VOORWOORD... 2 I PERIODE SEPTEMBER 2001 TOT JANUARI 2002... 2 INLEIDING... 2 WAT IS ER GEBEURD... 3 EVALUATIE VAN DE CURSUSSEN... 4 WAT IS ER NOG NIET GEBEURD... 5 RICHTING ACTIVEREND ONDERWIJS?... 5 IMPLEMENTATIE BLACKBOARD... 6 TRANSPARANTIE VAN HET ONDERWIJS:... 7 TOEGANG VAN A.S. STUDENTEN... 7 KNELPUNTEN... 7 CONCLUSIE EERSTE PERIODE... 8 II PERIODE JANUARI 2002 TOT SEPTEMBER 2002... 9 INLEIDING... 9 RESULTATEN... 10 IMPLEMENTATIE BLACKBOARD... 10 EVALUATIE VAN HET GEBRUIK DOOR DOCENTEN... 10 EVALUATIE DOOR STUDENTEN... 12 KNELPUNTEN... 12 EINDCONCLUSIES EN AANBEVELINGEN... 14 GERAADPLEEGDE LITERATUUR... 14 BIJLAGEN... 15 1
Voorwoord Deze eindrapportage bestaat uit de twee tussenrapportages van januari 2002 en oktober 2002. De rapportages zijn besproken in de Begeleidingscommissie van het project. Aan het eind zijn aanbevelingen opgenomen voor het vervolg van het project. I Periode september 2001 tot januari 2002 Inleiding In deze Voortgangsrapportage kijken we naar wat er in de eerste helft van dit studiejaar bereikt is en wat niet. Hieruit kunnen we vervolgens de prioriteiten stellen voor de tweede helft van het studiejaar. Als neveneffect van het gebruik van Blackboard in de propedeuse zijn ook docenten van de doctoraalfase geïnteresseerd geraakt. Een aantal van hen heeft ook van Blackboard gebruik gemaakt. Deze cursussen zijn echter niet meegenomen in de Voortgangsrapportage omdat ze strikt genomen niet tot het project horen. Volgens het Projectvoorstel wil de faculteit Biologie wil met dit project de volgende doelen bereiken: 1. Het integreren van een aantal losse initiatieven op het gebied van het aanbieden van cursusmateriaal via het internet; 2. Het integreren van bestaand computer ondersteund onderwijs in de digitale leeromgeving, zodat de student vanuit één omgeving de verschillende onderdelen van een cursus kan bereiken. Hiervoor kan aanpassing van bestaand COO noodzakelijk zijn; 3. Het verder invoeren van activerend onderwijs; 4. Professionalisering van docenten op het gebied van (Activerend) Onderwijs en ICT; 5. Aansluiting bij de door de VU ingeslagen weg om ICT verder te integreren in het onderwijs. Deze doelen zijn niet gelijkwaardig. De doelen 1, 2 en 5 zijn immers bereikt als het merendeel van de docenten daadwerkelijk Blackboard inzet bij het onderwijs. Terwijl om de doelen 3 en 4 te verwezenlijken meer nodig is. Om deze doelen te bereiken is er bij de aanpak van het project gekozen voor een aantal gezamenlijke bijeenkomsten met docenten van de propedeuse aangevuld met individuele begeleiding van de docent. De voordelen hiervan zijn in het projectplan omschreven als een van de voordelen om de propedeuse in zijn geheel in Blackboard te zetten, is: (..)dat docenten samen een onderwijsvisie ontwikkelen, hun onderwijs beter op elkaar afstemmen en werken aan een verdere explicitering van eindtermen en leerdoelen.(..) Bovendien staat als uitgangspunt genoemd: (..)de innovatie van het onderwijs en niet de invoering van een nieuwe technologie op zichzelf. Dat betekent dat de inhoud van de cursus centraal staat en dat daar waar het mogelijk en wenselijk is, gebruik gemaakt wordt van de faciliteiten die Blackboard biedt. (..) In feite willen we met dit project de invoering van een digitale leeromgeving gebruiken om een onderwijsvernieuwing op gang brengen. Het tijdstip van deze rapportage komt te vroeg om 2
hierover al een uitspraak te doen. Wel willen we kijken of wat er nu bereikt is, bijdraagt aan het gebruik van nieuwe onderwijsvormen. Wat is er gebeurd. Als start van het project zijn op 16 mei, 6 juni en 13 juni 2001 bijeenkomsten geweest met als thema: Activerend onderwijs en het gebruik van ICT. Hieraan hebben zo n 15 docenten deelgenomen. Van deze drie bijeenkomsten is een verslag gemaakt. Er is een Blackboardsite ingericht voor deze startbijeenkomsten: hierop is door de docenten in mei en juni gediscussieerd over activerend onderwijs en het gebruik van opdrachten. Op 3 september 2001 is bij de inschrijving voor de eerste cursus is er een excel-lijst gemaakt van de eerste jaars en deze is diezelfde dag nog ge-upload door IST. Voor deze mogelijkheid was gekozen omdat in het verleden gebleken is dat veel studenten pas laat inschrijven of wel inschrijven en toch niet komen. Het bijwerken van de lijst zou dan veel extra werk zijn. Wij stellen toch voor om voor het nieuwe studiejaar 2002-2003 IST de gegevens uit ISIS