Speech van de inspecteur-generaal van de NVWA, dr.ir. Harry Paul MPA, bij SecureFeed-congres Mentaliteit en voedselveiligheid, Zeist, 17 december 2015 Voorzitter, geachte aanwezigen, Dank voor uw uitnodiging voor dit congres. U heeft een prachtig thema uitgekozen: Mentaliteit en Voedselveiligheid, de regie van gedeelde verantwoordelijkheid. Dit thema laat zien, dat het niet alleen om techniek en feiten gaat, maar ook hoe u in uw bedrijf en in de voedselketen staat. In verschillende functies heb ik al zo n 20 jaar met uw branche te maken en ik zie de enorme inspanningen die getroost worden om de sector te professionaliseren en het vertrouwen te borgen. Vanuit uw sector en vanuit de overheid en het toezicht hebben we hetzelfde doel, namelijk een veilig product en een gezonde branche. Daar moeten we allebei hard aan werken en u zult me niet kwalijk nemen, dat ik gedurende het verhaal ook een aantal aandachtspunten aan u voorleg. Diervoeders basis van veilig voedsel U noemt het zelf ook in uw documentatie. Veilige diervoeders staan aan de basis van veilig vlees, zuivel en eieren. Voor veilige diervoeders zijn veilige grondstoffen nodig. Dat is niet vanzelfsprekend. Speech SecureFeedcongres d.d. 17 december 1
Grote diversiteit aan grondstoffen en diervoeders De herkomst van de diervoedergrondstoffen is zeer divers en deze grondstoffen komen van over de hele wereld. In een uit te leveren diervoeder gaat een groot aantal verschillende grondstoffen. De handelsstromen variëren per jaar als gevolg van veranderingen in vraag en aanbod, afhankelijk van weersomstandigheden in land van herkomst, wisselende risico s van diervoedergrondstoffen en de heersende prijzen. Diervoedergrondstoffen uit derde landen worden in het land van herkomst geladen in zeeschepen die naar Rotterdam of Amsterdam varen. Grondstoffen uit andere EU landen komen meestal met lichters en treinen. In Nederland wordt de lading van de zeeschepen gesplitst in een aantal partijen die, al of niet na menging met andere partijen, per lichter of per vrachtwagen naar de diervoederfabrikant worden vervoerd. Ook de diversiteit aan diervoeders die uiteindelijk in de markt worden gezet is groot: volledige diervoeders, aanvullende diervoeders, natte voeders, droge voeders, voeders voor varkens, herkauwers, voeders met additieven, etc. De genoemde voorbeelden laten zien dat de wereld van diervoerders complex en groot is. Speech SecureFeedcongres d.d. 17 december 2
Essentie van wetgeving Het is gezien de complexiteit van de diervoeders ook niet verbazend dat het geheel omgeven is door wetgeving. De essentie ervan wil ik als volgt samenvatten: - Verplicht werken conform Hazard and critical Control Points (HACCP) principes in alle stadia van het proces. - Het op orde hebben van tracking en tracing. - Het tegengaan van ongewenste stoffen en/of overschrijding van bepaalde gehaltes. Uitgangspunt hierbij is, op basis van de General Food Law, dat de bedrijven zelf verantwoordelijk zijn voor hun handelen; in dit geval voor veilige diervoeders. Waar vraagt dit om? Dit vraagt om kennis van leveranciers, van grondstoffen, van risico s van leveranciers en grondstoffen als belangrijke informatie voor het borgen van veilige diervoeders en daarmee van veilig voedsel. Dit vraagt ook om werkwijzen met diervoedergrondstoffen- en diervoeder-leveranciers, die zorgvuldig en transparant zijn. Dit vraagt ook om monitoring vroeg in de keten, om tijdige uitwisseling van informatie en niet in de laatste plaats om tijdig handelen om incidenten beheersbaar te houden. Speech SecureFeedcongres d.d. 17 december 3
