bedankt voor de uitnodiging en voor De Kernopgaven bij het Opleiden van Leraren een mooi document over de volle breedte van de opleiding van leraren

Transcriptie

1 H E T O P L E I D E N V A N L E R A R E N DRIEDIEMENSIONAAL OF OP ZOEK NAAR DE KERN? Gert Biesta Brunel University London NIVOZ Leerstoel Universiteit voor Humanistiek bedankt voor de uitnodiging en voor De Kernopgaven bij het Opleiden van Leraren een mooi document over de volle breedte van de opleiding van leraren HET PLAN [1] middels observaties over virtuositeit in onderwijs en onderwijzen een aantal punten aanscherpen en uitdiepen [2] ook over de consequenties voor de opleiding en vorming van leraren [3] en het vraagstuk van de oriëntatie Waar halen leraren hun opvattingen vandaan over wat nastrevenswaardig/goed/wenselijk/is? Moeten leraren deugen? (Wouter Sanderse) VELON 21 SEPTEMBER 2016

2 WAAROM VIRTUOSITEIT? een strategische interventie in de discussie over het werk van de leraar een discussie met nogal wat gevolgen voor [1] de professionele ruimte van leraren en [2] de opleiding van leraren een veld dat bezet wordt door een aantal krachtige noties evidence-based & competenties maar ook kennisbasis onderzoekende houding reflectie virtuositeit als aansprekende term om op een andere manier van spreken over de professionaliteit van de leraar en een andere toegang tot diens opleiding en vorming te creëren virtuositeit Het belichaamde vermogen om in concrete en unieke situaties datgene te doen (of te laten) wat onderwijspedagogisch gezien wenselijk is.

3 WAT ZOU ONDERWIJS ZIJN ZONDER VIRTUOSITEIT? een worstfabriek! waar docenten handelen volgens vooraf geformuleerde scripts de droom van sommige beleidsmakers en onderzoekers en waar studenten handelen volgens vooraf geformuleerde scripts wat al meer aan het gebeuren is dan we misschien denken met name als (onbedoeld) effect van de testindustrie waar alles voorspelbaar en beheersbaar is, en zonder risico!

4 VIRTUOSITEIT Het belichaamde vermogen om in concrete en unieke situaties datgene te doen (of te laten) wat onderwijspedagogisch gezien wenselijk is. oordelen over het hoe en oordelen over het waartoe een alternatief voor competentiegerichte benaderingen focus op kunnen, maar niet op oordelen over wat er wanneer gedaan moet worden een alternatief voor evidence-based benaderingen die het oordeel willen vervangen door bewijs over wat werkt (zonder te vragen wat werkt voor wat, voor wie, en tegen welke prijs) en gebaseerd zijn op een causale conceptie van onderwijs virtuoos onderwijzen en virtuoos onderwijs de docent in het hart van het onderwijsproces als belangrijke eigenaar, die de eigen aard van het onderwijs kent en begrijpt, maar niet de enige eigenaar is: ook leerlingen, ouders, samenleving & overheid

5 VIRTUOSITEIT Het belichaamde vermogen om in concrete situaties datgene te doen wat onderwijspedagogisch gezien wenselijk is. een kwaliteit van professioneel handelen, niet van denken; niet logisch-deductief, maar belichaamd; het handelen doordacht maken = in de vingers krijgen; denken, handelen en waarnemen onderwijspedagogisch kunnen zien het vermogen om te kunnen zien wat er in deze situatie nodig is; het vermogen om mogelijkheden te zien die nog geen realiteit zijn en daarop te anticiperen bijvoorbeeld volwassenheid; vertrouwen; en het vermogen om niet te willen zien wat de toekomst kan blokkeren (Makareno, diagnostiek, probleemkinderen ) onderwijspedagogisch handelen is dus georiënteerd op het niet-zichtbare (the unforeseen zie Pedagogikk for det uforutsette, Torgersen 2015) (in tegenstelling tot visible learning!)

6 VIRTUOSITEIT: KENNEN, OORDELEN, HANDELEN (geïnspireerd door Aristoteles) twee realiteiten [1] het domein van het onveranderlijke: zekere kennis episteme oorzaken en gevolgen: causaliteit [2] het domein van het veranderlijke: handelingen en mogelijke gevolgen dit handelen is een kunst, geen wetenschap (en kunst vraagt om virtuositeit) twee kunsten: de kunst van het maken en de kunst van het handelen de kunst van het maken: oordelen over het toepassen van algemene kennis in steeds weer unieke situaties: de vraag van het hoe techne vakmanschap bijvoorbeeld zadel maken, scheepsbouw, landbouw, didactiek de kunst van het handelen: de vraag naar het waartoe van menselijk handelen, oordelen over wat er gedaan moet worden; geen kwestie van vakkundigheid maar van praktische wijsheid phronesis pedagogiek Wat voor kwaliteit is dat?