te koppelen aan Blackboard. Bijwerken vergt niet zoveel tijd en geeft een rustigere start van het jaar. Op 4 september hebben alle nieuwe studenten een introductie Blackboard gekregen. Deze bijeenkomst is gegeven in samenwerking met de Computergroep Biologie. De studenten kregen een toegang tot het studentennetwerk, een emailadres en een toelichting op Blackboard. Zij vulden ook twee vragenlijsten in over computergebruik en computervaardigheden. Deze bijeenkomsten zijn door de studenten positief geëvalueerd. De individuele begeleiding van docenten: Een maand voor aanvang van de cursus is steeds contact opgenomen met de cursusleider van de betreffende cursus. Samen met de docent/cursusleider is een werkplan opgesteld voor de cursus. Bij de introductiecursus is dat plan vrij globaal geweest aangezien de cursus in de loop van het studiejaar daarvoor al ontwikkeld was. Bij wiskunde en chemie is inderdaad een plan opgesteld en uitgewerkt. Bij Evolutie weer niet omdat die cursus al geheel gedigitaliseerd is en op de server staat bij Biomedia. Wel is afgesproken om het toetsgedeelte onder te gaan brengen bij Blackboard maar dan pas voor het studiejaar 20002/2003. De cursus celbiologie voor gezondheidswetenschappers is een nieuw opgezette cursus en daar is BB ook gebruikt. Hiervoor is geen apart werkplan gemaakt maar waren de BB activiteiten opgenomen in de nieuwe cursusopzet. Er is contact gelegd met de docenten van de nieuwe cursussen gezondheidswetenschappen Psychologie en Anatomie van bewegen. De cursussen die gemaakt zijn met Wonderbox (programma van Biomedia van de UvA), zijn dit studiejaar gebruikt in combinatie met Blackboard. Er is naar een mogelijkheid gezocht om deze cursussen te hosten bij de VU. De hosting bij de Faculteit stuit op problemen aangezien het Toetsdeel enkel draait op een NT-server en die ontbreekt op de faculteit. Dit studiejaar is de hosting nog ondergebracht bij Biomedia. Het toetsdeel zal nog dit studiejaar in Blackboard worden opgenomen. De begeleidingscommissie is bij elkaar geweest op 7 juni 2001 en op 1 november 2001. Van de bijeenkomsten zijn verslagen gemaakt. 3
Er is een begin gemaakt met de informatie over de cursussen bereikbaar te maken via http://bio.vu.nl/interactief, vanaf hier kunnen ook de Blackboard cursussen benaderd worden, evenals informatie voor docenten en studenten. Ten aanzien van verbreding draagvlak: Om zowel de docenten die deelnemen aan het project als de docenten die (nog) niet deelnemen, op de hoogte te houden van de vorderingen van het project zijn de volgende activiteiten ondernomen: Ter ondersteuning van de docenten is een Blackboard site ingericht; Er is tweemaal verslag gedaan door middel van een elektronische Onderwijs-Nieuwsbrief aan alle docenten (bereikbaar via: http://www.bio.vu.nl/interactief.) Of deze pagina s bezocht worden, is niet nagegaan. Evaluatie van de cursussen Er is een evaluatieplan opgesteld dat goedgekeurd is door de begeleidingscommissie. Dit plan gaat uit van: Een kwalitatieve evaluatie gericht op gebruik en bruikbaarheid voor zowel docent als studenten. Uitgangspunt voor de evaluatie door de docent is een standaardlijst aangevuld met specifieke vragen die afgeleid zijn uit de werkplannen. Studenten vullen een vragenlijst in aan het eind van de Inleiding in de levenswetenschappen, na afloop van Evolutiebiologie en aan het eind van het jaar. De Blackboard vragen worden opgenomen in het standaard evaluatieformulier en elektronisch verwerkt. Een groepje studenten zal drie keer geïnterviewd worden. Aan het eind van Inleiding in de levenswetenschappen, is het gebruik van Blackboard door de studenten geëvalueerd. Hiervan is een verslag gemaakt (zie bijlage 2.) De belangrijkste conclusies zijn: De cursuswebsite bij de cursus Inleiding levenswetenschappen is intensief gebruikt door studenten, dit geldt met name voor de mededelingen, de overige informatieve onderdelen en het discussion board in de groepspagina s. Over het algemeen hebben de studenten niet veel problemen ondervonden met het gebruik van Blackboard. De studenten hebben waardering voor de cursuswebsite bij dit vak. De studenten zijn het minder vaak eens met de uitspraak Ik kon binnen de cursuswebsite altijd de informatie vinden die ik zocht. Dit kan betekenen dat de informatie niet altijd goed geordend was in de website, of dat de studenten er informatie verwachtten aan te treffen die er niet was. Ook met