Hantering van psychische problemen bij diabetes mellitus

Transcriptie

1 Hantering van psychische problemen bij diabetes mellitus Wim Wierenga, klinisch psycholoog Hilda van der Heyde,, DVK/docent Kennistoets 1. Iemands persoonlijkheid is per definitie onveranderbaar. 2. Emotionele instabiliteit is een synoniem voor neuroticisme. 3. Persoonlijkheidsstoornissen komen bij meer dan 10% van de bevolking voor. 4. Voor diabeten is het risico op een ernstige depressie twee keer zo groot. Vervolg 1. Falende zelfregulatie leidt tot aangeleerde hopeloosheid. 2. Classificatie = het stellen van een diagnose. 3. Elke patiënt met hypo-unawareness kan signalen van hypo s s leren herkennen. 4. De schattingswijzer is een onmisbaar hulpmiddel bij hypo-unawareness unawareness. Persoonlijkheid en diabeteshantering Definitie persoonlijkheid Voor de persoon kenmerkende patronen van denken, voelen en handelen De belangrijkste indruk die men nalaat op anderen Big five model Openheid / Intellect Consciëntieusheid ntieusheid / Zorgvuldigheid Extraversie Altruïsme / Vriendelijkheid Neuroticisme / Emotionele instabiliteit 1

2 Openheid / Intellect Consciëntieusheid ntieusheid / Zorgvuldigheid origineel onafhankelijk rebels behoudend volgzaam onkritisch ijverig voorzichtig plichtsgetrouw ongedisciplineerd gemakzuchtig chaotisch Extraversie Altruïsme / Vriendelijkheid spontaan lawaaierig spraakzaam gesloten gereserveerd individualistisch hartelijk mild tolerant bazig dominant veeleisend Neuroticisme/ / Emotionele stabiliteit zeker beheerst gevoelloos teder lichtgeraakt paniekerig Persoonlijkheidsstoornissen volgens DSM-IV Van een persoonlijkheidsstoornis is sprake wanneer een of meer persoonlijkheidstrekken niet alleen in extreme mate aanwezig zijn, maar ook dusdanig inflexibel en maladaptief zijn dat deze trekken interfereren met het persoonlijke welzijn en met het functioneren in relaties en werk 2

3 Cluster A persoonlijkheidsstoornissen: vreemd, excentriek paranoïde schizoïde schizotypische Cluster B persoonlijkheidsstoornissen: dramatisch, emotioneel, grillig, onevenwichtig antisociaal borderline theatrale narcistische Cluster C persoonlijkheidsstoornissen: angstig Persoonlijkheidstypen volgens socratisch motiveren ontwijkende afhankelijke obsessief - compulsieve Luiaards Betweters Angsthazen Angsthaas Betweter Kenmerken: gespannen, dwangmatig, schreeuwen om hulp, zoeken autoriteiten met ervaring Kenmerken: overtuigd van gelijk, willen positieve uitzonderingspositie, kunnen niet tegen kritiek, worden graag geprezen, hekel aan andere betweters 3

4 Luiaard Veranderfasen Kenmerken: geen initiatief, hopen dat het over gaat, laat de ander het maar doen, passief of actief verzet tegen verandering Geen veranderwens Twijfel Veranderwens Persoonlijkheidstype L B A in Veranderingsfase 1 Voor Luiaard, Betweter en Angsthaas hetzelfde: Omgeving inlichten en consequenties bespreken Persoonlijkheidstype L B A in veranderingsfase 2 Luiaard - geruststellen - informatie verzamelen (patiënt begint) Betweter - begrip tonen - informatie verzamelen (alleen door patiënt) Angsthaas - twijfel wegnemen - voorlichting geven Persoonlijkheidstype L B A in veranderingsfase 3 Luiaard - regie bij patiënt - afremmen Psychiatrie en diabeteshantering Betweter - regie bij patiënt - volgen - grens aangeven Angsthaas - regie bij hulpverlener - behandeling regelen 4

5 Depressie voor diabeten is het risico op een ernstige depressie twee keer zo groot puntprevalentie voor diabeten is daarmee 10 à 20 procent Impact depressie op diabetes Verminderde glykemische controle Verminderde zelfzorg, meer zorggebruik, hogere kosten Verhoogd risico micro- en macrovasculaire complicaties Adaptatieproblemen waaronder diabetes burnout Therapietrouw is een onzekere investering op de lange termijn. Therapieontrouw is veelal geen onwil maar min of meer beredeneerd gedrag op basis van een kosten-baten analyse. Falende zelfregulatie leidt tot aangeleerde hopeloosheid. Angststoornissen Hypo-angst Te weinig: gevaar ontkennen, onvoldoende oplettend Te veel: fobische vermijding, voor de zekerheid te hoge bloedsuikers Angst voor diabetescomplicaties Obsessief controleren Overregulatie Piekeren depressie Spuit- en/of prikangst Verslechtering zelfzorg Invloed stress op diabetes Direct: langs hormonale weg adrenaline noradrenaline en cortisol Indirect: verslechtering zelfzorg overslaan maaltijden medicatie vergeten overmatig alcoholgebruik etcetera Anorexia nervosa Boulimia nervosa Eetstoornissen 5

6 Diabetesgerelateerde verbijzonderheden Hypoglykemie Preventie Training Doel HPT: Het bewust worden en beter leren inschatten van te lage bloedglucosewaarden Hypoglykemie Preventie Training 6 bijeenkomsten van 2 uur Begeleid door psycholoog en diabetesverpleegkundige. Evt. internist en/of diëtist 1 bijeenkomst aanwezig. Bedoeld voor patiënten (type 1) die al langere tijd behandeld worden met insuline. Inhoud training Leren herkennen van signalen Leren inschatten bloedglucosewaarden Interne signalen: lichamelijke symptomen denken en coördinatie stemming en emoties Externe signalen insuline voeding lichaamsbeweging Huiswerk Schattingswijzer Lezen literatuur ter voorbereiding bijeenkomst. Bijhouden HPT dagboek Oefening symptoomwaarneming 6

7 Effecten HPT is bewezen effectief t.a.v.: - tijdig onderkennen hypo s - tijdig onderkennen hypers - voorkomen van diabetesgerelateerde ongevallen Focusoefening Hypo-awareness Diabetesspecifieke vragenlijsten PAID (problem( areas in diabetes) VDZ (vertrouwen in diabetes zelfzorg) AHV (angst voor hypoglykemie vragenlijst) Kennistoets 1. Iemands persoonlijkheid is per definitie onveranderbaar 2. Emotionele instabiliteit is een synoniem voor neuroticisme 3. Persoonlijkheidsstoornissen komen bij meer dan 10% van de bevolking voor 4. voor diabeten is het risico op een ernstige depressie twee keer zo groot Vervolg 1. Falende zelfregulatie leidt tot aangeleerde hopeloosheid. 2. Classificatie = het stellen van een diagnose. 3. Elke patiënt met hypo-unawareness kan signalen van hypo s s leren herkennen. 4. de schattingswijzer is een onmisbaar hulpmiddel bij hypo-unawareness unawareness. w.s.wierenga@isala.nl hm.vander.heyde@stjansdal.nl 7