7 GEEN VAARDIGHEID OF COMPETENTIE dat zijn dingen die je kunt hebben/bezitten het probleem van de verdubbeling van het zelf bijvoorbeeld: zelfsturing Wie is het zelf dat stuurt? En wie is het zelf dat gestuurd wordt? praktische wijsheid is een kwaliteit van het handelen een kwaliteit van het zijn holistisch dat wat het zijn van de docent karakteriseert arete karakter deugd virtue virtuositeit

8 WAT WENSELIJK IS: HET WAARTOE VAN ONDERWIJZEN [1] de bedoeling van het onderwijs volwassen vrijheid mogelijk maken daarom is onderwijs geen kwestie van het maken van dingen (produceren), maar van het volwassen in-de-wereld-willen-zijn mogelijk maken (scheppen) In een andere mens het verlangen wekken om op een volwassen manier in de wereld te willen zijn. volwassenheid niet de uitkomst van een ontwikkelingsproces maar een kwaliteit van in en met de wereld zijn niet gedreven door onze verlangens maar altijd de vraag in brengen of wat ik verlang verlangbaar is voor mijn eigen leven en mijn leven met anderen op een kwetsbare planeet vooral van belang in de Impulse Society What is wrong with getting what we want?

9 WAT WENSELIJK IS: HET WAARTOE VAN ONDERWIJZEN [2] de doelen van het onderwijs drie doeldomeinen kwalificatie: kennis en vaardigheden dat wat kwalificeert socialisatie: tradities en praktijken identiteit en persoonsvorming subjectificatie: vrij, verantwoordelijk, volwassen subject zijn identiteit: de vraag Wie ben ik? altijd tegen de achtergrond van tradities en praktijken zich identificeren met al of niet perfect subjectiviteit: de vraag Hoe ben ik? een kwestie van zijn, niet van hebben drie oordeelsmomenten in al het onderwijspedagogisch handelen [1] Wat willen we dat onze studenten in ieder domein bereiken? [2] Wat is de meest geëigende manier om dat te bereiken? effectiviteit en vormende kwaliteit. [3] Hoe gaan we om met spanning en trade offs?

10 HET COMPLEXE SPEELVELD VAN DE LERAAR de drie componenten van virtuositeit vakmanschap oordeelsvermogen oriëntatie onderwijspedagogisch handelen is altijd een pragmatische kwestie niets is wenselijk in zichzelf alles hangt af van het doel en de bedoeling soms flexibel, soms star; soms gesloten, soms open; soms leerling gericht, soms leerstof gericht; soms helder, soms onhelder; enzovoorts

11 DE VORMING VAN VIRTUOSITEIT oefenen, oefenen, oefenen, oefenen! door herhaling bekwaam worden het herhalen van het oeven : bewerken, verzorgen, vereren oefenen van het oordelen Wat is in deze situatie onderwijspedagogisch gezien wenselijk? oefenen van het waarnemen onderwijspedagogisch leren kijken zien wat niet zichtbaar is oefenen van het spreken anders gaan spreken over onderwijs en onderwijzen oefenen van het handelen in het diepe!

12 REFLECTIE EN DE ONDERZOEKENDE HOUDING? PAS OP! REFLECTIE reflective practice reflective teaching reflective essays and so on de metafoor van reflectie laat al een probleem zien niet: waar reflecteer je op maar: waar reflecteer je mee? van reflectie naar refractie met een scheve blik de vraag Wat heb je geleerd? leidt de aandacht naar de opbrengst een betere vraag: Hoe ben je geweest? houdt de aandacht op het zijn-in-de-situatie ONDERZOEKENDE HOUDING de logica van onderzoek (interventie & effect) is niet de logica van onderwijs en opvoeding en het gevaar is dat de eerste de tweede verdringt zie bijvoorbeeld data-driven teaching

13 WAT VRAAGT DIT VAN DE LERAAR? VIRTUOOS ONDERWIJS VERGT LERAREN DIE DEUGEN maar wat is het deugen van de leraar? deugd? karakter? moraliteit? beroepsethiek en Bildung? de normativiteit van opvoeding en onderwijs is niet moreel maar pedagogisch een moreel goede relatie tussen leraar en leerling is nog geen pedagogische relatie dat wordt het pas als er een oriëntatie op de volwassen vrijheid van de leerling wordt ingebracht dit vraagt letterlijk iets van de leraar niet een keuze maar een opgave een roeping? en vraagt daarmee van de leraar (een verlangen naar) volwassenheid zelf volwassen in de wereld willen zijn het subject-zijn van de eraar en verantwoordelijkheid voor die wereld willen nemen (Arendt) normatief, maar niet moraliserend

14 SAMENGEVAT virtuositeit probeert te laten zien dat er nog anders over het werk van de leraar kan worden gedacht de nadruk op de combinatie van ambacht en onderwijspedagogische wijsheid dat suggereert een ander vormingsproces voor de opleiding van leraren waarbij de ontmoeting met pedagogische normativiteit een plaats dient te hebben dat vraagt naast ambachtelijkeheid en oordeelsvermogen (wijsheid) misschien met name van leraren om zich te verbinden met de bedoeling van opvoeding en onderwijs en een voortgaand gesprek over het wat en waarom van die bedoeling

15 TO BE CONTINUED! bedankt voor de aandacht