de uitspraak Ik vind dat de docent goed gebruik maakt van de cursuswebsite, zijn de studenten het minder vaak eens. Het is (nog) niet gelukt om een gesprek te hebben met een deel van de eerste jaars. Een herhaalde oproep via e-mail leverde slechts twee reacties op. In januari 2002 proberen we nog een keer een groepje studenten bij elkaar te brengen. De Course statistics van de verschillende cursussen zijn met elkaar vergeleken. Deze zijn niet zondermeer te vergelijken omdat er niet gecorrigeerd is voor het aantal studenten dat aan de cursus deelnam, de cursusduur en de hits van docenten en cursusontwikkelaars. In het algemeen kun je wel zien dat de cursussites goed bezocht zijn. De communication areas zijn het beste bezocht bij de Inleiding van de levenswetenschappen. Deze cursus maakt 4
gebruik van Probleem Gestuurd Onderwijs, een onderwijsvorm die zich goed leent voor het gebruik van communicatie. De Evaluatievragenlijst voor docenten is gemaakt en verspreid in januari 2002. De resultaten zijn nog niet binnen. Wat is er nog niet gebeurd. Opzetten van een beheerssysteem voor het gebruik van Blackboard bij de faculteit Biologie. Anna du Pree is op cursus geweest voor Beheer van Blackboard, samen met Liesbeth van de Grint. De bedoeling is dat het beheer van Blackboard gaat lopen via het studiesecretariaat. Wegens onderbezetting van het secretariaat is deze taak door Liesbeth van de Grint uitgevoerd. De beheerstaken die er liggen zijn: Aanmaken van nieuwe cursussen Invoeren van studenten in Blackboard Invoeren van docenten in Blackboard en koppelen aan cursussen Koppelen van studenten aan een cursus Optreden als helpdesk bij kleine problemen Het opzetten van een goed beheer en een protocol van wat er bij iedere cursus moet gebeuren moet in de tweede helft van het project plaatsvinden. Aanpassing van de huidige COO; het blijft onduidelijk welke COO aangepast zou moeten worden. Onderdelen die via het web worden aangeboden hoeven niet aangepast te worden. In feite gaat het over een vragenbank gemaakt in Author ware die maar weinig gebruikt wordt. Te samen met de toetsen die nu nog TestGenerator van Biomedia staan, kunnen deze wellicht in Blackboard gebracht worden. Richting Activerend onderwijs? Voor de bijeenkomsten over Activerend onderwijs en het gebruik van ICT is een aparte Blackboardsite gemaakt. In het kader van practise what you preach is een aantal verschillende discussie (forums) geopend. Eén daarvan was rechtstreeks verbonden aan een expliciete opdracht. Alleen dit forum is actief gebruikt. Ook hebben de deelnemende docenten met elkaar gesproken over wat ideaal onderwijs is. Hieruit kwam naar voren dat: 1. iedereen graag enthousiaste, hard werkende studenten wil hebben, waarbij de een vindt dat een student al zelfstandig en gemotiveerd moet zijn als hij/zij bij ons binnenkomt en de ander vindt dat je daar in de loop van de studie juist nog veel aandacht aan moet geven en dat studenten helemaal niet zo gemotiveerd binnen komen als je zou willen. 2. het belang dat wordt gehecht aan parate feitenkennis verschilt. Ook op welke wijze je die feitenkennis moet aanbrengen (middels hoorcolleges of opdrachten) en op welk moment (eerst de feiten overdragen en dan pas werken met zelfstandige opdrachten) is onderwerp van discussie. 3. Veel belang wordt gehecht aan een goede communicatie tussen de student en docent. (http://www.bio.vu.nl/interactief/verslag.doc) 5
Uit het punt 2 blijkt dat in ieder geval de daar aanwezige docenten geen gemeenschappelijke onderwijsvisie of onderwijsaanpak hebben. Tijdens de drie middagen is daar ook niet verder aan gewerkt. Als de faculteit dit als een belangrijk doel voor het project ziet, moet daar de komende tijd specifiek aandacht aan geschonken worden. Het gebruik van de verschillende onderdelen van Blackboard bij de cursussen is onderzocht. Hieruit blijkt dat Blackboard vooral faciliterend gebruikt wordt: aanleveren van informatie over de cursus, doorgeven van berichten, beschikbaar stellen van extra materiaal. Tijdens de begeleiding van de individuele docenten blijkt dat men wel ondersteuning wil om het cursus materiaal in Blackboard te krijgen maar dat onderwijskundige of vakdidactische hulp niet altijd gewenst is. De ondersteuning blijft dan beperkt tot indeling van de cursussite, helpen met up-loaden van bestanden, invoeren van docenten en studenten. Herontwerp van het onderwijs is alleen aan de orde