uit eerdere pogingen Alle betrokken instellingen (Hogeschool Windesheim, Seminarium voor Orthopedagogiek en Fontys OSO) hebben in het verleden geëxperimenteerd met of gewerkt aan databases voor het bijhouden van lopende en afgeronde onderzoeksprojecten van studenten. Hoewel de databases onderling verschillenen in opgeslagen gegevens, waren de uitkomsten op alle drie de instellingen min of meer identiek: na een enthousiaste start liep het invoeren van de gegevens vast. Althans, de databases werden niet gevuld. De reden hiervoor is genoegzaam bekend: studenten zijn niet geneigd om na afronden van de studie weer allerlei informatie over hun onderzoeksverslag te gaan invoeren of over te typen. Daarnaast is uit onze discussie gebleken dat accentverschillen in onderzoeksbenaderingen leiden tot een veelvoud aan velden die elkaar te vaak (deels) overlappen en beslist niet uitsluiten. Het onderling afstemmen van deze accentverschillen is lastig en vooral tijdrovend, omdat deze zijn ingeburgerd in de cultuur van de betrokken hogescholen. Het probleem wordt nog eens vergroot omdat studenten binnen een hogeschool niet altijd eenduidig met deze begrippen omgaan. Deels is dit te verklaren door te kijken naar de verschillen in studieboeken die studenten raadplegen om hun onderzoek tot een goed einde te brengen. Het gaat hierbij dus om velden als thema, soort onderzoek, etc. Op grond hiervan hebben we als projectgroep een aantal ontwerpeisen voor de database vastgesteld: het aantal in te voeren velden wordt tot een minimum beperkt; moet een muisklik volstaan om de gevraagde informatie in te voeren; de SBL-competenties worden gebruikt om de intentie of doelstelling van het onderzoek weer te geven. Aan de hand hiervan hopen we te kunnen aansluiten bij discussie zoals die op andere lerarenopleidingen worden gevoerd. ingevoerde informatie met betrekking tot het onderzoeksplan komt automatisch terug als student de informatie met betrekking tot het onderzoeksverslag invoert. 2

Op basis van dit alles heeft een verder verfijning plaatsgevonden, wat heeft geresulteerd in de huidige opbouw van de database. De database bestaat uit de volgende velden: 1. onderwerp en/of titel onderzoeksplan (160 tekens inclusief spaties) 2. datum beoordeling onderzoeksplan 3. e-mail student (account hogeschool) 4. e-mail begeleider (account hogeschool) 5. centrale vraagstelling/probleemstelling/onderzoeksvraag 6. twee meest van belang zijnde SBL competenties 7. twee meest van belang zijnde Basisdimensies 8. onderzoeksmethodologie/-strategie 9. het onderzoeksvoorstel/- plan uploaden (als pdf-bestand) is facultatief Uitvoering van de pilot In september 2011 is gestart met het draaien van de pilot via www.onderwijssamen.nl. De projectgroepleden hebben alle onderzoeksbegeleiders en studenten benaderd die bezig zijn met hun afstudeeronderzoek benaderd en de studenten uitgenodigd de database te vullen met hun gegevens. Het invullen van de database gebeurde op vrijwillige basis. De pilot van de database was alleen toegankelijk voor WOSO-instellingen. Het emailadres van de student werd in de database opgeslagen en met behulp van wachtwoord kon de student gedurende zijn/haar studie zijn/haar gegevens raadplegen en/of aanpassen. Alle studenten kregen het recht om de informatie van collega- en oud-studenten in te zien. Tot 21 mei 2012 hebben 36 studenten zich aangemeld: twee studenten van het Seminarium voor Orthopedagogiek, twee studenten van Fontys OSO en 32 studenten van Hogeschool Windesheim. Op één student na hebben alle studenten een onderzoeksvraag