Diabetes zelfmanagement educatie

1 Diabetes zelfmanagement educatie Leuven, 1 december 2012 Hilde Bastiaens Faculteit Geneeskunde en Gezondheidswetenschappen Vakgroep Eerstelijns- en Interdisciplinaire zorg Bewegen is belangrijk, dus: 2

Waarom is het zo moeilijk? Hoe kunnen we helpen? Waarom doen patiënten niet wat wij vragen? 3 Waarom is het zo moeilijk? Meer gaan bewegen = gedragsverandering Een chronische aandoening (WHO definitie) - Langdurige zorg vereist - Negatief impact op kwaliteit van leven Complicaties Fysieke belemmeringen - Geleidelijke achteruitgang of verloop met opstoten - Vaak geen volledige genezing mogelijk 4 2

Waarom is het zo moeilijk? Leven met één (of meerdere) chronische aandoeningen = Uitdaging voor de patiënt - Levenslange opvolging - Complexe therapie (medicatie, leefstijl, opvolging) - Team van zorgverleners - > 80% van de zorg door patiënten zelf REALITEIT: Patiënten nemen beslissingen / zijn verantwoordelijk = zelf-managers 5 Getuigenis van een persoon met een chronische aandoening Frans: Bij diabetes moet de patiënt het blijven doen, ge kunt natuurlijk zeggen ja, ge doet het voor u eigen, ja natuurlijk doe ik het voor mijn eigen. Maar het is toch een verantwoordelijkheid in zekere zin, dat vind ik soms wel lastig. Ik zou bijna liever hebben, het is een beetje eigenaardig, dat men zei: Gij moet u daar niks van aantrekken, wij zullen het allemaal voor u doen.. Maar dat kan niet met dit hé, ziet u. 6 3

Hoe kunnen we helpen? Chronische zorg = zelfzorg Taak als zorgverleners? patiënten begeleiden en ondersteunen in de rol van zelfmanager Ondersteuning tijdens contacten Gestructureerde zelfmanagement educatie 7 Diabetes zelfmanagement educatie 1 december 2012 1. Wat is zelfmanagement (educatie) 2. Welke vormen van ZME zijn er? 3. Wat kan je ervan verwachten? 4. Wat zijn de kenmerken van succesvolle programma s? 5. Voorbeelden 6. Afsluiten Overzicht 8 4

1. Zelfmanagement Patiënt is een actieve deelnemer in zijn zorg (Creer 1960) Het leren en toepassen van vaardigheden die nodig zijn om een actief en voldoening gevend leven te kunnen leiden met een chronische aandoening (K. Lorig) Alle activiteiten die patiënten ondernemen om een hoge kwaliteit van leven te behouden met hun ziekte 9 1. Zelfmanagement Drie groepen van taken: - Gedrag en medische behandeling - Levensrollen behouden - Omgaan met emoties 10 5

6 1. Zelfmanagement educatie Patiënten voorbereiden op deze taken - Kennis - Vaardigheden - Vertrouwen in eigen kunnen ondersteunen Definitie (ADA) - Het continue proces van ondersteuning van patiënten om ze in staat te stellen hun aandoening aan te pakken - Focus op noden en doelen van de patiënt en wat hij/zij van het leven verwacht 11 Vergelijking van twee educatiemodellen: Traditioneell Model Empowerment Model 1. Diabetes is a fysieke ziekte 1. Diabetes is a bio psychosociale ziekte 2. Relatie tussen zorverlener en patiënt is autoritair en gebaseerd op de expertise van de zorgverlener 3. Problemen en leernoden worden meestal bepaald door de professional 4. Professional wordt gezien als de probleemoplosser en de zorgverlener is verantwoordelijk voor de diagnose en de outcome 2 Relatie tussen zorverlener en patiënt is democratisch en gebaseerd op de expertise van beiden. 3. Problemen en leernoden worden geïdentificeerd door de patiënt 4. Patiënt wordt gezien als de probleemoplosser en de zorgverlener is een kennisbron die de patiënt helpt om zijn eigen doelen te stellen en een zelfmanagement plan te ontwikkelen Bodenheimer 2002 12