als de cursus in voorgaande jaren slecht geëvalueerd is en er nu iets moet gebeuren. Voor de cursus Inleiding Levenswetenschappen heeft de docent PGO-taken gemaakt. Daarnaast zijn nieuwe opdrachten gemaakt: schrijven van essay met peer review, schrijven van verslag van een experiment en verslag van een microscooppracticum. Voor de cursus Wiskunde & modelbouw is de syllabus geheel vernieuwd. De cursus Celbiologie voor gezondheidswetenschappen is nieuw opgezet. Hierin zijn PGOopdrachten opgenomen. De evaluatie hiervan is op dit moment nog niet uitgevoerd. Voor de uitvoering van deze opdrachten was Blackboard handig maar niet noodzakelijk. Implementatie Blackboard De implementatie van het programma Blackboard in de propedeuse verloopt volgens plan. Het merendeel van de cursussen maakt op de een of andere manier gebruik van een Blackboardsite. Ook enkele doctoraalcursussen maken gebruik van een cursuswebsite in Blackboard. Het gebruik is beperkt tot het faciliteren van het leerproces en slechts sporadisch voor het gebruik van nieuwe onderwijsvormen die zonder Blackboard niet mogelijk zouden zijn. Uit een onderzoek dat door het IVLOS van de Universiteit Utrecht is uitgevoerd komt een zelfde beeld naar voren. Elektronische leeromgevingen (ELO s) leiden ook bij andere universiteiten/faculeiten niet automatisch tot vernieuwing of verandering van het onderwijs. (Jörg e.a., Utrecht november 2001, http://elearning.surf.nl) In diezelfde studie gaat men ervan uit dat fasering van de invoering een vrij normaal verschijnsel is: het eerste jaar de logistieke mogelijkheden van een ELO, het tweede jaar meer aandacht voor de inhoud en pas in het derde jaar komt dan de samenwerking, projectmatige vormen van onderwijs en discussie tot stand (pag. 21). Deze overgang naar een meer activerende werkvormen verloopt niet spontaan. Als de activering van het onderwijs een belangrijk doel is, moeten we daar expliciet aan gaan werken. Een nadeel van dit project is dat we al bestaande cursussen in Blackboard zetten en niet betrokken zijn bij (her)ontwerp van het onderwijs. Een nieuwe kans ligt echter bij de vernieuwing van de propedeuse 2002-2003 in het kader van de invoering van de uniforme jaarindeling. Hiervoor kunnen we een vervolgaanvraag indienen in het kader van de 3 e projectronde ICT. 6
Transparantie van het onderwijs: Hoewel transparantie niet expliciet als doel is omschreven, staat er wel in het projectplan bij de voordelen voor een gezamenlijke aanpak van de propedeuse: Docenten kunnen samen een onderwijsvisie ontwikkelen, hun onderwijs beter op elkaar afstemmen en werken aan een verdere explicitering van eindtermen en leerdoelen In theorie is het voor alle docenten mogelijk de inhoud van andere cursussen in te zien, mits zij toegang hebben. Of docenten daar in de praktijk ook gebruik van maken, is niet onderzocht. Andere docenten dan die van de cursus krijgen overigens niet automatisch toegang tot alle cursussen. Wel kunnen zij altijd als guest in de cursus. Uit de Course statistics zijn er wel hits van guests, maar wie dat zijn is uiteraard niet duidelijk. De vraag of docenten de inhoud van hun cursussen op elkaar afstemmen valt hier niet te beantwoorden. We hebben echter de indruk dat dat niet gebeurt. Bij het invullen van de site is een aantal standaardmappen binnen Course Information aangeboden met als doel dat de docenten die zouden vullen. Hiervan is niet altijd gebruik gemaakt. Als we dat belangrijk vinden, verdient dat de komende periode meer aandacht. Met de startbijeenkomsten is een begin gemaakt aan de professionalisering van docenten op het gebied van activerend onderwijs en ict. Drie bijeenkomsten zijn nog gepland voor 2002. Onderwerpen die aan de orde komen zijn digitaal toetsen, voeren van on-line discussies en het maken van opdrachten voor gebruik in grote groepen. Toegang van a.s. studenten In het project is ook als voordeel genoemd dat a.s. studenten via Blackboardsites zouden kunnen zien wat er gebeurt bij de faculteit. Of er bij de voorlichting van as studenten gewezen wordt op Blackboard, weten wij niet. Vanuit het Biovaknetwerk is een initiatief ontstaan om Blackboard te gaan gebruiken voor een Digitale Masterclass. Knelpunten De combinatie Blackboard Mac is niet optimaal. Dat levert af en toe irritatie op. Hierbij gaat het met name om het openen van documenten die ge-upload zijn met een Mac. De oplossing is het toekennen van een