beschreven. Elf studenten hebben het onderzoeksvoorstel geüpload. De gegevens zijn direct opzoekbaar voor studenten die aan de drie WOSOinstellingen zijn verbonden. Afhankelijk van de gekozen knop < raadpleeg ingevulde onderzoeksplannen van mede-studenten> of < raadpleeg ingevulde onderzoeksverslagen van mede-studenten> wordt gezocht in de onderzoeksplannen of onderzoeksverslagen. Studenten kunnen daarnaast via de emailadressen contact met elkaar opnemen. Bijlage 1 geeft een weergave van de onderzoeksvragen, het onderzoeksonderwerp, de focus, instituut, SBL-competenties en de Basisdimensies. De vragen zijn in deze bijlage gerubriceerd op SBLcompetenties die, in de ogen van de student, het meest van toepassing zijn, uitgesplitst naar eerste keus en tweede keus. Bijlage 2 geeft een clustering van onderwerpen in aantallen. Resultaten SBL-competenties Allereerst is gegeten naar de verdeling van onderwerpen over de SBLcompetenties (tabel 1). De tabel laat zien dat de SBL-competentie Vakinhoudelijk en didactisch competent door 33% van de respondenten wordt aangegeven als belangrijkste competentie waar hun praktijkgericht onderzoek zich op richt. Als tweede competentie wordt aangegeven: Pedagogisch competent en Competent in samenwerken met collega s (beide 22% van de respondenten). Het valt niet op te maken waarom de respondent een SBL-competentie als meest van toepassing zijnde opgeeft; niet in alle gevallen zijn de SBL-competenties (zowel eerste als tweede keus) herleidbaar uit de onderzoeksvraag of het onderzoeksonderwerp. 3

Tabel 1: Verdeling SBL-competenties pilot database (N = 36). SBL-competentie Aantal 1 e Aantal 2 e SBL 1 Interpersoonlijk competent 3 5 SBL 2 Pedagogisch competent 7 8 SBL 3 Vakinhoudelijk en didactisch competent 12 6 SBL 4 Organisatorisch competent 1 5 SBL 5 Competent in samenwerken met 7 5 collega's SBL 6 Competent in samenwerken met de 2 2 omgeving SBL niet ingevuld 4 5 Basisdimensies Vervolgens is gekeken naar de basisdimensies (tabel 2). De basisdimensies blijken lang niet door alle respondenten te zijn ingevuld: 36 % van d respondenten vulde geen basisdimensie in bij de eerste keus en 39 % vulde bij de tweede keus geen basisdimensie in. Uit dit onderzoek is niet af te lezen wat hiervan de oorzaak is. De Basisdimensie Gerichtheid op ontwikkelingsmogelijkheden wordt door 25% van de respondenten in eerste instantie van belang geacht. De Basisdimensie Onderzoekend handelen wordt door 25% in tweede instantie van belang geacht. Tabel 2: Verdeling Basisdimensies pilot database (N = 36) Basisdimensie Aantal 1 e Aantal 2 e A1 Visie op inclusie en waarderen van 1 4 diversiteit A2 Normatieve professionaliteit 3 1 A3 Authentiek functioneren 0 1 B 2.1 Gerichtheid op 9 4 ontwikkelingsmogelijkheden B 2.2 Samenwerkend leren 2 3 B 2.3 Onderzoekend handelen 8 9 BD niet ingevuld 13 14 Onderzoeksstrategieën Tevens is gekeken naar het aantal malen dat de onderzoeksstrategie wordt vermeld. Tabel 3 laat zien dat in 50% van de gevallen de strategie of nog niet vastgelegd is, of anders benoemd is in de database. Dit kan drie oorzaken hebben. Ten eerste kan het zijn dat op het moment van invullen de strategie nog niet definitief is vastgelegd. Ten tweede kan het veroorzaakt worden doordat de student een andere onderzoeksstrategie heeft gebruikt voor zijn onderzoek. Tot slot kan het niet invullen veroorzaakt worden door het gegeven dat de student niet weet welke onderzoeksstrategie gebruikt wordt. Van de wel ingevulde onderzoeksstrategieën kan voorzichtig worden opgemaakt dat met name actieonderzoek als strategie wordt gebruikt (28%) 4