En dan leg ik een link met het thema van deze dag, met de mentaliteit en de mindset. Het verdient een groot compliment dat u die zaken bij elkaar heeft gebracht en de verplichte risicobeoordeling en monitoring ondergebracht heeft bij Secure Feed. Als toezichthouder kijk je naar individuele bedrijven, maar ook naar de branche als geheel. En laten we eerlijk zijn. De meeste bedrijven voldoen hieraan. Die bedrijven herken je aan het kwaliteitsdenken. Niet alleen het kwaliteitssysteem waar ze onder vallen geeft dan de doorslag. Het kwaliteitsdenken- en conform handelen is doorslaggevend. Maar helaas is dat nog niet overal zo. Er zijn nog steeds bedrijven die een risico vormen voor uw branche. De grootste risico s ziet de NVWA aan de onderkant van de markt, in schadepartijen, op het raakvlak met stromen voor energie en afvalstoffen. Als iets onder de kostprijs wordt aangeboden, moet er toch een alarmbel gaan rinkelen! Verder maken we ons zorgen over de stromen naar biovergisters. Volgend jaar gaan we daar intensief op toezien. Het invullen van de vrachtbrieven moet zeer zorgvuldig gebeuren; niet de naam van de handelaar is relevant, maar juist die van de afzender importeur of producent. En om toch nog een punt te noemen: ook de productaanduidingen kunnen zorgvuldiger. Speech SecureFeedcongres d.d. 17 december 4
Als organisatie willen we daar inspecteren waar het toe doet, waar de risico s het grootst zijn. Een enkel woord over fraude. Helaas is in iedere sector de verleiding voor geldelijk gewin via fraude. Laten we met elkaar daar ook alert op zijn. En de NVWA zal haar bevoegdheden inzetten om dit hard aan te pakken. En daarbij de oproep om vermoedens van fraude te melden, open of desnoods anoniem. Kwaliteitssystemen - ketengaranties Ik stap nu over op de rol van de kwaliteitssystemen. In de diervoedersector zijn de meeste bedrijven aangesloten bij het wereldwijd georganiseerde kwaliteitssysteem GMP+ en sinds begin 2015 is daar het systeem SecureFeed bij gekomen. GMP+ focust op werken conform de HACCP-principes en SecureFeed focust daarbovenop op veiligheid van grondstoffen en veilige leveranciers van grondstoffen. Productieproces tracking & tracing Zoals eerder genoemd, is het productieproces van diervoeders complex en kent het vele kritische controlepunten. Laat ik er een paar punten uit halen. Allereerst tracking & tracing. Ons beeld is dat diervoederbedrijven over het algemeen hun traceerbaarheid op orde hebben. Speech SecureFeedcongres d.d. 17 december 5
Bedrijven beheersen gevaren en risico s met proactieve en preventieve maatregelen. De essentie daarbij is dat bedrijven hygiënisch werken en nagaan of productie, be- en verwerking en distributie goed verlopen. Dat bedrijven zorgvuldig en volgens de intenties van hun eigen procedures werken. Het private toezicht dat GMP+ hier op houdt speelt hierbij een belangrijke rol, maar wat in mijn ogen vele malen belangrijker is, is het continue besef bezig te zijn met voedselveiligheid en geen lijstjes vinken. Dit betekent dat bedrijven hun eigen verantwoordelijkheid nemen, en ook onder druk van de prijzen hun imago van veilig diervoeder produceren zelf bewaken. Dat geldt voor iedere schakel en iedere ondernemer in de keten. Traceerbaarheid wordt vanaf januari 2016 speerpunt van de inspecties door de NVWA. Monitoring ongewenste stoffen Dan iets over ongewenste stoffen. Juist omdat de grondstoffen van over de hele wereld komen vraagt dit om zorgvuldig monitoren van de kwaliteit van grondstoffen. Aard, herkomst en bewerking van de grondstoffen bepalen het risicoprofiel van de grondstof. Speech SecureFeedcongres d.d. 17 december 6