extensie aan die documenten maar dat wordt soms vergeten. Op 21 december 2001 gaat de hele VU over op Blackboard 5. Ook in BB5 blijven die Mac-problemen bestaan. Een knelpunt kan het printen van papier worden. Studenten kunnen gratis printen en maken daar ook zeer veel gebruik van. Alles wordt uitgeprint ook presentaties die daar niet voor bedoeld zijn. De komende weken zal onderzocht worden of het mogelijk is bepaalde documenten niet-printbaar te maken. Een onverwacht knelpunt is het vollopen van het lokale geheugen (local disk) van de imac s, waardoor sommige filmpjes niet goed lopen. Studenten moeten er op gewezen worden dat zijn hun bestanden van de local disk halen zodat deze weer goed bruikbaar is voor de volgende student. Echte grote problemen zijn er niet geweest. De performance van het programma is, ook als het gebruikt wordt door verschillende grote groepen tegelijkertijd, in orde. De samenwerking met IST voor het uploaden van studenten en het oplossen van kleine problemen die we zelf niet kunnen oplossen, verloopt goed. 7
Conclusie eerste periode Het project verloopt volgens plan en zonder veel moeilijkheden. Hierbij gaat het vooral om faciliterend gebruik ten behoeve van de logistiek van het onderwijs en de informatievoorziening. Voor de verdere planning verwijzen we naar de rapportage over periode II. Wij zijn van mening dat om de doelen met betrekking tot onderwijsvernieuwing te bereiken, er een discussie op gang gebracht moet worden over hoe de Faculteit het onderwijs wil vormgeven (zoals keuze voor een onderwijsconcept, rol /verantwoordelijkheden van de docent en student) en welke rol ICT daarbij speelt. Curriculumveranderingen zoals de BaMastructuur en de uniforme jaarindeling bieden hiervoor een kans. Onderwijskundige ondersteuning daarbij kan, volgens ons, beter aan het begin van zo n traject ingezet worden en niet pas aan het eind als alles al vrijwel vastligt. 8
II Periode januari 2002 tot september 2002 Inleiding De planning voor januari 2002 september 2002 is volgens het projectplan: Voortzetten van de individuele begeleiding van docenten bij het opzetten en het herzien van de cursussen van de tweede helft van propedeuse; Plaatsen in Blackboard van de cursussen van de tweede helft van de propedeuse; Evalueren van de vernieuwde propedeusecursussen met name gericht op het gebruik van Blackboard en activerend onderwijs; Het organiseren van ondersteunende bijeenkomsten voor docenten; Het invullen van de beheersstructuur. Dit moet leiden tot een protocol waarin is vastgelegd wie wat op welk tijdstip moet doen; Het ontwikkelen van voorbeelden van Good Practices Opzetten van het vervolgtraject. Aandachtspunten die uit de Voortgangsrapportage naar voren kwamen zijn: Opzetten van een beheerssysteem voor het gebruik van Blackboard bij de faculteit Biologie. De beheerstaken die er liggen zijn: Aanmaken van nieuwe cursussen Invoeren van studenten in Blackboard Invoeren van docenten in Blackboard en koppelen aan cursussen Koppelen van studenten aan een cursus Optreden als helpdesk bij kleine problemen Het opzetten van een goed beheer en een protocol van wat er bij iedere cursus moet gebeuren moet in de tweede helft van het project plaatsvinden. Aanpassing van de huidige COO; Het blijft onduidelijk welke COO aangepast zou moeten worden. Onderdelen die via het web worden aangeboden hoeven niet aangepast te worden. In feite gaat het over een vragenbank gemaakt in Author ware die maar weinig gebruikt wordt. Te samen met de toetsen die nu nog TestGenerator van Biomedia staan, kunnen deze wellicht in Blackboard of Question Mark Perception, gebracht worden. Gepland waren bijeenkomsten over: Toetsen met behulp van Blackboard, Samenwerkend leren, en Inzetten van discussielijsten. De workshop over toetsen is succesvol verlopen. De bijeenkomst over samenwerking was er te snel na gepland, waardoor er weinig belangstelling voor was, de derde bijeenkomst is door ziekte Liesbeth uitgevallen. 9