Tabel 3: Onderzoeksstrategieën (N = 36) Onderzoeksstrategie aantal Actieonderzoek 10 Casestudy 2 Evaluatieonderzoek 2 Narratief onderzoek 0 Ontwerpgericht onderzoek 4 Anders of nog niet vastgelegd 18 Thema s Tenslotte is een overzicht gemaakt van overkoepelende thema s. De thema s zijn opgenomen in onderstaande tabel (tabel 4), in afnemende frequentie tabel 4: overzicht onderzoeksthema s onderwerp Lezen: waaronder: verbeteren leesonderwijs; leesbegrip; leesmotivatie; dyslexie. Gedrag: waaronder: ADHD; concentratieproblemen; SWPBS; leeropbrengsten; ASS. percentage 31% 28% Begeleiden/coachen van leerkracht of team 14% Rekenonderwijs 10% waaronder: automatiseren van tafels Schrijven/schrijfonderwijs 5% Samenwerkend leren 3% SVIB 3% Spellingonderwijs 3% Woordenschat 3% 5

Discussie: De database is nog niet zo heel lang in de lucht en gezien eerdere pogingen om een database te lanceren, kunnen we niet zonder meer veronderstellen dat deze meteen op grote schaal gebruikt wordt. De volgende belemmeringen kunnen bestaan bij de verdere implementatie van de database: Studenten vinden dat ze al heel veel moeten doen voor hun opleiding. Het invullen van de database ervaren ze als iets dat er bij komt, en als iets waar ze nog niet direct het nut van in zien. Echter: studenten hebben er pas profijt van als de database op grote schaal wordt ingevuld. Dan hebben zij immers toegang tot een grote groep studenten die met vergelijkbare onderwerpen bezig zijn (zie advies 1). De database biedt grote transparantie. Dit kan echter ook als bedreigend ervaren worden. Met het openbaar maken van het onderzoeksplan, geeft de student zich bloot. De onderzoeksplannen van studenten maken echter zichtbaar welke onderzoeksbegeleider bij het onderzoek betrokken is. Het vergt moed om de database in te (laten) vullen, niet alleen van de student, maar ook van de onderzoeksbegeleider. Het is per slot van rekening de onderzoeksbegeleider die de student op het bestaan en de mogelijkheden van de database moet wijzen (zie advies 1). Wil de database echter de beoogde effecten bereiken, dan zou dat wel het streven van de opleidingen moeten zijn. Deze effecten zijn: De database ondersteunt studenten bij hun onderzoek en draagt bij aan het verhogen van de kwaliteit van het studentonderzoek: o ondersteuning bij opzet praktijkgericht onderzoek en literatuur- en bronnenkeuze; o verhoging van de kwaliteit: doordat studenten middels de database inzicht kunnen krijgen in wat andere studenten eerder of elders onderzocht hebben, kunnen zij met hun eigen onderzoek hierop voortbouwen. Dat zal de kwaliteit en de diepgang versterken van het individuele studentonderzoek én dat van het studentonderzoek in zijn algemeenheid. o met het invullen en gebruiken van de database geven studenten inhoud aan één van de vier Dublin descriptoren (Dublin 4: communicatie het delen van kennis met vakgenoten). Nader onderzoek op basis van de data die de ingevulde database opleveren, levert ook voor de opleidingen/de drie WOSOinstellingen positieve effecten op. Door dit onderzoek kan bijvoorbeeld inzicht verkregen worden in de keuze van onderzoeksonderwerpen wat vinden de studenten interessante onderwerpen om uit te diepen; welke onderwerpen blijven achter in de belangstelling; zijn er verschillen waarneembaar tussen de drie WOSOinstellingen en is dat verklaarbaar enz. (zie advies 2) Adviezen aan de WOSOinstellingen ten aanzien van het gebruik van de database. Advies 1: Het in (laten) vullen van de database zou minder vrijblijvend