De NVWA monitort o.a. in het kader van het Nationaal Plan Diervoeders, de bedrijven monitoren zelf ook, al of niet in het kader van HACCP of SecureFeed. Dan iets over informatie uitwisseling. Informeren we elkaar tijdig genoeg over nieuwe risico s, bijvoorbeeld over het ontstaan van moederkoren in landen die eerder geen risicoland zijn en droogmethoden waardoor dioxine in grondstoffen komen? Zijn we voldoende scherp op conversiefactoren naar oliën en andere derivaten zoals vetzuren? En is certificeren bij vertrek dan wel de juiste methode? Wat gebeurt er als een partij weken onderweg is, of meerdere malen van eigenaar verwisselt? Over bestaande of nieuwe risico s moeten we blijven nadenken. Het is voor overheid en bedrijfsleven essentieel om bij het vormgeven van de monitoringsprogramma s, en bijbehorende risicoanalyses uit te gaan van de meest recente informatie. Als NVWA willen we zo kennisgedreven & risicogericht mogelijk werken. Aan onze kant zie ik daar een verbeterpunt. Een verbetering die de NVWA alleen kan doorvoeren als we meer gebruik kunnen maken van de kennis en de data uit de diervoederbranche, die in de kwaliteitssystemen zit. Speech SecureFeedcongres d.d. 17 december 7
Ik nodig u uit om, met behoud van ieders verantwoordelijkheid, onze gezamenlijke monitoringsinspanningen te optimaliseren. Een goede afstemming tussen monitoring en de stromen van grondstoffen en diervoeders is van belang om meer effect van de monitoringsinspanningen te bereiken. De NVWA is de afgelopen tijd actief geweest met communicatie over het gebruik van koper en zink. Als toezichthouder hebben we de varkenshouders uitgenodigd om het gesprek met de voervoorlichters aan te gaan. Dat is gebeurd. De varkenshouders hebben gezegd dat ze nu wel voer ontvangen dat voldoet aan de wettelijke vereisten voor diervoeders. Hierdoor komt nu ook minder koper en zink in het milieu terecht. Momenteel toetsen we door middel van inspecties en monstername of nu daadwerkelijk conform de voorschriften vervoederd wordt. Melden en elkaar informeren De verschillende kwaliteitssystemen kennen naast de wettelijke grenzen ook bovenwettelijke actie- en afkeurgrenzen voor bepaalde verontreinigingen. Ook kennen de systemen de verplichting dit te melden aan het systeem. Los hiervan bestaat de verplichting om bij geconstateerde afwijkingen van wettelijke normen te melden bij de NVWA. Op dit punt is mijn beeld dat de discipline bij de bedrijven beter kan. Uit Speech SecureFeedcongres d.d. 17 december 8
onze informatie blijkt dat er helaas toch nog steeds partijen worden weggemengd. Dit is een kwestie van mentaliteit. De consequenties en kosten later in de keten kunnen aanzienlijk zijn. De regelgeving is duidelijk: onveilig diervoeder (voor mens en/of dier) mag niet in de handel worden gebracht. En de diervoederregelgeving is hier strikt in niet alleen bij constatering maar ook bij vermoeden dat een diervoeder niet aan voederveiligheidsvoorschriften voldoet, moet het bedrijf dit uit de handel nemen en vernietigen en de NVWA in kennis stellen. Het is goed dat SecureFeed dit punt nadrukkelijk in haar reglementen heeft staan. Terug naar de meldplicht. Bij twijfel geldt het voorzorgbeginsel en dat start met elkaar en de NVWA tijdig te informeren. Een belangrijk aandachtspunt betreft de meldplicht van de laboratoria. Onbekendheid met de meldplicht blijkt de belangrijkste oorzaak te zijn. Punt van aandacht is dat laboratoria onvoldoende informatie ontvangen over bestemming van het product dat ze analyseren. De Wet dieren is duidelijk: bij een vermoeden van normoverschrijding bij diervoerders moet de NVWA worden geïnformeerd. Hier ligt mijnsinziens een belangrijke taak voor de sector. Speech SecureFeedcongres d.d. 17 december 9
