Ruimte Scheppen Filosofie, Fontys en het hbo Redactie: Peter van Zilfhout Charles Vergeer Niek Wiskerke Fontys Hogescholen Lectoraat Filosofie bw ruimte scheppen 22-1-2010.indd 3 22-1-10 10:48
Inhoud Voorwoord Wilma de Koning-Martens 9 Inleiding Peter van Zilfhout 11 Deel 1 Is Homo Practicus ook Sapiens? Norbert Verbraak 15 Eerste vragen Charles Vergeer 23 Een roep om bestendigheid Een pleidooi voor onderzoek naar de blijvende waarden van de beroepspraktijk Harald van Veghel 34 Values Education inspiratiebron voor Nederlands Hoger Beroepsonderwijs It tells people who we are and what we stand for Huub Evers 61 Radicale Waarden Peter van Zilfhout 77 Waarden, normen en deugden. N.a.v. het WRR-rapport over waarden, normen en de last van het gedrag Paul van Tongeren 93 5 bw ruimte scheppen 22-1-2010.indd 5 22-1-10 10:48
Deel 2 Filosofie in het kunstonderwijs Albert van der Schoot 109 Filosofie, beroepspraktijk en deugdethiek Pieter Vos 119 Een lectoraat Filosofie & Beroepspraktijk in het hbo Kansen voor filosofisch onderzoek in het hoger beroepsonderwijs? Jean Jaminon, Marli Huijer 130 Denkgereedschap voor het leven: de rol van filosofie in het hbo Karim Benammar 142 Deel 3 Waarden in het onderwijs Claudia van Werkhoven 153 Ethiek en filosofie bij de opleiding Applied Science Yvonne van Lith 158 Filosofie in de kenniseconomie Filosofie als verbindende wetenschap Chris Stapper 164 De sleutel tot geluk Diversiteit in het beroep Tom Giesbers 169 Het belang van schoonheid Margreet Bouwman 173 Ethici houden van dieren Piet van den Boom 178 6 bw ruimte scheppen 22-1-2010.indd 6 22-1-10 10:48
Dialoog: work in progress Elisabeth Jaksche en Peter van Zilfhout 179 De competentie Ethical Responsibility nader bekeken Janske Hermens 187 De Vrijheid van de Marionet Gedachten over het Kunstvakonderwijs Paul De Bruyne 198 Orgaantoerisme: een lastig verhaal? Nelleke Canters 219 Waarachtigheid: over houding en het agogisch beroep Truus Fraaije 234 Ethische uitgangspunten bij praktijkonderzoek 251 Rob Boerman De auteurs 259 7 bw ruimte scheppen 22-1-2010.indd 7 22-1-10 10:48
Voorwoord bij Ruimte Scheppen. Filosofie, Fontys en het hbo Van oudsher bestaat er een innige band tussen filosofie en Fontys Hogescholen. Er zijn filosofen werkzaam bij de diverse instituten van Fontys en er is ook een grote groep filosofisch georiënteerde en geïnteresseerde studenten en docenten. Er zijn opleidingen waar filosofie een vak is dat al een lange traditie kent, er zijn ook opleidingen waar filosofie een nieuw verschijnsel is. De opdracht voor de filosofen is om filosofische en ethische reflectie toe te passen bij professionele vraagstukken. De toepassing ervan kan variëren. Soms gaat het om een minutieuze analyse van een handelingsverlegenheid van een professional, inclusief het volgen van de weg naar een oplossing ervan. Soms zet de filosoof zich in om te ondersteunen bij het schetsen van toekomstbeelden. Daarbij is er ook aandacht voor de veranderende plaats en opdracht van de beroepen waar de studenten voor worden opgeleid. Filosofie en het hbo, en zeker Fontys, horen bij elkaar. Wij, als Raad van Bestuur, ondersteunen van harte dit initiatief om ruimte te scheppen. Namens de Raad van Bestuur van Fontys Hogescholen, Wilma de Koning-Martens 9 bw ruimte scheppen 22-1-2010.indd 9 22-1-10 10:48