Resultaten Implementatie Blackboard Het resultaat van het project is dat op een enkele cursus na, alle propedeusecursussen gebruik maken van Blackboard ter ondersteuning van het onderwijs. Bovendien is er een aantal doctoraalcursussen dat gebruik maakt van BB. Voor het studiejaar 2002-2003 zijn voor alle cursussen van het eerste en tweede jaar van de opleidingen Biologie, Biomedische wetenschappen en gezondheidswetenschappen, nieuwe Blackboardsites aangemaakt. Docenten die niet eerder met BB hebben gewerkt, kunnen nog steeds ondersteuning krijgen bij het inrichten van de site. Tevens is een begin gemaakt met de ondersteuning van docenten bij Aardwetenschappen. Er is een protocol gemaakt voor het beheer van de Blackboard, er is een helpdesk e-mail ingesteld. Anna du Pree heeft een cursus Beheer Blackboard gevolgd en heeft tijdens de ziekte van Liesbeth de lijsten voor batch-uploads gemaakt. Gewerkt wordt aan een protocol voor docenten. Er is een medewerkster aangesteld die zich zal richten op de ondersteuning van BB bij Biologie en de implementatie van BB bij Aardwetenschappen. Bij begin van het project was in de mogelijkheid voorzien dat docenten onder voorwaarde, bijvoorbeeld voor het ontwikkelen van een nieuwe werkvorm of opdrachten bij het onderwijs, een beroep kon doen op ondersteuning door student-assistenten. Opvallend is dat hiervan nauwelijks gebruik is gemaakt, slechts in één geval voor het maken van excelopdrachten. Het opstellen van werkplannetjes per vak waarin wordt afgesproken wat er bij dat vak met BB gedaan zou worden, is na de eerste cursussen niet meer gedaan. Het bleek dat docenten meestal toch alleen wilden beginnen met informatie via BB aanbieden, en geen aanvragen deden voor student-assistenten. Hierdoor kwam in de ondersteuning meer de nadruk te liggen op het ondersteunen van de docent bij het werken met de applicatie en kreeg de beoogde bijdrage aan het onderwijs minder nadruk. Evaluatie van het gebruik door docenten Docenten van 7 cursussen hebben een vragenlijst ingevuld over het gebruik en de bruikbaarheid van Blackboard (zie ook bijlage 1) De belangrijkste punten zijn: Docenten gebruiken Blackboard voor het aanbieden van informatie aan de student, waarbij de sheets van de colleges hoog scoren. Het geven van algemene informatie over cursusdoelen, de cursusplanning ed wordt door de helft van de docenten gebruikt. 10
Veel minder gebruikt zijn de communicatiemogelijkheden met de student of de mogelijkheden tot samenwerken in groepen. Een belangrijke reden voor docenten om Blackboard te gaan gebruiken is de verwachting van de omgeving (omdat de faculteit dat van hen vraagt en studenten het van hen verwachten). Daarnaast geeft de helft van de ondervraagde docenten als reden om Blackboard te gaan gebruiken dat met Blackboard nieuwe onderwijsvormen mogelijk zijn. Toch geven ze allemaal aan dat ze geen opdrachten hebben gemaakt of uitgevoerd die zonder DLO niet mogelijk waren geweest. Docenten geven aan dat zij hun onderwijs niet of nauwelijks vernieuwd hebben. Een aantal voelde daar ook niets voor omdat de cursus voor het studiejaar 2002-2003 toch vernieuwd moest worden en dus in de oude vorm zou ophouden te bestaan. Het werken met BB vinden docenten eenvoudig en ze hebben er ook niet veel tijd voor nodig gehad met het programma te leren werken. Uit de evaluaties komt een beeld naar voren dat docenten in potentie mogelijkheden zien voor nieuwe onderwijsvormen, maar dat dit in het afgelopen jaar nog niet gerealiseerd is. Over de oorzaken daarvoor kunnen we speculeren, bijv.: - het is een te grote stap om alles in een keer te doen en docenten beginnen liever risicoloos, als ze eenmaal bekender zijn met de technologie dan komt daarna (misschien) meer belangstelling voor werkvormen met behulp van de DLO - we klopten vaak te laat aan bij docenten, namelijk enkele weken voor begin van het vak wel het moment waarop docenten aan hun onderwijs beginnen (als je eerder langskomt hebben ze er vaak nog geen oren naar), maar meestal te laat om nog echt iets te veranderen, om nieuwe opdrachten te maken etc. Dit is een dilemma voor de ondersteuner. - docenten voelen veelal niet zoveel noodzaak om hun onderwijsvormen te vernieuwen, er is weinig of geen incentive voor de extra tijdsinverstering. Kennelijk weet de faculteit wél duidelijk te maken dat gebruik van Blackboard verwacht wordt, maar veel minder dat dat het onderwijs activerender moet maken. Wellicht hebben docenten ook geen helder beeld hoe dat eruit kan zien. In het vervolgproject dat is aangevraagd en goedgekeurd, zal met name aan de ontwikkeling van nieuwe werkvormen gewerkt worden. Op de vraag of het onderwijs activerender is geworden, antwoorden de docenten overigens bevestigend. Aan hen is ook gevraagd dit aan de hand van voorbeelden te verduidelijken. Zij noemen dan: Studenten kunnen nu beter thuis werken, Studenten kunnen colleges en werkcolleges rustig opnieuw bekijken, Studenten vinden het leuk om via de computer opdrachten te doen, Studenten die dag missen kunnen het nu eenvoudig inhalen. Uit deze voorbeelden blijkt dat wij een andere invulling geven aan activerend dan de docent. Wij gaan bij activerend uit van onderwijs dat zodanig is ingericht (bijv. door het geven van opdrachten) dat studenten gedwongen worden tot cognitieve activiteit bij het 11