Ik roep de sector op om discipline te betrachten bij het melden aan de NVWA, ook om elkaar onderling beter te informeren. Ook hier geldt samen staan we sterker. Mijn medewerkers vraag ik ook om actiever te schakelen met uw sector. Ketenborging Dan het onderwerp ketenborging. Zoals de heer Robbertsen, de voorzitter van SecureFeed, heeft gemeld is de tijd van vrijblijvendheid voorbij. Om vertrouwen onderling en van consumenten te vergroten, is aanscherping van de eisen die de ketenpartners aan elkaar en aan kwaliteitssystemen stellen noodzakelijk. Een concreet voorbeeld hiervan is dat de zuivelondernemingen per 1 januari 2016 van hun melkleveranciers eisen dat zij uitsluitend veevoeders afnemen van bedrijven die zijn aangesloten bij SecureFeed. SecureFeed maakt hiertoe een lijst van veilige leverancier-product-combinaties en de zuivelbedrijven maken een witte lijst met melkleveranciers die aan de voorwaarden voldoen. Een belangrijke ontwikkeling. Het is een belangrijke opgave voor de kwaliteitssystemen om te bewaken dat conform de lijsten en afspraken gehandeld wordt. Dit zowel aan de kant van de diervoeder- als aan de kant van de Speech SecureFeedcongres d.d. 17 december 10
zuivelsector. Het elkaar aanspreken in de keten is essentieel voor de borging van kwaliteit. Acceptatie kwaliteitssystemen door NVWA Dit brengt me terug bij de acceptatie van de private kwaliteitssystemen door de NVWA, voortkomend uit de afspraken van de taskforce Voedselvertrouwen. Op de website van Ketenborging.nl is de huidige stand van zaken te vinden. Begin 2016 start de NVWA met de bureaustudies. De criteria waar de systemen aan moeten voldoen zijn transparant en zijn te vinden op dezelfde website. Enkele criteria die ik wil noemen zijn: - onafhankelijkheid van de systemen; sancties bij niet naleving; - duidelijkheid focus en reikwijdte van het systeem; - informatie-uitwisseling tussen schema-eigenaar en de NVWA. Maar niet in de laatste plaats moet er bewijs zijn dat het systeem in de praktijk werkt. Ik zeg toe dat de bureaustudies van de diervoederkwaliteitssystemen die op Ketenborging.nl staan met voortvarendheid worden opgepakt. Het tempo waarin we tot acceptatie komen wordt niet eenzijdig bepaald door de NVWA, dit is ook afhankelijk van het tempo waarmee eventuele noodzakelijke aanpassingen Speech SecureFeedcongres d.d. 17 december 11
gerealiseerd worden. Hoe snel de schema-eigenaar zijn huiswerk maakt, bepaalt mede het tempo. SecureFeed wens ik toe dat ze in 2016 de nodige stappen kunnen zetten om ook in de fase van de bureaustudie te komen. Na de beoordeling van de systemen maakt de NVWA keuzes over wat de acceptatie betekent voor het risicogerichte toezicht. Factoren als de scope van het kwaliteitssysteem en de afspraken die we maken over informatie-uitwisseling zijn hierbij bepalend. En laat ik daarbij helder zijn. Bij geborgd vertrouwen moeten de private kwaliteitssystemen een belangrijke rol gaan spelen in het risicogerichte toezicht. Zodat het toezicht zich kan gaan richten op degenen die het niet op orde hebben. Kortom: 2016 wordt een interessant jaar waar we met elkaar stappen gaan zetten. Waarin ieder vanuit zijn eigen verantwoordelijkheid gaat voor een goede en gezonde sector. Speech SecureFeedcongres d.d. 17 december 12