Inleiding tot de bundel Ruimte Scheppen. Filosofie, Fontys en het hbo Peter van Zilfhout Waarom deze bundel? Ons programmatische antwoord is: Ruimte Scheppen. Dit is wat filosofie kan doen en kan betekenen voor een hogeschool. Ruimte scheppen. Ruimte scheppen is een activiteit van verheldering, van zichtbaar maken en van beïnvloeding. Met ruimte scheppen laten studenten en docenten zien welke waarden, idealen en ideeën ten grondslag liggen aan hun kennis, vaardigheden en houding. Daarom ook is filosofie bedrijven niet alleen voorbehouden aan filosofen. Studenten en docenten, alle professionals, hebben baat bij, en vertonen zelfs van tijd tot tijd, vormen van filosofisch handelen. Van ruimte scheppen dus. En daarmee laten zij zien wat voor hen belangrijk is. Sinds 2001 kent Fontys Hogescholen het lectoraat Waardeneducatie en Filosofie, met in de loop der tijd een wisselende invulling en opzet. Enige tijd geleden kreeg het lectoraat de vraag een bundel voor Fontysmedewerkers en -studenten te maken met interesse in de toepassing van filosofie en ethiek op vraagstukken die spelen in het beroep en de opleiding. Deze bundel is ervan het resultaat. De bundel is uit drie delen opgebouwd. In het eerste deel komen vragen aan bod die de betekenis van filosofie voor het onderwijs van de hogeschool willen verhelderen. Daarnaast is er in dit deel ruimte voor auteurs om in te gaan op de rol en taak van filosofie in het onderwijs en om de relatie tussen filosofie en professionele vorming te verhelderen. Ook wordt stilgestaan bij de bijdrage die onderzoek kan geven aan de opleidingskaders. 11 bw ruimte scheppen 22-1-2010.indd 11 22-1-10 10:48
Is Homo Practicus ook Sapiens? Norbert Verbraak Hbo-filosofie bestaat niet. De hbo-er houdt niet van filosofie. Hij of zij is een doe-mens en doe-mensen denken niet; althans denken niet over denken. In mijn voorwoord bij deze bundel over filosofie in het hbo wil ik van deze redenering afstand nemen. Ik reken het tot de taak van de hogeschool om verder te gaan dan een hoger ambachtelijk opleiden. De vraag is waar dat goed voor is en waarom de filosofie daarin een rol kan spelen. Hbo filosofie ; een titel die onwillekeurig refereert aan ons binair Nederlands hoger onderwijssysteem. Het hoger beroepsonderwijs naast het wetenschappelijk onderwijs. Die andere poot, het wetenschappelijk onderwijs, onderscheidt zich door een op de discipline gerichte thematische oriëntatie. Zij onderscheidt zich door meer diepgang, analyse en intellectuele vorming. Het meer gericht zijn op kennis en in beperkte mate op skills. Door dit verschil tot principieel te verheffen zoals in Nederland veelal gebeurt, wordt een belangrijk fenomeen aan het oog onttrokken. Namelijk dat veel wetenschappelijk onderwijsopleidingen ook beroepsopleidingen zijn, zoals tandheelkunde of accountancy. Maar ook dat van hbo-ers kwaliteiten worden gevraagd, die verder gaan dan een ambachtelijke routine. Kwaliteiten die te maken hebben met algemene competenties en dus met algemene vorming. Het gaat daarbij om het leren vragen naar het waarom van handelingen en relaties. Om door te dringen tot de diepere kern ervan en om van daaruit andere en betere oplossingen in het beroepsmatig handelen te ontwikkelen. Filosofie kan voor hbo-ers zo n belangrijke vormende waarde hebben en daarmee de beroepsopleiding naar een hoger plan trekken. 15 bw ruimte scheppen 22-1-2010.indd 15 22-1-10 10:48