Traditioneel Model Empowerment Model 5. Doel is gedragsverandering Strategiën voor gedragsverandering worden gebruikt om de compliande te vergroten. Non-complance wordt gezien als een falen van patiënt en zorgverleners. 6. Externe motivatie voor gedragsveranderingbehaviour changes are externally motivated. 7. Patiënt is machteloos, professional is machtig 5. Doel is om patiënten te ondersteunen om geïnformeerde beslissingen te nemen. Strategiën voor gedragsverandering worden gebruikt om patiënten te helpen experimenteren met veranderen van het gedrag dat zij kiezen 6. Interne motivatie voor gedragsverandering 7. Patiënt and professional zijn beiden machtig 13 Interactie: partners Twee partners met eigen expertise - Patiënt: eigen leven - Zorgverlener: medische expertise Wederzijds respect en vertrouwen Gedeelde verantwoordelijkheid Patiënt empowerment 14 7

8 Patiënt empowerment Proces van het in staat stellen van mensen om keuzes te maken en controle te verwerven en beslissingen te nemen over hun eigen leven 15 Hoe als zorgverlener vanuit een empowerment visie werken? Niet oordelen. Fouten = leerervaringen Ondersteun reflectie In partnerschap de problemen aanpakken die voor de persoon zelf het belangrijkst zijn Resulterend in een plan in lijn met De individuele doelen van de persoon Zijn eigen prioriteiten Zijn leefstijl En ook met zijn eigen specifieke aandoening 16

2. Vormen van gestructureerde ZME Vorm van contact Face to face: individueel of in groep Multimedia: telefoon, internet, SMS, Deelnemers Één aandoening Gemengd Begeleiders Professionals leken Alleen meerdere Inhoud Focus op kennis Ruimere focus (ervaringen, gedrag,...) 17 3. Wat kan je verwachten? ZME kan een gunstig effect hebben op - Kennis - Bloedsuiker - Systolische bloeddruk - Nood aan diabetesmedicatie - Gewicht, lende-omtrek - Fysieke activiteit - Rookstop - Kwaliteit van leven - Zelfzorggedrag - Relatie patiënt - zorgverlener 18 9

10 4. Kenmerken van succesvolle programma s Frequent contact met getrainde begeleider Multidisciplinair team Focus op gedrag en psychosociale elementen Integratie in bestaande zorg Gebaseerd op theoretische modellen - Empowerment - ASE - Adult learning 19 5. Voorbeelden K. Lorig US - Gemengde groep, 2 peer begeleiders, 6 X 2,5u - http://patienteducation.stanford.edu/programs/cd smp.html X-PERT patient programme UK - 6 sessies om de week professionele begeleider DESMOND UK - Nieuw gediagnostiseerden, 6u, groep 20

11 Andere programma s Individuele educatie - Review Duke & Colagiuri 2009 - HbA1c verbetert in groep met start HBa1c > 8% Educatie door peers - Review Foster 2009 - Positieve impact op vertrouwen, perceptie eigen gezondheid en aerobe activiteit Multimedia - DIEP 21 DIEP online educatieprogramma 22

Ervaringen: DiabetesProject Aalst Zelfmanagement educatie voor mensen met diabetes type 2 - Individueel - Groepseducatie Werken vanuit de empowerment filosofie Setting - Regionaal - Kosteloos aanbod - Door diabeteseducator 23 Praktisch 5 sessies van 2 uur om de 2 weken Herhalingssessie na 3 maanden Groepen van 7 à 10 mensen Begeleiding door diabeteseducator, psychologe, diëtiste en bewegingsconsulent Individuele intake sessie!! Afspraken - vertrouwen - jouw traject : niets moet Gezellig 24 12

