Op zoek naar bestuurskracht nieuwe stijl Geert Teisman Hoogleraar Bestuurskunde Erasmus Universiteit Rotterdam Adviseur, evaluator, systeemdenker
De kunst van het van buiten naar binnen blijven denken Wat is de samenleving waarin openbaar bestuur haar werk moet doen? Vinden daarin cruciale veranderingen plaats? Welke uitdagingen vloeien daaruit voort voor openbaar besturen Is het openbaar bestuur bereid en in staat tot vereiste veranderingen
Is openbaar bestuur bereid en in staat tot vereiste veranderingen? Belangrijke bestuurskundige inzichten: Luhmann s wet van autopoiesis Publieke organisatie nijgt ertoe externe verandering zo te interpreteren dat eigen gedrag onveranderd kan blijven Wet beleids- en wetgevingsaccumulatie Als beleid niet werkt of regel of wet niet uitpakt als voorgespiegeld, doen we er gewoon een flinke schep bij
Het mooie aan de omgevingswet Omgevingswet lijkt te spotten met Luhmann s wet Trendbreuk lijkt ingezet Onderliggende veranderingspotenties: Doorbreken van kokergrenzen Doorbreken neiging tot centralisatie naar het rijk (vaak de overheid genoemd) Doorbreken van overheidscentrisme Privaat en particulier krijgt meer recht op initiatief Knabbelen aan geloof dat vastleggen beste manier is om kwaliteit te bewaken
Fit met maatschappelijke veranderingen De wereld als global village Samenleving als network society risicosamenleving ongekende samenleving
Kenmerk A wereld als global village Poëtische aanduiding van internet Massamedia neemt tijds- en plaats-barrières communicatie weg Bijproducten: Online interactie Lawine van actie en reactie (trending topics) Noodzaak tot instant reactie / flexible response / adaptive governance
Kenmerk B Netwerksamenleving Alles is met alles verknoopt geraakt society where key social structures and activities are organized around.. networks (castells) Ideeën, producten en mensen reizen sneller Plekken waar het gebeurt verschuift: Van Spaces of place naar spaces of flow Van plekken en territorium naar tussenruimte
Kenmerk C Risicosamenleving Maatschappij door zelf ingezette ontwikkelingen geconfronteerd met grote risico`s 1. Risico s waarop instellingen apart geen antwoord hebben 2. Risico s die verweesd raken en geen voorwerp van democratische sturing
Kenmerk D Ongekende samenleving Meer connecties maakt (beleid)systemen grenzeloos Door snelheid van stromen veroudert kennis over hoe het zit snel Moeilijk te achterhalen wat samenleving echt wil Vage scheiding feiten en alternatieve feiten
II Welke overheid Past Daar NIET bij?
Overheidshandelen ligt onder vuur Kenmerk samenleving Online interactie vereist online reactie Snelheid van verandering Spaces of Flow worden gezaghebbend Risico's zo groot dat niemand er meer over gaat Moeilijk te achterhalen wat samenleving wil Overheidshandelen dat wringt Beleid vorm gegeven vanuit eigen kern Vastleggen van beleid Territoriale verdeling taken & bevoegdheden je gaat erover of niet Problem Solving / doen wat is afgesproken
Wat dan wel? Drie wegen die bewandeld worden
Aanpak I Opnieuw grip krijgen Je gaat erover of niet Maatschappelijk vraagstuk is kenbaar en toedeelbaar in de vorm van taken Zorg dat iemand in charge is van taak en laat zo weinig mogelijk anderen zich ermee bemoeien Als delen goed worden uitgevoerd wordt het geheel goed uitgevoerd Idee: je kunt zonder grote ongelukken de zaak stevig vereenvoudigen Gemeentelijke autonomie terug
Aanpak II Stoot Af Loslaten Decentraliseren Privatiseren of particulariseren (participatiesamenleving) beter oplossen door partijen dicht bij problemen Vraagstukje: echt loslaten