moeten zijn. Het zou goed zijn als de opleidingen een werkwijze zouden ontwikkelen zodat studenten en opleiders het invullen en gebruiken van de database als vanzelfsprekend en verplichtend beschouwen. Advies 2: Gebruik de data voor het doen van nader onderzoek naar gebruikte onderzoeksthematiek en strategieën Advies 3: Uit de resultaten van de pilot (zie p. 3 en 4) valt niet op te maken waarom de student een SBLcompetentie of basisdimensie als meest van toepassing zijnde opgeeft. Dat kan onduidelijkheid in de interpretatie van deze keuze tot gevolg hebben. Bij de verdere ontwikkeling van de database verdient het aanbeveling een veld toe te voegen waar de student een korte toelichting kan schrijven bij de keuze van de SBL-competentie bij de keuze van de basisdimensie 6

Bijlage 1. Overzichtsgegevens pilot database Onderzoeksvraag Onderwerp Focus Onder- Instelling SBL Basisdimensie Strategie zoeks- competentie voorstel 1e 2e 1e 2e bijgevoe gd Op welke wijze kan de leesmotivatie van de leerlingen op OBS XXX vergroot worden en hoe verhoudt zich dat tot de docentrol? Lezen leesmotivatie nee Windesheim 1 3 - - actieonderzoek Op welke wijze kan het gymnasium C in klas 2 t/m 5 gemiste dyslectische leerlingen signaleren, zodat deze leerlingen alsnog in aanmerking komen voor diagnostisch dyslexieonderzoek? Dyslexie Signalering dyslexie gymnasium ) 7 nee Windesheim 1 5 B 2.3 - casestudy? Gedrag ADHD nee Seminarium voor Ortho-pedagogiek 1 2 B 2.3 B 2.3 actieonderzoek Draagt 'SVIB met kinderen' als middel bij aan het bevorderen van sociaal gedrag en het verhogen van het welbevinden van de kinderen in groep 6/7? SVIB Welbevinden kinderen ja Windesheim 2 1 B 2.3 B 2.1 casestudy Welke interventies kunnen worden ingezet op de XXschool in de groepen 4 t/m 7 om druk en ongecontroleerd gedrag te verminderen bij leerlingen met ADHD? Op welke wijze levert een professionaliseringsproject als Krachtig Meesterschap, waarbij docenten door middel van filmbeelden handelingsinterventies bespreken en uitproberen, een bijdrage aan de ondersteuningsbehoefte en het handelen van docenten op XX ten aanzien van leerlingen die met uitdagend gedrag? Wat hebben leerkrachten nodig om leerlingen te begeleiden bij het zelfstandig werken in groep 1 t/m 4 op basisschool...? Op welke wijze kunnen leerkrachten van basisschool de... hun leerkrachtgedrag meer afstemmen op de onderwijsbehoeften van leerlingen met ASS in de groepen 4 t/m 7 na uitval op de Sociale Competentie Observatielijst? Welke interventies dragen bij aan een verhoging van de motivatie van jongens om tot leren te komen in de onderbouw op de xx school?. Gedrag ADHD ja Windesheim 2 1 A1 A3 - Professionalisering en coaching/begeleidi ng LK/team Begeleiding/coachi ng LK/ team Uitdagend gedrag Zelfstandig werken nee Windesheim 2 1 B 2.1 B 2.3 actieonderzoek nee Windesheim 2 3 - - ontwerpgericht onderzoek Gedrag ASS nee Windesheim 2 3 - - ontwerpgericht onderzoek Gedrag leermoti-vatie nee Windesheim 2 5 B 2.1 A1 - Welke middelen kunnen op de basisschool (naam) worden ingezet Gedrag effectieve nee Windesheim 2 6 - - -