13 Groepseducaties: gestructureerd maar niet strikt Bastiaens H et al. Primary Care Diabetes 2009;3:103-9. Sleutel elementen Motivatie (waarom kwamen ze?) intentie (wat wensten/hoopten ze te bereiken/veranderen?) Assessment van het huidige gedrag (stappenteller 3 dagen eetdagboek) Van intenties naar concrete doelen en gedetailleerde actieplannen Probleemoplossing (wat kan een struikelblok zijn en hoe kan die aangepakt worden?) Informatie op vraag 25 Implementatie - 5 groepen met 44 deelnemers - Aanwezigheid per sessie hoog: tussen 63% en 100% Deelnemers - 53% mannen - Gemiddelde leeftijd (jaren) 66 (±6) - Gemiddelde diabetesduur (jaren) 5 (±5) - 96% gepensioneerd Deelnemers Primary Care Diabetes 2009;1(4):219 26

14 Evaluatie effectiviteit Evolutie gemiddelde BMI, HbA1c en kwaliteit van leven T0 T12 Neg ranks T12 < T0 Pos ranks T12 > T0 Ties T12 = T0 Gepaarde T-test (p)* Wilcoxon (p) BMI* (kg/m2) 29.0 28.5 0.044 HbA1c (%) 7.4 6.8 14 5 2 0.040 PAID (0-100) 28 18 18 5 0 0.006 Gedragsverandering - Geen significante effecten vast te stellen op basis van vragenlijsten - Tijdens de groepseducatie Concrete doelen Concrete aanpassingen in dagelijkse gewoonten 27 Proces tijdens de groepssessies Gedragsverandering Jeanne: De stappenteller motiveert me om meer te bewegen. Als ik niet genoeg stappen heb, ga ik buiten en wandel nog een blokje om Aandachtspunten om dit te ondersteunen - Educator heeft belangrijke rol - Evenwicht in coachen modereren expert zijn - Informatie: is een middel geen doel op zich - Sturing en vrijheid in stellen en uitwerken van doelen 28

1. Positieve ervaring 2. Meer concreet - Krijgen van concrete info - Rekening houden met eigen ervaringen - Ruimte voor eigen vragen - Motiveren - Aandacht voor het emotionele 3. Aandachtspunten - Verbieden schuldgevoel - Teveel informatie Evaluatie door patiënten 22 interviews 29 Andere ervaringen Funnell (US) Geen lectures beantwoord vragen (kort) Behavior = not the problem but a symptom Don judge Support reflection on behavioral experiments Dobson Snoek (Denemarken) Empathie = basis Peyrot (US) Ask the patient, don t tell 30 15

16 7. Afsluiting EEN BEWEGING VOOR MANNEN, VROUWEN EN GEZINNEN GEZICHT GEZOCHT STAP UIT JE SCHADUW JAARPROGRAMMA 2012-2013 SEPTEMBER 2012 Ziekenzorg september start wafelverkoop 03 Wijkmeestersvergadering (kl. Zaal). Vanaf 23 augustus Volleybal: JONGENS en MEISJES trainingen, iedere donderdag van 20.30 u. tot 22.30 u.. Elke eerste donderdag van de maand kunnen alle geïnteresseerden komen kennismaken, dan spelen we een recreatief matchke onder alle aanwezigen. De wedstrijden vinden plaats op zondagvoormiddag voor de heren en de dames, behalve de thuiswedstrijden van Zonderschot A die op vrijdagavond plaatsvinden in Pijpelheide. Mountainbike Iedere zondag vertrek om 7.30 u. meer info bij het bestuur. Vanaf 28 augustus Ping-Pong iedere dinsdag om 20.30 t/m 23 uur in zaal Withof 31 Afsluitende boodschap Patiënt moet het doen! Zelfmanagement educatie = kern voor ALLE personen met diabetes Steun via andere contacten met zorgverleners Omgeving niet vergeten Samen met de patiënt 32

17 Dank U! 33 Contact Hilde Bastiaens Vakgroep eerstelijns- en interdisciplinaire zorg Universiteit Antwerpen hilde.bastiaens@ua.ac.be 34

18 Wie heeft controle? 35