verwerken van de leerstof. Docenten lijken onderwijs activerend te vinden wanneer studenten ook buiten contacttijd en onafhankelijk van de docent toegang hebben tot informatie en studiemateriaal. De docenten waren tevreden over de begeleiding de ze hebben gehad, maar waarderen met name de persoonlijke begeleiding en iets minder de facultaire cursussen. Evaluatie door studenten Bij de cursussen Inleiding in de Levenswetenschappen, Wiskunde & Modelbouw en Evolutiebiologie is aan de studenten aan het eind van de cursus door middel van een evaluatieformulier hun mening gevraagd over het gebruik van BB. Studenten ervaren de Bbsites als handig. De Announcements zijn het meest bezocht de communicatie-tools het minst. Dat is ook logisch gezien het feit dat docenten die communicatie opties niet gebruiken en uit zichzelf doen studenten dat niet. Studenten maakten bij de cursus Evolutiebiologie duidelijk minder gebruik van de BB site dan bij Inleiding in de levenswetenschappen. Een verschil was dat bij Inleiding in de levenswetenschappen ook met de groepspagina s en opdrachten gewerkt is en bij Evolutie niet. Bovendien makt Evolutiebiologie gebruik van een website gemaakt door Biomedia, waarin veel vragen waren opgenomen. Er is ook geprobeerd een groep studenten bij elkaar te krijgen om het gebruik van BB te bespreken. Helaas hebben studenten geen gehoor gegeven aan onze herhaalde oproep. Hieruit kunnen we misschien concluderen dat zij geen problemen ervaren in het gebruik en Blackboard een nogal vanzelfsprekend medium vinden. Knelpunten Het meest gehoorde knelpunt is dat het voor studenten erg verwarrend is dat ze moeten inloggen op het facultaire netwerk, weer op een andere manier moeten inloggen in BB en tot slot ook nog eens in TISVU. Ideaal zou zijn als zij met één inlognaam en paswoord kunnen inloggen in alle toepassingen. Op dit moment is dat niet mogelijk. De Dienst IT is echter van plan om via een centrale LDAP dit wel mogelijk te maken (IVOS1 programma) Wij willen dit initiatief hier ondersteunen. Ter bevordering van de transparante onderwijsomgeving pleiten wij voor de ontwikkeling van een vakoverstijgend Onderwijsportaal (intranet) van waaruit studenten en medewerkers alle voor hen relevante toepassingen kunnen bereiken. Een bijkomend probleem is dat op de i-mac s BB het beste werkt met IE5 en Tisvu het alleen doet onder Netscape. Het printen van alle Powerpointsheets door studenten is een knelpunt in de zin van dat de papierkosten enorm oplopen. Een bijkomend probleem is de grootte van de meeste Powerpoint bestanden. Binnen de faculteit zijn die nog wel te downloaden maar thuis met een gewone telefoonlijn wordt dat lastiger. Over het algemeen plaatst de docent de ppt-presentaties na het college terwijl het voor de studenten juist eenvoudiger zou zijn als zij die voor het college in de vorm van hand-outs zouden kunnen printen. De toetstoepassingen gemaakt in Testgenerator door Biomedia ten behoeve van twee cursussen (Evolutiebiologie en Statistiek) kunnen niet met dezelfde functionaliteit in Blackboard geplaatst worden. De feedback mogelijkheden van Blackboard zijn helaas veel beperkter. Het nadeel van Testgenerator is dat het enkel draait op NT. Binnen de 12
faculteit is geen NT-server aanwezig. Ook voor 2002-2003 verzorgt Biomedia de hosting en het onderhoud van deze twee cursussen en toetsen. Nagegaan kan worden of Question Mark Perception een oplossing kan bieden. Een aantal docenten vindt dat het inrichten van de BB-site niet tot hun taak behoort. Het gevolg daarvan is dat zij de helpdesk benaderen voor eenvoudige upload zaken. Hoewel enige soepelheid hierin noodzakelijk is, ligt het voor de hand om een protocol te maken waarin duidelijk staat wat wel en wat niet tot de taak van de docent behoort bij het gebruik van Blackboard. Sommige docenten vragen zich af wat de status is van informatie die ze binnen Blackboard verspreiden. Als ze bijvoorbeeld binnen de in het Onderwijs- en Examenregelement