Aanpak III meer & beter publiek handelen Publieke organisaties zijn zelf het probleem Ze staren teveel naar eigen navel Ze organiseren zich achterhaald Publieke productie door assemblage in ketens en netwerken is begaanbare weg 1=1+1>3 HETROGENITEIT = KWALITEIT
Duiding overheid nieuwe stijl Kenmerken waarop moet worden ingespeeld Overheid nieuwe stijl 1. Ketens en netwerken zijn nieuwe organiserende principes 1. Dynamische beleidsontwikkeling Ketens van waardentoevoeging die elkaar zo versterken dat er producten en diensten uitkomen die aan eind keten deugen Eigen beleid als openingsbod op zoek naar interactie & aanpassing van beleid Beleidsontwikkeling als vermogen om van 1.0, wel of niet via 1.1 en 1.2 te komen naar 2.0 en 3.0
Duiding overheid nieuwe stijl Kenmerk 3. Overheid positioneert zich ook in spaces of flow i.p.v. alleen spaces of place Overheid nieuwe stijl Naast interne apenrots waar hoog = macht geldt, Nieuwe vorm van invloed waar breed = invloedrijk Uit zich in Betweenness centrality: a. hoeveelheid werkbare externe relaties b. kwaliteit relaties in termen van coproductie c. snelheid waarmee u relaties kunt aanspreken en aansporen
Duiding overheid nieuwe stijl Kenmerk 4. Risico s zo groot dat niemand erover gaat Overheid nieuwe stijl Vraagstuk centraal i.p.v. eigen beleid centraal Vraagstuk is samenstel van probleemoplossings-combinaties (POC s) Vereiste cultuur/houding: a. Je gaat er weliswaar niet over maar dat weerhoud je er niet van ervoor te gaan b. Je gaat er voor, in wetenschap dat anderen onmisbaar zijn in keten-productie c. Je begrijpt dat anderen pas interesse in jou hebben als je voor-hen-belangrijke-enerkende-meerwaarde levert
Duiding overheid nieuwe stijl Kenmerk 5. Moeilijk te achterhalen wat samenleving wil Overheid nieuwe stijl a. Erkend dat succesvol uitvoeren wat is afgesproken niet tot applaus leidt b. Erkend dat niet uitvoeren wat is afgesproken tot problemen leidt c. Erkend dat samen doen wat lijkt te werken meeste waarde toevoegt d. Oplossingen & probleemdefinities mogen zich simultaan ontwikkelen
Gevolgen voor kwaliteit-verhogend omgevingsbeleid? 1. Bestuurskracht nieuwe stijl te vinden in 4 kwaliteiten ketens & netwerken i. Multilevel governance ii. iii. iv. snel en goed op en neer schalen Intersectorale governance innovatie door kokercombinaties slim organiseren van ongekende ontmoeting Triple & quadrupel helix zoeken hoe je formeel gescheiden werelden elkaar informeel laat versterken Ketenomkering Vanuit vraagstuk (eind) keten formeren
Twee implementatie-routes omgevingswet Luhmann s wet bevestigd Eindelijk! Ik, gemeente, ben baas geworden (apenrots-model) Ik ga het ZELF en BETER doen Ik weet wat goed is voor mijn burgers (niks ongekende samenlevingsthese) Ik doe er goed aan visie en plan stevig vastleggen (ontkenning adaptatienoodzaak) Ik bepaal of initiatieven anderen deugen of niet (ontkenning notinvented-here syndroom) Luhmann s wet gefalsifiseert Ik werk van buiten naar binnen (uitnodigingsplanologie) Ik ontwikkel kracht als mijn ambtenaren buiten mogen spelen Ik win legitimiteit door politici gezaghebbende rollen in ketens en netwerken te bieden IK win kracht door netwerken heterogeen te maken Tegeltjeswijsheid: om thuis populair te zijn moet u vooral veel gelijkgezinden kennen, om extern effectief te zijn (bestuurskracht nieuwe stijl) moet u vooral veel verschillende krachten aan u binden en verbinden)
De omgevingswet anno 2025 Omgevingswet en beleids- en regel-accumulatie? Lukt het om zorgvuldig te handelen in dynamische processen op zoek naar mooie kwaliteitscombinaties of vallen we terug op zorgvuldig vastleggen zodat er tenminste geen grote rampen gebeuren