Persoonlijkheidsstoornissen bij ouderen: Meer uitzicht door nieuwe inzichten Prof. Dr. Bas van Alphen
Topklinisch centrum voor ouderen met persoonlijkheidsstoornissen in Heerlen-Maastricht Patiëntenzorg, onderwijs & wetenschap Consultaties & second opinions
DSM-5 persoonlijkheidsstoornis Duurzaam patroon Dit patroon wijkt af op het gebied van: Cognities Affectiviteit Interpersoonlijk functioneren Impulsbeheersing Inflexibel patroon over verschillende situaties Stabiel patroon vanaf de jongvolwassenheid, maar mag ook vóór de leeftijd van achttien jaar worden gesteld Een andere psychische stoornis, somatische aandoening of fysiologisch effecten van een middel dienen te worden uitgesloten
Cluster A Paranoïde persoonlijkheidsstoornis Schizoïde persoonlijkheidsstoornis Schizotypische persoonlijkheidsstoornis Cluster B Antisociale persoonlijkheidsstoornis Borderline persoonlijkheidsstoornis Histrionische persoonlijkheidsstoornis Narcistische persoonlijkheidsstoornis Cluster C Vermijdende persoonlijkheidsstoornis Afhankelijke persoonlijkheidsstoornis Dwangmatige persoonlijkheidsstoornis Andere persoonlijkheidsstoornissen
Prevalentie Persoonlijkheidsstoornissen bij 65-plussers: Algemene bevolking 3-13% Poliklinische GGz 5-33% Klinische GGz 7-80% Verpleeghuissector 3-23% Forensische setting?
Complexiteit van persoonlijkheidsdiagnostiek
& HAP Vignet
Gerontologische Persoonlijkheidsstoornissen Schaal (GPS): HAB >4
Gerontologische Persoonlijkheidsstoornissen Schaal (GPS): BIO >4
Hetero-Anamnestische Persoonlijkheidsvragenlijst (HAP)
Van enfant terrible naar éminence grise? Uitdoving ofwel natuurlijk narijping, dus behandeling niet nodig? Selectie doordat patienten met ernstige persoonlijkheidsstoornissen überhaupt de 65 jaar niet halen als gevolg van risicovolle levensstijl Ouderen zijn toch niet te veranderen
Psychotherapie wel degelijk zinvol bij ouderen Videler, A.C., Rossi, G., Schoevaars, M.H., Van der Feltz-Cornelis, C.M., & van Alphen, S.P.J. (2014). Effects of schema group therapy in older outpatients: a proof of concept study. International Psychogeriatrics, 26, 1709-1717. Videler, A.C., van Alphen, S.P.J., Van Royen, R.J.J., Van der Feltz-Cornelis, C.M, Rossi, G., & Arntz, A. (2017). Schema therapy for personality disorders in older adults: A multiple baseline case series study. Aging and Mental Health. doi: 10.1080/13607863.2017.
Cognitive Model of Behavioural Interventions (CoMBI) CoMBI= ABC-methode & cognitieve model van Beck Achterhalen welke kernbehoefte een rol speelt (m.b.v. HAP) Analyse probleemgedrag = ABC + frustratie kernbehoefte Doel: interventies gericht op tegemoet komen aan kernbehoefte Gewenst gedrag in nieuwe ABC beschrijven: Nieuwe Acties (wat willen we dat patiënt doet, in één keer?, duidelijk en haalbaar?) Nieuwe Bewegers (verpleegkundige interventies, te verwerken in verpleegplan) Consequenties (wat willen we bij patiënt zien en welk gedrag willen we niet meer zien)
VIGNET Diagnostische werkhypothese Narcistisch-histrionische persoonlijkheidsstoornis Kernbehoefte(n) Zelfbewondering en bewonderde aandacht Probleemgedrag Overmatig aandacht/bewondering vragen Uitlokkende gebeurtenis Stoppen met werken (afname bewonderde aandacht) Compensatie uitlokkende gebeurtenis Surrogaatfunctie (door modeshows in verzorgingshuizen)
Conclusies Vooral de manifestatie van persoonlijkheidsstoornissen uit het B-cluster kan veranderen gedurende de levensloop. Bij persoonlijkheidsdiagnostiek is een sterkte-zwakteanalyse cruciaal voor de behandeling en bejegening. Ook bij ouderen met persoonlijkheidsstoornissen is (inzichtgevende) psychotherapie zinvol. In andere gevallen kan mediatietherapie (b.v. CoMBI) uitkomst bieden.
Vorige maand verschenen
Dank voor uw aandacht! E-mail: b.van.alphen@mondriaan.eu