genoemde termijn de uitslagen van een herkansing via Blackboard bekend maken, is dat dan rechtsgeldig? Hoe zit het met bijvoorbeeld het doorgeven wijzigingen in tentamenstof via Blackboard? Wellicht moeten deze zaken ook in het protocol opgenomen worden. Over deze juridische zaken is VU-brede afstemming noodzakelijk. Het juiste contactmoment met de docent is moeilijk te bepalen. Docenten beginen veelal pas enkele weken voor de aanvang van de cursus met hun onderwijs. Als we te vroeg aankloppen zijn ze er nog niet aan toe maar als we kort van te voren langsgaan is er te weinig tijd om nog aan vernieuwingen te werken. Voor het plaatsen van bestaande teksten en figuren in BB gelden dezelfde auteursrecht regels als voor syllabi. Vanuit het project hebben we daar nog geen aandacht aan geschonken. Bij het Beheer zijn ook enige knelpunten geconstateerd, die te maken hebben met Blackboard als applicatie: Voor het aanmaken van cursussen en aanmaken van nieuwe accounts moet apart ingelogd worden. In een aantal cursussen werken de docenten met dezelfde groepsindeling. Deze kan niet in een keer vanuit de ene cursus naar de andere gekopieerd worden. Dat levert veel extra werk op. Studenten kunnen zichzelf wel toevoegen aan een cursus via self-enroll maar zich niet meer uitschrijven als zij zich vergist hebben. Bij de file-exchange/ file-dropbox is het niet mogelijk mappen aan te maken waardoor deze optie bij grote groepen voor de docenten niet te hanteren is. De overgang van BB4 naar BB5 halverwege het studiejaar is als storend ervaren. Aan het begin van het studiejaar 2002-2003 zijn er veel problemen geweest met de Blackboardserver (internal server error). Hoewel deze periode buiten het 13
project valt, willen wij dit hier toch vermelden omdat docenten en studenten gaan twijfelen aan de stabiliteit en dus minder de neiging hebben het te gebruiken. Ondanks de bovengenoemde knelpunten zijn er geen grote problemen geweest. De performance van het programma is, met uitzondering van september 2002, in orde. De samenwerking met IST voor het uploaden van studenten en het oplossen van kleine problemen die we zelf niet kunnen oplossen, verloopt goed. Eindconclusies en aanbevelingen De implementatie van Blackboard als applicatie kunnen we als geslaagd beschouwen; de kwantitatieve doelstelling van het project is ruim gehaald, doordat er ook al in diverse doctoraalcursussen gebruik van wordt gemaakt. Docenten hebben ons inziens niet vaak bij elkaar in de cursussen gekeken waardoor de beoogde transparantie van het onderwijs wel aanwezig is, maar niet echt is bereikt. De benadering van individuele ondersteuning van docenten wordt gecontinueerd. Aandachtspunt hierbij is het tijdstip waarop een ondersteuner een docent benadert, ivm de mogelijkheid om vernieuwingen door te voeren. Het protocol voor de docenten moet aangevuld worden met een aantal praktische punten en juridische zaken. De doelstelling dat Blackboard moet leiden tot onderwijsvernieuwing is niet gehaald. Uit de literatuur blijkt dat daar meer tijd voor nodig is (Jörg, 2001). Ook Collis en Moonen geven in hun boek Flexible learning in a digital world (2001) aan dat docenten beginnen op een manier die aansluit bij bestaande werkwijzen en opvattingen over hun onderwijs. Pas als ze zich meer vertrouwd voelen met het medium komt er meer aandacht voor nieuwe onderwijsvormen. De stelling dat de populariteit van Blackboard binnen universiteiten met name te danken is aan het feit dat je het onderwijs juist niet hoeft te veranderen, lijkt ook voor onze faculteit op te gaan. Voor onderwijsvernieuwing is meer nodig dan het aanreiken van een Digitale Leeromgeving. In het vervolgtraject (3 e projectronde) willen we meer aandacht besteden aan Nieuwe werkvormen en ICT. Wij blijven van mening dat om de doelen met betrekking tot onderwijsvernieuwing te bereiken, er een discussie op gang gebracht moet worden over hoe de Faculteit het onderwijs wil vormgeven (zoals keuze voor een onderwijsconcept, rol /verantwoordelijkheden van de docent en student) en welke rol ICT daarbij speelt. Geraadpleegde literatuur Jörg e.a.,onderwijsorientaties en het gebruik van ELO s, Ivlos, Universiteit Utrecht, Utrecht november 2001, http://elearning.surf.nl) Collis, B., Moonen J., Flexible learning in a digital world, Kogan Page,Londen (2001) 14
Bijlagen Docentenvragenlijst versie biologie Werkplan Wiskunde en modelbouw Excelopdrachten, 15