Onderzoeksvraag Onderwerp Focus Onderzoeksvoorstel bijgevoe gd bij het omgaan met conflicten op het schoolplein, zodat de leertijd leerlingen na de pauzes de lessen effectief kunnen hervatten? In hoeverre komen de uitgangspunten van het Daltononderwijs zoals ze binnen de XXschool worden nagestreefd tegemoet aan de onderwijsvoorwaarden voor leerlingen met ADHD op de XXschool. Welke aanpassingen behoeft het huidige schrijfonderwijs in de bovenbouw havo om de leerlingen daadwerkelijk op niveau 3F te krijgen? Welke begeleiding hebben leerlingen van groep drie tot en met zeven van ICB XX nodig om tot het schrijven van goede teksten te komen? Hoe spelen leerkrachten in op de begeleiding- en ondersteuningsbehoeften van leerlingen met autisme binnen de SO afdeling van het ZMLK onderwijs?" Welke aanpassingen aan het huidige (hoofd)rekenonderwijs kunnen ertoe bijdragen dat leerlingen de deelbewerkingen van sommen waarvoor hoofdrekenen vereist is, beter kunnen maken? Op welke wijze kunnen literatuurkringen bij leerlingen van groep 7 en 8 van onze school leesbegrip, leesbetrokkenheid en kritisch denken bevorderen? Op welke wijze kan het spellingonderwijs op de XXX-school verbeterd worden zodat er evidence based onderwijs gegeven kan worden? Wat is de relatie tussen de SEO, zoals gemeten via ZIEN! en de leeropbrengsten van Rekenen en Begrijpend Lezen bij leerlingen in de groepen 3 t/ m 8 op ICBS XX? Welke onderbouwde, vernieuwende didactische inzichten versterken het aanvankelijk lees- en spellingonderwijs en de 8 Instelling SBL competentie Basisdimensie 1e 2e 1e 2e Strategie Gedrag ADHD nee Windesheim 3 1 B 2.1 B 2.3 actieonderzoek Schrijfonderwijs bovenbouw havo ja Windesheim 3 2 A 2 B 2.3 ontwerpgericht onderzoek Schrijfonderwijs teksten nee Windesheim 3 2 B 2.3 B 2.1 - Gedrag ASS nee Windesheim 3 2 B 2.1 A2 - Rekenonderwijs BaO Lezen: Spelling Gedrag Lezen Aanpas-singen onderwijs leesbegrip en - betrokkenheid onderwijs verbeteren SEO en leeropbrengs ten nee Windesheim 3 2 A2 B 2.3 - nee Windesheim 3 2 B 2.3 B 2.1 - nee Windesheim 3 4 - - - nee Seminarium voor Orthopedagogie k 3 4 B 2.1 A 1 actieonderzoek verbeteren leesja Windesheim 3 5 B 2.3 B 2.2 actieonderzoek

zou binnen de XXschool toepasbaar zijn? Hoe kan het leesonderwijs in de groepen 5 tot en met 8 van de xx verbeterd worden, zodat aan de behoeften van alle betrokkenen wordt voldaan? Onderzoeksvraag Onderwerp Focus Onder- Instelling SBL Basisdimensie Strategie zoeks- competentie voorstel 1e 2e 1e 2e bijgevoe gd professionaliteit van de leerkrachten? onderwijs Welk evidence based aanbod voor woordenschatonderwijs Woordenschat- ja Windesheim 3 5 - - - onderwijs Lezen voortgezet lezen Hoe kunnen de leerkrachten van de XXschool het voortgezet leesonderwijs zodanig vormgeven, dat er tegemoet gekomen wordt aan de onderwijsbehoeften van de leerlingen in de groepen 4 t/m 8? Wat zijn de basisvoorwaarden waaronder een zo goed mogelijk leerklimaat gecreëerd kan worden voor de leerlingen tijdens een invalperiode? Welke intervisiemethode is het meest geschikt voor het team van de xxschool? Wat zijn de ondersteuningsbehoeften van een leerkracht in de groepen 5 t/m 8 die leerlingen met een concentratieprobleem moet begeleiden tijdens het zelfstandig werken? Hoe kan ik samen met de docenten van de onderbouw in mijn Praktijkschool samenwerkend leren vorm geven tijdens de avo-vakken? Voortgezet lezen Begeleiding/coac hing LK/team Begeleiding/coac hing LK/team Gedrag Samenwerkend leren nee Windesheim 3 - - - - nee Windesheim 4 2 B 2.3 A1 - intervisie ja Windesheim 5 1 - - - nee Windesheim 3 6 B 2.1 B 2.3 actieonderzoek leerkrachtgedrag, onderwijsbehoeften leerklimaat inval-periode Ondersteuningsbehoeften leerkracht ja Windesheim 5 2 B 2.1 B 2.3 Evaluatieonderzoek docenten nee Fontys OSO 5 3 B 2.2 B 2.3 actieonderzoek Op welke wijze kan het XX het onderwijs, gericht op automatisering van de rekenbasisvaardigheden tafels inrichten, zodat de leerlingen in de bovenbouw de tafels geconsolideerd hebben Rekenen Tafels in de bobouw automatiseren ja Windesheim 5 3 B 2.3 B 2.2 Evaluatieonderzoek 9

Onderzoeksvraag Onderwerp Focus Onderzoeksvoorstel bijgevoe gd Instelling SBL competentie Basisdimensie 1e 2e 1e 2e Strategie Welke aanpassingen in het aanvankelijk reken- en wiskundeonderwijs zijn nodig om in de groepen 1, 2 en 3 van c.b.s. de Zaaier, het spelend leren te implementeren? Hoe kan ik de leerkrachten van de groepen 6 tot en met 8 begeleiden bij de invoering van een doorgaande lijn op het gebied van orde verstorend gedrag via de aanpak van Win- Win waarbij het welbevinden van zowel leerlingen als leerkrachten wordt gewaarborgd? Op welke wijze kan SWPBS bijdragen aan de ondersteuningsbehoeften van het team van CBS XX om preventief te werken door eenduidige, schoolbrede interventies in te zetten om gedragsproblemen te verminderen? Wat is nodig om de samenwerking tussen het XXX Collectief en de betrokken school te verbeteren, zodat de leerling ervaart dat er door de diverse betrokken eenduidig gehandeld wordt en dat de begeleiding van de betrokkenen tegemoet komt aan zijn ondersteuningsbehoeften, waardoor de leesontwikkeling van de leerling gestimuleerd wordt en het welbevinden toeneemt? Op welke wijze kan de samenwerking tussen de dyslexiecoaches,dyslectische leerlingen, hun ouders en de vakdocenten van Het Lyceum verbeterd worden zodat de begeleiding kan aansluiten bij de behoeften van deze leerlingen? Rekenen Begeleiding/coac hing LK Gedrag/coaching LK / team Dyslexie Dyslexie Spelend leren rekenen in de OB ja Windesheim 5 3 B 2.2 B 2.1 - Win-Win ja Fontys OSO 5 4 B 2.1 A1 actieonderzoek SWPBS ja Windesheim 5 4 B 2.1 B 2.3 - Samenwerki ng school externe dyslexiebeha ndelaar VO, begeleiding leerlingen nee Windesheim 6 4 A 2 B 2.2 Ontwerpger icht onderzoek nee Windesheim 6 5 - - - Op welke wijze kan de leerlingenzorg voor dyslectische Dyslexie VO, adaptief nee Windesheim - - - - - 10

Onderzoeksvraag Onderwerp Focus Onderzoeksvoorstel bijgevoe gd leerlingen in vmbo-1 geïntegreerd worden in de reguliere onderwijs lessen? Wat kunnen leerkrachten van de groepen 4 tot en met 8 van de xx veranderen in hun werkwijze om de motivatie van leerlingen voor lezen te verhogen, zodat leerlingen met plezier gaan lezen? Op welke wijze kan er op het College XX rekenonderwijs aangeboden worden waarbij tegemoet wordt gekomen aan de specifieke onderwijsbehoeften van leerlingen met dyscalculie en zware rekenproblemen? Door het onderzoek wordt duidelijk welke leesaanpak past bij de talige onderwijsbehoeften van de vmbo brugklasleerlingen van de school, waardoor de leerlingen beter in staat zijn teksten en opdrachten te lezen en te begrijpen, zodat alle vmbo brugklasleerlingen van de school, aan het eind van het eerste schooljaar hoger scoren op het Cito VAS toets voor het onderdeel leesvaardigheid. Lezen Rekenonderwijs Lezen leesmotivati e VMBO: ondersteuningsbehoeften leerling leesaanpak leerlingen VMBO brugklas Instelling SBL competentie Basisdimensie 1e 2e 1e 2e Strategie nee Windesheim - - - - actieonderzoek nee Windesheim - - - - - nee Windesheim - - - - - 11

Bijlage 2. Clustering en aantallen per onderwerp. Lezen Verbeteren leesonderwijs llll Dyslexie llll 11 31% Leesbegrip en betrokkenheid l Leesmotivatie ll gedrag adhd lll alg l ass ll 10 28% concentratieproblemen l leermotivatie l SWPBS l En leeropbrengsten l Begeleiding / coaching LK of team Algemeen lll 5 14% Bij uitdagend gedrag ll Rekenonderwijs llll 4 10% Schrijven /schrijfonderwijs ll 2 5% Samenwerkend leren l 1 3% SVIB l 1 3% Spellingonderwijs l 1 3% Woordenschatonderwijs l 1 3% 12